گنجور

۱۰- آیات ۹۰ تا ۹۸

وَ جٰاءَ اَلْمُعَذِّرُونَ مِنَ اَلْأَعْرٰابِ لِیُؤْذَنَ لَهُمْ وَ قَعَدَ اَلَّذِینَ کَذَبُوا اَللّٰهَ وَ رَسُولَهُ سَیُصِیبُ اَلَّذِینَ کَفَرُوا مِنْهُمْ عَذٰابٌ أَلِیمٌ (۹۰) لَیْسَ عَلَی اَلضُّعَفٰاءِ وَ لاٰ عَلَی اَلْمَرْضیٰ وَ لاٰ عَلَی اَلَّذِینَ لاٰ یَجِدُونَ مٰا یُنْفِقُونَ حَرَجٌ إِذٰا نَصَحُوا لِلّٰهِ وَ رَسُولِهِ مٰا عَلَی اَلْمُحْسِنِینَ مِنْ سَبِیلٍ وَ اَللّٰهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ (۹۱) وَ لاٰ عَلَی اَلَّذِینَ إِذٰا مٰا أَتَوْکَ لِتَحْمِلَهُمْ قُلْتَ لاٰ أَجِدُ مٰا أَحْمِلُکُمْ عَلَیْهِ تَوَلَّوْا وَ أَعْیُنُهُمْ تَفِیضُ مِنَ اَلدَّمْعِ حَزَناً أَلاّٰ یَجِدُوا مٰا یُنْفِقُونَ (۹۲) إِنَّمَا اَلسَّبِیلُ عَلَی اَلَّذِینَ یَسْتَأْذِنُونَکَ وَ هُمْ أَغْنِیٰاءُ رَضُوا بِأَنْ یَکُونُوا مَعَ اَلْخَوٰالِفِ وَ طَبَعَ اَللّٰهُ عَلیٰ قُلُوبِهِمْ فَهُمْ لاٰ یَعْلَمُونَ (۹۳) یَعْتَذِرُونَ إِلَیْکُمْ إِذٰا رَجَعْتُمْ إِلَیْهِمْ قُلْ لاٰ تَعْتَذِرُوا لَنْ نُؤْمِنَ لَکُمْ قَدْ نَبَّأَنَا اَللّٰهُ مِنْ أَخْبٰارِکُمْ وَ سَیَرَی اَللّٰهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ ثُمَّ تُرَدُّونَ إِلیٰ عٰالِمِ اَلْغَیْبِ وَ اَلشَّهٰادَةِ فَیُنَبِّئُکُمْ بِمٰا کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ (۹۴) سَیَحْلِفُونَ بِاللّٰهِ لَکُمْ إِذَا اِنْقَلَبْتُمْ إِلَیْهِمْ لِتُعْرِضُوا عَنْهُمْ فَأَعْرِضُوا عَنْهُمْ إِنَّهُمْ رِجْسٌ وَ مَأْوٰاهُمْ جَهَنَّمُ جَزٰاءً بِمٰا کٰانُوا یَکْسِبُونَ (۹۵) یَحْلِفُونَ لَکُمْ لِتَرْضَوْا عَنْهُمْ فَإِنْ تَرْضَوْا عَنْهُمْ فَإِنَّ اَللّٰهَ لاٰ یَرْضیٰ عَنِ اَلْقَوْمِ اَلْفٰاسِقِینَ (۹۶) اَلْأَعْرٰابُ أَشَدُّ کُفْراً وَ نِفٰاقاً وَ أَجْدَرُ أَلاّٰ یَعْلَمُوا حُدُودَ مٰا أَنْزَلَ اَللّٰهُ عَلیٰ رَسُولِهِ وَ اَللّٰهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ (۹۷) وَ مِنَ اَلْأَعْرٰابِ مَنْ یَتَّخِذُ مٰا یُنْفِقُ مَغْرَماً وَ یَتَرَبَّصُ بِکُمُ اَلدَّوٰائِرَ عَلَیْهِمْ دٰائِرَةُ اَلسَّوْءِ وَ اَللّٰهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ (۹۸)

و آمدند عذرگویندگان از بادیه‌نشینان که دستوری داده شود مر ایشان را و نشستند آنان که دروغ بستند بر خدا و رسولش زود باشد که برسد آنان را که کافر شدند از ایشان عذابی دردناک (۹۰) نیست بر ناتوان و نه بر بیماران و نه بر آنان که نمی‌یابند آنچه را صرف می‌کنند گناهی چون خالص شدند مر خدا و رسولش را نباشد بر نیکوکاران هیچ راهی و خدا آمرزنده مهربانست (۹۱) و نه بر آنانی که چون آمدند ترا که سوار کنی ایشان را گفتی نمی‌یابم آنچه سوار کنم شما را بر آن برگشتند و چشمهاشان می‌ریخت از اشک از غم که نمی‌یافتند آنچه را صرف کنند (۹۲) جز این نیست که راه گرفت بر کسانیست که دستوری می‌طلبند از تو و آنها توانگرانند راضی شوند بآنکه باشند با بازماندگان و مهر نهاد خدا بر دلهاشان پس ایشان نمی‌دانند (۹۳) بعذرخواهی خواهند آمد بسوی شما چون باز گردید بسوی ایشان بگو عذر مخواهید که هرگز باور نداریم شما را بحقیقت خبر داد ما را خدا از خبرهای شما بزودی خواهد دید خدا کارتان را و رسولش پس باز گردانیده خواهید شد بسوی دانای نهان و آشکار پس آگاهی دهد شما را بآنچه بودید که می‌کردید (۹۴) بزودی سوگند خواهند خورد بخدا از برای شما چون بازگردید بسوی ایشان تار و گردانید از ایشان پس روی بگردانید از ایشان بدرستی که ایشان پلیدند و جایگاهشان دوزخست پاداشی بسبب آنچه بودند کسب می‌کردند (۹۵) سوگند می‌خورند بخدا برای شما تا خشنود شوید از ایشان بدرستی که اگر خشنود شوید از ایشان پس بدرستی که خدا خوشنود نخواهد شد از گروه فاسقان (۹۶) بادیه‌نشینان سخت‌ترند از راه کفر و نفاق و سزاوارترند که ندانند حدهای آنچه را فرو فرستاد خدا بر رسولش و خدای دانای درست کار است (۹۷) و از بادیه‌نشینان کیست که می‌گیرد آنچه را صرف می‌کند جای تاوان و چشم می‌دارد بشما گردشهای روزگار بر ایشانست گردش بد و خدا شنوای داناست (۹۸)

آمدندی هم ز عذر آرندگان
بعضی از اعراب گاه امتحان
تا که رخصت داده گردند آن عباد
از رسول اندر تخلّف در جهاد
باز بنشستند قومی بی فروغ
که به ایمان با خدا گفتی دروغ
عذرها گفتند کآن بُد ناقبول
وز جهاد آن بُد تخلّف با رسول
عذرِ آنان شاید ار مسموع بود
وین کسان را عذر نامشروع بود
یا به عذر آنها تصنع کرده اند
وین کسان عذری به کذب آورده اند
گفت بن عباس بعضی را صحیح
بود عذر اندر تقاعد نی قبیح
زود ایشان را رسد از کردگار
مر عذابی سخت اندر اعتذار
در جهان بر قتل و غارت درخورند
هم به حسرت در سرای دیگرند
بعد از آن تعیین اعذار صحیح
میکند حق اندر این آیت صریح
نیست بر بیچارگان و عاجزان
هم به مرضی، حکم رفتن از مکان
هم بر آنانکه نیابند ایچ زاد
تا کنند اسباب راهی بر جهاد
زآنکه قدرت شرط باشد بر فعال
خاصه شد شرط وجوب اندر قتال
در توقف نیست ایشان را گناه
چون ز دل فرمان برند و نیک خواه
بر نکوکاران نباشد ز احتساب
سوی ایشان هیچ راهی بر عتاب
چون حق آمرزنده است و مهربان
آنکه را عذر از جهاد است آن چنان
هم حرج نبود بر ایشان یا عتاب
کآمدند ایشان به سویت با شتاب
تا نمایی آن جماعت را سوار
هم بری با خود به سوی کارزار
گفتی آنان را نیابم راحله
تا برم همراهتان با قافله
باز از پیش تو گشتند آن مهان
اشکشان از دیده ها بودی روان
رخ به صد اندوه و غم برتافتند
زآنکه هیچ از مال می نایافتند
تا کنند ایشان تدارک بر سفر
بودشان هر لحظه اندُه بیشتر
توشه و مرکب بر ایشان پس سه کس
ز اهل دین دادند بهر ملتمس
حاصل آنکه زین تُهیدستان ز راه
در جهاد ار ماند کس نبود گناه
نیست جز اینکه ملامت یا عتاب
آن کسان را درخور آمد در حساب
کز تو میخواهند رخصت بر درنگ
وز غناء دارند استعداد جنگ
راضیند از آنکه باشند آن کسان
با خوالف قاعدین اندر مکان
مُهرشان بنهاده بر دلها خدا
پس ندانند از مآل کارها
بعد از آن از حال مستقبل خبر
بدهد از مستخلفان بی هنر
از شما باشند ایشان عذرخواه
چونکه برگردید اندر جایگاه
ای محمّد(ص) گو مخواهید اعتذار
کز شما هرگز نداریم استوار
زآنکه داده خود خبر ما را خدا
جمله از اخبار و احوال شما
زآنچه دارید از نفاق اندر خفای
زود بیند کارتان را آن خدای
هم رسولش تا که باز آید به راه
یا که ماند در نفاق و در گناه
پس شما خواهید گشتن جمله باز
سوی آن دانای هر پیدا و راز
پس خبر بدهد شما را در سیاق
زآنچه کردید از نفاق و ا ز وفاق
زود بر سوگند آیند از نیاز
مر شما را چه از سفر گردید باز
تا کنید اعراض از تقبیحشان
سرزنش نارید بر تصریحشان
پس شما ز ایشان کنید اعراض سخت
چون پلیدند و خسیس و شوربخت
جایگه دوزخ بودشان در مآب
بر جزای آنچه کردند اکتساب
میخورند از بهرتان سوگندها
تا شما گردید از ایشان رضا
پس شما خوشنود گر ز ایشان شوید
حق نگردد راضی از قومی پلید
حق نباشد گر رضاء از بنده پس
نیست سودی گر رضاء گردید کس
هست اَشَد کفر و نفاق اعراب را
چون بنشناسند هیچ آداب را
سخت دل وز علم و دانش بی خبر
همنشین ناگشته با اهل هنر
در بیابانها بود مأوایشان
جهل و نادانی است سر تا پایشان
پس سزاوارند و الیق بر عمی
تا نباشند آگه از اندازه ها
زآن حدودی که فرستاده است حق
بر رسولش از فرایض وز نسق
حق بر ایشان است دانا و حکیم
کز چه در کفرند و نادانی مقیم
آگه است از حال خلق از هر جهت
چیست تا در علم و جهلش مصلحت
بُد صلاح هر که علم آموختش
شمع دانایی به جان افروختش
همچو اصحاب رسول و پیروان
که شدند از نور حق روشن روان
دیگران ماندند در جهل و تعب
مقتضی وین بود اندر بولهب
هم کسی ز اعراب باشد بی ولا
که غرامت می شمارد صدقه ها
غبن و تاوان می کند آن را حساب
چون ندارد بر وی امید ثواب
هستش انفاق از تقیّه در شمار
بر شما دارد به نکبت انتظار
مر که یابد دور گیتی انقلاب
پایۀ اسلام و دین گردد خراب
گردش گیتی بر ایشان باد بد
دور اسلام است باقی تا ابد
بشنود حق هر چه گویند از زبان
داند آنچه هستشان در دل نهان
۹- آیات ۸۰ تا ۸۹: اِسْتَغْفِرْ لَهُمْ أَوْ لاٰ تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ إِنْ تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ سَبْعِینَ مَرَّةً فَلَنْ یَغْفِرَ اَللّٰهُ لَهُمْ ذٰلِکَ بِأَنَّهُمْ کَفَرُوا بِاللّٰهِ وَ رَسُولِهِ وَ اَللّٰهُ لاٰ یَهْدِی اَلْقَوْمَ اَلْفٰاسِقِینَ (۸۰) فَرِحَ اَلْمُخَلَّفُونَ بِمَقْعَدِهِمْ خِلاٰفَ رَسُولِ اَللّٰهِ وَ کَرِهُوا أَنْ یُجٰاهِدُوا بِأَمْوٰالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ فِی سَبِیلِ اَللّٰهِ وَ قٰالُوا لاٰ تَنْفِرُوا فِی اَلْحَرِّ قُلْ نٰارُ جَهَنَّمَ أَشَدُّ حَرًّا لَوْ کٰانُوا یَفْقَهُونَ (۸۱) فَلْیَضْحَکُوا قَلِیلاً وَ لْیَبْکُوا کَثِیراً جَزٰاءً بِمٰا کٰانُوا یَکْسِبُونَ (۸۲) فَإِنْ رَجَعَکَ اَللّٰهُ إِلیٰ طٰائِفَةٍ مِنْهُمْ فَاسْتَأْذَنُوکَ لِلْخُرُوجِ فَقُلْ لَنْ تَخْرُجُوا مَعِیَ أَبَداً وَ لَنْ تُقٰاتِلُوا مَعِیَ عَدُوًّا إِنَّکُمْ رَضِیتُمْ بِالْقُعُودِ أَوَّلَ مَرَّةٍ فَاقْعُدُوا مَعَ اَلْخٰالِفِینَ (۸۳) وَ لاٰ تُصَلِّ عَلیٰ أَحَدٍ مِنْهُمْ مٰاتَ أَبَداً وَ لاٰ تَقُمْ عَلیٰ قَبْرِهِ إِنَّهُمْ کَفَرُوا بِاللّٰهِ وَ رَسُولِهِ وَ مٰاتُوا وَ هُمْ فٰاسِقُونَ (۸۴)وَ لاٰ تُعْجِبْکَ أَمْوٰالُهُمْ وَ أَوْلاٰدُهُمْ إِنَّمٰا یُرِیدُ اَللّٰهُ أَنْ یُعَذِّبَهُمْ بِهٰا فِی اَلدُّنْیٰا وَ تَزْهَقَ أَنْفُسُهُمْ وَ هُمْ کٰافِرُونَ (۸۵) وَ إِذٰا أُنْزِلَتْ سُورَةٌ أَنْ آمِنُوا بِاللّٰهِ وَ جٰاهِدُوا مَعَ رَسُولِهِ اِسْتَأْذَنَکَ أُولُوا اَلطَّوْلِ مِنْهُمْ وَ قٰالُوا ذَرْنٰا نَکُنْ مَعَ اَلْقٰاعِدِینَ (۸۶) رَضُوا بِأَنْ یَکُونُوا مَعَ اَلْخَوٰالِفِ وَ طُبِعَ عَلیٰ قُلُوبِهِمْ فَهُمْ لاٰ یَفْقَهُونَ (۸۷) لٰکِنِ اَلرَّسُولُ وَ اَلَّذِینَ آمَنُوا مَعَهُ جٰاهَدُوا بِأَمْوٰالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ وَ أُولٰئِکَ لَهُمُ اَلْخَیْرٰاتُ وَ أُولٰئِکَ هُمُ اَلْمُفْلِحُونَ (۸۸) أَعَدَّ اَللّٰهُ لَهُمْ جَنّٰاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا اَلْأَنْهٰارُ خٰالِدِینَ فِیهٰا ذٰلِکَ اَلْفَوْزُ اَلْعَظِیمُ (۸۹)۱۱- آیات ۹۹ تا ۱۰۲: وَ مِنَ اَلْأَعْرٰابِ مَنْ یُؤْمِنُ بِاللّٰهِ وَ اَلْیَوْمِ اَلْآخِرِ وَ یَتَّخِذُ مٰا یُنْفِقُ قُرُبٰاتٍ عِنْدَ اَللّٰهِ وَ صَلَوٰاتِ اَلرَّسُولِ أَلاٰ إِنَّهٰا قُرْبَةٌ لَهُمْ سَیُدْخِلُهُمُ اَللّٰهُ فِی رَحْمَتِهِ إِنَّ اَللّٰهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ (۹۹) وَ اَلسّٰابِقُونَ‌ اَلْأَوَّلُونَ مِنَ اَلْمُهٰاجِرِینَ وَ اَلْأَنْصٰارِ وَ اَلَّذِینَ اِتَّبَعُوهُمْ بِإِحْسٰانٍ رَضِیَ اَللّٰهُ عَنْهُمْ وَ رَضُوا عَنْهُ وَ أَعَدَّ لَهُمْ جَنّٰاتٍ تَجْرِی تَحْتَهَا اَلْأَنْهٰارُ خٰالِدِینَ فِیهٰا أَبَداً ذٰلِکَ اَلْفَوْزُ اَلْعَظِیمُ (۱۰۰) وَ مِمَّنْ حَوْلَکُمْ مِنَ اَلْأَعْرٰابِ مُنٰافِقُونَ وَ مِنْ أَهْلِ اَلْمَدِینَةِ مَرَدُوا عَلَی اَلنِّفٰاقِ لاٰ تَعْلَمُهُمْ نَحْنُ نَعْلَمُهُمْ سَنُعَذِّبُهُمْ مَرَّتَیْنِ ثُمَّ یُرَدُّونَ إِلیٰ عَذٰابٍ عَظِیمٍ (۱۰۱) وَ آخَرُونَ اِعْتَرَفُوا بِذُنُوبِهِمْ خَلَطُوا عَمَلاً صٰالِحاً وَ آخَرَ سَیِّئاً عَسَی اَللّٰهُ أَنْ یَتُوبَ عَلَیْهِمْ إِنَّ اَللّٰهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ (۱۰۲)

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی)
قالب شعری: مثنوی

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

وَ جٰاءَ اَلْمُعَذِّرُونَ مِنَ اَلْأَعْرٰابِ لِیُؤْذَنَ لَهُمْ وَ قَعَدَ اَلَّذِینَ کَذَبُوا اَللّٰهَ وَ رَسُولَهُ سَیُصِیبُ اَلَّذِینَ کَفَرُوا مِنْهُمْ عَذٰابٌ أَلِیمٌ (۹۰) لَیْسَ عَلَی اَلضُّعَفٰاءِ وَ لاٰ عَلَی اَلْمَرْضیٰ وَ لاٰ عَلَی اَلَّذِینَ لاٰ یَجِدُونَ مٰا یُنْفِقُونَ حَرَجٌ إِذٰا نَصَحُوا لِلّٰهِ وَ رَسُولِهِ مٰا عَلَی اَلْمُحْسِنِینَ مِنْ سَبِیلٍ وَ اَللّٰهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ (۹۱) وَ لاٰ عَلَی اَلَّذِینَ إِذٰا مٰا أَتَوْکَ لِتَحْمِلَهُمْ قُلْتَ لاٰ أَجِدُ مٰا أَحْمِلُکُمْ عَلَیْهِ تَوَلَّوْا وَ أَعْیُنُهُمْ تَفِیضُ مِنَ اَلدَّمْعِ حَزَناً أَلاّٰ یَجِدُوا مٰا یُنْفِقُونَ (۹۲) إِنَّمَا اَلسَّبِیلُ عَلَی اَلَّذِینَ یَسْتَأْذِنُونَکَ وَ هُمْ أَغْنِیٰاءُ رَضُوا بِأَنْ یَکُونُوا مَعَ اَلْخَوٰالِفِ وَ طَبَعَ اَللّٰهُ عَلیٰ قُلُوبِهِمْ فَهُمْ لاٰ یَعْلَمُونَ (۹۳) یَعْتَذِرُونَ إِلَیْکُمْ إِذٰا رَجَعْتُمْ إِلَیْهِمْ قُلْ لاٰ تَعْتَذِرُوا لَنْ نُؤْمِنَ لَکُمْ قَدْ نَبَّأَنَا اَللّٰهُ مِنْ أَخْبٰارِکُمْ وَ سَیَرَی اَللّٰهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ ثُمَّ تُرَدُّونَ إِلیٰ عٰالِمِ اَلْغَیْبِ وَ اَلشَّهٰادَةِ فَیُنَبِّئُکُمْ بِمٰا کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ (۹۴) سَیَحْلِفُونَ بِاللّٰهِ لَکُمْ إِذَا اِنْقَلَبْتُمْ إِلَیْهِمْ لِتُعْرِضُوا عَنْهُمْ فَأَعْرِضُوا عَنْهُمْ إِنَّهُمْ رِجْسٌ وَ مَأْوٰاهُمْ جَهَنَّمُ جَزٰاءً بِمٰا کٰانُوا یَکْسِبُونَ (۹۵) یَحْلِفُونَ لَکُمْ لِتَرْضَوْا عَنْهُمْ فَإِنْ تَرْضَوْا عَنْهُمْ فَإِنَّ اَللّٰهَ لاٰ یَرْضیٰ عَنِ اَلْقَوْمِ اَلْفٰاسِقِینَ (۹۶) اَلْأَعْرٰابُ أَشَدُّ کُفْراً وَ نِفٰاقاً وَ أَجْدَرُ أَلاّٰ یَعْلَمُوا حُدُودَ مٰا أَنْزَلَ اَللّٰهُ عَلیٰ رَسُولِهِ وَ اَللّٰهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ (۹۷) وَ مِنَ اَلْأَعْرٰابِ مَنْ یَتَّخِذُ مٰا یُنْفِقُ مَغْرَماً وَ یَتَرَبَّصُ بِکُمُ اَلدَّوٰائِرَ عَلَیْهِمْ دٰائِرَةُ اَلسَّوْءِ وَ اَللّٰهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ (۹۸)
هوش مصنوعی: بدویان به درگاه پیامبر آمدند تا اجازه ورود بگیرند، در حالی که کسانی که دروغ گفتند در پس ماندند. عذابی دردناک به کسانی که کافر شدند خواهد رسید. بر ضعیفان، بیمارانی که نمی‌توانند خرج کنند و کسانی که چیزی برای خرج کردن ندارند، گناهی نیست اگر آنان با نیکی به خدا و پیامبرش نصیحت کنند. خداوند بخشنده و مهربان است. و بر کسانی که می‌آیند تا از شما کمک بخواهند و شما می‌گویید که چیزی برای حمل آن‌ها پیدا نمی‌کنید، گناهی نیست، آنگاه آن‌ها با چشم‌های اشک آلود نمی‌توانند چیزی برای خرج کردن بیابند. راه فقط بر کسانی است که از شما اجازه می‌خواهند و حال آنکه آن‌ها ثروتمند هستند و با نافرمانان راضی شده‌اند. خداوند بر دل‌هایشان مهر زده، پس آن‌ها نمی‌دانند. وقتی به سوی آن‌ها برمی‌گردید، به شما عذرخواهی می‌کنند، اما بگویید که عذر آن‌ها را نپذیرید، چراکه ما به شما از اخبار آن‌ها آگاه شده‌ایم. خداوند اعمال شما و پیامبرش را خواهد دید و در روز قیامت به عالم غیب و شهادت باز خواهید گشت تا به شما بگوید که چه می‌کردید. آن‌ها زمانی که شما به سویشان برمی‌گردید، سوگند یاد می‌کنند تا شما را از خود راضی نگه‌دارند، اما از آن‌ها روی برگردانید، زیرا آن‌ها ناپاک هستند و سرانجامشان جهنم خواهد بود، کیفر اعمالشان. آن‌ها سوگند می‌خورند تا شما را راضی کنند و اگر شما را راضی کنند، خداوند از این قوم فاسق راضی نمی‌شود. بدویان نسبت به کفر و نفاق شدیدترند و بیشتر در عدم دانستن حدود آنچه خدا بر پیامبرش نازل کرده، گمانه‌زنی می‌کنند. و برخی از بدویان هستند که آنچه را صرف می‌کنند، به عنوان زیان می‌شمارند و منتظر بدبختی‌ها بر شما هستند و به ناچار بدبختی‌ها بر آن‌ها خواهد گذشت و خداوند شنوا و داناست.
و آمدند عذرگویندگان از بادیه‌نشینان که دستوری داده شود مر ایشان را و نشستند آنان که دروغ بستند بر خدا و رسولش زود باشد که برسد آنان را که کافر شدند از ایشان عذابی دردناک (۹۰) نیست بر ناتوان و نه بر بیماران و نه بر آنان که نمی‌یابند آنچه را صرف می‌کنند گناهی چون خالص شدند مر خدا و رسولش را نباشد بر نیکوکاران هیچ راهی و خدا آمرزنده مهربانست (۹۱) و نه بر آنانی که چون آمدند ترا که سوار کنی ایشان را گفتی نمی‌یابم آنچه سوار کنم شما را بر آن برگشتند و چشمهاشان می‌ریخت از اشک از غم که نمی‌یافتند آنچه را صرف کنند (۹۲) جز این نیست که راه گرفت بر کسانیست که دستوری می‌طلبند از تو و آنها توانگرانند راضی شوند بآنکه باشند با بازماندگان و مهر نهاد خدا بر دلهاشان پس ایشان نمی‌دانند (۹۳) بعذرخواهی خواهند آمد بسوی شما چون باز گردید بسوی ایشان بگو عذر مخواهید که هرگز باور نداریم شما را بحقیقت خبر داد ما را خدا از خبرهای شما بزودی خواهد دید خدا کارتان را و رسولش پس باز گردانیده خواهید شد بسوی دانای نهان و آشکار پس آگاهی دهد شما را بآنچه بودید که می‌کردید (۹۴) بزودی سوگند خواهند خورد بخدا از برای شما چون بازگردید بسوی ایشان تار و گردانید از ایشان پس روی بگردانید از ایشان بدرستی که ایشان پلیدند و جایگاهشان دوزخست پاداشی بسبب آنچه بودند کسب می‌کردند (۹۵) سوگند می‌خورند بخدا برای شما تا خشنود شوید از ایشان بدرستی که اگر خشنود شوید از ایشان پس بدرستی که خدا خوشنود نخواهد شد از گروه فاسقان (۹۶) بادیه‌نشینان سخت‌ترند از راه کفر و نفاق و سزاوارترند که ندانند حدهای آنچه را فرو فرستاد خدا بر رسولش و خدای دانای درست کار است (۹۷) و از بادیه‌نشینان کیست که می‌گیرد آنچه را صرف می‌کند جای تاوان و چشم می‌دارد بشما گردشهای روزگار بر ایشانست گردش بد و خدا شنوای داناست (۹۸)
هوش مصنوعی: افرادی از اهل بادیه به عذرخواهی آمدند تا از خدا و رسول دستور بگیرند. کسانی که به خدا و پیامبرش دروغ بسته‌اند، به زودی عذاب دردناکی را خواهند چشید. اما بر ناتوانان، بیماران و کسانی که توانایی خرج ندارند، گناهی نیست. خدا، آمرزنده و مهربان است و نیکوکاران از این شرایط مستثنا هستند. افرادی که وقتی به تو آمدند و تو نتوانستی آنان را سوار کنی، با اشک از غم بازگشتند زیرا چیزی برای خرج کردن نداشتند. آنان تنها کسانی هستند که از تو درخواست کمک می‌کنند و ثروتمندند، اما مایلند با بازماندگان بمانند. خدا در دل‌های آنان مهر گذاشته و آن‌ها نمی‌دانند. به زودی آنان به تو عذرخواهی خواهند کرد، اما وقتی به آنها بازگردی، به آنها بگو که عذری برایتان نیست و ما به راستگویی شما باور نداریم. خدا و رسولش به زودی کارهای شما را خواهند دید و به زودی به خدای دانای نهان و آشکار باز خواهید گشت. خدا به شما می‌گوید که چه می‌کردید. آنان قسم خواهند خورد تا شما را راضی کنند، اما اگر از آن‌ها راضی شوید، خدا از گروه فاسقان راضی نخواهد شد. اهل بادیه در کفر و نفاق، سخت‌تر و از درک احکام الهی ناتوان‌ترند. خداوند دانای راستین است و بر برخی از اهل بادیه کسانی هستند که نوع خرج کردن خود را به تو بازمی‌گردانند و گوش به حرف‌های تو می‌دهند. خدا همه چیز را می‌بیند و شنونده است.
آمدندی هم ز عذر آرندگان
بعضی از اعراب گاه امتحان
هوش مصنوعی: برخی از عرب‌ها به دلیل عذرهایی که داشتند، گاهی در امتحان حاضر می‌شدند.
تا که رخصت داده گردند آن عباد
از رسول اندر تخلّف در جهاد
هوش مصنوعی: تا زمانی که اجازه داده شود آن عابدان از پیامبر در جنگ و جهاد تخلف کنند.
باز بنشستند قومی بی فروغ
که به ایمان با خدا گفتی دروغ
هوش مصنوعی: گروهی بدون درخشش دوباره نشسته‌اند که به خدایی که به او ایمان داشتند، دروغ گفته‌اند.
عذرها گفتند کآن بُد ناقبول
وز جهاد آن بُد تخلّف با رسول
هوش مصنوعی: عذرها آوردند که این کار پذیرفته نیست و از جهاد هم با پیامبر تخلف کردند.
عذرِ آنان شاید ار مسموع بود
وین کسان را عذر نامشروع بود
هوش مصنوعی: اگر به عذر آن‌ها گوش دهند، ممکن است عذرشان پذیرفته شود، اما برای این افراد، عذرشان قابل قبول نیست.
یا به عذر آنها تصنع کرده اند
وین کسان عذری به کذب آورده اند
هوش مصنوعی: این افراد ممکن است بهانه‌هایشان ساختگی باشد و همچنین این افراد به بهانه‌هایی دروغین دست زده‌اند.
گفت بن عباس بعضی را صحیح
بود عذر اندر تقاعد نی قبیح
هوش مصنوعی: ابن عباس می‌گوید که برای برخی افراد، دلایل موجهی وجود دارد که بخواهند از ادامه کاری منصرف شوند، و این امر چندان ناپسند نیست.
زود ایشان را رسد از کردگار
مر عذابی سخت اندر اعتذار
هوش مصنوعی: به زودی آنان از جانب خداوند عذابی سخت خواهند چشید و در برابر آن ناچار به عذرخواهی خواهند بود.
در جهان بر قتل و غارت درخورند
هم به حسرت در سرای دیگرند
هوش مصنوعی: در این دنیا برخی افراد به خاطر کشتن و چپاول خوشحال هستند، اما در عوض، در زندگی بعدی به حسرت و افسوس می‌افتند.
بعد از آن تعیین اعذار صحیح
میکند حق اندر این آیت صریح
هوش مصنوعی: پس از آن، خداوند در این آیه به وضوح دلایل و عذرهای درست را مشخص می‌کند.
نیست بر بیچارگان و عاجزان
هم به مرضی، حکم رفتن از مکان
هوش مصنوعی: برای افراد بیچاره و ناتوان، حتی در شرایط بیماری، قانونی برای ترک مکان وجود ندارد.
هم بر آنانکه نیابند ایچ زاد
تا کنند اسباب راهی بر جهاد
هوش مصنوعی: این جمله به این معناست که حتی کسانی که هیچ کمکی برای شروع یک سفر جهاد ندارند، می‌توانند به شیوه‌ای دیگر به این اقدام بپردازند. آنها می‌توانند با تلاش و نیروی خود و بدون داشتن امکانات اولیه، به جهاد و مبارزه بپردازند.
زآنکه قدرت شرط باشد بر فعال
خاصه شد شرط وجوب اندر قتال
هوش مصنوعی: به این دلیل که نیرو و توانایی یکی از شرایط اساسی برای انجام عمل است، بنابراین برای جنگ و نبرد نیز وجود این قدرت ضروری است.
در توقف نیست ایشان را گناه
چون ز دل فرمان برند و نیک خواه
هوش مصنوعی: آنها در اشتباه و گناه نیستند، زیرا از دلشان پیروی کرده و نیت خوب دارند.
بر نکوکاران نباشد ز احتساب
سوی ایشان هیچ راهی بر عتاب
هوش مصنوعی: برای نیکوکاران، حساب و kitab و محاسبه‌ای وجود ندارد؛ بنابر این، هیچ راهی برای عتاب و سرزنش به سوی آنها نیست.
چون حق آمرزنده است و مهربان
آنکه را عذر از جهاد است آن چنان
هوش مصنوعی: چون خداوند بخشنده و مهربان است، بنابراین کسی که بهانه‌ای برای جهاد دارد، مورد بخشش و رحمت قرار می‌گیرد.
هم حرج نبود بر ایشان یا عتاب
کآمدند ایشان به سویت با شتاب
هوش مصنوعی: نسبت به این افراد هیچ اشکالی نبود، یا اینکه اگر به آنها انتقادی هم می‌شد، به هر حال آنها با عجله به سمت تو آمدند.
تا نمایی آن جماعت را سوار
هم بری با خود به سوی کارزار
هوش مصنوعی: تو باید آن گروه را به همراه خود سوار کنی و به سمت میدان نبرد ببری.
گفتی آنان را نیابم راحله
تا برم همراهتان با قافله
هوش مصنوعی: گفتی که نمی‌توانم آنها را پیدا کنم تا باهم به سفر برویم و به گروه ملحق شویم.
باز از پیش تو گشتند آن مهان
اشکشان از دیده ها بودی روان
هوش مصنوعی: بازگشتن مهمانان به سوی تو، در حالی که اشک‌ها از چشمانشان جاری بود.
رخ به صد اندوه و غم برتافتند
زآنکه هیچ از مال می نایافتند
هوش مصنوعی: چشم‌ها پر از غم و اندوه شدند چونکه هیچ‌یک از ثروت دنیا بهره‌ای نداشتند.
تا کنند ایشان تدارک بر سفر
بودشان هر لحظه اندُه بیشتر
هوش مصنوعی: برنامه‌ریزی برای سفر آنان به گونه‌ای است که هر لحظه غم و اندوهشان بیشتر می‌شود.
توشه و مرکب بر ایشان پس سه کس
ز اهل دین دادند بهر ملتمس
هوش مصنوعی: سه نفر از اهل دین برای مسافران، توشه و مرکب آماده کردند تا به نیازمندان کمک کنند.
حاصل آنکه زین تُهیدستان ز راه
در جهاد ار ماند کس نبود گناه
هوش مصنوعی: نتیجه اینکه اگر در این راه که تنگ‌دستان در آن تلاش می‌کنند، کسی باقی بماند، دلیلی بر گناه او نیست.
نیست جز اینکه ملامت یا عتاب
آن کسان را درخور آمد در حساب
هوش مصنوعی: تنها چیزی که وجود دارد این است که کسانی که مورد ملامت یا انتقاد قرار می‌گیرند، در واقع به خاطر اعمالشان سزاوار چنین برخوردی هستند.
کز تو میخواهند رخصت بر درنگ
وز غناء دارند استعداد جنگ
هوش مصنوعی: از تو می‌خواهند اجازه دهی تا بایستند و از موسیقی آمادگی جنگ را داشته باشند.
راضیند از آنکه باشند آن کسان
با خوالف قاعدین اندر مکان
هوش مصنوعی: آنها از این که افرادی با باورهای متفاوت و مخالف قواعد موجود در یک مکان زندگی کنند، رضایت دارند.
مُهرشان بنهاده بر دلها خدا
پس ندانند از مآل کارها
هوش مصنوعی: بر دل‌های مردم مهر خداوند قرار گرفته است، بنابراین آن‌ها از سرنوشت کارهای خود آگاه نیستند.
بعد از آن از حال مستقبل خبر
بدهد از مستخلفان بی هنر
هوش مصنوعی: سپس از وضعیت آینده سخن بگو و از کسانی که هنر و استعداد ندارند، خبر بده.
از شما باشند ایشان عذرخواه
چونکه برگردید اندر جایگاه
هوش مصنوعی: اگر شما برگردید به جایگاه خود، آن‌ها از شما عذرخواهی خواهند کرد.
ای محمّد(ص) گو مخواهید اعتذار
کز شما هرگز نداریم استوار
هوش مصنوعی: ای محمد(ص)، نخواهید از ما عذرخواهی کنید، زیرا ما هرگز از شما دور نخواهیم شد و به شما پایبند هستیم.
زآنکه داده خود خبر ما را خدا
جمله از اخبار و احوال شما
هوش مصنوعی: چون خداوند از احوال و اتفاقات شما آگاه است، پس ما نیز از آنچه به ما خبر داده است، مطلع هستیم.
زآنچه دارید از نفاق اندر خفای
زود بیند کارتان را آن خدای
هوش مصنوعی: از آنچه که دارید و در دل پنهان کرده‌اید، خداوند به زودی کارهای شما را خواهد دید و بر آن آگاه خواهد بود.
هم رسولش تا که باز آید به راه
یا که ماند در نفاق و در گناه
هوش مصنوعی: پیامبرش تا زمانی که به راه درست بازگردد، در انتظار است یا اینکه همچنان در تردید و گناه بماند.
پس شما خواهید گشتن جمله باز
سوی آن دانای هر پیدا و راز
هوش مصنوعی: پس شما به سوی آن دانا و آگاه از همه چیز و اسرار هستید.
پس خبر بدهد شما را در سیاق
زآنچه کردید از نفاق و ا ز وفاق
هوش مصنوعی: بنابر این، شما را از کارهایی که در زمینه نفاق و اتفاق انجام داده‌اید، آگاه خواهد کرد.
زود بر سوگند آیند از نیاز
مر شما را چه از سفر گردید باز
هوش مصنوعی: به زودی از روی نیاز به سوگند می‌آیند. حالا شما چه نیازی به بازگشت از سفر دارید؟
تا کنید اعراض از تقبیحشان
سرزنش نارید بر تصریحشان
هوش مصنوعی: اگر از نکوهش و سرزنش آنها دوری کنید، نیازی به بیان مستقیم انتقاد از آنها نخواهد بود.
پس شما ز ایشان کنید اعراض سخت
چون پلیدند و خسیس و شوربخت
هوش مصنوعی: بنابراین به آن‌ها بی‌توجهی کنید، زیرا آنها ناپاک، فقیر و بدبخت هستند.
جایگه دوزخ بودشان در مآب
بر جزای آنچه کردند اکتساب
هوش مصنوعی: مکان آن‌ها در آتش جهنم بود، به خاطر عواقب اعمالی که انجام دادند.
میخورند از بهرتان سوگندها
تا شما گردید از ایشان رضا
هوش مصنوعی: آن‌ها به خاطر شما به سوگندها و عهدها روی می‌آورند تا شما از آن‌ها راضی و خرسند شوید.
پس شما خوشنود گر ز ایشان شوید
حق نگردد راضی از قومی پلید
هوش مصنوعی: اگر شما از آن‌ها راضی شوید، حق نمی‌تواند از قومی ناپاک راضی باشد.
حق نباشد گر رضاء از بنده پس
نیست سودی گر رضاء گردید کس
هوش مصنوعی: اگر رضایت خداوند با خواسته‌های بندگان همراه نباشد، هیچ سودی در رضایت دیگران وجود ندارد.
هست اَشَد کفر و نفاق اعراب را
چون بنشناسند هیچ آداب را
هوش مصنوعی: اعراب وقتی که آداب و رسوم را بشناسند، کفر و نفاقشان به مراتب بیشتر می‌شود.
سخت دل وز علم و دانش بی خبر
همنشین ناگشته با اهل هنر
هوش مصنوعی: کسی که دلش سخت است و از علم و دانش بی‌خبر است، هرگز با هنرمندان نشسته و آشنا نشده است.
در بیابانها بود مأوایشان
جهل و نادانی است سر تا پایشان
هوش مصنوعی: آن‌ها در بیابان‌ها زندگی می‌کنند و سر تا پایشان پر از نادانی و جهل است.
پس سزاوارند و الیق بر عمی
تا نباشند آگه از اندازه ها
هوش مصنوعی: پس آن‌ها شایسته و لایق هستند تا زمانی که از حد و اندازه‌ها آگاه نباشند.
زآن حدودی که فرستاده است حق
بر رسولش از فرایض وز نسق
هوش مصنوعی: این جمله به محدودیت‌هایی اشاره دارد که خداوند به پیامبرش از طریق احکام و قوانین مشخص کرده است. این احکام شامل وظایف و تشریفاتی است که باید رعایت شوند.
حق بر ایشان است دانا و حکیم
کز چه در کفرند و نادانی مقیم
هوش مصنوعی: آنان که دانا و حکیم هستند، باید بر کسانی که در نادانی و کفر به سر می‌برند، حق را بیان کنند.
آگه است از حال خلق از هر جهت
چیست تا در علم و جهلش مصلحت
هوش مصنوعی: او از حال مردم و ویژگی‌های آن‌ها باخبر است و می‌داند که در علم و نادانی هر کدام چه نفعی وجود دارد.
بُد صلاح هر که علم آموختش
شمع دانایی به جان افروختش
هوش مصنوعی: هر کسی که دانش آموخت، به او روشنایی و آگاهی بخشیده شده است.
همچو اصحاب رسول و پیروان
که شدند از نور حق روشن روان
هوش مصنوعی: مانند یاران پیامبر و پیروانی که از نور حقیقت روشن و باصفا شدند.
دیگران ماندند در جهل و تعب
مقتضی وین بود اندر بولهب
هوش مصنوعی: دیگران در نادانی و سختی های زندگی گرفتار مانده‌اند، اما او از این شرایط فراتر رفته و به روشنایی رسیده است.
هم کسی ز اعراب باشد بی ولا
که غرامت می شمارد صدقه ها
هوش مصنوعی: اگر کسی از اعراب باشد بدون ولایت، او هزینه‌هایی را که باید پرداخت کند معادل صدقه‌ها می‌داند.
غبن و تاوان می کند آن را حساب
چون ندارد بر وی امید ثواب
هوش مصنوعی: کسی که گناه و آسیب دیده و در این دنیا محاسبه‌ی اعمالش را نمی‌داند، نمی‌تواند به پاداش و ثواب امیدوار باشد.
هستش انفاق از تقیّه در شمار
بر شما دارد به نکبت انتظار
هوش مصنوعی: انفاق و بخشش از ترس یا احتیاط شما را به انتظار نامطلوبی دچار می‌کند.
مر که یابد دور گیتی انقلاب
پایۀ اسلام و دین گردد خراب
هوش مصنوعی: هر کس که به دنبال تغییرات زندگی دنیا باشد، پایه‌های اسلام و دین را متزلزل و ویران خواهد کرد.
گردش گیتی بر ایشان باد بد
دور اسلام است باقی تا ابد
هوش مصنوعی: حوادث روزگار بر آن‌ها به خوبی بگذرد و دین اسلام تا ابد باقی بماند.
بشنود حق هر چه گویند از زبان
داند آنچه هستشان در دل نهان
هوش مصنوعی: خداوند به همه سخنان مردم گوش می‌دهد و آنچه در دل‌هایشان پنهان است را نیز می‌داند.