گنجور

بخش ۸ - در بیان آنکه‌ حقیقت‌ عشق‌ و مصداق آن مفهوم حضرت‌ خامس‌ آل عبا سید الشهدا علیه‌ السلام است

هرچه‌ گویم‌، عشق‌ از آن باشد فزون
مطلق‌ است‌ از کیف‌ و کم‌ و چند و چون
راست‌ گویم‌، عشق‌ مصداقش‌ حق‌ است‌
در حقیقت‌ عشق‌،حق‌ّ مطلق‌ است‌
بر ظهور عشق‌ خویش‌ آن ذات‌ پاک
جلوه گر شد در لباس آب‌ و خاک
تا به‌ ظاهر عشق‌ با خود بازد او
خود به‌ کار عشق‌ِ خود پردازد او
گشت‌ اول، احمد از اسرار عشق‌
در رسالت‌ منشأ اظهار عشق‌
لاجرم فرمود آن مرد سبیل‌
شد حسین‌(ع) از سیف‌ جد خود قتیل‌
پس‌ نتیجه‌ آن نبو ت‌ در ظهور
شد ولایت‌ منشأ عشق‌ غیور
شد ولایت‌ را نتیجه‌ در جلال
عشق‌ مطلق‌، مصدر کل‌ کمال
گرچه‌ مشتق‌، لیک‌ اصل‌ مصدر است‌
بر نبو ت‌ بر ولایت‌ سرور است‌
همچو تخمی‌ کآن بود اصل‌ شجر
لیک‌ هست‌ او را نتیجه‌ در ثمر
زین‌ سبب‌ فرمود فخر عالمین‌
که‌ حسین‌ است‌ از من‌ و من‌ از حسین‌
این‌ نبوت‌ چیست‌؟ دانی‌، نور عشق‌
وآن ولایت‌، آیت‌ مستور عشق‌
چون نبو ت‌ با ولایت‌ یک‌ شود
آنچه‌ حاصل‌ زین‌ دو عشق‌ آنک‌ شود
پس‌ حسین‌(ع ) آن سرّ جان احمد است‌
عاشقان را مصدر و هم‌ مقصد است‌
زینب‌(س) آنکه‌ عشق‌ را او گشته‌ زین‌
از ازل شد رونق‌ کار حسین‌(ع)
در عدد شد ثابتم‌ ز اشراق عشق‌
این‌ ز سرّ، زینب‌(س) مصداق عشق‌
زینب‌(س) مصداق عشق‌، آمد به‌ حد
خامس‌ آل عبا را هم عدد
ماند ار باقی‌ سی‌ و یک‌ زآن حساب‌
از الف‌ لام هویت‌ زآن بیاب‌
این‌ الف‌ لام آمد ای دانا بشرط
نسبتش‌ بر ذات‌ حق‌ لا بشرط
همچو اسم ‌القدیر و العلیم‌
هست‌ اشارت‌ اَلْ برآن ذات‌ قدیم‌
این‌ الف‌ لامی‌ که‌ گفتم‌ ای عیار
بر سر عشق‌ از پی‌ مصداق آر
زینب‌(س) مصداق العشق‌ ای ولد
هشتصد و پنج‌ و یک‌ است‌ آن با عدد
گرتو فهمی‌ این‌ بیان را دور نیست‌
ور نفهمی‌ بیش‌ از این‌ دستور نیست‌
هر که‌ بر ادراک این‌ سرّ بوی برد
او ز میدان حقیقت‌ گوی برد
راستی‌ هم‌ عشق‌ مطلق‌ زینب‌(س) است‌
زآنکه‌ از عشق‌ آن اسیری مطلب‌ است‌
خود نتیجه‌ عشق‌ چبود در بسیج‌
نیک‌ بنگر جز شهادت‌ هیچ‌ هیچ‌
این‌ شهادت‌ تخم‌ معنی‌ کِشتن‌ است‌
تن‌ ز جان در خاک و خون آغشتن‌ است‌
کی‌ دهد تخم‌ شهادت‌ خود ثمر
چون شود زینب‌(س) اسیر و در به‌ در
گر به‌ صورت‌ آن ولی‌ ﷲ زن است‌
زن مخوانش‌ محض‌ ذات‌ ذوالمن‌ است‌
آنکه‌ برپا شد ز جودش بی‌ سخن‌
جسم‌ و جان و عقل‌ و نفس ‌ِمرد و زن
بر عقول و بر نفوس او داور است‌
دم مزن کز هرچه‌ گویم‌ برتر است‌
خود مر او را گر تو زن دانی‌ خری
بل‌ جمادی، یعنی‌ از خر کمتری
بنت‌ زهرا(س) را اگر دانی‌ تو زن
ز اجتهاد افتاده ای در سوء ظن‌
اجتهاد توست‌ این‌ ظن‌ّ ظهور
کز ره علم‌ الیقینت‌ کرده دور
آنکه‌ دارد تکیه‌ بر ظن‌ و خبر
گو بمیر ای بی‌ خبر، خاکت‌به‌سر
جای خود زین اجتهاد باطله
گویمت شرحی کنون شو یک دله

لطیفه‌

خوش ز وحدت‌ نکته‌ای دیگر نیوش
نکته‌ای خوش بشنو از صاحبدلی‌
از زبان من‌ ز پیر کاملی‌
چونکه‌ چشم‌خارجی‌ هر جا بد است‌
خاصه‌ جایی‌ کآن بت‌ رعنا قد است‌
زآن عدد کن‌ باز خارج را جدا
تا که‌ ماند یک‌ عدد دیگر بجا
چیست‌ خارج، فرق و تکثیر عدد
وآن الف‌ در بی‌ حدی، جمع‌ الاحد
عارف‌ آن باشد که‌ گنج‌ راز یافت‌
وآن الف‌ را در عددها باز یافت‌
چون درآمد درمیان حرف‌ الف‌
فکر دل شد یک‌ جهت‌ صرف‌ الف‌
یادم آمد زآن الف‌ قدی که‌ دوش
در روش از بی‌دلان می‌بُرد هوش
رفت‌ از رفتار او، چون دل ز دست‌
رفته‌ رفته‌ زانویم‌ سوی نشست‌
چون لبش‌ محی‌ الرمیم‌ است‌ ای فقیر
رو به‌ پیش‌ سرْوِ بالایش‌ بمیر
چون در او فانی‌ شوی باقی‌ شوی
بر همه‌ مستسقیان ساقی‌ شوی
هرکه‌ شد در راه جانان جان او
خود دیت‌ باشد ورا جانان او

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: خانم مقصودی

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

هرچه‌ گویم‌، عشق‌ از آن باشد فزون
مطلق‌ است‌ از کیف‌ و کم‌ و چند و چون
هوش مصنوعی: هر چیزی که بگویم، عشق از آن بیشتر است. عشق از هر جنبه‌ای، همچون لذت و مقدار و کیفیت، فراتر و بی‌نهایت است.
راست‌ گویم‌، عشق‌ مصداقش‌ حق‌ است‌
در حقیقت‌ عشق‌،حق‌ّ مطلق‌ است‌
هوش مصنوعی: عشق در واقع همان حقیقت و برترین حقیقت است که هیچ چیز دیگری نمی‌تواند جایگزین آن شود.
بر ظهور عشق‌ خویش‌ آن ذات‌ پاک
جلوه گر شد در لباس آب‌ و خاک
هوش مصنوعی: عشق واقعی خود را به نمایش گذاشت و آن وجود مقدس در لباس مادیات، یعنی آب و خاک، ظاهر شد.
تا به‌ ظاهر عشق‌ با خود بازد او
خود به‌ کار عشق‌ِ خود پردازد او
هوش مصنوعی: او در ظاهر به عشق خود مشغول است، اما در باطن به کارهای عاشقانه‌اش ادامه می‌دهد.
گشت‌ اول، احمد از اسرار عشق‌
در رسالت‌ منشأ اظهار عشق‌
هوش مصنوعی: احمد در مرحله نخست، از رازهای عشق به عنوان منبعی برای ابراز محبت و عشق استفاده کرده است.
لاجرم فرمود آن مرد سبیل‌
شد حسین‌(ع) از سیف‌ جد خود قتیل‌
هوش مصنوعی: به ناچار آن مرد بزرگ با سبیل فرمود که حسین (ع) از شمشیر جد خود به شهادت رسید.
پس‌ نتیجه‌ آن نبو ت‌ در ظهور
شد ولایت‌ منشأ عشق‌ غیور
هوش مصنوعی: نتیجه‌ آن، ظهور ولایت است که منبع عشق و غیرت می‌باشد.
شد ولایت‌ را نتیجه‌ در جلال
عشق‌ مطلق‌، مصدر کل‌ کمال
هوش مصنوعی: در نتیجه عشق واقعی و بی‌پایان، به تمامی کمالات و فضیلت‌ها دست می‌یابیم و این عشق، منشأ همه افتخارات و معانی والای زندگی است.
گرچه‌ مشتق‌، لیک‌ اصل‌ مصدر است‌
بر نبو ت‌ بر ولایت‌ سرور است‌
هوش مصنوعی: اگرچه ما به عنوان افرادی از نسل‌های پیشین هستیم، اما در اصل و ریشه خود، از منبع اصلی و حقیقی نشأت می‌گیریم و در مقام‌های بلندی همچون نبوت و رهبری، اعتبار و برتری داریم.
همچو تخمی‌ کآن بود اصل‌ شجر
لیک‌ هست‌ او را نتیجه‌ در ثمر
هوش مصنوعی: این بیت به این معناست که مانند دانه‌ای که اصل درخت را تشکیل می‌دهد، یک چیزی در وجود دارد که به آن نتیجه‌ای و میوه‌ای خاص می‌دهد. به عبارت دیگر، هر دانه‌ای قابلیت رشد و ثمر دادن دارد، حتی اگر در ابتدا به نظر کوچک یا ناچیز بیاید.
زین‌ سبب‌ فرمود فخر عالمین‌
که‌ حسین‌ است‌ از من‌ و من‌ از حسین‌
هوش مصنوعی: به همین دلیل، فخر موجودات (پیامبر) فرمود که حسین از من است و من نیز از حسین هستم.
این‌ نبوت‌ چیست‌؟ دانی‌، نور عشق‌
وآن ولایت‌، آیت‌ مستور عشق‌
هوش مصنوعی: نبوت چه چیزی است؟ آیا می‌دانی که آن نور عشق است و ولایت، نشانه‌ای پنهان از عشق؟
چون نبو ت‌ با ولایت‌ یک‌ شود
آنچه‌ حاصل‌ زین‌ دو عشق‌ آنک‌ شود
هوش مصنوعی: وقتی نبوت با ولایت یکی شود، تمام آنچه از این دو عشق به دست می‌آید، همان خواهد بود که در نهایت شکل می‌گیرد.
پس‌ حسین‌(ع ) آن سرّ جان احمد است‌
عاشقان را مصدر و هم‌ مقصد است‌
هوش مصنوعی: حسین (ع) راز زندگی پیامبر احمد است و او برای عاشقان، آغاز و پایان همه چیز به حساب می‌آید.
زینب‌(س) آنکه‌ عشق‌ را او گشته‌ زین‌
از ازل شد رونق‌ کار حسین‌(ع)
هوش مصنوعی: زینب(س) کسی است که از آغاز، عشق را به شکلی ویژه تجربه کرده و این عشق، باعث شکوفایی و رونق کار حسین(ع) شده است.
در عدد شد ثابتم‌ ز اشراق عشق‌
این‌ ز سرّ، زینب‌(س) مصداق عشق‌
هوش مصنوعی: عشق برای من به وضوح و ثباتی رسیده که از نور آن الهام گرفته‌ام. زینب (س) برای من نمونه‌ای بارز از عشق است و به عمق این موضوع پی برده‌ام.
زینب‌(س) مصداق عشق‌، آمد به‌ حد
خامس‌ آل عبا را هم عدد
هوش مصنوعی: زینب (سلام‌الله‌علیها) نماد عشق است و به مرتبه‌ای از مقام و والایی رسیده که در کنار پنج نفر از اهل کساء قرار گرفته است.
ماند ار باقی‌ سی‌ و یک‌ زآن حساب‌
از الف‌ لام هویت‌ زآن بیاب‌
هوش مصنوعی: در اینجا به یادآوری می‌پردازیم که از مجموع موجودات و پدیده‌ها، فقط سی و یک حالت باقی‌مانده است و برای درک این وضعیت، از مفهوم الهی و واقعی، که به نوعی وجود و هویت ما را تشکیل می‌دهد، استفاده می‌کنیم. این به ما می‌آموزد که باید به عمق و واقعیت‌های نهفته در زندگی بپردازیم.
این‌ الف‌ لام آمد ای دانا بشرط
نسبتش‌ بر ذات‌ حق‌ لا بشرط
هوش مصنوعی: این الف و لام که به عنوان حرف تعریف آمده، ای دانای بزرگ، تنها در صورتی به ذات حق نسبت داده می‌شود که شرطی وجود نداشته باشد.
همچو اسم ‌القدیر و العلیم‌
هست‌ اشارت‌ اَلْ برآن ذات‌ قدیم‌
هوش مصنوعی: مانند نام‌های «قدیر» و «علیم» به ذات قدیم اشاره دارند.
این‌ الف‌ لامی‌ که‌ گفتم‌ ای عیار
بر سر عشق‌ از پی‌ مصداق آر
هوش مصنوعی: ای جوان خوش‌سیرت! این الفاظی که من به زبان آوردم، در واقع نشان‌دهنده‌ی عشق من است. حالا بیاموز و به دنبال مصداق واقعی آن بگرد.
زینب‌(س) مصداق العشق‌ ای ولد
هشتصد و پنج‌ و یک‌ است‌ آن با عدد
هوش مصنوعی: زینب(س) تجلی واقعی عشق است، ای فرزند، که به عدد هشتصد و پنج و یک اشاره دارد.
گرتو فهمی‌ این‌ بیان را دور نیست‌
ور نفهمی‌ بیش‌ از این‌ دستور نیست‌
هوش مصنوعی: اگر این سخن را درک کنی، به دستاوردی نزدیک می‌شوی، و اگر درک نکنی، بیشتر از این چیزی در کار نیست.
هر که‌ بر ادراک این‌ سرّ بوی برد
او ز میدان حقیقت‌ گوی برد
هوش مصنوعی: هر کسی که به درک این راز نائل شود، او از میدان حقیقت پیروز می‌شود.
راستی‌ هم‌ عشق‌ مطلق‌ زینب‌(س) است‌
زآنکه‌ از عشق‌ آن اسیری مطلب‌ است‌
هوش مصنوعی: واقعاً عشق حقیقی از زینب (سلام‌الله‌علیها) نشأت می‌گیرد، زیرا در عشق او نشانه‌ای از اسیری و فداکاری وجود دارد.
خود نتیجه‌ عشق‌ چبود در بسیج‌
نیک‌ بنگر جز شهادت‌ هیچ‌ هیچ‌
هوش مصنوعی: بنگر که نتیجه واقعی عشق چیست، در پشت ظاهر زیبای آن فقط چیزی جز شهادت و فداکاری نیست.
این‌ شهادت‌ تخم‌ معنی‌ کِشتن‌ است‌
تن‌ ز جان در خاک و خون آغشتن‌ است‌
هوش مصنوعی: این‌جا به مفهوم این اشاره شده است که شهادت و از دست دادن جان، نوعی نشانه‌ای از معنی عمیق‌تری است. این عمل نشان‌دهنده‌ی ارتباط عمیق روح با بدن و تجلی آن در شرایط سخت و پرخون است. به عبارت دیگر، زمانی که جان انسان با تن در آمیخته می‌شود و در مسیر حقیقت فدا می‌گردد، در واقع معنای زندگی و انگیزه‌های عمیق‌تری را اینجا به نمایش می‌گذارد.
کی‌ دهد تخم‌ شهادت‌ خود ثمر
چون شود زینب‌(س) اسیر و در به‌ در
هوش مصنوعی: کی می‌تواند ثمره‌ی تخم‌ شهادت خود را بدهد، زمانی که زینب (سلام‌الله‌علیها) در اسیری و آوارگی به سر می‌برد؟
گر به‌ صورت‌ آن ولی‌ ﷲ زن است‌
زن مخوانش‌ محض‌ ذات‌ ذوالمن‌ است‌
هوش مصنوعی: اگر در ظاهر او به زن بودن شناخته می‌شود، او را زن نخوان؛ زیرا حقیقت او از ذات خداوند است.
آنکه‌ برپا شد ز جودش بی‌ سخن‌
جسم‌ و جان و عقل‌ و نفس ‌ِمرد و زن
هوش مصنوعی: کسی که با بخشندگی‌اش، بدون حتی یک کلمه، همه‌ی جسم و جان و عقل و روح مرد و زن را به حرکت درآورده است.
بر عقول و بر نفوس او داور است‌
دم مزن کز هرچه‌ گویم‌ برتر است‌
هوش مصنوعی: فهم و درک انسان‌ها به اندازه‌ای محدود است که نمی‌توانند به عمق و دقت برخی معانی پی ببرند. بنابراین، در مورد هر چیزی که می‌گویم، نباید سخن بگویند، زیرا آنچه در ذهن من است فراتر از توانایی‌های آن‌هاست.
خود مر او را گر تو زن دانی‌ خری
بل‌ جمادی، یعنی‌ از خر کمتری
هوش مصنوعی: اگر خودت او را بشناسی، خودت را از او بهتر بدان و بدان که او از یک خر هم کمتر است.
بنت‌ زهرا(س) را اگر دانی‌ تو زن
ز اجتهاد افتاده ای در سوء ظن‌
هوش مصنوعی: اگر به شخصیت دختر زهرا(س) واقف باشی، متوجه می‌شوی که این زن به واسطه اجتهاد و فهم عمیق خود، دچار قضاوت‌های نادرست نمی‌شود.
اجتهاد توست‌ این‌ ظن‌ّ ظهور
کز ره علم‌ الیقینت‌ کرده دور
هوش مصنوعی: اجتهاد تو است که این گمان ظهور را از مسیر علم و یقین دور کرده است.
آنکه‌ دارد تکیه‌ بر ظن‌ و خبر
گو بمیر ای بی‌ خبر، خاکت‌به‌سر
هوش مصنوعی: کسی که به ظن و حرف دیگران تکیه می‌کند، به او بگو مردی بی‌خبر، برو و خاک بر سرت بریز.
جای خود زین اجتهاد باطله
گویمت شرحی کنون شو یک دله
هوش مصنوعی: جایگاه خود را از این استدلال‌های نادرست به من بگویید، اکنون یک توضیح واضح و روشن ارائه دهید.
لطیفه‌
باردیگر دار حاضر گوشِ هوش
هوش مصنوعی: یک جوک دیگر برای شنیدن آماده‌ام.