گنجور

بخش ۹ - در مرتبه‌ فنا و بقای درویش‌ کامل‌ واصل‌

جان چه‌ در دل بر فنا شد زآن سر است‌
جان عاشق‌ نیست‌ جان دلبر است‌
کشتگان کربلا عین‌ حقند
زآنکه‌ غرق عشق‌ هوی مطلقند
زین‌ سببشان در خطاب‌ و در سلام
به‌ اَبی‌ اَنتُم‌ و امّی گفت‌ امام
هریکی‌ را قطب‌ و شاهنشاه خواند
از زبان حق‌ ولی‌ ﷲ خواند
این‌ خطاب‌ ارچه‌ به‌ لفظ‌ جمع‌ کرد
قصد از این جمع‌ اینکه‌ در جمعند، فرد
آن مقام جمع‌ِ جمع‌ است‌ ای ولد
نیست‌ آنجا صحبت‌ از فرق و عدد
جمله‌ یعنی‌ کشتگان کربلا
زآن فنا گشتند عین‌ یک‌ بقاء
جان هفتاد و دو نور، ای نور عین‌
واحد است‌ و واحدی عین‌ حسین‌
اولیاء کآیات‌ حق‌ و راشدند
خود به‌ معنی‌ هم‌ احد هم‌ واحدند
زآنکه‌ در بحر فنا مستغرقند
فارغ‌ از تمییز عقل‌ فارقند
آنکه‌ جانش‌ غرق بحر وحدت‌ است‌
کی‌ خبر او را ز فرق و کثرت‌ است‌
گرچه‌ دل نتوان گذشتن‌ زین‌ بیان
زآنکه‌ شیرین‌ است‌ حرف‌ دلبران
هل‌ صفی‌ لیک‌ این‌ بیان را ناتمام
مثنوی یکجاست‌ شرح این‌ کلام
کن‌ جهان را پر شرار ازنار عشق‌
فاشگو ز اشراق دل اسرار عشق‌
گر حدیث‌ از نینوا گویی‌ رواست‌
چون محل‌ عشق‌، دشت‌ نینواست‌

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: خانم مقصودی

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

جان چه‌ در دل بر فنا شد زآن سر است‌
جان عاشق‌ نیست‌ جان دلبر است‌
هوش مصنوعی: جان انسان به خاطر عشق، از دل او خارج و به فنا می‌رود. عشق واقعی، جان عاشق را تحت تأثیر قرار نمی‌دهد، بلکه جان محبوب است که اهمیت دارد.
کشتگان کربلا عین‌ حقند
زآنکه‌ غرق عشق‌ هوی مطلقند
هوش مصنوعی: کشتگان کربلا نماد حقیقت هستند، زیرا به شدت در عشق و محبت به خدا غرق شده‌اند و هیچ چیز دیگری را نمی‌خواهند.
زین‌ سببشان در خطاب‌ و در سلام
به‌ اَبی‌ اَنتُم‌ و امّی گفت‌ امام
هوش مصنوعی: به همین دلیل، امام در خطاب و سلام به آنها فرمود: «شما پدر من و مادر من هستید».
هریکی‌ را قطب‌ و شاهنشاه خواند
از زبان حق‌ ولی‌ ﷲ خواند
هوش مصنوعی: هر کسی را به عنوان راهنما و پادشاه می‌شناسند، اما از طرف خدا، او را ولی‌الله می‌نامند.
این‌ خطاب‌ ارچه‌ به‌ لفظ‌ جمع‌ کرد
قصد از این جمع‌ اینکه‌ در جمعند، فرد
هوش مصنوعی: این جمله به این معناست که هرچند در صحبت از واژه‌های جمع استفاده می‌شود، اما هدف از این جمع به معنای اجتماع افراد نیست، بلکه منظور این است که هریک از آنها به‌صورت فردی مورد توجه قرار دارند.
آن مقام جمع‌ِ جمع‌ است‌ ای ولد
نیست‌ آنجا صحبت‌ از فرق و عدد
هوش مصنوعی: آن مکان جایی است که همه‌ چیز در آن یکسان و متصل است، فرزندانم! در آنجا بحثی از تفاوت‌ها و شمارش‌ها وجود ندارد.
جمله‌ یعنی‌ کشتگان کربلا
زآن فنا گشتند عین‌ یک‌ بقاء
هوش مصنوعی: همه کسانی که در کربلا جان باختند، به نوعی با فنا و مرگ خود به بقا و جاودانگی دست یافتند.
جان هفتاد و دو نور، ای نور عین‌
واحد است‌ و واحدی عین‌ حسین‌
هوش مصنوعی: در این بیت گفته می‌شود که جان و روح هفتاد و دو شخصیت نورانی، در واقع عین و تجلی همین یک حقیقت واحد هستند که آن را با حسین (ع) معرفی می‌کنند. این اشاره به اتحاد و یکپارچگی وجودی این شخصیت‌ها و ارتباط عمیق آن‌ها با حسین (ع) دارد.
اولیاء کآیات‌ حق‌ و راشدند
خود به‌ معنی‌ هم‌ احد هم‌ واحدند
هوش مصنوعی: اولیای خدا نشانه‌های حق هستند و خودشان نیز به معنای یکتایی و وحدت می‌رسند.
زآنکه‌ در بحر فنا مستغرقند
فارغ‌ از تمییز عقل‌ فارقند
هوش مصنوعی: افرادی که در عمق نابودی غرق شده‌اند، از توانایی تشخیص و تفکیک درست و نادرست بی‌خبر هستند.
آنکه‌ جانش‌ غرق بحر وحدت‌ است‌
کی‌ خبر او را ز فرق و کثرت‌ است‌
هوش مصنوعی: کسی که روحش در عمق وحدت و یکی بودن غوطه‌ور است، چگونه می‌تواند از تفاوت‌ها و اختلافات خبر داشته باشد؟
گرچه‌ دل نتوان گذشتن‌ زین‌ بیان
زآنکه‌ شیرین‌ است‌ حرف‌ دلبران
هوش مصنوعی: هرچند نمی‌توان از این گفتار گذشت، زیرا سخنان معشوقان بسیار شیرین و دل‌نواز است.
هل‌ صفی‌ لیک‌ این‌ بیان را ناتمام
مثنوی یکجاست‌ شرح این‌ کلام
هوش مصنوعی: این شعر می‌گوید که این بیان ناقص است و به طور کامل در مثنوی شرح داده شده است. به نوعی اشاره می‌کند که برای درک کامل این موضوع باید به مثنوی مراجعه کنیم.
کن‌ جهان را پر شرار ازنار عشق‌
فاشگو ز اشراق دل اسرار عشق‌
هوش مصنوعی: عشق مانند شعله‌ای آتشین، جهان را پر از هیجان و شور و شوق می‌کند. از نور و روشنی قلب، رازهای عشق را آشکار کن.
گر حدیث‌ از نینوا گویی‌ رواست‌
چون محل‌ عشق‌، دشت‌ نینواست‌
هوش مصنوعی: اگر از نینوا صحبت کنی، اشکالی ندارد؛ زیرا این مکان، دشت عشق است.