گنجور

شمارهٔ ۱۱۱ - بیان حقیقت

ترا چشم گل بین چو در کار نیست
بچشمت جهان جز خس و خار نیست
بلی پیش نا بخردان از جهان
به غیر از نکوهش سزاوار نیست
جهانرا چو دانا نکوهش کند
روا باشد و جای انکار نیست
که نادان اگر مدح آن بشنود
دگر از جهان دست بردار نیست
نهان راز به پیش اهل مجاز
که او از حقیقت خبردار نیست
ز صورت اگر پی بمعنی بری
بجز حق در این دار دیار نیست
گر از دیده‌ات محو شد ماسوی
به بینی که جز حق پدیدار نیست
گر از نقش بردی به نقاش پی
نزاعیت با سیر پرگار نیست
گر از رنگ رستی دگر مختلف
بچشم تو شنگرف و زنگار نیست
غرض دیده تبدیل کن گر تو را
مؤثر هویدا در آثار نیست
گرت بهره از معرفت نیست فرق
میان تو و نقش دیوار نیست
دلترا مخوان دل که مشتی گلست
گر آیینهٔ روی دلدار نیست
کس ار نیست مست می‌معرفت
بپرهیز از وی که هشیار نیست
در این دار بانگ انا الحق زدن
همین کار منصور بردار نیست
بداری اگر گوش دل ذره‌ئی
خموش از انا الحق در این دار نیست
چو حقت پی معرفت خلق کرد
چرا همتت صرف اینکار نیست
به بیند خدا را به چشم یقین
کسی کو گرفتار پندار نیست
بخواب گرانست فردای حشر
هر آنکس که‌ امروز بیدار نیست
بر هرچه خواهی در اینچار سوق
که دیگر گذارت ببازار نیست
برو دیده‌ئی وام کن ز اهل دل
گرت دیده قابل بدیدار نیست
کنشت و کلیسا و دیر و حرم
اگرچه بجز خانهٔ یار نیست
ولی باید از جمله رستن که کام
میسر ز تسبیح و زنار نیست
بدریاری دل غور کن چون برون
از این بحر آن در شهوار نیست
صغیرا سخن مختصر کن که هیچ
بر خلقش‌امروز مقدار نیست
اگر در ملاحت چو یوسف بود
کسش با کلافی خریدار نیست

اطلاعات

وزن: فعولن فعولن فعولن فعل (متقارب مثمن محذوف یا وزن شاهنامه)
قالب شعری: قطعه
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

ترا چشم گل بین چو در کار نیست
بچشمت جهان جز خس و خار نیست
هوش مصنوعی: اگر چشمانت مثل گل زیبایی را نمی‌بیند، در این جهان جز علف و خار چیزی برایت نیست.
بلی پیش نا بخردان از جهان
به غیر از نکوهش سزاوار نیست
هوش مصنوعی: بله، در مقابل افراد نادان، در این دنیا هیچ چیز جز سرزنش و انتقاد شایسته نیست.
جهانرا چو دانا نکوهش کند
روا باشد و جای انکار نیست
هوش مصنوعی: اگر فردی دانا و آگاه، دنیا را مورد سرزنش قرار دهد، این کار او قابل قبول است و نمی‌توان آن را انکار کرد.
که نادان اگر مدح آن بشنود
دگر از جهان دست بردار نیست
هوش مصنوعی: اگر شخصی نادان ستایش آن را بشنود، دیگر از دنیا دل نخواهد کند و دست نخواهد کشید.
نهان راز به پیش اهل مجاز
که او از حقیقت خبردار نیست
هوش مصنوعی: رازهایی که باید پنهان بمانند، نباید در اختیار کسانی قرار گیرند که از واقعیت آگاه نیستند.
ز صورت اگر پی بمعنی بری
بجز حق در این دار دیار نیست
هوش مصنوعی: اگر از ظاهر و شکل بگذریم و به عمق معنا توجه کنیم، در این دنیا جز حقیقتی جز خداوند وجود ندارد.
گر از دیده‌ات محو شد ماسوی
به بینی که جز حق پدیدار نیست
هوش مصنوعی: اگر چیزهایی جز حق از چشم تو محو شود، باید بدانی که جز حق هیچ چیز دیگر وجود ندارد.
گر از نقش بردی به نقاش پی
نزاعیت با سیر پرگار نیست
هوش مصنوعی: اگر از تصویر بگریزی، نقاش را به دعوا و تنش نمی‌کشانی و نیازی به چرخش و بی‌قراری نیست.
گر از رنگ رستی دگر مختلف
بچشم تو شنگرف و زنگار نیست
هوش مصنوعی: اگر از رنگ و ظاهر فاصله بگیری، دیگر هیچ تفاوتی در نظر تو نخواهد بود و گل سرخ و زنگار وجود ندارد.
غرض دیده تبدیل کن گر تو را
مؤثر هویدا در آثار نیست
هوش مصنوعی: اگر تأثیرات تو در کارهایت نمایان نیست، خوب است که نگریستن به حقیقت را تغییر دهی.
گرت بهره از معرفت نیست فرق
میان تو و نقش دیوار نیست
هوش مصنوعی: اگر از دانش و آگاهی بی‌بهره باشی، تفاوتی بین تو و یک تصویر روی دیوار وجود ندارد.
دلترا مخوان دل که مشتی گلست
گر آیینهٔ روی دلدار نیست
هوش مصنوعی: دل را برای خود نخوان، زیرا که مانند مشتی گل است. اگر آینه‌ای از چهره محبوب نباشد، چه فایده دارد؟
کس ار نیست مست می‌معرفت
بپرهیز از وی که هشیار نیست
هوش مصنوعی: اگر کسی تحت تأثیر شراب معرفت قرار ندارد، از او دوری کن، چون او در واقع هشیار نیست.
در این دار بانگ انا الحق زدن
همین کار منصور بردار نیست
هوش مصنوعی: در این دنیا، همچنان که منصور حلاج فریاد "أنا الحق" سر داد، نباید از آنچه او کرده است، دست برداشت.
بداری اگر گوش دل ذره‌ئی
خموش از انا الحق در این دار نیست
هوش مصنوعی: اگر به آرامی و با دلِ شنوا به سخنان عمیق گوش دهی، در این دنیا به چیزی جز حقیقت نخواهی رسید.
چو حقت پی معرفت خلق کرد
چرا همتت صرف اینکار نیست
هوش مصنوعی: وقتی خداوند برای آگاهی مردم از معرفت و شناخت افرید، چرا تمام تلاش و انرژی‌ات صرف این کار نمی‌شود؟
به بیند خدا را به چشم یقین
کسی کو گرفتار پندار نیست
هوش مصنوعی: کسی که از توهمات و تصورات دور باشد، به طور یقین می‌تواند خدا را ببیند.
بخواب گرانست فردای حشر
هر آنکس که‌ امروز بیدار نیست
هوش مصنوعی: هر کسی که امروز بیدار و هوشیار نباشد، در روز قیامت خوابش سنگین خواهد بود.
بر هرچه خواهی در اینچار سوق
که دیگر گذارت ببازار نیست
هوش مصنوعی: هر چیزی را که بخواهی، در اینجا و در این مکان پیدا می‌کنی، چرا که فرصت دیگری برای رفتن به بازار نخواهی داشت.
برو دیده‌ئی وام کن ز اهل دل
گرت دیده قابل بدیدار نیست
هوش مصنوعی: اگر نمی‌توانی با دل‌های روشن و اهل دل ارتباط برقرار کنی، بهتر است که خودت را به آن‌ها نشان دهی و از آن‌ها بیاموزی.
کنشت و کلیسا و دیر و حرم
اگرچه بجز خانهٔ یار نیست
هوش مصنوعی: هرچند که مکان‌های مذهبی و مقدس مانند کنشت، کلیسا، دیر و حرم وجود دارند، اما هیچ‌کدام به اندازهٔ خانهٔ یار اهمیت و ارزش ندارند.
ولی باید از جمله رستن که کام
میسر ز تسبیح و زنار نیست
هوش مصنوعی: برای دستیابی به خواسته‌ها و آرزوها، باید از محدودیت‌ها و بندهای ظاهری گذشت؛ زیرا این امور ظاهری نمی‌توانند راهی به سوی کامیابی فراهم کنند.
بدریاری دل غور کن چون برون
از این بحر آن در شهوار نیست
هوش مصنوعی: دل خود را عمیقاً بررسی کن، زیرا در دنیای خارج از این دریا، هیچ چیز به اندازه احساسات و تمایلات درونی نیست.
صغیرا سخن مختصر کن که هیچ
بر خلقش‌امروز مقدار نیست
هوش مصنوعی: کلام را کوتاه و مختصر بگو، زیرا امروز هیچ حرفی برای مردم ارزش ندارد.
اگر در ملاحت چو یوسف بود
کسش با کلافی خریدار نیست
هوش مصنوعی: اگر کسی به زیبایی و دلربایی یوسف باشد، هیچ‌کس نمی‌تواند او را خریداری کند و به دست آورد.