گنجور

بخش ۱۲ - در تحقیق‌ دعا و معنی‌ ادعونی‌ استجب‌ لکم

بر زبان آمد مرا نام دعا
بر بیانش‌ گوش معنی‌ برگشا
تا شوی در بحر تحقیق‌ ای محب‌
واقف‌ از سرّ دعونی‌ اَستَجِب‌
تا به‌ تو راهی‌ است از سلطان جود
بر تو زآن ره می‌رسد فیض‌ وجود
سد نگردد هرگز این‌ ره نیم‌ دم
ور شود مسدود، گردی تو عدم
وآن رهی‌ کآن از تو باشد تا وجود
هست‌ نزد عارف‌ آن قوس صعود
زین‌ تعیّن‌ ها و قید لا تعد
آن ره قوس صعودت‌ گشت‌ سد
مرتفع‌ گردد چو زین‌ راهت‌ حجاب‌
هست‌ بی‌شک‌ هر دعایت‌ مستجاب‌
ترک هستی‌ معنی‌ لابه‌ و دعاست‌
پس‌ دعا مخصوص ارباب‌ فناست‌
تو در این‌ حال از دعا مستغنی‌ ای
حق‌ دعا گوید تو در وی فانی‌ ای
لاجرم فرمود پیر رهنما
مولوی آن قبله‌ اهل‌ دعا
چون خدا از خود سؤال و کَد کند
او دعای خویش‌ را چون رد کند
پس‌ تو درحق‌ فانی‌ و بی‌ هوش باش
او دعایت‌ می‌کند تو گوش باش
چون در او گشتی‌ تو فانی‌ عنقریب‌
او دعا گوی تو هست‌ و هم‌ مجیب‌
باز باید گشت‌ سوی مدعا
شاه دین‌ فرمود قاسم‌ را دعا
بُد دعای شاه را معنی‌ نه‌ این‌
کو نگردد کشته‌ در میدان کین‌
بل‌ دعا این‌ بود سرّ و حاصلش‌
تا کند بر ذات‌ مطلق‌ واصلش‌
جان و سر را لاجرم چالاک داد
در ره حق‌ هرچه‌ بودش پاک داد
در میان، عیش‌ و عروسی‌ را ندید
هرچه‌ آمد تیر کین‌، بر جان خرید
پیکرش در عشق‌ شاه ذوالجلال
شد به‌ زیر سم‌ اسبان پایمال
نی‌ زجان در عشق‌ شه‌ تنها گذشت‌
ز اصل‌ چین‌ و فرع چین‌ یکجا گذشت‌
ای اخی‌ در کار دل مردانه‌ باش
عقل‌ را بگذار و رو دیوانه‌ باش
خواهی‌ ار ظاهر نمودِ خویشتن‌
زود برخیز از وجودِ خویشتن‌
خویشتن‌ را هر که‌ شد بی‌ خویش‌، یافت‌
نکته‌ این‌ راز را درویش‌، یافت‌

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: خانم مقصودی

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

بر زبان آمد مرا نام دعا
بر بیانش‌ گوش معنی‌ برگشا
هوش مصنوعی: دعا به زبان من جاری شده است، به همین خاطر گوش‌های معنی خود را آماده کنید تا مفهوم آن را درک کنید.
تا شوی در بحر تحقیق‌ ای محب‌
واقف‌ از سرّ دعونی‌ اَستَجِب‌
هوش مصنوعی: برای آنکه در عمق تحقیق و شناخت غوطه‌ور شوی، ای دوست، از راز دعوت کردنم آگاه باش که در پاسخ به آن، به تو جواب می‌دهم.
تا به‌ تو راهی‌ است از سلطان جود
بر تو زآن ره می‌رسد فیض‌ وجود
هوش مصنوعی: تا زمانی که به تو راهی وجود دارد، از سوی سلطان بخشندگی، برکت و نعمت به تو می‌رسد.
سد نگردد هرگز این‌ ره نیم‌ دم
ور شود مسدود، گردی تو عدم
هوش مصنوعی: هرگز این راه بسته نخواهد شد، حتی اگر از آن فاصله بگیری، چرا که اگر راه به بن‌بست برسد، تو به عدم و نیستی زائل خواهی شد.
وآن رهی‌ کآن از تو باشد تا وجود
هست‌ نزد عارف‌ آن قوس صعود
هوش مصنوعی: راهی که به سوی تو است و وجود دارد، نزد عارفان مانند قوس صعودی می‌باشد.
زین‌ تعیّن‌ ها و قید لا تعد
آن ره قوس صعودت‌ گشت‌ سد
هوش مصنوعی: از این محدودیت‌ها و قیدها، راه صعود و پیشرفت تو مسدود شده است.
مرتفع‌ گردد چو زین‌ راهت‌ حجاب‌
هست‌ بی‌شک‌ هر دعایت‌ مستجاب‌
هوش مصنوعی: وقتی که مشکلات و موانع از سر راهت کنار برود، بدون شک هر درخواست و خواسته‌ای که داشته باشی، برآورده خواهد شد.
ترک هستی‌ معنی‌ لابه‌ و دعاست‌
پس‌ دعا مخصوص ارباب‌ فناست‌
هوش مصنوعی: ترک دنیا و خودخواهی به معنای درخواست و تضرع است، بنابراین دعا و درخواست ویژه کسانی است که به زوال و از بین رفتن دنیا اعتقاد دارند.
تو در این‌ حال از دعا مستغنی‌ ای
حق‌ دعا گوید تو در وی فانی‌ ای
هوش مصنوعی: تو در این شرایط نیازی به دعا نداری، زیرا خودت در دعا غرق شده‌ای و به نوعی در آن فنا شده‌ای.
لاجرم فرمود پیر رهنما
مولوی آن قبله‌ اهل‌ دعا
هوش مصنوعی: بنابراین، استاد بزرگ و راهنمای حکمت، مولوی، به روشنی بیان کرد که او مقصد و محور دعاخواهان است.
چون خدا از خود سؤال و کَد کند
او دعای خویش‌ را چون رد کند
هوش مصنوعی: زمانی که خداوند از خود بپرسد و به خود شک کند، دعای خود را نیز رد خواهد کرد.
پس‌ تو درحق‌ فانی‌ و بی‌ هوش باش
او دعایت‌ می‌کند تو گوش باش
هوش مصنوعی: پس تو در حق خود بی‌خبر و غافل باش، او همواره از تو حمایت و دعا می‌کند؛ تو فقط شنونده باش.
چون در او گشتی‌ تو فانی‌ عنقریب‌
او دعا گوی تو هست‌ و هم‌ مجیب‌
هوش مصنوعی: زمانی که تو در او محو شوی و خود را فراموش کنی، به زودی او به دعای تو پاسخ می‌دهد و خواسته‌هایت را برآورده می‌کند.
باز باید گشت‌ سوی مدعا
شاه دین‌ فرمود قاسم‌ را دعا
هوش مصنوعی: باید دوباره به سوی خواسته بازگشت، زیرا شاه دین به قاسم فرمان داده است که دعا کند.
بُد دعای شاه را معنی‌ نه‌ این‌
کو نگردد کشته‌ در میدان کین‌
هوش مصنوعی: دعای پادشاه بی‌معناست، چرا که کسی که در میدان جنگ نمی‌افتد و کشته نمی‌شود.
بل‌ دعا این‌ بود سرّ و حاصلش‌
تا کند بر ذات‌ مطلق‌ واصلش‌
هوش مصنوعی: حقیقت دعا این است که به درگاه الهی ارتباطی عمیق برقرار کند و جان انسان را به حقیقت مطلق نزدیک کند.
جان و سر را لاجرم چالاک داد
در ره حق‌ هرچه‌ بودش پاک داد
هوش مصنوعی: برای رسیدن به حقیقت، جان و سر خود را با شتاب فدای راه حق کرد و هر آنچه در وجودش پاک و خالص بود را تقدیم کرد.
در میان، عیش‌ و عروسی‌ را ندید
هرچه‌ آمد تیر کین‌، بر جان خرید
هوش مصنوعی: در میان لذت‌ها و جشن‌ها، هیچ چیزی را مشاهده نکرد جز اینکه هر چیزی که به او رسید، به قیمت جانش تمام شد.
پیکرش در عشق‌ شاه ذوالجلال
شد به‌ زیر سم‌ اسبان پایمال
هوش مصنوعی: پیکر او در عشق شاه بزرگ به زیر پاهای اسب‌ها له شد.
نی‌ زجان در عشق‌ شه‌ تنها گذشت‌
ز اصل‌ چین‌ و فرع چین‌ یکجا گذشت‌
هوش مصنوعی: از عشق به سلطان، جانم را فدای او کردم و از سرزمین‌های چین و فرع چین به یک‌جا پر کشیدم.
ای اخی‌ در کار دل مردانه‌ باش
عقل‌ را بگذار و رو دیوانه‌ باش
هوش مصنوعی: ای برادر، در کار دل باید شجاع و مردانه عمل کنی. عقل را کنار بگذار و به طور بی‌پروا و آزادانه رفتار کن.
خواهی‌ ار ظاهر نمودِ خویشتن‌
زود برخیز از وجودِ خویشتن‌
هوش مصنوعی: اگر می‌خواهی خودت را به نمایش بگذاری، زودتر از وجود خودت بیرون بیا.
خویشتن‌ را هر که‌ شد بی‌ خویش‌، یافت‌
نکته‌ این‌ راز را درویش‌، یافت‌
هوش مصنوعی: هر کسی که خود را بدون تعلقات و خواسته‌های دنیوی بشناسد، به حقیقتی عمیق دست می‌یابد که در آن، فردی از جهان عرفانی و معنوی آگاه می‌شود.