گنجور

۵- آیات ۴۵ تا ۵۳

فَقُطِعَ دٰابِرُ اَلْقَوْمِ اَلَّذِینَ ظَلَمُوا وَ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ رَبِّ اَلْعٰالَمِینَ (۴۵) قُلْ أَ رَأَیْتُمْ إِنْ أَخَذَ اَللّٰهُ سَمْعَکُمْ وَ أَبْصٰارَکُمْ وَ خَتَمَ عَلیٰ قُلُوبِکُمْ مَنْ إِلٰهٌ غَیْرُ اَللّٰهِ یَأْتِیکُمْ بِهِ اُنْظُرْ کَیْفَ نُصَرِّفُ اَلْآیٰاتِ ثُمَّ هُمْ یَصْدِفُونَ (۴۶) قُلْ أَ رَأَیْتَکُمْ إِنْ أَتٰاکُمْ عَذٰابُ اَللّٰهِ بَغْتَةً أَوْ جَهْرَةً هَلْ یُهْلَکُ إِلاَّ اَلْقَوْمُ اَلظّٰالِمُونَ (۴۷)وَ مٰا نُرْسِلُ اَلْمُرْسَلِینَ إِلاّٰ مُبَشِّرِینَ وَ مُنْذِرِینَ فَمَنْ آمَنَ وَ أَصْلَحَ فَلاٰ خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لاٰ هُمْ یَحْزَنُونَ (۴۸) وَ اَلَّذِینَ کَذَّبُوا بِآیٰاتِنٰا یَمَسُّهُمُ اَلْعَذٰابُ بِمٰا کٰانُوا یَفْسُقُونَ (۴۹) قُلْ لاٰ أَقُولُ لَکُمْ عِنْدِی خَزٰائِنُ اَللّٰهِ وَ لاٰ أَعْلَمُ اَلْغَیْبَ وَ لاٰ أَقُولُ لَکُمْ إِنِّی مَلَکٌ إِنْ أَتَّبِعُ إِلاّٰ مٰا یُوحیٰ إِلَیَّ قُلْ هَلْ یَسْتَوِی اَلْأَعْمیٰ وَ اَلْبَصِیرُ أَ فَلاٰ تَتَفَکَّرُونَ (۵۰) وَ أَنْذِرْ بِهِ اَلَّذِینَ یَخٰافُونَ أَنْ یُحْشَرُوا إِلیٰ رَبِّهِمْ لَیْسَ لَهُمْ مِنْ دُونِهِ وَلِیٌّ وَ لاٰ شَفِیعٌ لَعَلَّهُمْ یَتَّقُونَ (۵۱) وَ لاٰ تَطْرُدِ اَلَّذِینَ یَدْعُونَ رَبَّهُمْ بِالْغَدٰاةِ وَ اَلْعَشِیِّ یُرِیدُونَ وَجْهَهُ مٰا عَلَیْکَ مِنْ حِسٰابِهِمْ مِنْ شَیْ‌ءٍ وَ مٰا مِنْ حِسٰابِکَ عَلَیْهِمْ مِنْ شَیْ‌ءٍ فَتَطْرُدَهُمْ فَتَکُونَ مِنَ اَلظّٰالِمِینَ (۵۲) وَ کَذٰلِکَ فَتَنّٰا بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لِیَقُولُوا أَ هٰؤُلاٰءِ مَنَّ اَللّٰهُ عَلَیْهِمْ مِنْ بَیْنِنٰا أَ لَیْسَ اَللّٰهُ بِأَعْلَمَ بِالشّٰاکِرِینَ (۵۳)

پس بریده شد دنباله گروهی که ستم کردند و ستایش مر خدا را که پروردگار جهانیانست (۴۵) بگو خبر دهید اگر گرفت خدا گوشتان و چشمهاتان و مهر نهاد بر دلهاتان کیست خدایی جز خدا که بیاورد شما را بآن بنگر چگونه مکرر می‌گوییم آیتها را پس ایشان اعراض می‌کنند (۴۶) بگو خبر دهید اگر آید شما را عذاب خدا بناگاه یا آشکار آیا هلاک کرده می‌شوند مگر گروه ستمکاران (۴۷) و نمی‌فرستیم مرسلان را مگر بشارت‌دهندگان و بیم‌کنندگان پس آنکه گروید و شایسته شد پس نیست بیمی بر ایشان و نه ایشان اندوهناک شوند (۴۸) و آنان که تکذیب کردند آیتها ما را برسد ایشان را عذاب بسبب بودنشان که فسق می‌کردند (۴۹) بگو نمی‌گویم مر شما را که نزد منست خزانه‌های خدا و نمی‌دانم غیب را و نمی‌گویم مر شما را که من فرشته‌ام پیروی نمی‌کنم مگر آنچه وحی می‌شود بمن بگو آیا یکسانند نابینا و بینا آیا پس اندیشه نمی‌کنند (۵۰) و بترسان بآن آنان را که می‌ترسند که مشحور شوند بسوی پروردگارشان نیست مر ایشان را از جز او ناصر و نه شفاعت‌کننده باشد که ایشان بپرهیزند (۵۱) و مر آن آنان را که می‌خوانند پروردگارشان را ببامداد و شبانگاه می‌خواهند رضای او را نیست بر تو از حساب ایشان هیچ چیز و نیست از حساب تو بر ایشان هیچ چیز پس می‌رانی ایشان را پس خواهی شد از ستمکاران (۵۲) و هم چنین امتحان کردیم برخی از ایشان را ببرخی هر آینه گویند آیا این گروه‌اند که منت نهاد خدا بر ایشان از میان ما آیا نیست خدا داناتر بشکرگذاران (۵۳)

آخر آن قوم پس شد منقطع
که به خود کردند ظلم از مایقع
گشتشان یعنی تباه اصل و نسب
وین حمایت اولیا ء را بُد ز رب
حمد الله کوست ربّ العالمین
بر هلاک مفسدین و ظالمین
شرّ ایشان را کفایت کرد حق
ز اهل عالم تا جهان یابد نسق
نعمتی باشد هلاک طاغیان
بهر ارباب صلاح اندر جهان
نیست آثاری از ایشان در ظهور
همچنین ز اتباعشان حتی ذکور
گو چه شد شدّاد و نمرود عنید
که خدا خواندند خود را بر عبید
همچنین هر ظالمی و جابری
گر پی تحقیق لفظ دابِری
گورشان بنما اگر داری خبر
یا که از آثارشان دانی اثر
گو یزید و شمر را مدفن کجاست
این سزای هر ستمکار دغاست
گو چه میبینید گر گیرد خدا
مر شما را گوش و چشم اندر جزا
کور تا باشید از هر حال و کر
مُهرتان بنهد به دلها سر به سر
تا شما باشید دور از فهم و هوش
بعد از آنکه برگرفت او چشم و گوش
پس در آن صورت ز عقل و فهم و فن
تا چه می بینید اندر خویشتن
آن خدا از غیر او باشد کدام
کآرد آن را بر شما در هر مقام
آنچه یعنی از شما بگرفته حق
کو جز او کآن وا دهد بر مستحق
بین بگردانیم چون آیات بر
ما ز اسلوبی به اسلوب دگر
گاه بر ترغیب و بر تنبیه گاه
پس کنند اعراض ایشان نابخواه
گو چه بینید و چه سازید از شتاب
چونکه آید بر شما از حق عذاب
پس به نابود آشکار و ناگهان
زآن نگردد غیر استمکارگان
مرسلین را ما بنفرستاده ایم
جز بشار ت آنکه تا بدهند و بیم
پس هر آن آمد به ایمان و صلاح
حزن و خوفی نیست او را در فلاح
وآنکه بر کذیب آیات و کتاب
سعی کردند آید ایشان را عذاب
چون بُدند ایشان ز بیرون رفتگان
از اطاعت و انقیاد ما عیان
گو بر ایشان من نگویم بر شما
نزد من باشد خزائن از خدا
تا که بنمایم شما را خود ز جیب
آنچه میخواهید از اشیاء غیب
هم ندانم غیب مادامی که وحی
ناید از حق بر من اندر امر و نهی
تا ز من پرسید هر چیزی جواب
بر شما گویم به تعجیل و شتاب
هم نگویم بر شما کافرشته ام
باشد از امکان به کف سر رشته ام
تا که هر کاری که بتواند سروش
از من آید وین بود بیرون ز هوش
پیروی نکنم جز آن را که به من
وحی آید از خدای ذوالمنن
گو بود آیا مساوی در نظیر
نزد اهل هوش اعمی و بصیر
هیچ آیا مر شما اندیشه مند
مینگردید اندر این گفتار و پند
کرده اند این آیه را اندر مقال
مر دلیل خویش اهل اعتزال
که ملایک افضلند از انبیاء
چون ملک گوید نی ام من ز اقتضاء
افضل ایشان گر که بودند از ملک
باشد این آیت مناقض بی ز شک
بس سخیف است این چو قوم بوالفضول
می بگفتند از تحکّم با رسول
کز چه ناید بهر او گنجی فرود
یا ندارد علم غیب اندر شهود
یا اگر پیغمبر است او در مقام
میخورد چون دیگران از چه طعام
گفت زآن رو من ملایک نیستم
تا توانم بی طعامی زیستم
بلکه باشد اختصاص من بر آن
کآید از حق وحی بر من ناگهان
پس منافی نبود این در نزد هوش
کو بود افضل به تحقیق از سروش
پس به وی مر بیم ده بر خائفان
که همی ترسند بر خویش از زیان
حشر تا گردند بر پروردگار
هم جزاء یابند از وی در کنار
خائفان را نیست غیر از حق جمیع
در امور خود ولی ای یا شفیع
آن کسان را کاین صفت دارند چند
بیم ده شاید که تا گیرند پند
با پیمبر آن صنادید قریش
این چنین گفتند از طغیان و طیش
کاین غلامان و گدایان را ز خویش
دور کن تا ما هم آییمت به پیش
زآنکه ما را زین جماعت هست عار
یا که نوبت بهر ایشان ده قرار
گشت راضی مصطفی (ص) بر وجه غبّ
زآنکه بر ایمانشان بس بُد محب
پس بگفتند این به کاغذ بر نویس
تا که ما گردیم زآن بعدت جلیس
چونکه بنوشتند آن را بر ورق
جبرئیل آورد این آیت ز حق
که مران از مجلس خویش آن کسان
که خدا خوانند از قلب و لسان
می نمایند اعنی از پروردگار
یاد در صبحِ منیر و لیل تار
قصدشان از آن دعاء و ابتهال
روز و شب باشد رضای ذوالجلال
هستشان در بندگی صبر و ثبات
وجههُ باشد اشارت سوی ذات
یعنی اندر بحر حق مستغرقند
بر فنای ذاتی از حق لایقند
شد اراده بر سه قسم اندر عباد
اولین دنیای محض از افتقاد
آمد او را هم علامت بر دو چیز
اندر آن کن غور اگر داری تمیز
یک علامت آنکه بر نقصان دین
از پی دنیا رضاء گشتن یقین
یک نشان دیگر اعراض از فقیر
وآنکه بیند مر مساکین را حقیر
قسم ثانی از اراده بنده را
هست محض آخرت جوینده را
اندر آن هم دو نشان باشد، یک این
که ز دنیا بگذرد از بهر دین
بهر دین بر نقص دنیا شد رضاء
اُنس دیگر با مساکین از ولاء
قسم سیّم از اراده در ثبات
اینکه ملحوظش نباشد غیر ذات
این جماعت حاضران درگهند
رسته از ممکن، فنای فی اللّهند
نیست چیزی از حساب آن کسان
بر تو ز اعمال و عبادات نهان
از حساب تو بر ایشان نیز هم
نیست چیزی تا که آید در قلم
تا بر آنی بهر دنیا دار چند
آن جماعت را ز خود و آری گزند
نزد حق ایمان ایشان است بِه
زآن دورویان تا نماند مشتبه
باشد از من جاه و مال و اعتبار
پس به من اینان فروشند افتخار
از تو من هرگز نپرسم ای امین
کز چه ایشان را نیاوردی به دین
رزق درویش است با من نی به کس
بس عجب کز باز ننگ آرد مگس
گر مگس هم خوی خود سازد رها
میتواند گشت هم پر با هُما
با تو نبود تا که ایشان را ز خود
طرد سازی بهر قومی بی رشد
بهر من باشد گر ایمانهای خلق
من خوشم با مفلسان کهنه دلق
دین و ایمانی که هست از کبر و ناز
حق تعالی زآن بود بس بی نیاز
بر تو می نبود حساب این گروه
تا ز خود گردانی ایشان را وجوه
ور که سازی طرد ایشان را یقین
خود تو باشی از گروه ظالمین
هم بدینسان آزمودیم از عباد
بعض ایشان را به بعضی در نهاد
آزمودیم از علامات ضمیر
اغنیاء را بر ضعیف و بر فقیر
هم فقیران را بر ارباب غناء
تا چه ز ایشان ظاهر آید ز ابتلاء
بر فقیران داده ایم اندر عوض
طاعت و توفیق و قلب بی مرض
صحبت پیغمبر و اخلاص تام
علم و ایمان، صدق و صحت در کلام
تا بگویند آن بزرگان از لسان
کاین گروهند ایچ آیا آن کسان
که به نعمت های ایمان از کرم
حق بر ایشان هِشت منّت دم به دم
از میان ما بر ایشان منّت است
بر بزرگی گرچه ما را آیت است
نیست حق داناتر آیا از عباد
کیست تا شاکرتر اندر اعتقاد
۴- آیات ۲۶ تا ۴۴: وَ هُمْ یَنْهَوْنَ عَنْهُ وَ یَنْأَوْنَ عَنْهُ وَ إِنْ یُهْلِکُونَ إِلاّٰ أَنْفُسَهُمْ وَ مٰا یَشْعُرُونَ (۲۶) وَ لَوْ تَریٰ إِذْ وُقِفُوا عَلَی اَلنّٰارِ فَقٰالُوا یٰا لَیْتَنٰا نُرَدُّ وَ لاٰ نُکَذِّبَ بِآیٰاتِ رَبِّنٰا وَ نَکُونَ مِنَ اَلْمُؤْمِنِینَ (۲۷) بَلْ بَدٰا لَهُمْ مٰا کٰانُوا یُخْفُونَ مِنْ قَبْلُ وَ لَوْ رُدُّوا لَعٰادُوا لِمٰا نُهُوا عَنْهُ وَ إِنَّهُمْ لَکٰاذِبُونَ (۲۸) وَ قٰالُوا إِنْ هِیَ إِلاّٰ حَیٰاتُنَا اَلدُّنْیٰا وَ مٰا نَحْنُ بِمَبْعُوثِینَ (۲۹) وَ لَوْ تَریٰ إِذْ وُقِفُوا عَلیٰ رَبِّهِمْ قٰالَ أَ لَیْسَ هٰذٰا بِالْحَقِّ قٰالُوا بَلیٰ وَ رَبِّنٰا قٰالَ فَذُوقُوا اَلْعَذٰابَ بِمٰا کُنْتُمْ تَکْفُرُونَ (۳۰) قَدْ خَسِرَ اَلَّذِینَ کَذَّبُوا بِلِقٰاءِ اَللّٰهِ حَتّٰی إِذٰا جٰاءَتْهُمُ اَلسّٰاعَةُ بَغْتَةً قٰالُوا یٰا حَسْرَتَنٰا عَلیٰ مٰا فَرَّطْنٰا فِیهٰا وَ هُمْ یَحْمِلُونَ أَوْزٰارَهُمْ عَلیٰ ظُهُورِهِمْ أَلاٰ سٰاءَ مٰا یَزِرُونَ (۳۱) وَ مَا اَلْحَیٰاةُ اَلدُّنْیٰا إِلاّٰ لَعِبٌ وَ لَهْوٌ وَ لَلدّٰارُ اَلْآخِرَةُ خَیْرٌ لِلَّذِینَ یَتَّقُونَ أَ فَلاٰ تَعْقِلُونَ (۳۲) قَدْ نَعْلَمُ إِنَّهُ لَیَحْزُنُکَ اَلَّذِی یَقُولُونَ فَإِنَّهُمْ لاٰ یُکَذِّبُونَکَ وَ لٰکِنَّ اَلظّٰالِمِینَ بِآیٰاتِ اَللّٰهِ یَجْحَدُونَ (۳۳) وَ لَقَدْ کُذِّبَتْ رُسُلٌ مِنْ قَبْلِکَ فَصَبَرُوا عَلیٰ مٰا کُذِّبُوا وَ أُوذُوا حَتّٰی أَتٰاهُمْ نَصْرُنٰا وَ لاٰ مُبَدِّلَ لِکَلِمٰاتِ اَللّٰهِ وَ لَقَدْ جٰاءَکَ مِنْ نَبَإِ اَلْمُرْسَلِینَ (۳۴) وَ إِنْ کٰانَ کَبُرَ عَلَیْکَ إِعْرٰاضُهُمْ فَإِنِ اِسْتَطَعْتَ أَنْ تَبْتَغِیَ نَفَقاً فِی اَلْأَرْضِ أَوْ سُلَّماً فِی اَلسَّمٰاءِ فَتَأْتِیَهُمْ بِآیَةٍ وَ لَوْ شٰاءَ اَللّٰهُ لَجَمَعَهُمْ عَلَی اَلْهُدیٰ فَلاٰ تَکُونَنَّ مِنَ اَلْجٰاهِلِینَ (۳۵) إِنَّمٰا یَسْتَجِیبُ اَلَّذِینَ یَسْمَعُونَ وَ اَلْمَوْتیٰ یَبْعَثُهُمُ اَللّٰهُ ثُمَّ إِلَیْهِ یُرْجَعُونَ (۳۶) وَ قٰالُوا لَوْ لاٰ نُزِّلَ عَلَیْهِ آیَةٌ مِنْ رَبِّهِ قُلْ إِنَّ اَللّٰهَ قٰادِرٌ عَلیٰ أَنْ یُنَزِّلَ آیَةً وَ لٰکِنَّ أَکْثَرَهُمْ لاٰ یَعْلَمُونَ (۳۷) وَ مٰا مِنْ دَابَّةٍ فِی اَلْأَرْضِ وَ لاٰ طٰائِرٍ یَطِیرُ بِجَنٰاحَیْهِ إِلاّٰ أُمَمٌ أَمْثٰالُکُمْ مٰا فَرَّطْنٰا فِی اَلْکِتٰابِ مِنْ شَیْ‌ءٍ ثُمَّ إِلیٰ رَبِّهِمْ یُحْشَرُونَ (۳۸) وَ اَلَّذِینَ کَذَّبُوا بِآیٰاتِنٰا صُمٌّ وَ بُکْمٌ فِی اَلظُّلُمٰاتِ مَنْ یَشَأِ اَللّٰهُ یُضْلِلْهُ وَ مَنْ یَشَأْ یَجْعَلْهُ عَلیٰ صِرٰاطٍ مُسْتَقِیمٍ (۳۹) قُلْ أَ رَأَیْتَکُمْ إِنْ أَتٰاکُمْ عَذٰابُ اَللّٰهِ أَوْ أَتَتْکُمُ اَلسّٰاعَةُ أَ غَیْرَ اَللّٰهِ تَدْعُونَ إِنْ کُنْتُمْ صٰادِقِینَ (۴۰) بَلْ إِیّٰاهُ تَدْعُونَ فَیَکْشِفُ مٰا تَدْعُونَ إِلَیْهِ إِنْ شٰاءَ وَ تَنْسَوْنَ مٰا تُشْرِکُونَ (۴۱) وَ لَقَدْ أَرْسَلْنٰا إِلیٰ أُمَمٍ مِنْ قَبْلِکَ فَأَخَذْنٰاهُمْ بِالْبَأْسٰاءِ وَ اَلضَّرّٰاءِ لَعَلَّهُمْ یَتَضَرَّعُونَ (۴۲) فَلَوْ لاٰ إِذْ جٰاءَهُمْ بَأْسُنٰا تَضَرَّعُوا وَ لٰکِنْ قَسَتْ قُلُوبُهُمْ وَ زَیَّنَ لَهُمُ اَلشَّیْطٰانُ مٰا کٰانُوا یَعْمَلُونَ (۴۳) فَلَمّٰا نَسُوا مٰا ذُکِّرُوا بِهِ فَتَحْنٰا عَلَیْهِمْ أَبْوٰابَ کُلِّ شَیْ‌ءٍ حَتّٰی إِذٰا فَرِحُوا بِمٰا أُوتُوا أَخَذْنٰاهُمْ بَغْتَةً فَإِذٰا هُمْ مُبْلِسُونَ (۴۴)۶- آیات ۵۴ تا ۶۵: وَ إِذٰا جٰاءَکَ اَلَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِآیٰاتِنٰا فَقُلْ سَلاٰمٌ عَلَیْکُمْ کَتَبَ رَبُّکُمْ عَلیٰ نَفْسِهِ اَلرَّحْمَةَ أَنَّهُ مَنْ عَمِلَ مِنْکُمْ سُوءاً بِجَهٰالَةٍ ثُمَّ تٰابَ مِنْ بَعْدِهِ وَ أَصْلَحَ فَأَنَّهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ (۵۴) وَ کَذٰلِکَ نُفَصِّلُ اَلْآیٰاتِ وَ لِتَسْتَبِینَ سَبِیلُ اَلْمُجْرِمِینَ (۵۵) قُلْ إِنِّی نُهِیتُ أَنْ أَعْبُدَ اَلَّذِینَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اَللّٰهِ قُلْ لاٰ أَتَّبِعُ أَهْوٰاءَکُمْ قَدْ ضَلَلْتُ إِذاً وَ مٰا أَنَا مِنَ اَلْمُهْتَدِینَ (۵۶) قُلْ إِنِّی عَلیٰ بَیِّنَةٍ مِنْ رَبِّی وَ کَذَّبْتُمْ بِهِ مٰا عِنْدِی مٰا تَسْتَعْجِلُونَ بِهِ إِنِ اَلْحُکْمُ إِلاّٰ لِلّٰهِ یَقُصُّ اَلْحَقَّ وَ هُوَ خَیْرُ اَلْفٰاصِلِینَ (۵۷) قُلْ لَوْ أَنَّ عِنْدِی مٰا تَسْتَعْجِلُونَ بِهِ لَقُضِیَ اَلْأَمْرُ بَیْنِی وَ بَیْنَکُمْ وَ اَللّٰهُ أَعْلَمُ بِالظّٰالِمِینَ (۵۸) وَ عِنْدَهُ مَفٰاتِحُ اَلْغَیْبِ لاٰ یَعْلَمُهٰا إِلاّٰ هُوَ وَ یَعْلَمُ مٰا فِی اَلْبَرِّ وَ اَلْبَحْرِ وَ مٰا تَسْقُطُ مِنْ وَرَقَةٍ إِلاّٰ یَعْلَمُهٰا وَ لاٰ حَبَّةٍ فِی ظُلُمٰاتِ اَلْأَرْضِ وَ لاٰ رَطْبٍ وَ لاٰ یٰابِسٍ إِلاّٰ فِی کِتٰابٍ مُبِینٍ (۵۹) وَ هُوَ اَلَّذِی یَتَوَفّٰاکُمْ بِاللَّیْلِ وَ یَعْلَمُ مٰا جَرَحْتُمْ بِالنَّهٰارِ ثُمَّ یَبْعَثُکُمْ فِیهِ لِیُقْضیٰ أَجَلٌ مُسَمًّی ثُمَّ إِلَیْهِ مَرْجِعُکُمْ ثُمَّ یُنَبِّئُکُمْ بِمٰا کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ (۶۰) وَ هُوَ اَلْقٰاهِرُ فَوْقَ عِبٰادِهِ وَ یُرْسِلُ عَلَیْکُمْ حَفَظَةً حَتّٰی إِذٰا جٰاءَ أَحَدَکُمُ اَلْمَوْتُ تَوَفَّتْهُ رُسُلُنٰا وَ هُمْ لاٰ یُفَرِّطُونَ (۶۱) ثُمَّ رُدُّوا إِلَی اَللّٰهِ مَوْلاٰهُمُ اَلْحَقِّ أَلاٰ لَهُ اَلْحُکْمُ وَ هُوَ أَسْرَعُ اَلْحٰاسِبِینَ (۶۲) قُلْ مَنْ یُنَجِّیکُمْ مِنْ ظُلُمٰاتِ اَلْبَرِّ وَ اَلْبَحْرِ تَدْعُونَهُ تَضَرُّعاً وَ خُفْیَةً لَئِنْ أَنْجٰانٰا مِنْ هٰذِهِ لَنَکُونَنَّ مِنَ اَلشّٰاکِرِینَ (۶۳) قُلِ اَللّٰهُ یُنَجِّیکُمْ مِنْهٰا وَ مِنْ کُلِّ کَرْبٍ ثُمَّ أَنْتُمْ تُشْرِکُونَ (۶۴) قُلْ هُوَ اَلْقٰادِرُ عَلیٰ أَنْ یَبْعَثَ عَلَیْکُمْ عَذٰاباً مِنْ فَوْقِکُمْ أَوْ مِنْ تَحْتِ أَرْجُلِکُمْ أَوْ یَلْبِسَکُمْ شِیَعاً وَ یُذِیقَ بَعْضَکُمْ بَأْسَ بَعْضٍ اُنْظُرْ کَیْفَ نُصَرِّفُ اَلْآیٰاتِ لَعَلَّهُمْ یَفْقَهُونَ (۶۵)

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: خانم مقصودی

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

فَقُطِعَ دٰابِرُ اَلْقَوْمِ اَلَّذِینَ ظَلَمُوا وَ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ رَبِّ اَلْعٰالَمِینَ (۴۵) قُلْ أَ رَأَیْتُمْ إِنْ أَخَذَ اَللّٰهُ سَمْعَکُمْ وَ أَبْصٰارَکُمْ وَ خَتَمَ عَلیٰ قُلُوبِکُمْ مَنْ إِلٰهٌ غَیْرُ اَللّٰهِ یَأْتِیکُمْ بِهِ اُنْظُرْ کَیْفَ نُصَرِّفُ اَلْآیٰاتِ ثُمَّ هُمْ یَصْدِفُونَ (۴۶) قُلْ أَ رَأَیْتَکُمْ إِنْ أَتٰاکُمْ عَذٰابُ اَللّٰهِ بَغْتَةً أَوْ جَهْرَةً هَلْ یُهْلَکُ إِلاَّ اَلْقَوْمُ اَلظّٰالِمُونَ (۴۷)وَ مٰا نُرْسِلُ اَلْمُرْسَلِینَ إِلاّٰ مُبَشِّرِینَ وَ مُنْذِرِینَ فَمَنْ آمَنَ وَ أَصْلَحَ فَلاٰ خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لاٰ هُمْ یَحْزَنُونَ (۴۸) وَ اَلَّذِینَ کَذَّبُوا بِآیٰاتِنٰا یَمَسُّهُمُ اَلْعَذٰابُ بِمٰا کٰانُوا یَفْسُقُونَ (۴۹) قُلْ لاٰ أَقُولُ لَکُمْ عِنْدِی خَزٰائِنُ اَللّٰهِ وَ لاٰ أَعْلَمُ اَلْغَیْبَ وَ لاٰ أَقُولُ لَکُمْ إِنِّی مَلَکٌ إِنْ أَتَّبِعُ إِلاّٰ مٰا یُوحیٰ إِلَیَّ قُلْ هَلْ یَسْتَوِی اَلْأَعْمیٰ وَ اَلْبَصِیرُ أَ فَلاٰ تَتَفَکَّرُونَ (۵۰) وَ أَنْذِرْ بِهِ اَلَّذِینَ یَخٰافُونَ أَنْ یُحْشَرُوا إِلیٰ رَبِّهِمْ لَیْسَ لَهُمْ مِنْ دُونِهِ وَلِیٌّ وَ لاٰ شَفِیعٌ لَعَلَّهُمْ یَتَّقُونَ (۵۱) وَ لاٰ تَطْرُدِ اَلَّذِینَ یَدْعُونَ رَبَّهُمْ بِالْغَدٰاةِ وَ اَلْعَشِیِّ یُرِیدُونَ وَجْهَهُ مٰا عَلَیْکَ مِنْ حِسٰابِهِمْ مِنْ شَیْ‌ءٍ وَ مٰا مِنْ حِسٰابِکَ عَلَیْهِمْ مِنْ شَیْ‌ءٍ فَتَطْرُدَهُمْ فَتَکُونَ مِنَ اَلظّٰالِمِینَ (۵۲) وَ کَذٰلِکَ فَتَنّٰا بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لِیَقُولُوا أَ هٰؤُلاٰءِ مَنَّ اَللّٰهُ عَلَیْهِمْ مِنْ بَیْنِنٰا أَ لَیْسَ اَللّٰهُ بِأَعْلَمَ بِالشّٰاکِرِینَ (۵۳)
هوش مصنوعی: بنابر این کسانی که ظلم کردند، به عذاب الهی گرفتار خواهند شد و سپاس خداوندی را که پروردگار همه جهانیان است. آیا به نظر شما اگر خداوند گوش و چشم شما را بگیرد و بر دل‌های شما مُهر بزند، چه کسی جز خدا می‌تواند به شما چیزی دهد؟ به دقت نگاه کنید که ما چگونه آیات را تبدیل می‌کنیم و آن‌ها همچنان از حقایق روی‌گردانند. آیا می‌توانید تصور کنید که اگر عذاب خدا به ناگاه یا به صورت آشکار بر شما نازل شود، آیا غیر از ظالمین کسی هلاک خواهد شد؟ ما پیامبران را جز به عنوان بشارت‌دهندگان و هشداردهندگان نفرستادیم. هر کس ایمان بیاورد و اصلاح کند، هیچ ترسی بر او نیست و غم هم بر او نخواهد بود. و کسانی که آیات ما را تکذیب کنند، عذابی به سبب فسق و کفرشان به آنان خواهد رسید. بگو: «من نمی‌گویم که خزائن خدا نزد من است و نه غیب را می‌دانم و نه می‌گویم که من فرشته‌ام. من فقط آنچه را که به من وحی شده است پیروی می‌کنم.» آیا نابینا و بینا یکسان هستند؟ آیا نمی‌اندیشید؟ و به کسانی که از اینکه به سوی پروردگارشان محشور شوند، می‌ترسند، هشدار ده. آنان به جز خدا هیچ ولی و شفیعی ندارند، شاید تقوا پیشه کنند. و کسانی را که پروردگارشان را در صبح و شام می‌خوانند، طرد مکن. تو هیچ حسابی بر آنان نداری و آنها هم بر تو حسابی ندارند، که اگر آنها را طرد کنی، از ظالمین خواهی بود. به همین ترتیب، ما برخی از آنان را با برخی دیگر آزمایش کردیم تا بگویند: «آیا این‌ها هستند که خداوند بر آنان نعمت داده است؟» آیا خداوند به شاکران داناتر نیست؟
پس بریده شد دنباله گروهی که ستم کردند و ستایش مر خدا را که پروردگار جهانیانست (۴۵) بگو خبر دهید اگر گرفت خدا گوشتان و چشمهاتان و مهر نهاد بر دلهاتان کیست خدایی جز خدا که بیاورد شما را بآن بنگر چگونه مکرر می‌گوییم آیتها را پس ایشان اعراض می‌کنند (۴۶) بگو خبر دهید اگر آید شما را عذاب خدا بناگاه یا آشکار آیا هلاک کرده می‌شوند مگر گروه ستمکاران (۴۷) و نمی‌فرستیم مرسلان را مگر بشارت‌دهندگان و بیم‌کنندگان پس آنکه گروید و شایسته شد پس نیست بیمی بر ایشان و نه ایشان اندوهناک شوند (۴۸) و آنان که تکذیب کردند آیتها ما را برسد ایشان را عذاب بسبب بودنشان که فسق می‌کردند (۴۹) بگو نمی‌گویم مر شما را که نزد منست خزانه‌های خدا و نمی‌دانم غیب را و نمی‌گویم مر شما را که من فرشته‌ام پیروی نمی‌کنم مگر آنچه وحی می‌شود بمن بگو آیا یکسانند نابینا و بینا آیا پس اندیشه نمی‌کنند (۵۰) و بترسان بآن آنان را که می‌ترسند که مشحور شوند بسوی پروردگارشان نیست مر ایشان را از جز او ناصر و نه شفاعت‌کننده باشد که ایشان بپرهیزند (۵۱) و مر آن آنان را که می‌خوانند پروردگارشان را ببامداد و شبانگاه می‌خواهند رضای او را نیست بر تو از حساب ایشان هیچ چیز و نیست از حساب تو بر ایشان هیچ چیز پس می‌رانی ایشان را پس خواهی شد از ستمکاران (۵۲) و هم چنین امتحان کردیم برخی از ایشان را ببرخی هر آینه گویند آیا این گروه‌اند که منت نهاد خدا بر ایشان از میان ما آیا نیست خدا داناتر بشکرگذاران (۵۳)
هوش مصنوعی: گروه کسانی که ستم کردند، از دیگران جدا شدند و خداوند را که پروردگار جهانیان است ستایش می‌کنند. اگر خداوند گوش‌ها و چشم‌هایتان را بگیرد و بر دلتان مهر بزند، چه کسی جز او می‌تواند شما را نجات دهد؟ به این فکر کنید که بارها نشانه‌ها را می‌گوییم اما آن‌ها روی گردان هستند. اگر عذاب خدا ناگهانی یا به صورت آشکار به سراغ شما بیاید، آیا فقط ستمکاران هلاک می‌شوند؟ ما فرستادگان خود را تنها به عنوان بشارت‌دهندگان و بیم‌دهندگان می‌فرستیم. کسانی که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته انجام داده‌اند، هیچ ترسی ندارند و غمگین نخواهند شد. اما کسانی که آیات ما را انکار کردند، عذاب به خاطر فسقشان به آن‌ها می‌رسد. من نمی‌گویم که من خزانه‌های خدا را دارم یا از غیب اطلاعی دارم. من فرشته نیستم و تنها از آنچه به من وحی می‌شود پیروی می‌کنم. آیا نابینا و بینا یکسانند؟ آیا نمی‌اندیشند؟ به کسانی هشدار بده که از پروردگارشان می‌ترسند و به سوی او باز می‌گردند، چون هیچ یاری و شفاعتی جز او ندارند. کسانی که پروردگارشان را در صبح و شب می‌خوانند و رضایت او را می‌خواهند، هیچ‌گونه حسابی بر تو نیست و تو هم هیچ حسابی بر آن‌ها نداری. اگر آن‌ها را طرد کنی، در زمره ستمکاران خواهی بود. ما برخی از آن‌ها را بر برخی دیگر آزمایش کردیم و آن‌ها می‌گویند آیا این‌ها همان کسانی هستند که خداوند بر آن‌ها نعمت داده است؟ آیا خداوند به شکرگزاران دانا‌تر نیست؟
آخر آن قوم پس شد منقطع
که به خود کردند ظلم از مایقع
هوش مصنوعی: در نهایت، آن گروه از هم جدا شدند زیرا به خود ظلم کردند و از حقیقت دور شدند.
گشتشان یعنی تباه اصل و نسب
وین حمایت اولیا ء را بُد ز رب
هوش مصنوعی: پیشرفت و قدرت آن‌ها باعث از بین رفتن اصل و نسبشان شد و این حمایت از اولیا به درخواست خداوند نبود.
حمد الله کوست ربّ العالمین
بر هلاک مفسدین و ظالمین
هوش مصنوعی: سپاس خداوندی را که پروردگار جهانیان است و بر نابودی فسادگران و ستمگران رحمت می‌آورد.
شرّ ایشان را کفایت کرد حق
ز اهل عالم تا جهان یابد نسق
هوش مصنوعی: خداوند به اندازه کافی از شرّ آن‌ها جلوگیری کرد، تا اینکه جهان به نظم و سامان برسد.
نعمتی باشد هلاک طاغیان
بهر ارباب صلاح اندر جهان
هوش مصنوعی: این یک نعمت است که سرنوشت طاغیان را به هلاکت می‌کشاند، تا در دنیا، نیکوکاران بتوانند آرامش و اصلاح را تجربه کنند.
نیست آثاری از ایشان در ظهور
همچنین ز اتباعشان حتی ذکور
هوش مصنوعی: هیچ نشانه‌ای از وجود آنها در ظهور نیست، حتی پیروانشان نیز (از مردان) اثری ندارند.
گو چه شد شدّاد و نمرود عنید
که خدا خواندند خود را بر عبید
هوش مصنوعی: بگو چه بر سر شدّاد و نمرود آمده است، کسانی که خود را خدایی می‌دانستند و بر بندگان تسلط داشتند.
همچنین هر ظالمی و جابری
گر پی تحقیق لفظ دابِری
هوش مصنوعی: هر ظالم و ستمگری اگر به دنبال حقیقت و ماهیت خود برود، به لفظی دانسته و قابل فهم دست خواهد یافت.
گورشان بنما اگر داری خبر
یا که از آثارشان دانی اثر
هوش مصنوعی: اگر از وضعیت یا سرنوشت آن‌ها خبر داری، نشانی از قبری به من نشان بده یا به من بگو که چه نشانه‌هایی از آن‌ها باقی مانده است.
گو یزید و شمر را مدفن کجاست
این سزای هر ستمکار دغاست
هوش مصنوعی: گو کجاست محل دفن یزید و شمر؟ این به عنوان نتیجه‌ای است برای هر ظالم و ستمگری.
گو چه میبینید گر گیرد خدا
مر شما را گوش و چشم اندر جزا
هوش مصنوعی: اگر خداوند شما را در روز جزا به خاطر اعمالتان به گوش و چشم بی‌بهره کند، پس شما چه چیزی را می‌بینید و چه چیزی را می‌شنوید؟
کور تا باشید از هر حال و کر
مُهرتان بنهد به دلها سر به سر
هوش مصنوعی: اگر از هر حال نابینا باشید و ناشنوا، مهر شما در دل‌ها قرار می‌گیرد.
تا شما باشید دور از فهم و هوش
بعد از آنکه برگرفت او چشم و گوش
هوش مصنوعی: شما در حالتی هستید که از درک و فهم دور هستید، بعد از اینکه او (مضمون یا موضوع مورد نظر) چشم و گوش شما را باز کرده است.
پس در آن صورت ز عقل و فهم و فن
تا چه می بینید اندر خویشتن
هوش مصنوعی: در آن صورت چه چیزی از عقل و درک و مهارت در خود می‌بینید؟
آن خدا از غیر او باشد کدام
کآرد آن را بر شما در هر مقام
هوش مصنوعی: خدایی که از غیر خودش باشد، چگونه می‌تواند در هر موقعیتی بر شما تأثیر بگذارد؟
آنچه یعنی از شما بگرفته حق
کو جز او کآن وا دهد بر مستحق
هوش مصنوعی: هر چیزی که از شما گرفته می‌شود، حق شماست و جز خداوند هیچ‌کس نیست که آن را به مستحق واقعی بازگرداند.
بین بگردانیم چون آیات بر
ما ز اسلوبی به اسلوب دگر
هوش مصنوعی: ما هر بار که به آیات الهی نگاه می‌کنیم، آنها را از روشی به روش دیگر تغییر می‌دهیم و به تفسیر جدیدی می‌رسیم.
گاه بر ترغیب و بر تنبیه گاه
پس کنند اعراض ایشان نابخواه
هوش مصنوعی: در برخی مواقع، بر اساس تشویق یا تنبیه، افراد رفتارهای خود را تغییر می‌دهند اما گاهی اوقات بدون هیچ دلیلی از آن رفتار دور می‌شوند.
گو چه بینید و چه سازید از شتاب
چونکه آید بر شما از حق عذاب
هوش مصنوعی: هر چه که ببینید و هر کاری که انجام دهید، با شتاب انجام ندهید؛ زیرا زمانی که عذاب حق به سراغ شما بیاید، دیگر فایده‌ای ندارد.
پس به نابود آشکار و ناگهان
زآن نگردد غیر استمکارگان
هوش مصنوعی: پس در نهایت، نابود شدن به‌طور واضح و ناگهانی، چیزی جز از دست رفتن و نابودی دیگران نیست.
مرسلین را ما بنفرستاده ایم
جز بشار ت آنکه تا بدهند و بیم
هوش مصنوعی: ما افرادی را فرستاده‌ایم که تنها بشارت دهند و مردم را آگاه کنند، نه اینکه در دل مردم ترس و ناامیدی بیفکنند.
پس هر آن آمد به ایمان و صلاح
حزن و خوفی نیست او را در فلاح
هوش مصنوعی: هر کس به ایمان و پاکی واقعی دست یابد، دیگر در راه نجات و سعادت، جایی برای حزن و ترس نخواهد داشت.
وآنکه بر کذیب آیات و کتاب
سعی کردند آید ایشان را عذاب
هوش مصنوعی: کسانی که در کتمان آیات و کتاب تلاش کردند، عذابی به آنها خواهد رسید.
چون بُدند ایشان ز بیرون رفتگان
از اطاعت و انقیاد ما عیان
هوش مصنوعی: آن‌ها به وضوح از دایره اطاعت و فرمانبری ما خارج شده‌اند.
گو بر ایشان من نگویم بر شما
نزد من باشد خزائن از خدا
هوش مصنوعی: من به آنها چیزی نخواهم گفت، ولی با شما در این مورد صحبت می‌کنم؛ خزانه‌هایی از جانب خدا در اختیار من است.
تا که بنمایم شما را خود ز جیب
آنچه میخواهید از اشیاء غیب
هوش مصنوعی: من به شما نشان می دهم که چگونه از دنیای پنهان و اسرارآمیز چیزهایی را که می خواهید به دست آورید.
هم ندانم غیب مادامی که وحی
ناید از حق بر من اندر امر و نهی
هوش مصنوعی: من نمی‌دانم چه چیزی درست است و چه چیزی نادرست، تا زمانی که وحی و revelation از سوی خداوند به من نرسد و درباره کارها و دستورات الهی هدایت نشوم.
تا ز من پرسید هر چیزی جواب
بر شما گویم به تعجیل و شتاب
هوش مصنوعی: هر چیزی که از من بپرسید، با سرعت و شتاب به شما پاسخ خواهم داد.
هم نگویم بر شما کافرشته ام
باشد از امکان به کف سر رشته ام
هوش مصنوعی: من نمی‌گویم که شما به من بگویید که راهی برای نجات وجود دارد، زیرا من در دنیای ممکنات و محدودیت‌ها در تلاش هستم و هرگز نمی‌توانم به کمال برسم.
تا که هر کاری که بتواند سروش
از من آید وین بود بیرون ز هوش
هوش مصنوعی: هر کاری که از سروش به من برسد، فراتر از درک و فهم من است.
پیروی نکنم جز آن را که به من
وحی آید از خدای ذوالمنن
هوش مصنوعی: تنها از چیزی پیروی می‌کنم که از سوی خداوند مهربان به من الهام شود.
گو بود آیا مساوی در نظیر
نزد اهل هوش اعمی و بصیر
هوش مصنوعی: آیا نزد کسانی که باهوش و دارای بصیرت هستند، بازشناسی و درک مفاهیم مشابه، یکسان است یا نه؟
هیچ آیا مر شما اندیشه مند
مینگردید اندر این گفتار و پند
هوش مصنوعی: آیا شما به این سخن و نصیحت فکر کرده‌اید و در آن تأمل می‌کنید؟
کرده اند این آیه را اندر مقال
مر دلیل خویش اهل اعتزال
هوش مصنوعی: این آیه را در بحث و جدل خود آوردند تا دلیلی برای عقاید خود از اهل اعتزال ارائه کنند.
که ملایک افضلند از انبیاء
چون ملک گوید نی ام من ز اقتضاء
هوش مصنوعی: فرشتگان بر انبیاء برتری دارند، زیرا زمانی که فرشته‌ای به خداوند می‌گوید «نه» به خاطر آنچه مقدر شده است، نشان‌دهنده مقام بالای اوست.
افضل ایشان گر که بودند از ملک
باشد این آیت مناقض بی ز شک
هوش مصنوعی: اگر آنان از نظر شرافت و برتری بهتر از ملک باشند، این آیه به وضوح متناقض است و شکی در آن نیست.
بس سخیف است این چو قوم بوالفضول
می بگفتند از تحکّم با رسول
هوش مصنوعی: این افراد بی‌اساس و سخافت، وقتی که درباره پیامبر صحبت می‌کردند، به گونه‌ای می‌نمودند که خود را برتر از او می‌دانند و به او فشار می‌آوردند.
کز چه ناید بهر او گنجی فرود
یا ندارد علم غیب اندر شهود
هوش مصنوعی: چرا برای او گنجی نازل نمی‌شود یا اینکه علم غیب در عالم شهود وجود ندارد؟
یا اگر پیغمبر است او در مقام
میخورد چون دیگران از چه طعام
هوش مصنوعی: اگر او پیامبر است، پس چرا مانند دیگران از خوراک می‌خورد و در مقام می‌نوشد؟
گفت زآن رو من ملایک نیستم
تا توانم بی طعامی زیستم
هوش مصنوعی: گفت به همین دلیل من فرشتگان نیستم که بتوانم بدون غذا زندگی کنم.
بلکه باشد اختصاص من بر آن
کآید از حق وحی بر من ناگهان
هوش مصنوعی: اینطور باشد که تنها من نصیب شوم از پیامی که ناگهان از سوی حق به من نازل می‌شود.
پس منافی نبود این در نزد هوش
کو بود افضل به تحقیق از سروش
هوش مصنوعی: بنابراین، این امر در نزد انسان‌های هوشمند که به حقیقت آگاهی دارند، مغایر نیست. آنان می‌دانند که در واقع، چیزی از وحی برتر وجود ندارد.
پس به وی مر بیم ده بر خائفان
که همی ترسند بر خویش از زیان
هوش مصنوعی: به او هشدار بده که به ترسیدگان بگوید که از آسیب به خودشان نترسند.
حشر تا گردند بر پروردگار
هم جزاء یابند از وی در کنار
هوش مصنوعی: در روز قیامت، همه افراد پس از جمع شدن در محضر خداوند، از او پاداش خواهند گرفت.
خائفان را نیست غیر از حق جمیع
در امور خود ولی ای یا شفیع
هوش مصنوعی: ترسناک‌ترین چیز برای ترسیدگان تنها خداوند است و در تمامی کارهای خود جز او کسی را ندارند، اما ای وسیله شفاعت ما!
آن کسان را کاین صفت دارند چند
بیم ده شاید که تا گیرند پند
هوش مصنوعی: کسانی که چنین ویژگی‌هایی دارند، لازم است که کمی بترسند تا شاید از دیگران درس بگیرند.
با پیمبر آن صنادید قریش
این چنین گفتند از طغیان و طیش
هوش مصنوعی: این افراد قدرتمند قریش با پیامبر صحبت کردند و از اکراه و نافرمانی خود سخن گفتند.
کاین غلامان و گدایان را ز خویش
دور کن تا ما هم آییمت به پیش
هوش مصنوعی: این غلامان و گدایان را از خود دور کن تا ما نیز بتوانیم به جلو بیاییم.
زآنکه ما را زین جماعت هست عار
یا که نوبت بهر ایشان ده قرار
هوش مصنوعی: به خاطر اینکه ما از این گروه شرمنده هستیم یا اینکه نوبت برای آنان به آرامش می‌رسد.
گشت راضی مصطفی (ص) بر وجه غبّ
زآنکه بر ایمانشان بس بُد محب
هوش مصنوعی: مصطفی (ص) از اینکه بر ایمان آنها بسیار تاکید شده بود، خرسند شد.
پس بگفتند این به کاغذ بر نویس
تا که ما گردیم زآن بعدت جلیس
هوش مصنوعی: پس گفتند که این را روی کاغذ بنویس تا بعد از تو، ما به عنوان هم‌نشینت باشیم.
چونکه بنوشتند آن را بر ورق
جبرئیل آورد این آیت ز حق
هوش مصنوعی: زمانی که آن را بر روی کاغذ نوشتند، جبرئیل این آیه را از سوی حق آورد.
که مران از مجلس خویش آن کسان
که خدا خوانند از قلب و لسان
هوش مصنوعی: کسانی را از جمع خود طرد نکن که خداوند را از دل و زبان می‌خوانند.
می نمایند اعنی از پروردگار
یاد در صبحِ منیر و لیل تار
هوش مصنوعی: در صبح روشن و شب تار، نشانه‌های خدایی خود را نشان می‌دهند.
قصدشان از آن دعاء و ابتهال
روز و شب باشد رضای ذوالجلال
هوش مصنوعی: هدف آنها از دعا و نذر و عبادت در روز و شب، جلب رضایت خداوند بزرگ است.
هستشان در بندگی صبر و ثبات
وجههُ باشد اشارت سوی ذات
هوش مصنوعی: این افراد با صبر و پایداری خود در خدمت و بندگی، نشانه‌ای از وجود خداوند را به نمایش می‌گذارند.
یعنی اندر بحر حق مستغرقند
بر فنای ذاتی از حق لایقند
هوش مصنوعی: یعنی در دریای حق غرق شده‌اند و به خاطر از بین رفتن ذات خود، مستحق مقام بالایی هستند.
شد اراده بر سه قسم اندر عباد
اولین دنیای محض از افتقاد
هوش مصنوعی: اراده به سه دسته تقسیم شده است: یکی از آنها دنیایی است که فقط بر اساس نقصان و فقر شکل می‌گیرد.
آمد او را هم علامت بر دو چیز
اندر آن کن غور اگر داری تمیز
هوش مصنوعی: او را خوب بشناس و نشانه‌هایش را با دقت بررسی کن، اگر می‌خواهی به درک عمیق‌تری از موضوع برسید.
یک علامت آنکه بر نقصان دین
از پی دنیا رضاء گشتن یقین
هوش مصنوعی: علامت این که افرادی به خاطر دنیا و منافع مادی به رضایت می‌رسند، ناتوانی دین آنها را نشان می‌دهد.
یک نشان دیگر اعراض از فقیر
وآنکه بیند مر مساکین را حقیر
هوش مصنوعی: این بیت به این معناست که کسی که فقیران را حقیر و بی‌ارزش ببیند، در واقع خود را از آنها دور کرده و از تعلق خاطر به آنها صرف‌نظر کرده است. به بیان دیگر، نادیده گرفتن و کم‌ارزش شمردن دیگران نشانه‌ای از بی‌توجهی و اعراض از احساسات انسانی است.
قسم ثانی از اراده بنده را
هست محض آخرت جوینده را
هوش مصنوعی: نیمی از خواست بنده، فقط برای آخرت و بهره‌مندی از آن است.
اندر آن هم دو نشان باشد، یک این
که ز دنیا بگذرد از بهر دین
هوش مصنوعی: در آنجا دو علامت وجود دارد، یکی این که برای حفظ دین، از دنیا گذر کرد.
بهر دین بر نقص دنیا شد رضاء
اُنس دیگر با مساکین از ولاء
هوش مصنوعی: برای دین، نقص دنیا به رضایت و انس با فقرا و نیازمندان تبدیل شده است.
قسم سیّم از اراده در ثبات
اینکه ملحوظش نباشد غیر ذات
هوش مصنوعی: قسمت سوم از اراده به این معناست که در ثبات و پایداری، هیچ چیزی جز ذات خود فرد در نظر گرفته نشود.
این جماعت حاضران درگهند
رسته از ممکن، فنای فی اللّهند
هوش مصنوعی: این گروه از حاضران در این مکان، از دایره وجود خارج شده‌اند و به فانی بودن در ذات خداوند رسیده‌اند.
نیست چیزی از حساب آن کسان
بر تو ز اعمال و عبادات نهان
هوش مصنوعی: از کارها و عبادات این افراد کم‌تر چیزی بر تو پنهان است.
از حساب تو بر ایشان نیز هم
نیست چیزی تا که آید در قلم
هوش مصنوعی: در حساب و کتاب تو، بر دیگران نیز چیزی وجود ندارد که به قلم بیاید و نوشته شود.
تا بر آنی بهر دنیا دار چند
آن جماعت را ز خود و آری گزند
هوش مصنوعی: برای این که به دنیا برسی و از زندگی لذت ببری، باید گاهی از خودت بگذری و به دیگران کمک کنی تا آن‌ها از آسیب و درد دور شوند.
نزد حق ایمان ایشان است بِه
زآن دورویان تا نماند مشتبه
هوش مصنوعی: ایمان خالص و راستین نزد خداوند از دورویان و نفاق بهتر است تا چیزی در آنجا مشکوک و ناپیدا نماند.
باشد از من جاه و مال و اعتبار
پس به من اینان فروشند افتخار
هوش مصنوعی: اگر مال و مقام و اعتبار از من باشد، پس آن‌ها به من افتخار خواهند فروخت.
از تو من هرگز نپرسم ای امین
کز چه ایشان را نیاوردی به دین
هوش مصنوعی: من هرگز از تو نمی‌پرسم ای امین، که چرا آنان را به دین نیاوردی.
رزق درویش است با من نی به کس
بس عجب کز باز ننگ آرد مگس
هوش مصنوعی: روزیش از آنِ درویش است و نه از کسی دیگر. چه شگفت‌انگیز که مگس از بوی باز می‌هراسد.
گر مگس هم خوی خود سازد رها
میتواند گشت هم پر با هُما
هوش مصنوعی: اگر مگس همنشینی و رفتار خود را تغییر دهد، می‌تواند آزادانه و با بال‌های بزرگتر پرواز کند.
با تو نبود تا که ایشان را ز خود
طرد سازی بهر قومی بی رشد
هوش مصنوعی: اگر با تو نبودم، نمی‌توانستم این افراد را از خود دور سازم و برای گروهی که رشد و پیشرفتی ندارند، کاری انجام دهم.
بهر من باشد گر ایمانهای خلق
من خوشم با مفلسان کهنه دلق
هوش مصنوعی: برای من بهتر است که اگر ایمان مردم را در نظر بگیرم، خوشحال‌تر از بودن با افراد بی‌پول و ساده‌پوش خواهم بود.
دین و ایمانی که هست از کبر و ناز
حق تعالی زآن بود بس بی نیاز
هوش مصنوعی: دینی که وجود دارد و ایمانی که داریم، از بزرگی و عزت خداوند ناشی می‌شود و به همین خاطر، خداوند خود از نیاز به ما بی‌نیاز است.
بر تو می نبود حساب این گروه
تا ز خود گردانی ایشان را وجوه
هوش مصنوعی: این گروه به حساب تو نمی‌آید، مگر آنکه خودت آنها را به گونه‌ای رفتار کنی که به حساب بیایند.
ور که سازی طرد ایشان را یقین
خود تو باشی از گروه ظالمین
هوش مصنوعی: اگر کسی باعث شود که این افراد طرد شوند، یقینا خود تو هم در دسته ظالمین قرار خواهی گرفت.
هم بدینسان آزمودیم از عباد
بعض ایشان را به بعضی در نهاد
هوش مصنوعی: ما نیز به همین شیوه از بندگان خدا برخی را به دیگری آزمایش کردیم و درونشان را سنجیدیم.
آزمودیم از علامات ضمیر
اغنیاء را بر ضعیف و بر فقیر
هوش مصنوعی: ما تجربیات زیادی داریم که نشان می‌دهد افراد ثروتمند و فقیر به چه شکل‌هایی متفاوتند و هر کدام نشانه‌های خاصی دارند.
هم فقیران را بر ارباب غناء
تا چه ز ایشان ظاهر آید ز ابتلاء
هوش مصنوعی: این بیت به بیان این نکته می‌پردازد که انسان‌ها در زندگی با مشکلات و چالش‌هایی روبه‌رو هستند و ممکن است از ظاهر خود چیزی نشان ندهند. در واقع، حتی اگر به نظر برسد که فقیران و نیازمندان در شرایط سختی هستند، ممکن است از ناملایمات و مصایب درونی خود اطلاعی نداشته باشیم. بنابراین، باید با احتیاط به قضاوت درباره وضعیت دیگران بپردازیم و بدانیم که هر کسی ممکن است باید با مشکلاتی دست و پنجه نرم کند که از نگاه ما پنهان است.
بر فقیران داده ایم اندر عوض
طاعت و توفیق و قلب بی مرض
هوش مصنوعی: ما بر فقیران کمک کرده‌ایم به جای اطاعت و توفیق و دل پاک و بدون غم.
صحبت پیغمبر و اخلاص تام
علم و ایمان، صدق و صحت در کلام
هوش مصنوعی: گفت‌وگوی پیامبر با ایمان و علم کامل، نشان‌دهنده‌ی صداقت و درستی در سخن اوست.
تا بگویند آن بزرگان از لسان
کاین گروهند ایچ آیا آن کسان
هوش مصنوعی: این افراد زبون و بی‌اراده هستند و این بزرگان به آن‌ها اشاره می‌کنند. آیا واقعاً آن افراد هستند؟
که به نعمت های ایمان از کرم
حق بر ایشان هِشت منّت دم به دم
هوش مصنوعی: این جمله به این معناست که نعمت‌های ایمان که از کرم و لطف خداوند به آنها رسیده، همواره بر آنها چیره و آگاهی آنها را به خود مشغول کرده است.
از میان ما بر ایشان منّت است
بر بزرگی گرچه ما را آیت است
هوش مصنوعی: در میان ما، هرچند که ما نشانه‌هایی از بزرگی و مقام داریم، ولی بر بزرگان این نعمت و فضل از جانب ماست.
نیست حق داناتر آیا از عباد
کیست تا شاکرتر اندر اعتقاد
هوش مصنوعی: آیا کسی داناتر از عباد خدا وجود دارد که در ایمان و باور خود شکرگزارتر باشد؟