گنجور

۱۱- آیات ۹۹ تا ۱۰۲

وَ مِنَ اَلْأَعْرٰابِ مَنْ یُؤْمِنُ بِاللّٰهِ وَ اَلْیَوْمِ اَلْآخِرِ وَ یَتَّخِذُ مٰا یُنْفِقُ قُرُبٰاتٍ عِنْدَ اَللّٰهِ وَ صَلَوٰاتِ اَلرَّسُولِ أَلاٰ إِنَّهٰا قُرْبَةٌ لَهُمْ سَیُدْخِلُهُمُ اَللّٰهُ فِی رَحْمَتِهِ إِنَّ اَللّٰهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ (۹۹) وَ اَلسّٰابِقُونَ‌ اَلْأَوَّلُونَ مِنَ اَلْمُهٰاجِرِینَ وَ اَلْأَنْصٰارِ وَ اَلَّذِینَ اِتَّبَعُوهُمْ بِإِحْسٰانٍ رَضِیَ اَللّٰهُ عَنْهُمْ وَ رَضُوا عَنْهُ وَ أَعَدَّ لَهُمْ جَنّٰاتٍ تَجْرِی تَحْتَهَا اَلْأَنْهٰارُ خٰالِدِینَ فِیهٰا أَبَداً ذٰلِکَ اَلْفَوْزُ اَلْعَظِیمُ (۱۰۰) وَ مِمَّنْ حَوْلَکُمْ مِنَ اَلْأَعْرٰابِ مُنٰافِقُونَ وَ مِنْ أَهْلِ اَلْمَدِینَةِ مَرَدُوا عَلَی اَلنِّفٰاقِ لاٰ تَعْلَمُهُمْ نَحْنُ نَعْلَمُهُمْ سَنُعَذِّبُهُمْ مَرَّتَیْنِ ثُمَّ یُرَدُّونَ إِلیٰ عَذٰابٍ عَظِیمٍ (۱۰۱) وَ آخَرُونَ اِعْتَرَفُوا بِذُنُوبِهِمْ خَلَطُوا عَمَلاً صٰالِحاً وَ آخَرَ سَیِّئاً عَسَی اَللّٰهُ أَنْ یَتُوبَ عَلَیْهِمْ إِنَّ اَللّٰهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ (۱۰۲)

و از بادیه‌نشینان کسی است که می‌گرود بخدا و روز بازپسین و می‌گیرد آنچه را صرف می‌کند نزدیکیها نزد خدا و دعاهای رسول آگاه باشید که آنها نزدیکست برای آنها زود باشد که درآورد ایشان را خدا در رحمتش بدرستی که خدا آمرزنده مهربانست (۹۹) و سبقت‌داران نخستان از مهاجران و انصار و آنان که پیروی کردند ایشان را به نیکویی خشنود شد خدا از ایشان و خشنود شدند از او و مهیا کرده برای ایشان بهشت‌هایی که می‌رود از زیرشان نهرها جاودانیان در آن همیشه آنست کامیابی بزرگ (۱۰۰) و از آنکه پیرامون شمایند از بادیه‌نشینان منافقانند و از اهل مدینه ایستادند بر نفاق نمی‌دانی ایشان را ما می‌دانیم زود باشد عذاب کنیم ایشان را دو بار پس برگردانیده می‌شوند بسوی عذابی بزرگ (۱۰۱) و دیگران اقرار کردند بگناهانشان آمیختند کرداری نیکو و دیگری بد شاید خدا که توبه پذیرد از ایشان بدرستی که خدا آمرزنده مهربانست (۱۰۲)

هم ز اعرابند باز از مؤمنین
بر خدا و هم به روز واپسین
می بگیرند آنچه بدهند از وداد
اندر انفاق از تصدّق یا جهاد
جمله را اسباب نزدیکی به رب
بر دعاهای پیمبر هم سبب
که کند بر منفقان دائم دعا
تا رسدشان خیر دارَین از خدا
می بدانید اینکه انفاق از قبول
یا که صلوات دعاهای رسول
موجب قرب است بر درگاه حق
آنکه را شد بر عنایت مستحق
زودشان داخل کند حق در بهشت
کآن محل رحمت آمد در سرشت
چون حق آمرزنده است و مهربان
بر همه مستغفران و منفقان
سابِقُونَ الْاَّولُون اندر نشان
کآن بوند انصار و هجرت کردگان
وآن کسان کز سابقین تابع شدند
بر قبول امر حق ساعی بدند
حق از ایشان راضی و ایشان ز حق
نامشان باشد به نیکی بر ورق
بهرشان آماده باشد از خدا
جنّتی جاری ز زیرش جویها
اندر آن باشند جاویدان مقیم
این بود فیروزی و فوزی عظیم
هست اندر سابقین بس اختلاف
تا که بود است اول آن بی خلاف
نیست چندان حاصلی در ذکر آن
خود تو باش از سابقین در عقل و جان
آنکه بر ادراک معنی لایق است
اندر اسلام از حقیقت سابق است
متصل هر قطره با دریا و جوست
این زمان یا آن زمان ، سابقتر اوست
وآنکه ز اعرابند در حول شما
یعنی اندر دور شهر از هر کجا
آن دورویانند و آیند از مجاز
بر شهادت یا به تهلیل و نماز
هم ز اهل شهرتان قومی دو رو
میبود کاندر دو رویی کرده خو
تو نه ای از حالشان آگاه و ما
می بدانیم آن کسان را در خفا
کفرشان پنهان بود اندر قلوب
کس نداند غیر علام الغیوب
میکنند اظهار ایمان از نفاق
زآن شما آگه نه اید اندر وثاق
ما کنیم آن قوم را تعذیب زود
بر دو نوبت اندر اجرای حدود
کآن بود اخذ زکات از روی داد
هم دگر تکلیف بر جنگ و جهاد
زآنکه نبود گر خود از عشق و ادب
هر دو ایشان را عذاب است و تعب
یا بود معنای لفظ مرَّتَین
مر عذاب جسم و جان در نشأتین
بل منافق را که باشد در حسد
هر دم او را دو عذاب از حق رسد
در قیامت بعد از آن گردند باز
بر عذابی بس بزرگ و بس دراز
چند تن بودند ز اهل دین دگر
که تخلّف کرده بودند از سفر
نادم و خائف شدند از فعل خویش
خوفشان بود از فساد دین و کیش
منفعل گشتند و گفتند از ندم
بر رسول حق ز ما رفت این ستم
او بود در رنج و ما آسوده حال
هر دم ایشان را فزون بودی ملال
آن تخلّف بودشان از کاهلی
نه از نفاق و کافری و بَددلی
خویش را بستند با سوگندها
بر ستون مسجد اندر بندها
هیچ نگشایند خود را ز اختیار
تا که ناید امر از پروردگار
توبه میبود و تضرّع کارشان
تا مگر بخشد گنه غفارشان
چون پیمبر بازگردید از تبوک
دید ایشان را در آن سوداء و سوگ
گفت باالله من هم ایشان را رها
نکنم آید تا که فرمان از خدا
در دم این آیت ز خلاّق مجید
بر قبول توبۀ ایشان رسید
قوم دیگر کاعتراف اندر گناه
میکنند ایشان به درگاه اِله
مختلط کردند از ضعف بشر
کرده های نیک با ذنب دگر
یعنی اندر جنگها بودند یار
این سفر گشتند ساکن در دیار
شاید از فرط عنایت ذوالکرم
توبۀ ایشان پذیرد باز هم
کو بود آمرزگار و مهربان
رحمتش باشد پناه عاصیان
پس پیمبر باز کرد از بندشان
هم ز بعد از سوز و غم خُرسندشان
مال خود کردند پس بر وی نثار
تا به راه حق دهد فخر کبار
کز تو ما را حبّ مال افکند دور
لاجرم ما راست زین مانع نفور
گفت من بر اخذ اموال شما
نیستم مأمور و هم نبود روا
۱۰- آیات ۹۰ تا ۹۸: وَ جٰاءَ اَلْمُعَذِّرُونَ مِنَ اَلْأَعْرٰابِ لِیُؤْذَنَ لَهُمْ وَ قَعَدَ اَلَّذِینَ کَذَبُوا اَللّٰهَ وَ رَسُولَهُ سَیُصِیبُ اَلَّذِینَ کَفَرُوا مِنْهُمْ عَذٰابٌ أَلِیمٌ (۹۰) لَیْسَ عَلَی اَلضُّعَفٰاءِ وَ لاٰ عَلَی اَلْمَرْضیٰ وَ لاٰ عَلَی اَلَّذِینَ لاٰ یَجِدُونَ مٰا یُنْفِقُونَ حَرَجٌ إِذٰا نَصَحُوا لِلّٰهِ وَ رَسُولِهِ مٰا عَلَی اَلْمُحْسِنِینَ مِنْ سَبِیلٍ وَ اَللّٰهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ (۹۱) وَ لاٰ عَلَی اَلَّذِینَ إِذٰا مٰا أَتَوْکَ لِتَحْمِلَهُمْ قُلْتَ لاٰ أَجِدُ مٰا أَحْمِلُکُمْ عَلَیْهِ تَوَلَّوْا وَ أَعْیُنُهُمْ تَفِیضُ مِنَ اَلدَّمْعِ حَزَناً أَلاّٰ یَجِدُوا مٰا یُنْفِقُونَ (۹۲) إِنَّمَا اَلسَّبِیلُ عَلَی اَلَّذِینَ یَسْتَأْذِنُونَکَ وَ هُمْ أَغْنِیٰاءُ رَضُوا بِأَنْ یَکُونُوا مَعَ اَلْخَوٰالِفِ وَ طَبَعَ اَللّٰهُ عَلیٰ قُلُوبِهِمْ فَهُمْ لاٰ یَعْلَمُونَ (۹۳) یَعْتَذِرُونَ إِلَیْکُمْ إِذٰا رَجَعْتُمْ إِلَیْهِمْ قُلْ لاٰ تَعْتَذِرُوا لَنْ نُؤْمِنَ لَکُمْ قَدْ نَبَّأَنَا اَللّٰهُ مِنْ أَخْبٰارِکُمْ وَ سَیَرَی اَللّٰهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ ثُمَّ تُرَدُّونَ إِلیٰ عٰالِمِ اَلْغَیْبِ وَ اَلشَّهٰادَةِ فَیُنَبِّئُکُمْ بِمٰا کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ (۹۴) سَیَحْلِفُونَ بِاللّٰهِ لَکُمْ إِذَا اِنْقَلَبْتُمْ إِلَیْهِمْ لِتُعْرِضُوا عَنْهُمْ فَأَعْرِضُوا عَنْهُمْ إِنَّهُمْ رِجْسٌ وَ مَأْوٰاهُمْ جَهَنَّمُ جَزٰاءً بِمٰا کٰانُوا یَکْسِبُونَ (۹۵) یَحْلِفُونَ لَکُمْ لِتَرْضَوْا عَنْهُمْ فَإِنْ تَرْضَوْا عَنْهُمْ فَإِنَّ اَللّٰهَ لاٰ یَرْضیٰ عَنِ اَلْقَوْمِ اَلْفٰاسِقِینَ (۹۶) اَلْأَعْرٰابُ أَشَدُّ کُفْراً وَ نِفٰاقاً وَ أَجْدَرُ أَلاّٰ یَعْلَمُوا حُدُودَ مٰا أَنْزَلَ اَللّٰهُ عَلیٰ رَسُولِهِ وَ اَللّٰهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ (۹۷) وَ مِنَ اَلْأَعْرٰابِ مَنْ یَتَّخِذُ مٰا یُنْفِقُ مَغْرَماً وَ یَتَرَبَّصُ بِکُمُ اَلدَّوٰائِرَ عَلَیْهِمْ دٰائِرَةُ اَلسَّوْءِ وَ اَللّٰهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ (۹۸)۱۲- آیات ۱۰۳ تا ۱۰۸: خُذْ مِنْ أَمْوٰالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَکِّیهِمْ بِهٰا وَ صَلِّ عَلَیْهِمْ إِنَّ صَلاٰتَکَ سَکَنٌ لَهُمْ وَ اَللّٰهُ‌ سَمِیعٌ عَلِیمٌ (۱۰۳) أَ لَمْ یَعْلَمُوا أَنَّ اَللّٰهَ هُوَ یَقْبَلُ اَلتَّوْبَةَ عَنْ عِبٰادِهِ وَ یَأْخُذُ اَلصَّدَقٰاتِ وَ أَنَّ اَللّٰهَ هُوَ اَلتَّوّٰابُ اَلرَّحِیمُ (۱۰۴) وَ قُلِ اِعْمَلُوا فَسَیَرَی اَللّٰهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ اَلْمُؤْمِنُونَ وَ سَتُرَدُّونَ إِلیٰ عٰالِمِ اَلْغَیْبِ وَ اَلشَّهٰادَةِ فَیُنَبِّئُکُمْ بِمٰا کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ (۱۰۵) وَ آخَرُونَ مُرْجَوْنَ لِأَمْرِ اَللّٰهِ إِمّٰا یُعَذِّبُهُمْ وَ إِمّٰا یَتُوبُ عَلَیْهِمْ وَ اَللّٰهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ (۱۰۶) وَ اَلَّذِینَ اِتَّخَذُوا مَسْجِداً ضِرٰاراً وَ کُفْراً وَ تَفْرِیقاً بَیْنَ اَلْمُؤْمِنِینَ وَ إِرْصٰاداً لِمَنْ حٰارَبَ اَللّٰهَ وَ رَسُولَهُ مِنْ قَبْلُ وَ لَیَحْلِفُنَّ إِنْ أَرَدْنٰا إِلاَّ اَلْحُسْنیٰ وَ اَللّٰهُ یَشْهَدُ إِنَّهُمْ لَکٰاذِبُونَ (۱۰۷) لاٰ تَقُمْ فِیهِ أَبَداً لَمَسْجِدٌ أُسِّسَ عَلَی اَلتَّقْویٰ مِنْ أَوَّلِ یَوْمٍ أَحَقُّ أَنْ تَقُومَ فِیهِ فِیهِ رِجٰالٌ یُحِبُّونَ أَنْ یَتَطَهَّرُوا وَ اَللّٰهُ یُحِبُّ اَلْمُطَّهِّرِینَ (۱۰۸)

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی)
قالب شعری: مثنوی

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

وَ مِنَ اَلْأَعْرٰابِ مَنْ یُؤْمِنُ بِاللّٰهِ وَ اَلْیَوْمِ اَلْآخِرِ وَ یَتَّخِذُ مٰا یُنْفِقُ قُرُبٰاتٍ عِنْدَ اَللّٰهِ وَ صَلَوٰاتِ اَلرَّسُولِ أَلاٰ إِنَّهٰا قُرْبَةٌ لَهُمْ سَیُدْخِلُهُمُ اَللّٰهُ فِی رَحْمَتِهِ إِنَّ اَللّٰهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ (۹۹) وَ اَلسّٰابِقُونَ‌ اَلْأَوَّلُونَ مِنَ اَلْمُهٰاجِرِینَ وَ اَلْأَنْصٰارِ وَ اَلَّذِینَ اِتَّبَعُوهُمْ بِإِحْسٰانٍ رَضِیَ اَللّٰهُ عَنْهُمْ وَ رَضُوا عَنْهُ وَ أَعَدَّ لَهُمْ جَنّٰاتٍ تَجْرِی تَحْتَهَا اَلْأَنْهٰارُ خٰالِدِینَ فِیهٰا أَبَداً ذٰلِکَ اَلْفَوْزُ اَلْعَظِیمُ (۱۰۰) وَ مِمَّنْ حَوْلَکُمْ مِنَ اَلْأَعْرٰابِ مُنٰافِقُونَ وَ مِنْ أَهْلِ اَلْمَدِینَةِ مَرَدُوا عَلَی اَلنِّفٰاقِ لاٰ تَعْلَمُهُمْ نَحْنُ نَعْلَمُهُمْ سَنُعَذِّبُهُمْ مَرَّتَیْنِ ثُمَّ یُرَدُّونَ إِلیٰ عَذٰابٍ عَظِیمٍ (۱۰۱) وَ آخَرُونَ اِعْتَرَفُوا بِذُنُوبِهِمْ خَلَطُوا عَمَلاً صٰالِحاً وَ آخَرَ سَیِّئاً عَسَی اَللّٰهُ أَنْ یَتُوبَ عَلَیْهِمْ إِنَّ اَللّٰهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ (۱۰۲)
هوش مصنوعی: در میان اعراب کسی هست که به خدا و روز قیامت ایمان دارد و از هزینه‌هایی که می‌کند، نزد خدا و رسولش پاداش می‌طلبد. بدانید که این هزینه‌ها برای او قربانی است و خدا او را وارد رحمتش خواهد کرد. حقیقت این است که خداوند آمرزنده و مهربان است. همچنین پیشگامان نخستین از مهاجرین و انصار و کسانی که به نیکی از آن‌ها پیروی کردند، مورد رضایت خدا قرار گرفته‌اند و خدا هم از آن‌ها راضی است و برای آن‌ها باغ‌هایی آماده کرده که نهرها از زیر آن جاری است و در آنجا به永و خواهند ماند. این پیروزی بزرگ است. اما در میان کسانی که در اطراف شما هستند، منافقینی وجود دارند و در اهل مدینه نیز افرادی هستند که به نفاق گرایش دارند، شما آن‌ها را نمی‌شناسید، اما ما می‌شناسیم و آن‌ها را دو بار عذاب خواهیم کرد و سپس به عذاب عظیم بازگردانده خواهند شد. همچنین برخی دیگر هستند که به گناهان خود اعتراف کرده‌اند و اعمال نیکی را با اعمال بد خلط کرده‌اند. امید است که خداوند به آن‌ها توبه کند، زیرا او آمرزنده و مهربان است.
و از بادیه‌نشینان کسی است که می‌گرود بخدا و روز بازپسین و می‌گیرد آنچه را صرف می‌کند نزدیکیها نزد خدا و دعاهای رسول آگاه باشید که آنها نزدیکست برای آنها زود باشد که درآورد ایشان را خدا در رحمتش بدرستی که خدا آمرزنده مهربانست (۹۹) و سبقت‌داران نخستان از مهاجران و انصار و آنان که پیروی کردند ایشان را به نیکویی خشنود شد خدا از ایشان و خشنود شدند از او و مهیا کرده برای ایشان بهشت‌هایی که می‌رود از زیرشان نهرها جاودانیان در آن همیشه آنست کامیابی بزرگ (۱۰۰) و از آنکه پیرامون شمایند از بادیه‌نشینان منافقانند و از اهل مدینه ایستادند بر نفاق نمی‌دانی ایشان را ما می‌دانیم زود باشد عذاب کنیم ایشان را دو بار پس برگردانیده می‌شوند بسوی عذابی بزرگ (۱۰۱) و دیگران اقرار کردند بگناهانشان آمیختند کرداری نیکو و دیگری بد شاید خدا که توبه پذیرد از ایشان بدرستی که خدا آمرزنده مهربانست (۱۰۲)
هوش مصنوعی: در میان اعراب بیابان‌نشین افرادی هستند که به خدا و روز قیامت ایمان دارند و از هر چیزی که خرج می‌کنند، نزد خدا پاداش می‌طلبند. دعاهای پیامبر هم به آن‌ها نزدیک است و خداوند به زودی رحمتش را بر آن‌ها نازل خواهد کرد؛ او آمرزنده و رحیم است. پیشگامان از مهاجران و انصار، و کسانی که به نیکی از آن‌ها پیروی کردند، مورد رضایت خدا قرار گرفته‌اند و خداوند نیز از آنان راضی است. برای آن‌ها بهشت‌هایی آماده شده که نهرها از زیر آن‌ها جاری است و این، کامیابی بزرگی است. اما در میان شما، برخی از بیابان‌نشینان منافق هستند و در مدینه نیز افرادی هستند که پیوسته بر نفاق خود ایستاده‌اند. آن‌ها را نمی‌شناسید، ولی ما آن‌ها را می‌شناسیم و به زودی دو بار عذابشان خواهیم کرد و سپس به عذاب بزرگ‌تری بازگردانده خواهند شد. همچنین، برخی دیگر به گناهان خود اعتراف کرده‌اند و کارهای نیک و بدی را با هم آمیخته‌اند. شاید خداوند از آن‌ها توبه بپذیرد؛ او آمرزنده و مهربان است.
هم ز اعرابند باز از مؤمنین
بر خدا و هم به روز واپسین
هوش مصنوعی: این جمله به این معناست که مؤمنان به خدا و روز قیامت ایمان دارند و به این باورند که همه چیز در نهایت به خداوند و روز حساب مرتبط است. آنها در تمام رفتار و کردار خود به این اعتقادات پایبند هستند.
می بگیرند آنچه بدهند از وداد
اندر انفاق از تصدّق یا جهاد
هوش مصنوعی: در اینجا اشاره شده که افرادی که در کارهای نیک و خیرخواهانه نیز فعالیت می‌کنند، در واقع از جانب خداوند به پاداش‌هایی خواهند رسید. آن‌ها از محبت و حمایت الهی بهره‌مند می‌شوند که این محبت می‌تواند در قالب انفاق (بخشیدن مال به دیگران) یا جهاد (تلاش و کوشش برای هدفی بزرگ) نمایان شود. به عبارت دیگر، هر چه انسان‌ها در راه کمک به دیگران و خدمت به جامعه و دین تلاش کنند، به همان میزان از برکات و نعمت‌های الهی برخوردار خواهند شد.
جمله را اسباب نزدیکی به رب
بر دعاهای پیمبر هم سبب
هوش مصنوعی: تمام وسایل و ابزارها موجب نزدیکی به خداوند هستند، و دعاهای پیامبر نیز خود دلیلی برای این نزدیکی به حساب می‌آید.
که کند بر منفقان دائم دعا
تا رسدشان خیر دارَین از خدا
هوش مصنوعی: از خداوند بخواهید که همیشه برای نیکوکاران و افرادی که به دیگران کمک می‌کنند دعا کند، تا خیر و برکت از دو جهان به آن‌ها برسد.
می بدانید اینکه انفاق از قبول
یا که صلوات دعاهای رسول
هوش مصنوعی: این جمله به این معناست که می‌دانید بخشش و انفاق از جمله کارهایی است که مورد پذیرش قرار می‌گیرد، یا اینکه دعای پیامبر خدا و صلوات بر او نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
موجب قرب است بر درگاه حق
آنکه را شد بر عنایت مستحق
هوش مصنوعی: کسی که به درگاه خداوند نزدیک می‌شود، باید در نظر داشته باشد که لیاقت دریافت رحمت و عنایت الهی را داشته باشد.
زودشان داخل کند حق در بهشت
کآن محل رحمت آمد در سرشت
هوش مصنوعی: خداوند به سرعت اهل بهشت را وارد بهشت می‌کند، زیرا این مکان نشانه رحمت و فطرت الهی است.
چون حق آمرزنده است و مهربان
بر همه مستغفران و منفقان
هوش مصنوعی: خداوند بخشنده و مهربان است و به کسانی که از او طلب بخشش می‌کنند و در راه کمک به دیگران تلاش می‌کنند، توجه ویژه‌ای دارد.
سابِقُونَ الْاَّولُون اندر نشان
کآن بوند انصار و هجرت کردگان
هوش مصنوعی: افرادی که پیشتاز و اولیه بودند، در حقیقت، کسانی هستند که کمک‌کنندگان و مهاجرانی بودند.
وآن کسان کز سابقین تابع شدند
بر قبول امر حق ساعی بدند
هوش مصنوعی: افرادی که از گذشتگان پیروی کردند و در پذیرش حقیقت تلاش نمودند.
حق از ایشان راضی و ایشان ز حق
نامشان باشد به نیکی بر ورق
هوش مصنوعی: حق از آن‌ها خشنود است و آن‌ها هم به خوبی در جهان شناخته می‌شوند.
بهرشان آماده باشد از خدا
جنّتی جاری ز زیرش جویها
هوش مصنوعی: برای آنان، بهشت آماده است که زیر آن نهرهایی روان است که از طرف خدا برایشان فراهم شده است.
اندر آن باشند جاویدان مقیم
این بود فیروزی و فوزی عظیم
هوش مصنوعی: در آنجا افرادی جاودانه و همیشه حضور دارند و این نشان‌دهنده برکت و پیروزی بزرگ است.
هست اندر سابقین بس اختلاف
تا که بود است اول آن بی خلاف
هوش مصنوعی: در گذشته اختلافات زیادی وجود داشته که نشان می‌دهد هیچ چیزی در آغاز کار بدون اختلاف نبوده است.
نیست چندان حاصلی در ذکر آن
خود تو باش از سابقین در عقل و جان
هوش مصنوعی: در یادآوری خودت چندان فایده‌ای نیست؛ خودت به عنوان یک فرد باهوش و با جان، از گذشته‌ها باقی بمان.
آنکه بر ادراک معنی لایق است
اندر اسلام از حقیقت سابق است
هوش مصنوعی: کسی که توانایی درک معانی عمیق و مناسب را دارد، در حقیقت در اسلام از نظر معرفت و آگاهی، سابقه‌ای دارد.
متصل هر قطره با دریا و جوست
این زمان یا آن زمان ، سابقتر اوست
هوش مصنوعی: هر قطره‌ای که به دریا می‌پیوندد، در هر زمانی، پیشینه‌ای دارد که به زمان‌های گذشته برمی‌گردد.
وآنکه ز اعرابند در حول شما
یعنی اندر دور شهر از هر کجا
هوش مصنوعی: کسی که در اطراف شما و در نزدیکی شهر زندگی می‌کند و از مناطق مختلف آمده است.
آن دورویانند و آیند از مجاز
بر شهادت یا به تهلیل و نماز
هوش مصنوعی: شخصیت‌هایی که به دو رو بودن مشهورند، به شکل نادرست و با ظاهری فریبنده ظهور می‌کنند تا یا شهادت دهند یا در قالب دعا و عبادت ظاهر شوند.
هم ز اهل شهرتان قومی دو رو
میبود کاندر دو رویی کرده خو
هوش مصنوعی: از اهل شهر شما افرادی وجود دارند که به دو رویی مشهورند و به خاطر داشتن این ویژگی، به رفتارهای ناپسند و نفاق آلوده شده‌اند.
تو نه ای از حالشان آگاه و ما
می بدانیم آن کسان را در خفا
هوش مصنوعی: تو از حال آن‌ها خبر نداری، ولی ما خوب می‌دانیم که آن‌ها در خفا چه می‌کنند.
کفرشان پنهان بود اندر قلوب
کس نداند غیر علام الغیوب
هوش مصنوعی: کفر آنها در دل‌ها پنهان بود و هیچ‌کس جز خداوند از آن خبر نداشت.
میکنند اظهار ایمان از نفاق
زآن شما آگه نه اید اندر وثاق
هوش مصنوعی: آن‌ها با نفاق خود از ایمانشان صحبت می‌کنند، ولی شما از این موضوع بی‌خبر هستید و در بند آن گرفتارید.
ما کنیم آن قوم را تعذیب زود
بر دو نوبت اندر اجرای حدود
هوش مصنوعی: ما آن گروه را به سرعت مجازات می‌کنیم؛ در دو مرحله و با اجرای قوانین.
کآن بود اخذ زکات از روی داد
هم دگر تکلیف بر جنگ و جهاد
هوش مصنوعی: اجباری که برای پرداخت زکات وجود دارد، به معنای این است که هر فرد باید در قبال این مسئولیت، آماده مقابله و جهاد هم باشد.
زآنکه نبود گر خود از عشق و ادب
هر دو ایشان را عذاب است و تعب
هوش مصنوعی: به خاطر اینکه اگر خودشان را از عشق و ادب جدا کنند، هر دو برای آن‌ها درد و رنج خواهد بود.
یا بود معنای لفظ مرَّتَین
مر عذاب جسم و جان در نشأتین
هوش مصنوعی: این جمله به این معناست که ممکن است معنای دو بار گذر کردن از چیزی، به درد و عذابی که هم در جسم و هم در روح در دو مرحله مختلف زندگی تجربه می‌شود، اشاره داشته باشد. در واقع، این عذاب می‌تواند هم مربوط به زندگی مادی و هم به زندگی معنوی انسان باشد.
بل منافق را که باشد در حسد
هر دم او را دو عذاب از حق رسد
هوش مصنوعی: منافقی که همیشه در حسد و بدخواهی است، هر لحظه دو نوع عذاب از سوی حقیقت بر او نازل می‌شود.
در قیامت بعد از آن گردند باز
بر عذابی بس بزرگ و بس دراز
هوش مصنوعی: در روز قیامت، انسان‌ها دوباره به محشری بازمی‌گردند که عذابش بسیار بزرگ و طولانی خواهد بود.
چند تن بودند ز اهل دین دگر
که تخلّف کرده بودند از سفر
هوش مصنوعی: گروهی از افرادی که به دین و مذهب خود پایبند بودند، از سفر و سفر کردن منحرف شده بودند و در راه خود تخطی کرده بودند.
نادم و خائف شدند از فعل خویش
خوفشان بود از فساد دین و کیش
هوش مصنوعی: آن‌ها از کارهای خود پشیمان و ترسان شدند، زیرا نگران فساد دین و مذهبشان بودند.
منفعل گشتند و گفتند از ندم
بر رسول حق ز ما رفت این ستم
هوش مصنوعی: آنها ساکت شدند و گفتند از بی‌توجهی ما، این ظلم از جانب ما به پیامبر حق رفته است.
او بود در رنج و ما آسوده حال
هر دم ایشان را فزون بودی ملال
هوش مصنوعی: او در درد و رنج به سر می‌برد و ما در آسودگی زندگی می‌کردیم، در هر حال، غم و اندوه آن‌ها بیشتر می‌شد.
آن تخلّف بودشان از کاهلی
نه از نفاق و کافری و بَددلی
هوش مصنوعی: آنها از روی تنبلی و بی‌توجهی کوتاهی کردند، نه به خاطر نفاق یا کفر و نیت‌های بد.
خویش را بستند با سوگندها
بر ستون مسجد اندر بندها
هوش مصنوعی: خود را با سوگندها به ستون مسجد گره زده و در قید و بند نگه داشتند.
هیچ نگشایند خود را ز اختیار
تا که ناید امر از پروردگار
هوش مصنوعی: افراد هیچ‌گاه نباید اختیار خود را به راحتی فاش کنند و تا زمانی که فرمانی از خداوند نرسد، نباید اقدام کنند.
توبه میبود و تضرّع کارشان
تا مگر بخشد گنه غفارشان
هوش مصنوعی: اگر به توبه و ندامت برگردند و با دل‌سوزی و درخواست از خداوند دست یابند، شاید خداوند گناهان آن‌ها را ببخشد.
چون پیمبر بازگردید از تبوک
دید ایشان را در آن سوداء و سوگ
هوش مصنوعی: زمانی که پیامبر از سفر تبوک به شهر بازگشت، متوجه شد که مردم در حال غم و اندوه و در شرایط سختی به سر می‌برند.
گفت باالله من هم ایشان را رها
نکنم آید تا که فرمان از خدا
هوش مصنوعی: او گفت به خدا که من هم آن‌ها را رها نمی‌کنم تا زمانی که فرمان از جانب خدا برسد.
در دم این آیت ز خلاّق مجید
بر قبول توبۀ ایشان رسید
هوش مصنوعی: در این لحظه، نشانه‌ای از خداوند مهربان نشان داده شده که نشان‌دهنده پذیرش توبه آن‌ها است.
قوم دیگر کاعتراف اندر گناه
میکنند ایشان به درگاه اِله
هوش مصنوعی: گروهی دیگر در اعتراف به گناهان خود در برابر خداوند به سر می‌برند.
مختلط کردند از ضعف بشر
کرده های نیک با ذنب دگر
هوش مصنوعی: انسان‌ها به دلیل ضعف‌شان، کارهای خوب را با گناهان و اشتباهات خود آمیخته‌اند.
یعنی اندر جنگها بودند یار
این سفر گشتند ساکن در دیار
هوش مصنوعی: در جنگ‌ها، یاران در کنار هم بودند و در نتیجه این سفر باعث شد که آن‌ها در سرزمین جدیدی ساکن شوند.
شاید از فرط عنایت ذوالکرم
توبۀ ایشان پذیرد باز هم
هوش مصنوعی: شاید به خاطر لطف و مرحمت پروردگار، او بار دیگر توبه آنها را بپذیرد.
کو بود آمرزگار و مهربان
رحمتش باشد پناه عاصیان
هوش مصنوعی: کسی که بخشنده و مهربان است، رحمت او می‌تواند مامن و پناهگاهی برای گناهکاران باشد.
پس پیمبر باز کرد از بندشان
هم ز بعد از سوز و غم خُرسندشان
هوش مصنوعی: پیمبر پس از رهایی از مشکلات و درد و رنج آنها، خوشحالی و شادی را برایشان به ارمغان آورد.
مال خود کردند پس بر وی نثار
تا به راه حق دهد فخر کبار
هوش مصنوعی: آنها اموال خود را صرف او کردند تا او به راه راست و درست افتخار بیافریند.
کز تو ما را حبّ مال افکند دور
لاجرم ما راست زین مانع نفور
هوش مصنوعی: به خاطر محبت پول از تو، ما دور افتاده‌ایم و به همین دلیل نسبت به این مانع نفرت داریم.
گفت من بر اخذ اموال شما
نیستم مأمور و هم نبود روا
هوش مصنوعی: او گفت که من برای گرفتن اموال شما مأمور نیستم و این کار هم درست نیست.