بخش ۲۸ - در بیان معنی جبر و تفویض و تحقیق معنی ایاک نعبد و ایاک نستعین فاستمع
نسبت ایاک نعبد گر تو راست
گوش هوشی بر سلوک و فعل ماست
چون عبادت را به نفس خویشتن
تو دهی نسبت بر ارباب فن
بهر نفس اثبات قدرت کرده ای
ثابت او را حول و قوت کرده ای
باطل است این زآنکه گشت آن مرد کار
مستقلاً مدعی اختیار
هست این تفویض محض و مشکل است
مذهب قدریّه است و باطل است
نزد اهل دل که ره را سالکند
اهل این مذهب مجوس و مشرکند
همچنین افعال را ای مرد راه
گر دهی یکباره نسبت بر اله
از تصرف خویش را سازی برون
اختیارت را کنی خوار و زبون
هست این هم موجب ابطال شرع
مذهب جبر است و باطل ز اصل و فرع
پس منافی هست این جبر و گزاف
با کمال عدل حق بیاختلاف
همچنان که مذهب تفویض بود
مختلف با اصل توحید وجود
قدری ار بیند عدالت در امور
چشم وحدت بین او کور است کور
دیدِ جبری، وحدت و نارسته است
زآنکه چشم عدل بینش بسته است
عارف کامل که ذوالعینین بُد
اختیار و جبر را در بین شد
چونکه شیطان بود جبری ای سَنی
گفت زآن ربّ به ما اَغویتَنی
چونکه تفویضی است دجّال ای سند
ادعای ربّ الاعلایی کند
چونکه آدم هر دو چشمش بود باز
از ظلمنا ربّنا برداشت ساز
خواند حق را ربّ و هم کرد اعتراف
خود به مربوبیّت خود بیخلاف
نه نمود او در حضور کردگار
مستقلاً ادعای اختیار
کرد بل خود ز اختیار او منخلع
تا نگردد اصل وحدت منقطع
داد بر خود نسبت ظلم آن امین
تا نباشد بیهده تکلیف دین
خاصه آن تکلیف کش بُد بر بشر
کرده بّد بس نهی از اکل شجر
نکته انّا ظلمنا بس بجاست
کاعتراف بنده بر عدل خداست
گفت زآن جعفر(ع) امام دین پناه
در میان جبر و تفویض است راه
همچنین ایاک نعبد نستعین
هست بر اثبات این معنی معین
چونکه واضح شد تو را این مسئله
حاضر تحقیق دیگر شو هله
بخش ۲۷ - در بیان حالت جذب و شور عاشق سالک: مرحبا پروانگان جمع حقبخش ۲۹ - تمهید ثانی: چونکه انسان را خداوند مجید
اطلاعات
وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: خانم مقصودی
* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی میتوانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.
برگردان به زبان ساده
نسبت ایاک نعبد گر تو راست
گوش هوشی بر سلوک و فعل ماست
هوش مصنوعی: ما فقط تو را عبادت میکنیم و این موضوع، نشاندهنده توجه و دقت تو در رفتار و اعمال ماست.
چون عبادت را به نفس خویشتن
تو دهی نسبت بر ارباب فن
هوش مصنوعی: وقتی که عبادت را تنها به خود و نفس خود نسبت بدهی، در واقع خود را به هنرمندانی که در این زمینه متخصص هستند، نزدیکتر میکنی.
بهر نفس اثبات قدرت کرده ای
ثابت او را حول و قوت کرده ای
هوش مصنوعی: هر نفس به من قدرت و توانایی ثابت میدهد و تو را با قدرت و نیروی خود تقویت میکند.
باطل است این زآنکه گشت آن مرد کار
مستقلاً مدعی اختیار
هوش مصنوعی: این موضوع نادرست است، زیرا آن مرد به طور مستقل ادعای اختیار و تصمیمگیری کرده است.
هست این تفویض محض و مشکل است
مذهب قدریّه است و باطل است
هوش مصنوعی: این تفویض کامل است و مشکلساز، اساس مذهب قدرهایها میباشد و نادرست است.
نزد اهل دل که ره را سالکند
اهل این مذهب مجوس و مشرکند
هوش مصنوعی: در بین افراد با نگرش عمیق، راه و مسیر را کسانی میدانند که به جز این مکتب، کفر و شرک را دنبال میکنند.
همچنین افعال را ای مرد راه
گر دهی یکباره نسبت بر اله
هوش مصنوعی: اگر در کارهایت یکباره همه چیز را به خدا بسپاری و به او نسبت بدهی، به راه درست هدایت خواهی شد.
از تصرف خویش را سازی برون
اختیارت را کنی خوار و زبون
هوش مصنوعی: اگر از کنترل و اختیار خود آزاد شوی، در واقع خودت را به حال نابسامان و بیارادگی میسپاری.
هست این هم موجب ابطال شرع
مذهب جبر است و باطل ز اصل و فرع
هوش مصنوعی: این جمله اشاره به این دارد که این موضوع میتواند باعث رد و نادرستی اصول و فروع مذهب جبر شود. به عبارت دیگر، وجود این مسئله اعتقاد به مذهب جبر را از اساس باطل میکند.
پس منافی هست این جبر و گزاف
با کمال عدل حق بیاختلاف
هوش مصنوعی: این تناقضی است که جبر و اختیار با هم نمیتوانند وجود داشته باشند، زیرا ذات حق همواره با عدالت و بدون هیچ گونه اختلافی عمل میکند.
همچنان که مذهب تفویض بود
مختلف با اصل توحید وجود
هوش مصنوعی: این روایت میگوید که در حالی که مذهب تفویض به نوعی آزادی اراده و اختیار انسان را مطرح میکند، اما با اصل توحید وجود که بر یگانگی و وحدت خداوند تأکید دارد، در تناقض است. به عبارت دیگر، در تفویض، انسان به عنوان نهاد مستقل از خداوند شناخته میشود، در حالی که توحید وجود بر این نکته تأکید دارد که همه چیز در نهایت به خداوند وابسته است و هیچ وجود مستقلی جز او وجود ندارد.
قدری ار بیند عدالت در امور
چشم وحدت بین او کور است کور
هوش مصنوعی: اگر عدالت را در کارها ببیند، چشم واقعیّت و اتحاد او ناتوان و نابینا میشود.
دیدِ جبری، وحدت و نارسته است
زآنکه چشم عدل بینش بسته است
هوش مصنوعی: نگاه جبری به دنیا، همواره نادرست و کمعمق است، زیرا درکی از عدالت و تعادل در آن وجود ندارد و چشم حقیقتبین، بسته است.
عارف کامل که ذوالعینین بُد
اختیار و جبر را در بین شد
هوش مصنوعی: یار کامل که دو دیدگاه و نگرش دارد، در مورد مسأله اختیار و جبری بودن سرنوشت به تامل و بررسی پرداخته است.
چونکه شیطان بود جبری ای سَنی
گفت زآن ربّ به ما اَغویتَنی
هوش مصنوعی: وقتی که شیطان در موضع جبری قرار گرفت، گفت: ای پروردگار، تو بودی که مرا به گمراهی کشانیدی.
چونکه تفویضی است دجّال ای سند
ادعای ربّ الاعلایی کند
هوش مصنوعی: وقتی که تفویض (واگذاری) به دجال انجام میشود، ای سند، او مدعی خدایی میشود.
چونکه آدم هر دو چشمش بود باز
از ظلمنا ربّنا برداشت ساز
هوش مصنوعی: وقتی که آدمی چشمانش را باز کند و از ظلم و ستم پرهیز کند، میتواند به رحمت و کمک خداوند دست یابد.
خواند حق را ربّ و هم کرد اعتراف
خود به مربوبیّت خود بیخلاف
هوش مصنوعی: او به حقتعالی اشاره کرد و در عین حال به پذیرش و نیاز خود به پروردگارش اعتراف کرد، بدون هیچگونه تردیدی.
نه نمود او در حضور کردگار
مستقلاً ادعای اختیار
هوش مصنوعی: او به طور مستقل در برابر خداوند ادعای آزادی عمل ندارد.
کرد بل خود ز اختیار او منخلع
تا نگردد اصل وحدت منقطع
هوش مصنوعی: انسان باید به اشتباهات و رفتارهای خود توجه کند و از آنها درس بگیرد تا به اصل و ماهیت وجودی خود لطمهای وارد نشود و ارتباطش با یگانگی و حقیقت وجودیاش قطع نشود.
داد بر خود نسبت ظلم آن امین
تا نباشد بیهده تکلیف دین
هوش مصنوعی: خود را به ظلم آن شخص امانتدار متهم نکن، تا شرایط دین بیهوده برایت دشوار نشود.
خاصه آن تکلیف کش بُد بر بشر
کرده بّد بس نهی از اکل شجر
هوش مصنوعی: به ویژه آن وظیفهای که بر دوش انسان گذاشته شده، کار دشواری است که او را از خوردن میوه منع کرده است.
نکته انّا ظلمنا بس بجاست
کاعتراف بنده بر عدل خداست
هوش مصنوعی: ما به ظلم خود اعتراف میکنیم، همانطور که بندهای به عدل خداوند اعتراف میکند.
گفت زآن جعفر(ع) امام دین پناه
در میان جبر و تفویض است راه
هوش مصنوعی: امام جعفر (ع) به عنوان ریشهای مطمئن در دین شناخته میشود و میفرماید که در میان دو مفهوم جبر و تفویض، میانهروی و راه درست وجود دارد.
همچنین ایاک نعبد نستعین
هست بر اثبات این معنی معین
هوش مصنوعی: این عبارت نشاندهنده این است که ما تنها تو را میپرستیم و از تو یاری میخواهیم. این تاکید بر یک تعلق و وابستگی ویژه به خداوند دارد و نشان میدهد که تمام عبادت و درخواست کمک باید تنها از او باشد.
چونکه واضح شد تو را این مسئله
حاضر تحقیق دیگر شو هله
هوش مصنوعی: وقتی که این مسئله برایت روشن شد، حالا وقت آن است که به تحقیق و مطالعه بیشتری بپردازی.

صفی علیشاه