گنجور

۱۹- آیات ۱۸۱ تا ۱۹۴

وَ مِمَّنْ خَلَقْنٰا أُمَّةٌ یَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَ بِهِ یَعْدِلُونَ (۱۸۱) وَ اَلَّذِینَ کَذَّبُوا بِآیٰاتِنٰا سَنَسْتَدْرِجُهُمْ مِنْ حَیْثُ لاٰ یَعْلَمُونَ (۱۸۲) وَ أُمْلِی لَهُمْ إِنَّ کَیْدِی مَتِینٌ (۱۸۳) أَ وَ لَمْ یَتَفَکَّرُوا مٰا بِصٰاحِبِهِمْ مِنْ جِنَّةٍ إِنْ هُوَ إِلاّٰ نَذِیرٌ مُبِینٌ (۱۸۴) أَ وَ لَمْ یَنْظُرُوا فِی مَلَکُوتِ اَلسَّمٰاوٰاتِ وَ اَلْأَرْضِ وَ مٰا خَلَقَ اَللّٰهُ مِنْ شَیْ‌ءٍ وَ أَنْ عَسیٰ أَنْ یَکُونَ قَدِ اِقْتَرَبَ أَجَلُهُمْ فَبِأَیِّ حَدِیثٍ بَعْدَهُ یُؤْمِنُونَ (۱۸۵) مَنْ یُضْلِلِ اَللّٰهُ فَلاٰ هٰادِیَ لَهُ وَ یَذَرُهُمْ فِی طُغْیٰانِهِمْ یَعْمَهُونَ (۱۸۶) یَسْئَلُونَکَ عَنِ اَلسّٰاعَةِ أَیّٰانَ مُرْسٰاهٰا قُلْ إِنَّمٰا عِلْمُهٰا عِنْدَ رَبِّی لاٰ یُجَلِّیهٰا لِوَقْتِهٰا إِلاّٰ هُوَ ثَقُلَتْ فِی اَلسَّمٰاوٰاتِ وَ اَلْأَرْضِ لاٰ تَأْتِیکُمْ إِلاّٰ بَغْتَةً یَسْئَلُونَکَ کَأَنَّکَ حَفِیٌّ عَنْهٰا قُلْ إِنَّمٰا عِلْمُهٰا عِنْدَ اَللّٰهِ وَ لٰکِنَّ أَکْثَرَ اَلنّٰاسِ لاٰ یَعْلَمُونَ (۱۸۷) قُلْ لاٰ أَمْلِکُ لِنَفْسِی نَفْعاً وَ لاٰ ضَرًّا إِلاّٰ مٰا شٰاءَ اَللّٰهُ وَ لَوْ کُنْتُ أَعْلَمُ اَلْغَیْبَ لاَسْتَکْثَرْتُ مِنَ اَلْخَیْرِ وَ مٰا مَسَّنِیَ اَلسُّوءُ إِنْ أَنَا إِلاّٰ نَذِیرٌ وَ بَشِیرٌ لِقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ (۱۸۸) هُوَ اَلَّذِی خَلَقَکُمْ مِنْ نَفْسٍ وٰاحِدَةٍ وَ جَعَلَ مِنْهٰا زَوْجَهٰا لِیَسْکُنَ إِلَیْهٰا فَلَمّٰا تَغَشّٰاهٰا حَمَلَتْ حَمْلاً خَفِیفاً فَمَرَّتْ بِهِ فَلَمّٰا أَثْقَلَتْ دَعَوَا اَللّٰهَ رَبَّهُمٰا لَئِنْ آتَیْتَنٰا صٰالِحاً لَنَکُونَنَّ مِنَ اَلشّٰاکِرِینَ (۱۸۹) فَلَمّٰا آتٰاهُمٰا صٰالِحاً جَعَلاٰ لَهُ شُرَکٰاءَ فِیمٰا آتٰاهُمٰا فَتَعٰالَی اَللّٰهُ عَمّٰا یُشْرِکُونَ (۱۹۰) أَ یُشْرِکُونَ مٰا لاٰ یَخْلُقُ شَیْئاً وَ هُمْ یُخْلَقُونَ (۱۹۱) وَ لاٰ یَسْتَطِیعُونَ لَهُمْ نَصْراً وَ لاٰ أَنْفُسَهُمْ یَنْصُرُونَ (۱۹۲) وَ إِنْ تَدْعُوهُمْ إِلَی اَلْهُدیٰ لاٰ یَتَّبِعُوکُمْ سَوٰاءٌ‌ عَلَیْکُمْ أَ دَعَوْتُمُوهُمْ أَمْ أَنْتُمْ صٰامِتُونَ (۱۹۳) إِنَّ اَلَّذِینَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اَللّٰهِ عِبٰادٌ أَمْثٰالُکُمْ فَادْعُوهُمْ فَلْیَسْتَجِیبُوا لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ صٰادِقِینَ (۱۹۴)

و از آنان که آفریدیم بر جماعتی باشند که هدایت یابند بحق و بان عدالت می‌کنند (۱۸۱) و آنان که تکذیب کردند آیتهای ما را بزودی در نوردیم مرتبه بمرتبه ایشان را از آنجا که ندانند (۱۸۲) و مهلت می‌دهم مر ایشان را به درستی که گرفتن من سخت است (۱۸۳) آیا اندیشه نمی‌کنند که نیست صاحبشان را جنونی نیست او مگر بیم‌کنندۀ آشکار (۱۸۴) آیا نمی‌نگرند در عجایب آسمانها و زمین و آنچه را آفریده است خدا از چیزی و در آنکه شاید که باشد بحقیقت نزدیک شده باشد اجلشان پس بکدام سخن پس از آن ایمان خواهند آورد (۱۸۵) کسی را که اضلال کرد خدا پس نیست هدایت کننده مر او را و وا می‌گذارد ایشان را در زیادی رویشان که حیران می‌باشند (۱۸۶) می‌پرسند تو را از قیامت که کی خواهد بود وقوعش بگو جز این نیست دانش آن نزد پروردگارم ظاهر نمی‌کند آن را در وقتش مگر او گران آمد در آسمانها و زمین نمی‌آید شما را مگر ناگاه می‌پرسند از تو که گویا تو دانایی از راه بسیار پرستیدن از آن بگو نیست علم آن مگر نزد خدا و لیکن بیشتر مردمان نمی‌دانند (۱۸۷) بگو مالک نیستم از برای خود سودی و نه زیانی را مگر آنچه را خواسته باشد خدا و اگر بودم که می‌دانستم غیب را هر آینه بسیار کرده بودم از خیر و مس نکرده بود مرا بدی نیستم من مگر بیم‌کننده و مژده دهنده برای قومی که می‌گروند (۱۸۸) اوست که آفرید شما را از نفس واحد و گردانید از آن جفتش را تا آرام گیرد باو پس چون در برگرفت آن را برداشت باری سبک پس مستمر بود بآن پس چون گرانبار شد خواندند خدا پروردگارشان را که اگر دهی ما را شایسته هر آینه خواهیم بود از شکرگزاران (۱۸۹) پس چون داد ایشان را شایسته گردانیدند مر او را انبازان در آنچه داد ایشان را پس برتر است خدا از آنچه شریک می‌دانند (۱۹۰) آیا شریک می‌گردانند آنچه را که نمی‌توانند آفرید چیزی را و ایشان آفریده می‌شوند (۱۹۱) و نمی‌توانند مر ایشان را یاری کردنی و نه خودهاشان را یاری می‌توانند کرد (۱۹۲) و اگر بخوانی شما ایشان را بسوی هدایت پیروی نمی‌کنند شما را یکسانست بر شما خواه بخوانید ایشان را یا شما خاموشان باشید (۱۹۳) به درستی که آنان که می‌خوانید از غیر خدا بندگانیند مانند شما پس بخوانید ایشان را پس باید اجابت کنند شما را اگر هستید راستگویان (۱۹۴)

هم از آنها آفریدیم امتی
که به حق باشند رهبر ز آیتی
هم به حق باشد مر ایشان را عدول
در قبول امر و نهی حق حمول
حق خبر داد از رجال مختفی
می شناسد آن جماعت را صفی
با تو گویم تا شناسی هم تو نیز
از صفات و حالشان اندر تمیز
روی نارند از نکویی بر بدی
حکم بر حق می کنند از بخردی
زیرک و مدرک، خلیق و بردبار
قانع و خاضع، شفیق و با وقار
با خبر از علم و اسرار کتاب
زآنچه بر حق نیست دارند اجتناب
کم دو عالم پیش ایشان از جوی است
روز نو از حقشان رزق نوی است
حق مر ایشان راست بر خود رهنما
کرده هم بر خلقشان صاحب لوا
رسته از خود بر خدا پیوسته اند
تا ندانی دل به چیزی بسته اند
فارغند از گفتگوی بیش و کم
وز خیال نفع و ضرّ و مدح و ذم
وآنکه بر تکذیب آیت های ما
آمدند از کفر و انکار و اِبا
اندک اندک زودشان گیریم ما
از رهی کآن را ندانند از عمی
چون به عصیان رو نمایند و فساد
نعمت ایشان را شود شاید زیاد
بر گمانشان کآن نعم لطف است و بِر
غافلند از قهرهای مستتر
پس بیفزایند بر طغیان خویش
بیخبر از آخر و پایان خویش
زود ایشان راست از ما مهلتی
بازشان گیریم پس در غفلتی
دیر گر گیریم ایشان را عیان
می نگردد فوت از ما وقت آن
میکند تعجیل آن در کارها
که ز فوتش تر سد او بسیارها
زآنکه کید من بسی باشد متین
کید، امر مخفی است از آن و این
تسمیه آن شد به کید از بهر آن
که بر آن شاعر نی اند این مردمان
فکر آیا می نکردند این کسان
که جنونی نیست اندر یارشان
موسم حج مصطفای پاک دید
خلق را میکرد انذاری شدید
میشدی بر کوه و با فریاد او
منعشان ز اصنام کردی سو به سو
گفت مردی از صنادید قریش
کاندر او بودی غرور از جاه و جیش
یارتان را برده جن ، دیوانه است
کاین چنین ساعی بر این افسانه است
فکر هیچ ایشان نکردند از غلو
که جنونی هیچ گون نبود در او
آنکه را بت می پرستد برده جن
نی کسی کو راست قلب مطمئن
گوید این اصنامتان سنگند و چوب
سنگ را کردن پرستش نیست خوب
می پرستید آنچه مخلوق شماست
بر پرستش لایق آن خلاّق ماست
این بود دیوانه یا آن کس که نیز
سجدة اصنام کرد از بی تمیز
نیست او پس غیر ترساننده ای
سوی معبود به حق خواننده ای
می نکردید از دلیل آیا نظر
یعنی از ادراک و عقل با اثر
در وجود این سماوات و زمین
تا که باشد مالک ملک مبین
یا ندیدید آنچه ز اشیاء آفرید
کآن به حد و حصر ناید نزد دید
جمله را هم دارد از قدرت نگاه
در هر آن رتبت که دارند از اِله
هم نبینند اینکه شاید بی خلل
هست نزدیک آن جماعت را اجل
تا شود این فکرشان بی معذرت
داعی اندر حال و کار آخرت
ور به قرآن نگروند این مشرکان
کو به هر چیزی است رهبر در جهان
بر کدامین گفت زآن پس بگروند
یا حدیثی را به نیکی بشنوند
هر که را حق واگذارد در ضلال
نیست او را رهبری در هیچ حال
میگذارد باز در طغیانشان
واله و سرگشته و حیرانشان
از یهودان فرقه ای یا از قریش
با نبی گفتند از تخفیف و طیش
کز قیامت چون تو می گویی سخن
کی شود گو تا قیامت بر علن
آمد آیت کز تو پرسند این و آن
تا چه وقت آید قیامت بر عیان
معنی أیانَ مُرْسَاهَاست این
تا کی است اثبات و ایقاعش یقین
گو جز این نبود که باشد علم آن
نزد آن پروردگارم در نهان
نیست کس را از ملایک وز رسل
آگهی از وقت آن بر جزء و کل
کس نسازد امر آن را آشکار
غیر او در وقت آن از استتار
مر قیامت بس عظیم است و گران
بر خلایق در زمین و آسمان
یعنی اندر هول و هیبت بس ثقیل
باشد آن بر بندگان از هر قبیل
آن نیاید جز شما را ناگهان
کاعظم اهوال باشد، هم گران
از تو پرسند از حدوث آن، چنان
که تو گویا عالِ می بر وقت آن
آگهی از وقت آن بی نقص و عیب
بیخبر کآن باشد از اسرار غیب
گو جز این نبود که علمش نزد حق
هست مانند سطور اندر ورق
لیک از مردم ندانند اکثری
که به جز حق نیست آگه دیگری
مکیان گفتند، ای احمد چرا
حق تو را ندهد خبر از نرخها
تا کی ارزان میشود یا کی گران
اطعمه هم امتعه در هر زمان
تا گران بفروشی و ارزان خری
نفع ها زآن اطلاع از وی بری
گو که مالک نیستم بر نفس خویش
جلب نفع و دفع ضرّی را ز پیش
نیستم آگه به هیچ از غیب من
جز که حق خواهد که دانم آن زمن
ور ز غیب آگاه بودم من به سِیر
جُستمی در هر ره افزونی ز خیر
نی رسیدی هم مرا هیچ از بدی
کآن بود ثابت به علم ایزدی
نیستم من جز نذیر و جز بشیر
بر کسی کآورده ایمان از ضمیر
اوست آن کس که شما را آفرید
از تن واحد به نزد عقل و دید
نفس واحد آدم است از گفت او
و آفرید از جسم آدم جفت او
آمد آن حوا ز ضلع او برون
تا که یابد قلب آدم زو سکون
اُنس گیرد با چنان جفت جمیل
زآنکه الجنس مع الجنس یمیل
پس چو پوشیدش به خفتن آن عفیف
یافت حوا حمل از او حملی خفیف
بود با آن مستمر لیل و نهار
رفته رفته تا که سنگین گشت بار
می بخواندند آن خدا را ز اضطرار
آنکه بود آن هر دو را پروردگار
بدهی ار ما را تو فرزند از کرم
از سپاس آرندگان باشیم هم
پس خدا چون داد ایشان را ولد
صالح اعنی مستوی اندر جسد
می بگرداندند او را خود شریک
در هر آن چیزی که حقشان داد نیک
اندر این شرکت فزون باشد کلام
نزد معنی در میان خاص و عام
ذکر آنها جملگی بی حاصل است
بعض دور از عقل و بعضی مشکل است
آنچه باشد حقّ تحقیق سخن
با تو گویم دل گرت باشد به من
معنی این باشد که با حبّ خدا
حبّ او آمد شریک آن هر دو را
وین قرار حق بود هم حکم اوست
که ولد را اُم و اَب دارند دوست
میرسد کی ور نه طفلی بر ثمر
بی ز مهر مادر و حبّ پدر
وین بر آدم نیست جرم ار داشت دوست
مر ولد را کاین هم از فرمان اوست
این است شرکت نی که با ذات الاحد
مر شریک آورده آدم از ولد
یعنی اول بود واحد همّشان
پس دو تا شد وین نباشد ذمّشان
این محبّت لازم کونیت است
نی که با حق در عبادت شرکت است
گفت زآن رو فتنه اند اولاد و مال
آدمی را باز دارند از کمال
هست توحید موحد رستگی
از هر آنچه او راست با دلبستگی
این است وافی نزد عقل ذی شئون
فَتَعالَی الله عَما یُشْرِکُون
وجه دیگر آنکه آن فرزند نیک
گشت ایشان را به داد حق شریک
آنچه حقشان کرده بود از خود عطا
شد شریک اولادشان در خیرها
کی نبی ای با حق انباز آورد
هر نفس چون رو به او باز آورد
پس پی توبیخ مشرک گوید او
شرک آیا بر حق آرند از عتو
در عبادت با وی انباز آورید
آنچه را کو چیز دیگر نافرید
خویش مخلوقند و مخلوقی کجا
می تواند شد به خیری رهنما
هیچ نتوانند تا باشند یار
زآنکه ایشان را پرستد ز اختیار
نه توانند آنکه یار خود شوند
در نجاستها چو آنها را کِشند
بت پرستان را بخوانید ار به دین
پیروی نارند از طغیان و کین
هست یکسان گر شما خوانیدشان
یا خموش آیید و لب بندید از آن
یا که اصنامند از آیت مراد
نیست سودی نزد خواندن در جماد
یعنی ار خوانی بتان را یا که نی
بر تو از سنگی رسد آواز کی
جز حق آنا ن را که خوانید از امید
چون شما باشند مملوک و عبید
پس چو می خوانیدشان باید کنند
پس اجابت صادقید ار در پسند
گر که معبودند و می گویید راست
باید از ایشان اجابت زود خواست
۱۸- آیات ۱۷۲ تا ۱۸۰: وَ إِذْ أَخَذَ رَبُّکَ مِنْ بَنِی آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّیَّتَهُمْ وَ أَشْهَدَهُمْ عَلیٰ أَنْفُسِهِمْ أَ لَسْتُ بِرَبِّکُمْ قٰالُوا بَلیٰ شَهِدْنٰا أَنْ تَقُولُوا یَوْمَ اَلْقِیٰامَةِ إِنّٰا کُنّٰا عَنْ هٰذٰا غٰافِلِینَ (۱۷۲) أَوْ تَقُولُوا إِنَّمٰا أَشْرَکَ آبٰاؤُنٰا مِنْ قَبْلُ وَ کُنّٰا ذُرِّیَّةً مِنْ بَعْدِهِمْ أَ فَتُهْلِکُنٰا بِمٰا فَعَلَ اَلْمُبْطِلُونَ (۱۷۳) وَ کَذٰلِکَ نُفَصِّلُ اَلْآیٰاتِ وَ لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ (۱۷۴) وَ اُتْلُ عَلَیْهِمْ نَبَأَ اَلَّذِی آتَیْنٰاهُ آیٰاتِنٰا فَانْسَلَخَ مِنْهٰا فَأَتْبَعَهُ اَلشَّیْطٰانُ فَکٰانَ مِنَ اَلْغٰاوِینَ (۱۷۵) وَ لَوْ شِئْنٰا لَرَفَعْنٰاهُ بِهٰا وَ لٰکِنَّهُ أَخْلَدَ إِلَی اَلْأَرْضِ وَ اِتَّبَعَ هَوٰاهُ فَمَثَلُهُ کَمَثَلِ اَلْکَلْبِ إِنْ تَحْمِلْ عَلَیْهِ یَلْهَثْ أَوْ تَتْرُکْهُ یَلْهَثْ ذٰلِکَ مَثَلُ اَلْقَوْمِ اَلَّذِینَ کَذَّبُوا بِآیٰاتِنٰا فَاقْصُصِ اَلْقَصَصَ لَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُونَ (۱۷۶) سٰاءَ مَثَلاً اَلْقَوْمُ اَلَّذِینَ کَذَّبُوا بِآیٰاتِنٰا وَ أَنْفُسَهُمْ کٰانُوا یَظْلِمُونَ (۱۷۷) مَنْ یَهْدِ اَللّٰهُ فَهُوَ اَلْمُهْتَدِی وَ مَنْ یُضْلِلْ فَأُولٰئِکَ هُمُ اَلْخٰاسِرُونَ (۱۷۸) وَ لَقَدْ ذَرَأْنٰا لِجَهَنَّمَ کَثِیراً مِنَ اَلْجِنِّ وَ اَلْإِنْسِ لَهُمْ قُلُوبٌ لاٰ یَفْقَهُونَ بِهٰا وَ لَهُمْ أَعْیُنٌ لاٰ یُبْصِرُونَ بِهٰا وَ لَهُمْ آذٰانٌ لاٰ یَسْمَعُونَ بِهٰا أُولٰئِکَ کَالْأَنْعٰامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ أُولٰئِکَ هُمُ اَلْغٰافِلُونَ (۱۷۹) وَ لِلّٰهِ اَلْأَسْمٰاءُ اَلْحُسْنیٰ فَادْعُوهُ بِهٰا وَ ذَرُوا اَلَّذِینَ یُلْحِدُونَ فِی أَسْمٰائِهِ سَیُجْزَوْنَ مٰا کٰانُوا یَعْمَلُونَ (۱۸۰)۲۰- آیات ۱۹۵ تا ۲۰۶: أَ لَهُمْ أَرْجُلٌ یَمْشُونَ بِهٰا أَمْ لَهُمْ أَیْدٍ یَبْطِشُونَ بِهٰا أَمْ لَهُمْ أَعْیُنٌ یُبْصِرُونَ بِهٰا أَمْ لَهُمْ آذٰانٌ یَسْمَعُونَ بِهٰا قُلِ اُدْعُوا شُرَکٰاءَکُمْ ثُمَّ کِیدُونِ فَلاٰ تُنْظِرُونِ (۱۹۵) إِنَّ وَلِیِّیَ اَللّٰهُ اَلَّذِی نَزَّلَ اَلْکِتٰابَ وَ هُوَ یَتَوَلَّی اَلصّٰالِحِینَ (۱۹۶) وَ اَلَّذِینَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ لاٰ یَسْتَطِیعُونَ نَصْرَکُمْ وَ لاٰ أَنْفُسَهُمْ یَنْصُرُونَ (۱۹۷) وَ إِنْ تَدْعُوهُمْ إِلَی اَلْهُدیٰ لاٰ یَسْمَعُوا وَ تَرٰاهُمْ یَنْظُرُونَ إِلَیْکَ وَ هُمْ لاٰ یُبْصِرُونَ (۱۹۸) خُذِ اَلْعَفْوَ وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ وَ أَعْرِضْ عَنِ اَلْجٰاهِلِینَ (۱۹۹) وَ إِمّٰا یَنْزَغَنَّکَ مِنَ اَلشَّیْطٰانِ نَزْغٌ فَاسْتَعِذْ بِاللّٰهِ إِنَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ (۲۰۰) إِنَّ اَلَّذِینَ اِتَّقَوْا إِذٰا مَسَّهُمْ طٰائِفٌ مِنَ اَلشَّیْطٰانِ تَذَکَّرُوا فَإِذٰا هُمْ مُبْصِرُونَ (۲۰۱) وَ إِخْوٰانُهُمْ یَمُدُّونَهُمْ فِی اَلغَیِّ ثُمَّ لاٰ یُقْصِرُونَ (۲۰۲) وَ إِذٰا لَمْ تَأْتِهِمْ بِآیَةٍ قٰالُوا لَوْ لاٰ اِجْتَبَیْتَهٰا قُلْ إِنَّمٰا أَتَّبِعُ مٰا یُوحیٰ إِلَیَّ مِنْ رَبِّی هٰذٰا بَصٰائِرُ مِنْ رَبِّکُمْ وَ هُدیً وَ رَحْمَةٌ لِقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ (۲۰۳) وَ إِذٰا قُرِئَ اَلْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَ أَنْصِتُوا لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ (۲۰۴) وَ اُذْکُرْ رَبَّکَ فِی نَفْسِکَ تَضَرُّعاً وَ خِیفَةً وَ دُونَ اَلْجَهْرِ مِنَ اَلْقَوْلِ بِالْغُدُوِّ وَ اَلْآصٰالِ وَ لاٰ تَکُنْ مِنَ اَلْغٰافِلِینَ (۲۰۵) إِنَّ اَلَّذِینَ عِنْدَ رَبِّکَ لاٰ یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبٰادَتِهِ وَ یُسَبِّحُونَهُ وَ لَهُ یَسْجُدُونَ (۲۰۶)

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی)
قالب شعری: مثنوی

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

وَ مِمَّنْ خَلَقْنٰا أُمَّةٌ یَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَ بِهِ یَعْدِلُونَ (۱۸۱) وَ اَلَّذِینَ کَذَّبُوا بِآیٰاتِنٰا سَنَسْتَدْرِجُهُمْ مِنْ حَیْثُ لاٰ یَعْلَمُونَ (۱۸۲) وَ أُمْلِی لَهُمْ إِنَّ کَیْدِی مَتِینٌ (۱۸۳) أَ وَ لَمْ یَتَفَکَّرُوا مٰا بِصٰاحِبِهِمْ مِنْ جِنَّةٍ إِنْ هُوَ إِلاّٰ نَذِیرٌ مُبِینٌ (۱۸۴) أَ وَ لَمْ یَنْظُرُوا فِی مَلَکُوتِ اَلسَّمٰاوٰاتِ وَ اَلْأَرْضِ وَ مٰا خَلَقَ اَللّٰهُ مِنْ شَیْ‌ءٍ وَ أَنْ عَسیٰ أَنْ یَکُونَ قَدِ اِقْتَرَبَ أَجَلُهُمْ فَبِأَیِّ حَدِیثٍ بَعْدَهُ یُؤْمِنُونَ (۱۸۵) مَنْ یُضْلِلِ اَللّٰهُ فَلاٰ هٰادِیَ لَهُ وَ یَذَرُهُمْ فِی طُغْیٰانِهِمْ یَعْمَهُونَ (۱۸۶) یَسْئَلُونَکَ عَنِ اَلسّٰاعَةِ أَیّٰانَ مُرْسٰاهٰا قُلْ إِنَّمٰا عِلْمُهٰا عِنْدَ رَبِّی لاٰ یُجَلِّیهٰا لِوَقْتِهٰا إِلاّٰ هُوَ ثَقُلَتْ فِی اَلسَّمٰاوٰاتِ وَ اَلْأَرْضِ لاٰ تَأْتِیکُمْ إِلاّٰ بَغْتَةً یَسْئَلُونَکَ کَأَنَّکَ حَفِیٌّ عَنْهٰا قُلْ إِنَّمٰا عِلْمُهٰا عِنْدَ اَللّٰهِ وَ لٰکِنَّ أَکْثَرَ اَلنّٰاسِ لاٰ یَعْلَمُونَ (۱۸۷) قُلْ لاٰ أَمْلِکُ لِنَفْسِی نَفْعاً وَ لاٰ ضَرًّا إِلاّٰ مٰا شٰاءَ اَللّٰهُ وَ لَوْ کُنْتُ أَعْلَمُ اَلْغَیْبَ لاَسْتَکْثَرْتُ مِنَ اَلْخَیْرِ وَ مٰا مَسَّنِیَ اَلسُّوءُ إِنْ أَنَا إِلاّٰ نَذِیرٌ وَ بَشِیرٌ لِقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ (۱۸۸) هُوَ اَلَّذِی خَلَقَکُمْ مِنْ نَفْسٍ وٰاحِدَةٍ وَ جَعَلَ مِنْهٰا زَوْجَهٰا لِیَسْکُنَ إِلَیْهٰا فَلَمّٰا تَغَشّٰاهٰا حَمَلَتْ حَمْلاً خَفِیفاً فَمَرَّتْ بِهِ فَلَمّٰا أَثْقَلَتْ دَعَوَا اَللّٰهَ رَبَّهُمٰا لَئِنْ آتَیْتَنٰا صٰالِحاً لَنَکُونَنَّ مِنَ اَلشّٰاکِرِینَ (۱۸۹) فَلَمّٰا آتٰاهُمٰا صٰالِحاً جَعَلاٰ لَهُ شُرَکٰاءَ فِیمٰا آتٰاهُمٰا فَتَعٰالَی اَللّٰهُ عَمّٰا یُشْرِکُونَ (۱۹۰) أَ یُشْرِکُونَ مٰا لاٰ یَخْلُقُ شَیْئاً وَ هُمْ یُخْلَقُونَ (۱۹۱) وَ لاٰ یَسْتَطِیعُونَ لَهُمْ نَصْراً وَ لاٰ أَنْفُسَهُمْ یَنْصُرُونَ (۱۹۲) وَ إِنْ تَدْعُوهُمْ إِلَی اَلْهُدیٰ لاٰ یَتَّبِعُوکُمْ سَوٰاءٌ‌ عَلَیْکُمْ أَ دَعَوْتُمُوهُمْ أَمْ أَنْتُمْ صٰامِتُونَ (۱۹۳) إِنَّ اَلَّذِینَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اَللّٰهِ عِبٰادٌ أَمْثٰالُکُمْ فَادْعُوهُمْ فَلْیَسْتَجِیبُوا لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ صٰادِقِینَ (۱۹۴)
هوش مصنوعی: در میان کسانی که خلق کرده‌ایم، گروهی هستند که به حق هدایت می‌کنند و در آن عدالت را برقرار می‌سازند. اما کسانی که آیات ما را انکار کرده‌اند، به تدریج با عذاب‌ها و مصیبت‌هایی مواجه خواهند شد که خود نمی‌دانند و ما برای آن‌ها مهلت می‌دهیم، چرا که تدبیر ما بسیار محکم و قوی است. آیا آنها در مورد صاحب خود فکر نکرده‌اند که هیچ جنونی در او نیست و او تنها یک هشدار دهنده روشن است؟ آیا آنها در آفاق آسمان‌ها و زمین و در خلقت‌های خداوند تأمل نمی‌کنند تا شاید بفهمند که اجل آنها نزدیک شده است؟ پس به چه سخنی بعد از این ایمان خواهند آورد؟ کسی که خداوند او را گمراه کند، هیچ راهنمایی نخواهد داشت و خداوند او را در طغیانش رها خواهد کرد تا در حیرت بماند. آنها از تو درباره ساعت می‌پرسند که کی وقوع آن خواهد بود، بگو: علم آن تنها نزد پروردگار من است و جز او کسی نمی‌تواند زمان آن را معلوم کند. این ساعت در آسمان‌ها و زمین سنگینی خواهد داشت و ناگهان به سراغ شما خواهد آمد. آنها از تو سؤال می‌کنند گویا تو در این باره دانایی. بگو: علم آن تنها نزد خداوند است و اما بیشتر مردم نمی‌دانند. بگو: من نه نفعی برای خودم دارم و نه ضرری، مگر آنچه که خداوند بخواهد. اگر غیب را می‌دانستم، از خیرات زیادی بهره‌مند می‌شدم و هیچ آسیبی به من نمی‌رسید. من فقط یک هشدار دهنده و بشارت دهنده برای قوم ایمان دارم. او کسی است که شما را از یک نفس واحد خلق کرد و همسرش را از آن آفرید، تا درکنار هم زندگی کنند. هنگامی که بر او عاطفه‌ای رسوخ کرد، حامل شد، اما وقتی بارش سنگین شد، هر دو به خداوندی که پروردگارشان است دعا کردند که اگر به ما فرزندی صالح عطا کنی، از سپاسگزاران خواهیم بود. و هنگامی که به آن‌ها فرزند صالحی عطا کرد، برای او شریکانی قرار دادند. خداوند از آنچه شریک قرار می‌دهند، بالا و والاتر است. آیا به جز او چیزهایی را شریک قرار می‌دهند که هیچ چیز را خلق نمی‌کنند در حالی که خودشان خلق شده‌اند؟ و نخواهند توانست که به آنها یاری برسانند و حتی برای خودشان هم یاری نمی‌کنند. و اگر آن‌ها را به هدایت دعوت کنید، هیچ تفاوتی ندارد که دعوت کنید یا سکوت کنید، آنها شما را دنبال نخواهند کرد. یقیناً کسانی که شما به جز خداوند می‌خوانید، بنده‌هایی هستند مانند شما، پس آنها را بخوانید تا اگر راست می‌گویید، پاسخ شما را بدهند.
و از آنان که آفریدیم بر جماعتی باشند که هدایت یابند بحق و بان عدالت می‌کنند (۱۸۱) و آنان که تکذیب کردند آیتهای ما را بزودی در نوردیم مرتبه بمرتبه ایشان را از آنجا که ندانند (۱۸۲) و مهلت می‌دهم مر ایشان را به درستی که گرفتن من سخت است (۱۸۳) آیا اندیشه نمی‌کنند که نیست صاحبشان را جنونی نیست او مگر بیم‌کنندۀ آشکار (۱۸۴) آیا نمی‌نگرند در عجایب آسمانها و زمین و آنچه را آفریده است خدا از چیزی و در آنکه شاید که باشد بحقیقت نزدیک شده باشد اجلشان پس بکدام سخن پس از آن ایمان خواهند آورد (۱۸۵) کسی را که اضلال کرد خدا پس نیست هدایت کننده مر او را و وا می‌گذارد ایشان را در زیادی رویشان که حیران می‌باشند (۱۸۶) می‌پرسند تو را از قیامت که کی خواهد بود وقوعش بگو جز این نیست دانش آن نزد پروردگارم ظاهر نمی‌کند آن را در وقتش مگر او گران آمد در آسمانها و زمین نمی‌آید شما را مگر ناگاه می‌پرسند از تو که گویا تو دانایی از راه بسیار پرستیدن از آن بگو نیست علم آن مگر نزد خدا و لیکن بیشتر مردمان نمی‌دانند (۱۸۷) بگو مالک نیستم از برای خود سودی و نه زیانی را مگر آنچه را خواسته باشد خدا و اگر بودم که می‌دانستم غیب را هر آینه بسیار کرده بودم از خیر و مس نکرده بود مرا بدی نیستم من مگر بیم‌کننده و مژده دهنده برای قومی که می‌گروند (۱۸۸) اوست که آفرید شما را از نفس واحد و گردانید از آن جفتش را تا آرام گیرد باو پس چون در برگرفت آن را برداشت باری سبک پس مستمر بود بآن پس چون گرانبار شد خواندند خدا پروردگارشان را که اگر دهی ما را شایسته هر آینه خواهیم بود از شکرگزاران (۱۸۹) پس چون داد ایشان را شایسته گردانیدند مر او را انبازان در آنچه داد ایشان را پس برتر است خدا از آنچه شریک می‌دانند (۱۹۰) آیا شریک می‌گردانند آنچه را که نمی‌توانند آفرید چیزی را و ایشان آفریده می‌شوند (۱۹۱) و نمی‌توانند مر ایشان را یاری کردنی و نه خودهاشان را یاری می‌توانند کرد (۱۹۲) و اگر بخوانی شما ایشان را بسوی هدایت پیروی نمی‌کنند شما را یکسانست بر شما خواه بخوانید ایشان را یا شما خاموشان باشید (۱۹۳) به درستی که آنان که می‌خوانید از غیر خدا بندگانیند مانند شما پس بخوانید ایشان را پس باید اجابت کنند شما را اگر هستید راستگویان (۱۹۴)
هوش مصنوعی: در این آیات به این موضوع اشاره می‌شود که گروهی از مخلوقات خدا هستند که به هدایت حق دست می‌یابند و با عدالت رفتار می‌کنند. در مقابل، کسانی که آیات خدا را انکار می‌کنند، به تدریج و بدون اینکه متوجه شوند، به عذاب گرفتار خواهند شد. خداوند به آنها مهلت می‌دهد، اما عذاب او سخت و غیرقابل اجتناب است. سپس سوالاتی درباره روز قیامت و زمان وقوع آن مطرح می‌شود که تنها خدا از آن آگاه است و انسان‌ها نمی‌توانند به درستی بدانند. همچنین بیان می‌شود که هیچ کس نمی‌تواند از خود نفع یا ضرری داشته باشد مگر آنچه خدا بخواهد. به علاوه خداوند انسان‌ها را از یک نفس واحد خلق کرده و زوج‌هایی برایشان قرار داده که آرامش یابند. وقتی انسان‌ها دچار هر گونه مشکلی می‌شوند، به خداوند پناه می‌برند و از او کمک می‌خواهند، ولی وقتی به آنها نعمت داده می‌شود، شریکانی برای خدا قرار می‌دهند در حالی که خدا بالاتر از هر شرکتی است که آنها به آن باور دارند. در نهایت، اگر کسی به غیر از خدا دعوت شود، توانایی کمک کردن نخواهد داشت و موردی برای یاری شدن از آنها وجود نخواهد داشت.
هم از آنها آفریدیم امتی
که به حق باشند رهبر ز آیتی
هوش مصنوعی: ما گروهی را از بین آنها خلق کردیم که بر اساس حق و حقیقت راهبری کنند و به نشانی از آیات الهی هدایتی داشته باشند.
هم به حق باشد مر ایشان را عدول
در قبول امر و نهی حق حمول
هوش مصنوعی: افرادی که به حق و حقیقت پایبندند، در پذیرش دستورات و نهی‌های الهی از خود عدول نمی‌کنند.
حق خبر داد از رجال مختفی
می شناسد آن جماعت را صفی
هوش مصنوعی: خداوند از افراد پنهان خبر دارد و آن گروه خاص را به خوبی می‌شناسد.
با تو گویم تا شناسی هم تو نیز
از صفات و حالشان اندر تمیز
هوش مصنوعی: با تو صحبت می‌کنم تا تو هم بتوانی آنها را بشناسی و درباره ویژگی‌ها و وضعیتشان قضاوت کنی.
روی نارند از نکویی بر بدی
حکم بر حق می کنند از بخردی
هوش مصنوعی: در کشاکش زندگی، افرادی که از خوبی‌ها دورند، بر اساس نادرستی قضاوت می‌کنند و این نشان‌دهنده ناپختگی و بی‌خردی آنهاست.
زیرک و مدرک، خلیق و بردبار
قانع و خاضع، شفیق و با وقار
هوش مصنوعی: افرادی که زیرک و باهوش هستند، همواره مدارک و دلایل خود را دارند و با شخصیت بزرگوار و آرامی به زندگی می‌پردازند. آن‌ها قانع و فروتن هستند و در عین حال، همدل و با ادب نیز به نظر می‌رسند.
با خبر از علم و اسرار کتاب
زآنچه بر حق نیست دارند اجتناب
هوش مصنوعی: آن‌ها از دانش و رموز کتاب آگاهند و از هر آنچه که نادرست است دوری می‌کنند.
کم دو عالم پیش ایشان از جوی است
روز نو از حقشان رزق نوی است
هوش مصنوعی: دو عالم پیش این افراد مانند جوی آبی است و روز نو برای آن‌ها از جانب حق، روزی تازه‌ای به همراه دارد.
حق مر ایشان راست بر خود رهنما
کرده هم بر خلقشان صاحب لوا
هوش مصنوعی: خداوند، این افراد را به عنوان راهنمایی برای خود و دیگران قرار داده است و به آن‌ها مقام و رهبری داده است.
رسته از خود بر خدا پیوسته اند
تا ندانی دل به چیزی بسته اند
هوش مصنوعی: آن‌ها از خود جدا شده‌اند و به خداوند نزدیک شده‌اند، تا به تو نشان ندهند که دلشان به چیزی وابسته است.
فارغند از گفتگوی بیش و کم
وز خیال نفع و ضرّ و مدح و ذم
هوش مصنوعی: آن‌ها از بحث و جدل درباره‌ی کم و زیاد و همچنین از فکر کردن به سود و زیان و تعریف و تمجید یا نکوهش فارغند.
وآنکه بر تکذیب آیت های ما
آمدند از کفر و انکار و اِبا
هوش مصنوعی: کسانی که آیات ما را انکار کردند و به کفر و بی‌اعتنایی روی آوردند، در نتیجه از رحمت ما دور خواهند شد.
اندک اندک زودشان گیریم ما
از رهی کآن را ندانند از عمی
هوش مصنوعی: به آرامی و به تدریج می‌توانیم آنها را از راهی که در آن هستند دور کنیم، زیرا آن‌ها از عمق و معنای این مسیر بی‌خبرند.
چون به عصیان رو نمایند و فساد
نعمت ایشان را شود شاید زیاد
هوش مصنوعی: وقتی به نافرمانی و فساد روی بیاورند، ممکن است نعمت‌هایشان بیشتر شود.
بر گمانشان کآن نعم لطف است و بِر
غافلند از قهرهای مستتر
هوش مصنوعی: آنها فکر می‌کنند که این نعمت و خیری است، در حالی که از خشم‌های پنهان غافلند.
پس بیفزایند بر طغیان خویش
بیخبر از آخر و پایان خویش
هوش مصنوعی: پس به طغیان و سرکشی خود می‌افزایند، در حالی که از عواقب و سرنوشت نهایی خود بی‌خبر هستند.
زود ایشان راست از ما مهلتی
بازشان گیریم پس در غفلتی
هوش مصنوعی: اگر به سرعت از ما فرصتی بگیریم، آن‌ها را غافلگیر خواهیم کرد.
دیر گر گیریم ایشان را عیان
می نگردد فوت از ما وقت آن
هوش مصنوعی: اگر دیرتر با آن‌ها برخورد کنیم، به وضوح متوجه خواهیم شد که زمان را از دست داده‌ایم.
میکند تعجیل آن در کارها
که ز فوتش تر سد او بسیارها
هوش مصنوعی: سرعت عمل در کارها را افزایش می‌دهد، زیرا ممکن است فرصت‌هایی از دست بروند و اثرات منفی به همراه داشته باشند.
زآنکه کید من بسی باشد متین
کید، امر مخفی است از آن و این
هوش مصنوعی: آیا می‌خواهید بگویید که نقشه‌ها و تدبیرهای من بسیار محکم و قوی است، و از آنجایی که این تدبیرها پنهان هستند، هیچ‌کس از آن‌ها باخبر نمی‌شود؟
تسمیه آن شد به کید از بهر آن
که بر آن شاعر نی اند این مردمان
هوش مصنوعی: این عبارت به این معناست که برخی افراد به خاطر نهایه حالات و رفتارهای اشتباه خود، دیگران را به خیال واداشته‌اند که این شاعر یا شخص خلاق در نظر آنها قابل قبول نیست. در واقع، به نوعی به محدودیت‌های فکری و قضاوت‌های نادرست اشاره دارد که ممکن است برخی از انسان‌ها درباره هنرمندان و شاعران داشته باشند.
فکر آیا می نکردند این کسان
که جنونی نیست اندر یارشان
هوش مصنوعی: آیا این افراد نمی‌اندیشیدند که عشق به یارشان نوعی جنون نیست؟
موسم حج مصطفای پاک دید
خلق را میکرد انذاری شدید
هوش مصنوعی: در زمان حج، پیامبر بزرگوار فقط برای نجات و آگاه‌سازی مردم تلاش می‌کرد و این موضوع به شدت در دل‌ها اثر می‌گذاشت.
میشدی بر کوه و با فریاد او
منعشان ز اصنام کردی سو به سو
هوش مصنوعی: شما بر فراز کوه می‌رفتید و با صدای بلند فریاد می‌زدید و آنان را از پرستش بت‌ها باز می‌داشتید.
گفت مردی از صنادید قریش
کاندر او بودی غرور از جاه و جیش
هوش مصنوعی: مردی از قبیله‌ی قریش گفت که در او احساس غرور و تکبر به خاطر مقام و ثروتش وجود دارد.
یارتان را برده جن ، دیوانه است
کاین چنین ساعی بر این افسانه است
هوش مصنوعی: دوستانتان را جنّ گرفته است و بی‌خود شده‌اند که چرا به این داستان بی‌هوده به این اندازه تلاش می‌کنند.
فکر هیچ ایشان نکردند از غلو
که جنونی هیچ گون نبود در او
هوش مصنوعی: آن‌ها هیچ فکری درباره این افراط نکردند، چرا که هیچ جنونی در آن وجود نداشت.
آنکه را بت می پرستد برده جن
نی کسی کو راست قلب مطمئن
هوش مصنوعی: کسی که بت می پرستد، تحت تاثیر نیرویی غیر از خود قرار دارد، در حالی که فردی که دارای قلبی مطمئن و درستکار است، آزاد و مستقل است.
گوید این اصنامتان سنگند و چوب
سنگ را کردن پرستش نیست خوب
هوش مصنوعی: او می‌گوید که بت‌های شما از سنگ و چوب ساخته شده‌اند و پرستش چنین چیزهایی اصلاً صحیح نیست.
می پرستید آنچه مخلوق شماست
بر پرستش لایق آن خلاّق ماست
هوش مصنوعی: هر چیزی که شما خلق کرده‌اید، شایسته‌ی پرستش است و باید آن را برای خالق اصلی‌اش تقدیم کنید.
این بود دیوانه یا آن کس که نیز
سجدة اصنام کرد از بی تمیز
هوش مصنوعی: این شخص دیوانه است یا آن کسی که از نادانی به پرستش بت‌ها پرداخت.
نیست او پس غیر ترساننده ای
سوی معبود به حق خواننده ای
هوش مصنوعی: او هیچ‌کس جز آن کسی نیست که فقط بندگان را به خوف و ترس می‌خواند و به حق، معبودی را مورد پرستش قرار می‌دهد.
می نکردید از دلیل آیا نظر
یعنی از ادراک و عقل با اثر
هوش مصنوعی: آیا شما به دلایل و واقعیات توجه نمی‌کنید، یعنی آیا از فهم و عقل خود بهره‌ نمی‌برید؟
در وجود این سماوات و زمین
تا که باشد مالک ملک مبین
هوش مصنوعی: در این جهان عظیم، چه آسمان‌ها و چه زمین، تا زمانی که صاحب و فرمانده این ملک بزرگ وجود دارد، همه چیز به حیات خود ادامه می‌دهد.
یا ندیدید آنچه ز اشیاء آفرید
کآن به حد و حصر ناید نزد دید
هوش مصنوعی: آیا دیده‌اید آنچه از موجودات پیدایش یافته که هیچ‌چیز دیگری نمی‌تواند آن را محدود و مشخص کند؟
جمله را هم دارد از قدرت نگاه
در هر آن رتبت که دارند از اِله
هوش مصنوعی: تمام عالم به واسطه قدرت نگاه تو شکل می‌گیرد و هر موجودی آنچه را که باید باشد، از خداوند می‌گیرد.
هم نبینند اینکه شاید بی خلل
هست نزدیک آن جماعت را اجل
هوش مصنوعی: اگرچه ممکن است کسی فکر کند که مرگ نزدیک است، اما بهتر است که مردم از این واقعیت غافل نمانند و به زندگی خود ادامه دهند.
تا شود این فکرشان بی معذرت
داعی اندر حال و کار آخرت
هوش مصنوعی: این فکر و اندیشه‌ آنها باید به گونه‌ای تغییر کند که در زندگی بعد از مرگ و اوضاع آن دنیا، مسئولیت کارهای خود را به عهده داشته باشند و بدون هیچ بهانه‌ای پاسخگو باشند.
ور به قرآن نگروند این مشرکان
کو به هر چیزی است رهبر در جهان
هوش مصنوعی: اگر این مشرکان به قرآن توجه کنند، متوجه می‌شوند که در هر چیزی در دنیا یک رهبر و راهنما وجود دارد.
بر کدامین گفت زآن پس بگروند
یا حدیثی را به نیکی بشنوند
هوش مصنوعی: کدام گفته‌ها می‌تواند باعث شود که پس از آن، دل‌ها به آن توجه کنند یا داستانی را به خوبی بشنوند؟
هر که را حق واگذارد در ضلال
نیست او را رهبری در هیچ حال
هوش مصنوعی: هر کسی که خداوند به او هدایت داده باشد، هرگز در گمراهی نخواهد بود و در هیچ شرایطی نیازی به رهبری ندارد.
میگذارد باز در طغیانشان
واله و سرگشته و حیرانشان
هوش مصنوعی: آن‌ها دوباره در حیاط طغیانی خود، گرفتار و سرگشته و حیران می‌شوند.
از یهودان فرقه ای یا از قریش
با نبی گفتند از تخفیف و طیش
هوش مصنوعی: گروهی از یهودیان یا قریشیان به پیامبر گفتند که آیا می‌شود برخی از قوانین را آسان‌تر کرد یا از شدت آن‌ها کاست؟
کز قیامت چون تو می گویی سخن
کی شود گو تا قیامت بر علن
هوش مصنوعی: چون تو درباره قیامت صحبت می‌کنی، می‌توان گفت که تا آن زمان هیچ چیزی آشکار نمی‌شود.
آمد آیت کز تو پرسند این و آن
تا چه وقت آید قیامت بر عیان
هوش مصنوعی: آمده‌اند که از تو بپرسند، ای محبوب، تا چه زمانی قیامت به وقوع خواهد پیوست.
معنی أیانَ مُرْسَاهَاست این
تا کی است اثبات و ایقاعش یقین
هوش مصنوعی: این جمله به این معناست که مشخص نیست که این وضعیت تا چه زمانی ادامه خواهد داشت و اینکه چه زمانی قرار است حقیقت آن به وضوح ثابت و مشخص شود.
گو جز این نبود که باشد علم آن
نزد آن پروردگارم در نهان
هوش مصنوعی: اگر علم و دانشی وجود دارد، فقط از آن پروردگار من در دل نهفته است.
نیست کس را از ملایک وز رسل
آگهی از وقت آن بر جزء و کل
هوش مصنوعی: هیچ‌کس از فرشتگان و پیامبران از زمان آن واقف نیست، نه به جزئیاتش و نه به کلیتش.
کس نسازد امر آن را آشکار
غیر او در وقت آن از استتار
هوش مصنوعی: هیچ‌کس جز او نمی‌تواند در زمان مناسب آن امر را از پنهان بودن درآورد.
مر قیامت بس عظیم است و گران
بر خلایق در زمین و آسمان
هوش مصنوعی: روز قیامت بسیار بزرگ و سنگین است و بر موجودات در زمین و آسمان فشار زیادی وارد خواهد کرد.
یعنی اندر هول و هیبت بس ثقیل
باشد آن بر بندگان از هر قبیل
هوش مصنوعی: در شرایطی پرهیبت و ترسناک، بار سنگینی بر دوش انسان‌ها قرار می‌گیرد که از هر نوعی هستند.
آن نیاید جز شما را ناگهان
کاعظم اهوال باشد، هم گران
هوش مصنوعی: فاجعه‌ای بزرگ و سخت پیش می‌آید که فقط شما می‌توانید از آن جلوگیری کنید یا بر آن غلبه کنید.
از تو پرسند از حدوث آن، چنان
که تو گویا عالِ می بر وقت آن
هوش مصنوعی: اگر از تو دربارهٴ زمانی که این واقعه اتفاق افتاده بپرسند، باید به طور واضح و روشن توضیح دهی، مانند کسی که در زمان وقوع رویداد، با دانش و آگاهی صحبت می‌کند.
آگهی از وقت آن بی نقص و عیب
بیخبر کآن باشد از اسرار غیب
هوش مصنوعی: آدمی از زمان دقیق و بی‌عیب خبری ندارد، چون این موضوع از اسرار پنهان بیرون است.
گو جز این نبود که علمش نزد حق
هست مانند سطور اندر ورق
هوش مصنوعی: معنی این بیت به این صورت است که دانش و علم تنها در نزد خداوند قرار دارد، مانند نوشته‌هایی که تنها روی کاغذ وجود دارند و بدون آن کاغذ معنایی ندارند.
لیک از مردم ندانند اکثری
که به جز حق نیست آگه دیگری
هوش مصنوعی: اما بیشتر مردم نمی‌دانند که جز حقیقت، آگاهی دیگری وجود ندارد.
مکیان گفتند، ای احمد چرا
حق تو را ندهد خبر از نرخها
هوش مصنوعی: مکیان گفتند: ای احمد، چرا خدا حق تو را ندهد که از نرخ‌ها خبر داشته باشی؟
تا کی ارزان میشود یا کی گران
اطعمه هم امتعه در هر زمان
هوش مصنوعی: تا کی غذاها با قیمت پایین عرضه خواهند شد یا این که چه زمانی قیمت آن‌ها افزایش می‌یابد؟ در هر زمان، مواد غذایی و دیگر کالاها چه وضعیتی خواهند داشت؟
تا گران بفروشی و ارزان خری
نفع ها زآن اطلاع از وی بری
هوش مصنوعی: برای اینکه بتوانی اجناس خود را گران‌تر بفروشی و ارزان‌تر بخری، باید از وضعیت‌ها و اطلاعات مربوط به بازار و قیمت‌ها باخبر باشی.
گو که مالک نیستم بر نفس خویش
جلب نفع و دفع ضرّی را ز پیش
هوش مصنوعی: هر چند که بر نفس خود تسلطی ندارم، اما سعی می‌کنم که از خوبی‌ها بهره ببرم و از بدی‌ها دوری کنم.
نیستم آگه به هیچ از غیب من
جز که حق خواهد که دانم آن زمن
هوش مصنوعی: من از هیچ چیز پنهان و غیبی آگاهی ندارم، جز اینکه خداوند بخواهد که آن را در زمان مناسب به من نشان دهد.
ور ز غیب آگاه بودم من به سِیر
جُستمی در هر ره افزونی ز خیر
هوش مصنوعی: اگر از امور پنهان و غیبی باخبر بودم، در هر مسیر به دنبال خوبی‌های بیشتری می‌گشتم.
نی رسیدی هم مرا هیچ از بدی
کآن بود ثابت به علم ایزدی
هوش مصنوعی: تو به من نرسیدی و هیچ نقصی از تو پیدا نشد، چرا که آنچه در علم خدا ثابت است، تغییر نمی‌کند.
نیستم من جز نذیر و جز بشیر
بر کسی کآورده ایمان از ضمیر
هوش مصنوعی: من جز پیام‌آور و مژده‌دهنده برای کسی نیستم که ایمانش از دل برآمده است.
اوست آن کس که شما را آفرید
از تن واحد به نزد عقل و دید
هوش مصنوعی: او کسی است که شما را از یک جسم واحد خلق کرده است، به طوری که از نظر عقل و دید این موضوع قابل درک است.
نفس واحد آدم است از گفت او
و آفرید از جسم آدم جفت او
هوش مصنوعی: نفس انسان یکی است و از کلام خدا خلق شده، و جسم آدم نیز جفت اوست.
آمد آن حوا ز ضلع او برون
تا که یابد قلب آدم زو سکون
هوش مصنوعی: حوا از طرف او بیرون آمد تا قلب آدم بتواند از او آرامش بگیرد.
اُنس گیرد با چنان جفت جمیل
زآنکه الجنس مع الجنس یمیل
هوش مصنوعی: انسان با آن جفت زیبا ارتباط و نزدیکی برقرار می‌کند، زیرا طبیعتاً هر موجودی به هم‌نوع خود تمایل دارد.
پس چو پوشیدش به خفتن آن عفیف
یافت حوا حمل از او حملی خفیف
هوش مصنوعی: زمانی که آن زن پاکدامن به خواب رفت، حوا (همسر اول) متوجه شد که او باردار شده است، اما این بارداری به اندازه‌ای خفیف و کم‌رنگ بود که خیلی به چشم نمی‌آمد.
بود با آن مستمر لیل و نهار
رفته رفته تا که سنگین گشت بار
هوش مصنوعی: در پی آمدن شب و روز، بر اثر گذشت زمان، بار سنگینی بر دوش فرد احساس می‌شود.
می بخواندند آن خدا را ز اضطرار
آنکه بود آن هر دو را پروردگار
هوش مصنوعی: آنها به خاطر نیاز و اضطرار خود، خدا را می‌خواندند، چرا که او پروردگار هر دو یعنی خود و آنچه که به آن نیاز داشتند بود.
بدهی ار ما را تو فرزند از کرم
از سپاس آرندگان باشیم هم
هوش مصنوعی: اگر تو به نحو احسن به ما کمک کنی، ما هم همیشه سپاسگزار خواهیم بود و قدر زحماتت را می‌دانیم.
پس خدا چون داد ایشان را ولد
صالح اعنی مستوی اندر جسد
هوش مصنوعی: خداوند به افراد نیکو فرزندی صالح عطا کرد، که به لحاظ جسمی در وضعیت خوبی قرار دارد.
می بگرداندند او را خود شریک
در هر آن چیزی که حقشان داد نیک
هوش مصنوعی: آنها او را به دور خود می‌چرخانیدند و در هر چیزی که حقشان بود، به خوبی شریک می‌کردند.
اندر این شرکت فزون باشد کلام
نزد معنی در میان خاص و عام
هوش مصنوعی: در این جمع، سخن بسیار است و درک معنا بین افراد خاص و عام متفاوت می‌باشد.
ذکر آنها جملگی بی حاصل است
بعض دور از عقل و بعضی مشکل است
هوش مصنوعی: یادآوری و سخن گفتن درباره آن‌ها، فایده‌ای ندارد؛ برخی از آن‌ها فراتر از درک ما هستند و برخی دیگر نیز پیچیده و دشوارند.
آنچه باشد حقّ تحقیق سخن
با تو گویم دل گرت باشد به من
هوش مصنوعی: هر مطلبی که به واقعیت نزدیک باشد، را به تو می‌گویم، به شرطی که دلت با من باشد.
معنی این باشد که با حبّ خدا
حبّ او آمد شریک آن هر دو را
هوش مصنوعی: با عشق به خدا، محبت او نیز به همراه می‌آید و این دو عشق در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند.
وین قرار حق بود هم حکم اوست
که ولد را اُم و اَب دارند دوست
هوش مصنوعی: این تصمیم از سوی خداوند است که فرزندان باید پدر و مادر را دوست داشته باشند.
میرسد کی ور نه طفلی بر ثمر
بی ز مهر مادر و حبّ پدر
هوش مصنوعی: بچه‌ای به دنیا می‌آید و رشد می‌کند، اما بدون محبت مادر و عشق پدر، نمی‌تواند به خوبی میوه بدهد و شکوفا شود.
وین بر آدم نیست جرم ار داشت دوست
مر ولد را کاین هم از فرمان اوست
هوش مصنوعی: اینکه اگر دوستی بر انسانی گناهی داشته باشد، به او نسبت داده نمی‌شود، چون این هم از اراده و فرمان خداوند است.
این است شرکت نی که با ذات الاحد
مر شریک آورده آدم از ولد
هوش مصنوعی: شرکت نی به معنای ارتباط و هم‌نشینی است و در اینجا به این اشاره دارد که انسان، از نسل خود، نوعی شریک یا هماهنگی با ذات واحد و بی‌همتا (خدا) دارد. این به نوعی به پیوند انسان با منبع اصلی خلقت اشاره می‌کند. به طور کلی می‌توان گفت که وجود انسانی با ذات خداوند درگیر است و به نوعی همسویی و ارتباطی میان آن‌ها وجود دارد.
یعنی اول بود واحد همّشان
پس دو تا شد وین نباشد ذمّشان
هوش مصنوعی: این بیت به این معناست که در ابتدا همه چیز یکی بود و یکپارچه، اما بعد از آن به دو بخش تقسیم شد. اما این دوگانگی نباید مورد سرزنش قرار گیرد.
این محبّت لازم کونیت است
نی که با حق در عبادت شرکت است
هوش مصنوعی: این محبت که در زندگی وجود دارد، بخشی ضروری از آفرینش و وجود است و نه اینکه فقط در عبادت و ارتباط با خدا مطرح باشد.
گفت زآن رو فتنه اند اولاد و مال
آدمی را باز دارند از کمال
هوش مصنوعی: به این دلیل، فتنه‌ها و مشکلات می‌توانند فرزندان و دارایی‌های انسان را از رسیدن به کمال و سعادت واقعی بازدارند.
هست توحید موحد رستگی
از هر آنچه او راست با دلبستگی
هوش مصنوعی: ایمان به یگانگی و توحید خداوند، راه نجاتی است از هر آنچه که او دارد و به آن وابسته است.
این است وافی نزد عقل ذی شئون
فَتَعالَی الله عَما یُشْرِکُون
هوش مصنوعی: این حقیقتی است که برای اندیشه‌های عمیق و خردمندان واضح است. پس خداوند برتر و فراتر از هر چیزی است که به او نسبت می‌دهند.
وجه دیگر آنکه آن فرزند نیک
گشت ایشان را به داد حق شریک
هوش مصنوعی: یک جنبه دیگر این است که آن فرزند خوب باعث شد که آنها نیز در حق و عدالت سهیم شوند.
آنچه حقشان کرده بود از خود عطا
شد شریک اولادشان در خیرها
هوش مصنوعی: آنچه خداوند برای آنها مقدر کرده بود، به آنها عطا شد و فرزندانشان نیز در خوبی‌ها شریک شدند.
کی نبی ای با حق انباز آورد
هر نفس چون رو به او باز آورد
هوش مصنوعی: هر لحظه که انسان به سوی حق روی می‌آورد، به نوعی با او در ارتباط و هم‌نشینی است.
پس پی توبیخ مشرک گوید او
شرک آیا بر حق آرند از عتو
هوش مصنوعی: پس اگر کسی به تو بگوید که شرک وجود دارد، باید بدانی که آیا این ادعا بر اساس حقیقتی است یا فقط زحمتی بی‌مورد است.
در عبادت با وی انباز آورید
آنچه را کو چیز دیگر نافرید
هوش مصنوعی: در عبادت، چیزی را همراه او قرار دهید که او خود خلق نکرده است.
خویش مخلوقند و مخلوقی کجا
می تواند شد به خیری رهنما
هوش مصنوعی: انسان‌ها همواره تحت تأثیر آفرینش و ویژگی‌های خود هستند و نمی‌توانند به تنهایی و خارج از راهنمایی و الهام خیر، به کمال برسند.
هیچ نتوانند تا باشند یار
زآنکه ایشان را پرستد ز اختیار
هوش مصنوعی: هیچ کس نمی‌تواند مانند یار خود برای دیگری باشد، زیرا آنها به اراده خود انتخاب شده‌اند و به عشق خود وابسته‌اند.
نه توانند آنکه یار خود شوند
در نجاستها چو آنها را کِشند
هوش مصنوعی: کسانی که در آلودگی‌ها هستند، نمی‌توانند به دوستان خود نزدیک شوند، زیرا آنها به طور غیرمستقیم به آلودگی دیگری مبتلا می‌شوند.
بت پرستان را بخوانید ار به دین
پیروی نارند از طغیان و کین
هوش مصنوعی: اگر کسانی که بت‌پرست‌اند، به پیروی از دین رضایت ندارند، پس باید آنان را به دوری از خشونت و کینه دعوت کرد.
هست یکسان گر شما خوانیدشان
یا خموش آیید و لب بندید از آن
هوش مصنوعی: خواهی چه بگویی و چه سکوت کنی، در هر صورت نتیجه یکی خواهد بود.
یا که اصنامند از آیت مراد
نیست سودی نزد خواندن در جماد
هوش مصنوعی: این بیت به این معناست که سنگ‌ها و نمادهای بی‌جان (اصنام) به خودی خود معنایی ندارند و سود و فایده‌ای از آنها حاصل نمی‌شود. خواندن و یادآوری آنها به نوعی بی‌فایده است، زیرا در واقع، این نمادها نمی‌توانند به ما کمک کنند یا به ما چیزی بیاموزند.
یعنی ار خوانی بتان را یا که نی
بر تو از سنگی رسد آواز کی
هوش مصنوعی: اگر بتان را بخوانی یا بخواهی که نخوانی، صدایی از سنگی به تو خواهد رسید.
جز حق آنا ن را که خوانید از امید
چون شما باشند مملوک و عبید
هوش مصنوعی: تنها کسانی که به حق خوانده شده‌اند، می‌توانند امیدوار باشند؛ زیرا مانند شما مملوک و بنده هستند.
پس چو می خوانیدشان باید کنند
پس اجابت صادقید ار در پسند
هوش مصنوعی: وقتی به کسی دعوت می‌کنید، او باید پاسخ مثبت بدهد، زیرا اگر دوست دارد، باید واقعاً پاسخ دهد.
گر که معبودند و می گویید راست
باید از ایشان اجابت زود خواست
هوش مصنوعی: اگر آن‌ها حقیقتاً معبود هستند و شما آن را بگویید، باید به‌سرعت از آن‌ها خواسته‌های خود را طلب کنید.