گنجور

۴- آیات ۲۶ تا ۴۴

وَ هُمْ یَنْهَوْنَ عَنْهُ وَ یَنْأَوْنَ عَنْهُ وَ إِنْ یُهْلِکُونَ إِلاّٰ أَنْفُسَهُمْ وَ مٰا یَشْعُرُونَ (۲۶) وَ لَوْ تَریٰ إِذْ وُقِفُوا عَلَی اَلنّٰارِ فَقٰالُوا یٰا لَیْتَنٰا نُرَدُّ وَ لاٰ نُکَذِّبَ بِآیٰاتِ رَبِّنٰا وَ نَکُونَ مِنَ اَلْمُؤْمِنِینَ (۲۷) بَلْ بَدٰا لَهُمْ مٰا کٰانُوا یُخْفُونَ مِنْ قَبْلُ وَ لَوْ رُدُّوا لَعٰادُوا لِمٰا نُهُوا عَنْهُ وَ إِنَّهُمْ لَکٰاذِبُونَ (۲۸) وَ قٰالُوا إِنْ هِیَ إِلاّٰ حَیٰاتُنَا اَلدُّنْیٰا وَ مٰا نَحْنُ بِمَبْعُوثِینَ (۲۹) وَ لَوْ تَریٰ إِذْ وُقِفُوا عَلیٰ رَبِّهِمْ قٰالَ أَ لَیْسَ هٰذٰا بِالْحَقِّ قٰالُوا بَلیٰ وَ رَبِّنٰا قٰالَ فَذُوقُوا اَلْعَذٰابَ بِمٰا کُنْتُمْ تَکْفُرُونَ (۳۰) قَدْ خَسِرَ اَلَّذِینَ کَذَّبُوا بِلِقٰاءِ اَللّٰهِ حَتّٰی إِذٰا جٰاءَتْهُمُ اَلسّٰاعَةُ بَغْتَةً قٰالُوا یٰا حَسْرَتَنٰا عَلیٰ مٰا فَرَّطْنٰا فِیهٰا وَ هُمْ یَحْمِلُونَ أَوْزٰارَهُمْ عَلیٰ ظُهُورِهِمْ أَلاٰ سٰاءَ مٰا یَزِرُونَ (۳۱) وَ مَا اَلْحَیٰاةُ اَلدُّنْیٰا إِلاّٰ لَعِبٌ وَ لَهْوٌ وَ لَلدّٰارُ اَلْآخِرَةُ خَیْرٌ لِلَّذِینَ یَتَّقُونَ أَ فَلاٰ تَعْقِلُونَ (۳۲) قَدْ نَعْلَمُ إِنَّهُ لَیَحْزُنُکَ اَلَّذِی یَقُولُونَ فَإِنَّهُمْ لاٰ یُکَذِّبُونَکَ وَ لٰکِنَّ اَلظّٰالِمِینَ بِآیٰاتِ اَللّٰهِ یَجْحَدُونَ (۳۳) وَ لَقَدْ کُذِّبَتْ رُسُلٌ مِنْ قَبْلِکَ فَصَبَرُوا عَلیٰ مٰا کُذِّبُوا وَ أُوذُوا حَتّٰی أَتٰاهُمْ نَصْرُنٰا وَ لاٰ مُبَدِّلَ لِکَلِمٰاتِ اَللّٰهِ وَ لَقَدْ جٰاءَکَ مِنْ نَبَإِ اَلْمُرْسَلِینَ (۳۴) وَ إِنْ کٰانَ کَبُرَ عَلَیْکَ إِعْرٰاضُهُمْ فَإِنِ اِسْتَطَعْتَ أَنْ تَبْتَغِیَ نَفَقاً فِی اَلْأَرْضِ أَوْ سُلَّماً فِی اَلسَّمٰاءِ فَتَأْتِیَهُمْ بِآیَةٍ وَ لَوْ شٰاءَ اَللّٰهُ لَجَمَعَهُمْ عَلَی اَلْهُدیٰ فَلاٰ تَکُونَنَّ مِنَ اَلْجٰاهِلِینَ (۳۵) إِنَّمٰا یَسْتَجِیبُ اَلَّذِینَ یَسْمَعُونَ وَ اَلْمَوْتیٰ یَبْعَثُهُمُ اَللّٰهُ ثُمَّ إِلَیْهِ یُرْجَعُونَ (۳۶) وَ قٰالُوا لَوْ لاٰ نُزِّلَ عَلَیْهِ آیَةٌ مِنْ رَبِّهِ قُلْ إِنَّ اَللّٰهَ قٰادِرٌ عَلیٰ أَنْ یُنَزِّلَ آیَةً وَ لٰکِنَّ أَکْثَرَهُمْ لاٰ یَعْلَمُونَ (۳۷) وَ مٰا مِنْ دَابَّةٍ فِی اَلْأَرْضِ وَ لاٰ طٰائِرٍ یَطِیرُ بِجَنٰاحَیْهِ إِلاّٰ أُمَمٌ أَمْثٰالُکُمْ مٰا فَرَّطْنٰا فِی اَلْکِتٰابِ مِنْ شَیْ‌ءٍ ثُمَّ إِلیٰ رَبِّهِمْ یُحْشَرُونَ (۳۸) وَ اَلَّذِینَ کَذَّبُوا بِآیٰاتِنٰا صُمٌّ وَ بُکْمٌ فِی اَلظُّلُمٰاتِ مَنْ یَشَأِ اَللّٰهُ یُضْلِلْهُ وَ مَنْ یَشَأْ یَجْعَلْهُ عَلیٰ صِرٰاطٍ مُسْتَقِیمٍ (۳۹) قُلْ أَ رَأَیْتَکُمْ إِنْ أَتٰاکُمْ عَذٰابُ اَللّٰهِ أَوْ أَتَتْکُمُ اَلسّٰاعَةُ أَ غَیْرَ اَللّٰهِ تَدْعُونَ إِنْ کُنْتُمْ صٰادِقِینَ (۴۰) بَلْ إِیّٰاهُ تَدْعُونَ فَیَکْشِفُ مٰا تَدْعُونَ إِلَیْهِ إِنْ شٰاءَ وَ تَنْسَوْنَ مٰا تُشْرِکُونَ (۴۱) وَ لَقَدْ أَرْسَلْنٰا إِلیٰ أُمَمٍ مِنْ قَبْلِکَ فَأَخَذْنٰاهُمْ بِالْبَأْسٰاءِ وَ اَلضَّرّٰاءِ لَعَلَّهُمْ یَتَضَرَّعُونَ (۴۲) فَلَوْ لاٰ إِذْ جٰاءَهُمْ بَأْسُنٰا تَضَرَّعُوا وَ لٰکِنْ قَسَتْ قُلُوبُهُمْ وَ زَیَّنَ لَهُمُ اَلشَّیْطٰانُ مٰا کٰانُوا یَعْمَلُونَ (۴۳) فَلَمّٰا نَسُوا مٰا ذُکِّرُوا بِهِ فَتَحْنٰا عَلَیْهِمْ أَبْوٰابَ کُلِّ شَیْ‌ءٍ حَتّٰی إِذٰا فَرِحُوا بِمٰا أُوتُوا أَخَذْنٰاهُمْ بَغْتَةً فَإِذٰا هُمْ مُبْلِسُونَ (۴۴)

و ایشان باز می‌دارند از آن و دوری می‌کنند از آن و هلاک نمی‌کنند مگر نفسهای خود را و نمی‌دانند (۲۶) و اگر به بینی هنگامی را که باز داشته شده باشند بر آتش پس گویند ای کاش ما برگردانیده می‌شدیم و تکذیب نمی‌کردیم با آیتهای پروردگار خود را و می‌بودیم از گروندگان (۲۷) بلکه ظاهر شد مر ایشان را آنچه بودند که پنهان می‌داشتند از پیش و اگر برگردانیده می‌شدند عود می‌کردند بآنچه نهی کرده شده بودند از آن و بدرستی که ایشان دروغ‌گویانند (۲۸) و گفتند نیست آن مگر زندگانی ما در دنیا و نباشیم ما برانگیخته‌شدگان (۲۹) و اگر به بینی هنگامی که بازداشته باشند بر پروردگارشان آیا نیست این بحق گویند آری بحق پروردگار ما گوید پس بچشید عذاب را بسبب بودنتان کافران (۳۰) بتحقیق زیان کردند آنان که تکذیب کردند رسیدن بجزای خدا را تا چون آید ایشان را قیامت ناگاه گویند ای حسرت ما بر آنچه تقصیر کردیم در آن و ایشان بر می‌دارند و زرهای خود را بر پشتهای خود آگاه باشید بد است آنچه بر می‌دارند به پشت (۳۱) و نیست زندگانی دنیا مگر بازی و هزل و هر آینه سرای آخرت بهتر است از برای آنان که می‌پرهیزند آیا پس در نمی‌یابند بعقل (۳۲) بتحقیق می‌دانیم که اندوهناک می‌سازد ترا آنچه می‌گویند پس بدرستی که ایشان تکذیب نمی‌کنند ترا و لیکن ستمکاران بآیتهای خدا انکار می‌کنند (۳۳) و بتحقیق تکذیب کرده شدند رسولان چند پیش از تو پس صبر کردید بر آنچه تکذیب کرده شدند و رنجانیده شدند تا آمد ایشان را یاری ما و نیست بدل کننده مر سخنان خدا را و بحقیقت آمد ترا از خبر فرستاده‌شدگان (۳۴) و اگر چه باشد که عظیم آمده بر تو اعراض ایشان پس اگر توانی که بجویی نقبی در زمین یا نردبانی در آسمان پس بیاری ایشان را علامتی و اگر خواستی خدا هر آینه جمع کردی ایشان را بر هدایت پس مباش البته از نادانان (۳۵) اجابت نمی‌کنند مگر آنان که می‌شنوند و مردگان بر می‌انگیزدشان خدا پس بسوی او برگردانیده می‌شوند (۳۶) و گفتند چرا فرو فرستاده نشد بر او علامتی از پروردگار من بگو بدرستی که خدا تواناست بر آنکه فرو فرستد معجزه و لیکن بیشترین ایشان نمی‌دانند (۳۷) و نیست هیچ جنبنده در زمین و نه پرنده که می‌پرد بدو بالش مگر آنکه اصنافی چندند مثال شما تقصیر نکردیم در کتاب از چیزی پس بسوی پروردگارشان حشر کرده می‌شوند (۳۸) و آنان که تکذیب کردند آیتهای ما را کرانند و گنگانند در تاریکیها کسی را که می‌خواهد خدا اضلال می‌کنند او را و کسی را که می‌خواهد برمیگرداندش بر راه راست (۳۹) بگو خبر دهید اگر آید شما را عذاب خدا یا بیاید شما را قیامت آیا جز خدا را می‌خوانید اگر هستید راستگویان (۴۰) بلکه او را می‌خوانید پس می‌برد از شما آنچه می‌خوانید بسوی او اگر خواهد و فراموش می‌کنید آنچه را شریک می‌نمایید (۴۱) و بحقیقت فرستادیم بسوی امتانی پیش از تو پس گرفتیم ایشان را بسختی و رنجوری باشد که ایشان زاری کنند (۴۲) پس چرا چون آمد ایشان را سختی ما زاری کردند و لیکن سخت شد دلهای ایشان و آرایش داد از برای ایشان دیو رجیم آنچه بودند که می‌کردند (۴۳) پس چون فراموش کردند آنچه پند داده شدند بآن گشودیم بر ایشان درهای هر چیزی را تا آنکه چون شاد شدند بآنچه داده شدند گرفتیم ایشان را ناگاه پس آن‌گاه ایشان نومیدانند (۴۴)

کافران جز نفس خود را در هلاک
نفکَنند از نهی و نأی و نیست باک
نبود ایشان را شعور این ، که نیست
سوی غیری راجع ار خُبث و بدی است
ور تو ای بیننده بینی ز اعتبار
آن زمان که واقفند ایشان به نار
پس بگویند از تمنّای سقیم
کاش برگردانده بر دنیا شویم
تا دگر تکذیب آیات خدا
ناوریم این بس که کردیم از عمی
وز گروه مؤمنان باشیم هم
وآن کنیم از قلب باور، بیندم
نیستشان ایمان کنند ار هم ایاب
بلکه ظاهر گشته ایشان را عذاب
از عذاب است اعنی ار گویند این
نی که ایشان راست تنبیهی به دین
آنچه مخفی مینمودند از دغل
ظاهر آید روز پاداش عمل
آنچه مخفی بودشان از پیشتر
میشود آن روز پیدا سر به سر
ور به دنیا باز برگردند هم
عود بر عصیان نمایند و ستم
وآنچه زآن منهی بُدند اندر جهان
هم یقین آن فرقه اند از کاذبان
دعوی ایمان نمایند از دروغ
نیست در آن قول و آن دعوی فروغ
می بگفتندی به دنیا منحصر
هست ما را زندگی در جهر و سرّ
منبعث هرگز نگردیم از قبور
رخت چون بندیم ا ز این دارالغرور
ور ببینی آنگه بر پروردگار
واقف ایشان چون شوند از اضطرار
یا به موقف یا به پاداش فعال
حبسشان سازند چون بهر سؤال
گوید آیا نیست این روز نشور
راست بود و سهل و نزدیک آن نه دور
می بگویند آری آن حق بود و راست
هم به حقّ آن خدا کو رب ماست
گوید ایشان را پس او ذُوقُواْ الْعذَاب
زآنچه بر وی نگرویدید از عتاب
هم به تحقیق از زیانکاران بُدند
که مکذّب بر لقای حق شدند
چونکه آید ساعت ایشان را پدید
ناگهان یعنی قیامت وآن وعید
می بگویند از پشیمانی به ما
آنچه کردیم اندر آن تقصیرها
وآن کسان بر پشت هاشان حاملند
وزرهای خویش را تا فاعلند
می بدانید اینکه بد باشد یقین
حمل بار وزر بهر حاملین
از قتاده وز سُدی گردیده نقل
هم موافق باشد این با حکم عقل
کافران را روز حشر آید به پیش
صورتی منکر یکی از فعل خویش
چون ز قبر آید برون گوید به وی
هیچ بشناسی مرا ، گوید که نی
گوید اعمال توام بنگر درست
خود به من بودی سوار اندر نخست
هم تو را باید شوم اکنون سوار
حمل بار وزر خود کن ز اضطرار
پس شود بر وی سوار اندر محل
او بماند چون حمار اندر وحل
سآء ما یزِرُون از آن فرموده است
بودنی خواهد شدن چون بوده است
هیچ نبود زندگانیِ جهان
غیر لعب و لهو نزد بخردان
وآن سرای آخرت بس بهتر است
نزد آن کش حق به تقوی رهبر است
زآنکه باشد دار باقی لامحال
از نوائب خالص، ایمن از زوال
نیستشان آیا تعقل تا کنند
فکر در این دار پر درد و گزند
ما نکو دانیم و هم بسیار این
که تو را گفتارشان سازد حزین
بر تو می نکنند تکذیب این فرق
بل ستمکارند بر آیات حق
یعنی انکار تو انکار حق است
جاهد حق در ضلال مطلق است
همچنین کردند تکذیب رسل
که بُدندی پیش از تو بیش اندر سبل
صبر پس کردند از هر رهگذر
هر چه شد تکذیب و ایذا بیشتر
پس بدیشان نصرت ما در رسید
صبر را نصرت ز پی گردد پدید
صبر کن یعنی تو هم تا نصرتی
عنقریب آید پدید از فرصتی
نیست مر تغییر ده در هیچ حال
مر یکی بر وعده های ذوالجلال
چو آیدت ز اخبار بفرستادگان
صبر کن تا وقت نصرت با خسان
بر تو دشوار است ور اعراضشان
پس توانی گر که بهر رفع آن
منفذی پیدا کنی اندر زمین
با فراغت تا در او گردی مکین
تا رسی زآن منفذ اندر جوف ارض
بر فلک یا سُلّمی سازی به فرض
بر روی بالا بر آن هر ساعتی
پس بیاری بهر ایشان آیتی
مر که سازی ملجأ اندر دینشان
پس بکن آن را پی تمکینشان
حکمتش ور مقتضی بودی خدا
جمع ایشان را نمودی بر هدا
پس ز نادانان مباش اندر بسیج
که بود ایمان اجباری به هیچ
نیستی یعنی تو هیچ از جاهلین
دانی اینکه نیست اجباری به دین
نیست جز اینکه اجابت می کنند
دعوتت را سامعان هوشمند
بشنوند آن را خود از سمع قبول
نی چنان کاین مشرکان بوالفضول
که ندارند ایچ گوش استماع
هم نیابند از کلامت انتفاع
مرده گانند این گروه بیخرد
که نجنبند از صدا از جای خود
مردگان را می برانگیزد خدای
دین حق را پس بدانند اهل رای
پس به سوی آن مکافات شدید
باز برگردانده گردند از وعید
می بگفتند از چه از ربّش بر او
آیتی نازل نشد در جستجو
یعنی آن معجز کز او خواهیم ما
نی کلامی کز وی آگاهیم ما
گو به تحقیق آنکه بس حق قاهر است
که فرستد آیتی کآن ظاهر است
لیک ز ایشان میندانند اکثری
کوست موجب بر بلاء و محشری
نیست هیچ اندر زمین جنبنده ای
یا به بالش در هوا پرَّندهای
چون شما الاّ که باشند امتی
در حیات و موت و سقم و صحتی
در دلالت بر وجود صانعی
عالم و قادر بدون مانعی
این بود تنبیه تا دانیم هم
که نباید کرد بر حیوان ستم
ما فرو نگذاشتیم اندر کتاب
هیچ از چیزی که آید در حساب
از امور علوی و سفلی تمام
ثبت بر لوح است بر هر وصف و نام
پس به سوی رب خود گردند حشر
بر جزای فعل خود در روز نشر
وآن کسان کآیات ما را بر دروغ
حمل کردند از عقول بی فروغ
کر بوند از استماع و گنگ از آن
خابط اندر ظلمت حیرت چنان
هر که را خواهد خدا خذ لان دهد
یعنی او را هم به خُویش او وانهد
هر که را خواهد برد هم زآنچه خواست
بر صراط مستقیم و راه راست
گو چه می بینید گر آید عذاب
مر شما را یا قیامت ز اقتراب
یا شما خوانید آیا جز خدا
مر عذاب آنگه که بنماید لقا
گر شما خود راست میگویید هیچ
که خدایانند بت ها در بسیج
مر بتان را می نخوانید آن زمان
بلکه خوانید آن خدای انس و جان
از شما پس حق نماید برطرف
آنچه را خوانید و زآن دارید اسف
یعنی آنچه کشف آن خواهید از او
هم به سویش زآن عذاب آرید رو
گر بخواهد ور که باشد حکمتش
مقتضی بر دفع آن د ر نوبتش
حاصل آنکه وقت درد و ابتلا
آورید از غیر حق رو بر خدا
لیک وقت استراحت در امور
غیر او را می پرستید از شرور
ما رسولان را فرستادیم هم
آن چنان پیش از تو بر سوی امم
چون نمودند امّتان تکذیبشان
پس گرفتیم از پی تأدیبشان
خود به بأسآءِ و به ضَّرَّآء از عرض
سختی و تنگی و قحطی و مرض
شاید از زاری به حق حاضر شوند
نادم و گریان و مستغفر شوند
پس چرا آمد چو ایشان را عذاب
رو نیاوردند ما را بر جناب
گر به زاری آمدندی سوی ما
مندفع ز ایشان نمودیم آن بلا
سخت لیکن گشته بُد دلهایشان
دیو زینت داده بُد ز اغوایشان
آنچه بودند اندر آن پندارها
مینمودند از تعجب کارها
یعنی آن ترک تضرّع و ابتهال
بود از عُجب اندر آن اعمال و حال
نیست هیچ از عُجب و خودبینی بتر
زآنکه حق را می برد زود از نظر
پس فرامُش چون نمودند آن گروه
آنچه بُد ما ذُکِّرُواْ بِهِ از وجوه
یعنی از بأسآء و ضَرَّآء آنچه زآن
پند داده گشته بودند آن کسان
پس بر ایشان باز بگشودیم ما
باب هر چیزی ز نعمت وز نوا
بازشان هِشتیم اندر سوء حال
تا به نعمت غافل آیند از مآل
این چنین نعمت جز استدراج نیست
بهر سرها تیغ باشد تاج نیست
گفت حیدر چون تو را آید نعم
زآن حذر کن تا نباشد زهر و سم
حاصل آنکه باب نعمت ز امتحان
ما بر ایشان برگشودیم از عیان
تا به وقتی که از آن گشتند شاد
هم بِمآ أوتُواْ نمودند اعتماد
برگرفتیم آن زمانشان ناگهان
پس شد آن هنگامشان پوشیده جان
خائب و خاسر بُدند و ناامید
لبس یعنی گشتشان حیرت شدید
۳- آیات ۱۹ تا ۲۵: قُلْ أَیُّ شَیْ‌ءٍ أَکْبَرُ شَهٰادَةً قُلِ اَللّٰهُ شَهِیدٌ بَیْنِی وَ بَیْنَکُمْ وَ أُوحِیَ إِلَیَّ هٰذَا اَلْقُرْآنُ لِأُنْذِرَکُمْ بِهِ وَ مَنْ بَلَغَ أَ إِنَّکُمْ لَتَشْهَدُونَ أَنَّ مَعَ اَللّٰهِ آلِهَةً أُخْریٰ قُلْ لاٰ أَشْهَدُ قُلْ إِنَّمٰا هُوَ إِلٰهٌ وٰاحِدٌ وَ إِنَّنِی بَرِیءٌ مِمّٰا تُشْرِکُونَ (۱۹) اَلَّذِینَ آتَیْنٰاهُمُ اَلْکِتٰابَ یَعْرِفُونَهُ کَمٰا یَعْرِفُونَ أَبْنٰاءَهُمُ اَلَّذِینَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ فَهُمْ لاٰ یُؤْمِنُونَ (۲۰) وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ اِفْتَریٰ عَلَی اَللّٰهِ کَذِباً أَوْ کَذَّبَ بِآیٰاتِهِ إِنَّهُ لاٰ یُفْلِحُ اَلظّٰالِمُونَ (۲۱) وَ یَوْمَ نَحْشُرُهُمْ جَمِیعاً ثُمَّ نَقُولُ لِلَّذِینَ أَشْرَکُوا أَیْنَ شُرَکٰاؤُکُمُ اَلَّذِینَ کُنْتُمْ تَزْعُمُونَ (۲۲) ثُمَّ لَمْ تَکُنْ فِتْنَتُهُمْ إِلاّٰ أَنْ قٰالُوا وَ اَللّٰهِ رَبِّنٰا مٰا کُنّٰا مُشْرِکِینَ (۲۳) اُنْظُرْ کَیْفَ کَذَبُوا عَلیٰ أَنْفُسِهِمْ وَ ضَلَّ عَنْهُمْ مٰا کٰانُوا یَفْتَرُونَ (۲۴) وَ مِنْهُمْ مَنْ یَسْتَمِعُ إِلَیْکَ وَ جَعَلْنٰا عَلیٰ قُلُوبِهِمْ‌ أَکِنَّةً أَنْ یَفْقَهُوهُ وَ فِی آذٰانِهِمْ وَقْراً وَ إِنْ یَرَوْا کُلَّ آیَةٍ لاٰ یُؤْمِنُوا بِهٰا حَتّٰی إِذٰا جٰاؤُکَ یُجٰادِلُونَکَ یَقُولُ اَلَّذِینَ کَفَرُوا إِنْ هٰذٰا إِلاّٰ أَسٰاطِیرُ اَلْأَوَّلِینَ (۲۵)۵- آیات ۴۵ تا ۵۳: فَقُطِعَ دٰابِرُ اَلْقَوْمِ اَلَّذِینَ ظَلَمُوا وَ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ رَبِّ اَلْعٰالَمِینَ (۴۵) قُلْ أَ رَأَیْتُمْ إِنْ أَخَذَ اَللّٰهُ سَمْعَکُمْ وَ أَبْصٰارَکُمْ وَ خَتَمَ عَلیٰ قُلُوبِکُمْ مَنْ إِلٰهٌ غَیْرُ اَللّٰهِ یَأْتِیکُمْ بِهِ اُنْظُرْ کَیْفَ نُصَرِّفُ اَلْآیٰاتِ ثُمَّ هُمْ یَصْدِفُونَ (۴۶) قُلْ أَ رَأَیْتَکُمْ إِنْ أَتٰاکُمْ عَذٰابُ اَللّٰهِ بَغْتَةً أَوْ جَهْرَةً هَلْ یُهْلَکُ إِلاَّ اَلْقَوْمُ اَلظّٰالِمُونَ (۴۷)وَ مٰا نُرْسِلُ اَلْمُرْسَلِینَ إِلاّٰ مُبَشِّرِینَ وَ مُنْذِرِینَ فَمَنْ آمَنَ وَ أَصْلَحَ فَلاٰ خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لاٰ هُمْ یَحْزَنُونَ (۴۸) وَ اَلَّذِینَ کَذَّبُوا بِآیٰاتِنٰا یَمَسُّهُمُ اَلْعَذٰابُ بِمٰا کٰانُوا یَفْسُقُونَ (۴۹) قُلْ لاٰ أَقُولُ لَکُمْ عِنْدِی خَزٰائِنُ اَللّٰهِ وَ لاٰ أَعْلَمُ اَلْغَیْبَ وَ لاٰ أَقُولُ لَکُمْ إِنِّی مَلَکٌ إِنْ أَتَّبِعُ إِلاّٰ مٰا یُوحیٰ إِلَیَّ قُلْ هَلْ یَسْتَوِی اَلْأَعْمیٰ وَ اَلْبَصِیرُ أَ فَلاٰ تَتَفَکَّرُونَ (۵۰) وَ أَنْذِرْ بِهِ اَلَّذِینَ یَخٰافُونَ أَنْ یُحْشَرُوا إِلیٰ رَبِّهِمْ لَیْسَ لَهُمْ مِنْ دُونِهِ وَلِیٌّ وَ لاٰ شَفِیعٌ لَعَلَّهُمْ یَتَّقُونَ (۵۱) وَ لاٰ تَطْرُدِ اَلَّذِینَ یَدْعُونَ رَبَّهُمْ بِالْغَدٰاةِ وَ اَلْعَشِیِّ یُرِیدُونَ وَجْهَهُ مٰا عَلَیْکَ مِنْ حِسٰابِهِمْ مِنْ شَیْ‌ءٍ وَ مٰا مِنْ حِسٰابِکَ عَلَیْهِمْ مِنْ شَیْ‌ءٍ فَتَطْرُدَهُمْ فَتَکُونَ مِنَ اَلظّٰالِمِینَ (۵۲) وَ کَذٰلِکَ فَتَنّٰا بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لِیَقُولُوا أَ هٰؤُلاٰءِ مَنَّ اَللّٰهُ عَلَیْهِمْ مِنْ بَیْنِنٰا أَ لَیْسَ اَللّٰهُ بِأَعْلَمَ بِالشّٰاکِرِینَ (۵۳)

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی)
قالب شعری: مثنوی

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

وَ هُمْ یَنْهَوْنَ عَنْهُ وَ یَنْأَوْنَ عَنْهُ وَ إِنْ یُهْلِکُونَ إِلاّٰ أَنْفُسَهُمْ وَ مٰا یَشْعُرُونَ (۲۶) وَ لَوْ تَریٰ إِذْ وُقِفُوا عَلَی اَلنّٰارِ فَقٰالُوا یٰا لَیْتَنٰا نُرَدُّ وَ لاٰ نُکَذِّبَ بِآیٰاتِ رَبِّنٰا وَ نَکُونَ مِنَ اَلْمُؤْمِنِینَ (۲۷) بَلْ بَدٰا لَهُمْ مٰا کٰانُوا یُخْفُونَ مِنْ قَبْلُ وَ لَوْ رُدُّوا لَعٰادُوا لِمٰا نُهُوا عَنْهُ وَ إِنَّهُمْ لَکٰاذِبُونَ (۲۸) وَ قٰالُوا إِنْ هِیَ إِلاّٰ حَیٰاتُنَا اَلدُّنْیٰا وَ مٰا نَحْنُ بِمَبْعُوثِینَ (۲۹) وَ لَوْ تَریٰ إِذْ وُقِفُوا عَلیٰ رَبِّهِمْ قٰالَ أَ لَیْسَ هٰذٰا بِالْحَقِّ قٰالُوا بَلیٰ وَ رَبِّنٰا قٰالَ فَذُوقُوا اَلْعَذٰابَ بِمٰا کُنْتُمْ تَکْفُرُونَ (۳۰) قَدْ خَسِرَ اَلَّذِینَ کَذَّبُوا بِلِقٰاءِ اَللّٰهِ حَتّٰی إِذٰا جٰاءَتْهُمُ اَلسّٰاعَةُ بَغْتَةً قٰالُوا یٰا حَسْرَتَنٰا عَلیٰ مٰا فَرَّطْنٰا فِیهٰا وَ هُمْ یَحْمِلُونَ أَوْزٰارَهُمْ عَلیٰ ظُهُورِهِمْ أَلاٰ سٰاءَ مٰا یَزِرُونَ (۳۱) وَ مَا اَلْحَیٰاةُ اَلدُّنْیٰا إِلاّٰ لَعِبٌ وَ لَهْوٌ وَ لَلدّٰارُ اَلْآخِرَةُ خَیْرٌ لِلَّذِینَ یَتَّقُونَ أَ فَلاٰ تَعْقِلُونَ (۳۲) قَدْ نَعْلَمُ إِنَّهُ لَیَحْزُنُکَ اَلَّذِی یَقُولُونَ فَإِنَّهُمْ لاٰ یُکَذِّبُونَکَ وَ لٰکِنَّ اَلظّٰالِمِینَ بِآیٰاتِ اَللّٰهِ یَجْحَدُونَ (۳۳) وَ لَقَدْ کُذِّبَتْ رُسُلٌ مِنْ قَبْلِکَ فَصَبَرُوا عَلیٰ مٰا کُذِّبُوا وَ أُوذُوا حَتّٰی أَتٰاهُمْ نَصْرُنٰا وَ لاٰ مُبَدِّلَ لِکَلِمٰاتِ اَللّٰهِ وَ لَقَدْ جٰاءَکَ مِنْ نَبَإِ اَلْمُرْسَلِینَ (۳۴) وَ إِنْ کٰانَ کَبُرَ عَلَیْکَ إِعْرٰاضُهُمْ فَإِنِ اِسْتَطَعْتَ أَنْ تَبْتَغِیَ نَفَقاً فِی اَلْأَرْضِ أَوْ سُلَّماً فِی اَلسَّمٰاءِ فَتَأْتِیَهُمْ بِآیَةٍ وَ لَوْ شٰاءَ اَللّٰهُ لَجَمَعَهُمْ عَلَی اَلْهُدیٰ فَلاٰ تَکُونَنَّ مِنَ اَلْجٰاهِلِینَ (۳۵) إِنَّمٰا یَسْتَجِیبُ اَلَّذِینَ یَسْمَعُونَ وَ اَلْمَوْتیٰ یَبْعَثُهُمُ اَللّٰهُ ثُمَّ إِلَیْهِ یُرْجَعُونَ (۳۶) وَ قٰالُوا لَوْ لاٰ نُزِّلَ عَلَیْهِ آیَةٌ مِنْ رَبِّهِ قُلْ إِنَّ اَللّٰهَ قٰادِرٌ عَلیٰ أَنْ یُنَزِّلَ آیَةً وَ لٰکِنَّ أَکْثَرَهُمْ لاٰ یَعْلَمُونَ (۳۷) وَ مٰا مِنْ دَابَّةٍ فِی اَلْأَرْضِ وَ لاٰ طٰائِرٍ یَطِیرُ بِجَنٰاحَیْهِ إِلاّٰ أُمَمٌ أَمْثٰالُکُمْ مٰا فَرَّطْنٰا فِی اَلْکِتٰابِ مِنْ شَیْ‌ءٍ ثُمَّ إِلیٰ رَبِّهِمْ یُحْشَرُونَ (۳۸) وَ اَلَّذِینَ کَذَّبُوا بِآیٰاتِنٰا صُمٌّ وَ بُکْمٌ فِی اَلظُّلُمٰاتِ مَنْ یَشَأِ اَللّٰهُ یُضْلِلْهُ وَ مَنْ یَشَأْ یَجْعَلْهُ عَلیٰ صِرٰاطٍ مُسْتَقِیمٍ (۳۹) قُلْ أَ رَأَیْتَکُمْ إِنْ أَتٰاکُمْ عَذٰابُ اَللّٰهِ أَوْ أَتَتْکُمُ اَلسّٰاعَةُ أَ غَیْرَ اَللّٰهِ تَدْعُونَ إِنْ کُنْتُمْ صٰادِقِینَ (۴۰) بَلْ إِیّٰاهُ تَدْعُونَ فَیَکْشِفُ مٰا تَدْعُونَ إِلَیْهِ إِنْ شٰاءَ وَ تَنْسَوْنَ مٰا تُشْرِکُونَ (۴۱) وَ لَقَدْ أَرْسَلْنٰا إِلیٰ أُمَمٍ مِنْ قَبْلِکَ فَأَخَذْنٰاهُمْ بِالْبَأْسٰاءِ وَ اَلضَّرّٰاءِ لَعَلَّهُمْ یَتَضَرَّعُونَ (۴۲) فَلَوْ لاٰ إِذْ جٰاءَهُمْ بَأْسُنٰا تَضَرَّعُوا وَ لٰکِنْ قَسَتْ قُلُوبُهُمْ وَ زَیَّنَ لَهُمُ اَلشَّیْطٰانُ مٰا کٰانُوا یَعْمَلُونَ (۴۳) فَلَمّٰا نَسُوا مٰا ذُکِّرُوا بِهِ فَتَحْنٰا عَلَیْهِمْ أَبْوٰابَ کُلِّ شَیْ‌ءٍ حَتّٰی إِذٰا فَرِحُوا بِمٰا أُوتُوا أَخَذْنٰاهُمْ بَغْتَةً فَإِذٰا هُمْ مُبْلِسُونَ (۴۴)
هوش مصنوعی: آنها به منع از خداوند پرداخته و از او دوری می‌جویند و در حقیقت، جز به خود آسیب نمی‌زنند و به این امر آگاه نیستند. اگر می‌دیدی که در روز قیامت در آتش ایستاده‌اند و می‌گویند: ای کاش ما را برگردانند تا به آیات پروردگارمان کذب نبندیم و از مؤمنان باشیم. اما برای آن‌ها آنچه را که قبلاً پنهان کرده بودند، آشکار می‌شود و اگر به دنیا باز گردانده شوند، باز به همان چیزی که از آن نهی شده بودند، برمی‌گردند و این‌ها دروغگویان هستند. آنها می‌گویند: این جز زندگی دنیوی ما نیست و ما برنمی‌خیزیم. اگر می‌دیدی که در روز قیامت پیش پروردگارشان ایستاده‌اند و گفته می‌شود: آیا این حقیقت نیست؟ و آنها پاسخ می‌دهند: بله، سوگند به پروردگارمان، و خداوند می‌فرماید: عذاب را به خاطر انکارهایی که کردید بچشید. قطعاً کسانی که به ملاقات خدا کذب می‌بندند، زیانکارند، تا زمانی که ساعت قیامت به ناگاه برایشان بیفتد و در آن زمان خواهند گفت: ای افسوس بر آنچه در زندگی‌مان مرتکب شدیم و در حال حاضر بار گناهانشان بر دوششان سنگینی می‌کند؛ واقعا بد بارهایی هستند که می‌کشند. زندگی دنیوی جز بازی و سرگرمی نیست و سرای آخرت برای پرهیزکاران بهتر است. آیا نمی‌فهمید؟ ما می‌دانیم که آنچه آنها می‌گویند، تو را غمگین می‌کند؛ اما آنها تو را دروغگو نمی‌خوانند، بلکه ظالمین به آیات خداوند هستند که کتمان می‌کنند. رسولانی پیش از تو نیز دروغگو خوانده شدند و آنها صبر کردند بر آنچه به آنان گفته می‌شد و آزردگی‌ها را تحمل کردند تا اینکه نصرت ما به آنها رسید و هیچ چیزی نمی‌تواند کلمات خدا را تغییر دهد و به تو خبرهایی از رسولان پیشین رسیده است. اگر رویگردانی آنها بر تو سنگین شده، پس اگر می‌توانی، به دنبال شکاف یا نردبانی در آسمان بگردی و آیت بزرگی برایشان بیاوری؛ و اگر خدا می‌خواست، همه آنها را بر هدایت گرد می‌آورد. پس هرگز از جاهلان نباش. کسانی که پاسخ می‌دهند، فقط کسانی هستند که می‌شنوند و خداوند مردگان را بر می‌انگیزد و سپس به سوی او باز می‌گردند. آنها می‌گویند: چرا آیه‌ای از پروردگارش بر او نازل نمی‌شود؟ بگو: خداوند قادر است آیه‌ای نازل کند، اما بیشتر آنها نمی‌دانند. هیچ جنبنده‌ای در زمین و هیچ پرنده‌ای که با دو بال خود پرواز کند، نیست مگر اینکه امتی مانند شما هستند. ما در کتاب (لوح محفوظ) چیزی را فروگذار نکردیم و سپس به سوی پروردگارشان محشور می‌شوند. کسانی که به آیات ما کذب می‌بندند، در تاریکی‌ها کر و گنگ هستند؛ هر کس را که خدا بخواهد، گمراه می‌کند و هر کس را بخواهد، بر صراط مستقیم قرار می‌دهد. بگو: آیا دیدید اگر عذاب خدا به سراغتان بیاید یا ساعت قیامت به شما برسد، آیا جز خدا کسی را می‌خوانید، اگر راست می‌گویید؟ بلکه تنها او را می‌خوانید و او آنچه را به او دعا می‌کنید، اگر بخواهد، برطرف می‌کند و آنچه را شریک می‌سازید، فراموش می‌کنید. و ما به سوی امتها پیش از تو فرستاده‌ایم و آنها را با سختی و ضرر آزمودیم شاید که دعا کنند. اما چرا چون عذاب ما به سراغشان آمد، دعا نکردند؟ در حالی که دل‌هایشان سخت بود و شیطان کارهایی را که انجام می‌دادند، برایشان زینت بخشیده بود. پس وقتی که آنچه را یادآوری شده بودند فراموش کردند، درهای همه چیز را به رویشان گشودیم؛ تا زمانی که در آنچه به آنها داده شده برای خود شاد شدند، ناگهان آنها را گرفتیم و در این زمان در شگفتی می‌افتند.
و ایشان باز می‌دارند از آن و دوری می‌کنند از آن و هلاک نمی‌کنند مگر نفسهای خود را و نمی‌دانند (۲۶) و اگر به بینی هنگامی را که باز داشته شده باشند بر آتش پس گویند ای کاش ما برگردانیده می‌شدیم و تکذیب نمی‌کردیم با آیتهای پروردگار خود را و می‌بودیم از گروندگان (۲۷) بلکه ظاهر شد مر ایشان را آنچه بودند که پنهان می‌داشتند از پیش و اگر برگردانیده می‌شدند عود می‌کردند بآنچه نهی کرده شده بودند از آن و بدرستی که ایشان دروغ‌گویانند (۲۸) و گفتند نیست آن مگر زندگانی ما در دنیا و نباشیم ما برانگیخته‌شدگان (۲۹) و اگر به بینی هنگامی که بازداشته باشند بر پروردگارشان آیا نیست این بحق گویند آری بحق پروردگار ما گوید پس بچشید عذاب را بسبب بودنتان کافران (۳۰) بتحقیق زیان کردند آنان که تکذیب کردند رسیدن بجزای خدا را تا چون آید ایشان را قیامت ناگاه گویند ای حسرت ما بر آنچه تقصیر کردیم در آن و ایشان بر می‌دارند و زرهای خود را بر پشتهای خود آگاه باشید بد است آنچه بر می‌دارند به پشت (۳۱) و نیست زندگانی دنیا مگر بازی و هزل و هر آینه سرای آخرت بهتر است از برای آنان که می‌پرهیزند آیا پس در نمی‌یابند بعقل (۳۲) بتحقیق می‌دانیم که اندوهناک می‌سازد ترا آنچه می‌گویند پس بدرستی که ایشان تکذیب نمی‌کنند ترا و لیکن ستمکاران بآیتهای خدا انکار می‌کنند (۳۳) و بتحقیق تکذیب کرده شدند رسولان چند پیش از تو پس صبر کردید بر آنچه تکذیب کرده شدند و رنجانیده شدند تا آمد ایشان را یاری ما و نیست بدل کننده مر سخنان خدا را و بحقیقت آمد ترا از خبر فرستاده‌شدگان (۳۴) و اگر چه باشد که عظیم آمده بر تو اعراض ایشان پس اگر توانی که بجویی نقبی در زمین یا نردبانی در آسمان پس بیاری ایشان را علامتی و اگر خواستی خدا هر آینه جمع کردی ایشان را بر هدایت پس مباش البته از نادانان (۳۵) اجابت نمی‌کنند مگر آنان که می‌شنوند و مردگان بر می‌انگیزدشان خدا پس بسوی او برگردانیده می‌شوند (۳۶) و گفتند چرا فرو فرستاده نشد بر او علامتی از پروردگار من بگو بدرستی که خدا تواناست بر آنکه فرو فرستد معجزه و لیکن بیشترین ایشان نمی‌دانند (۳۷) و نیست هیچ جنبنده در زمین و نه پرنده که می‌پرد بدو بالش مگر آنکه اصنافی چندند مثال شما تقصیر نکردیم در کتاب از چیزی پس بسوی پروردگارشان حشر کرده می‌شوند (۳۸) و آنان که تکذیب کردند آیتهای ما را کرانند و گنگانند در تاریکیها کسی را که می‌خواهد خدا اضلال می‌کنند او را و کسی را که می‌خواهد برمیگرداندش بر راه راست (۳۹) بگو خبر دهید اگر آید شما را عذاب خدا یا بیاید شما را قیامت آیا جز خدا را می‌خوانید اگر هستید راستگویان (۴۰) بلکه او را می‌خوانید پس می‌برد از شما آنچه می‌خوانید بسوی او اگر خواهد و فراموش می‌کنید آنچه را شریک می‌نمایید (۴۱) و بحقیقت فرستادیم بسوی امتانی پیش از تو پس گرفتیم ایشان را بسختی و رنجوری باشد که ایشان زاری کنند (۴۲) پس چرا چون آمد ایشان را سختی ما زاری کردند و لیکن سخت شد دلهای ایشان و آرایش داد از برای ایشان دیو رجیم آنچه بودند که می‌کردند (۴۳) پس چون فراموش کردند آنچه پند داده شدند بآن گشودیم بر ایشان درهای هر چیزی را تا آنکه چون شاد شدند بآنچه داده شدند گرفتیم ایشان را ناگاه پس آن‌گاه ایشان نومیدانند (۴۴)
هوش مصنوعی: آنان خود را از حق منحرف می‌کنند و به هلاکت نمی‌انجامند مگر به خودشان، بدون آنکه درک کنند. اگر روزی به عذابی مبتلا شوند، آرزو می‌کنند که ای کاش می‌توانستند به دنیا بازگردند و اعتقاداتشان را انکار نکنند و جزو مؤمنان باشند. اما آنچه در دل داشتند، برایشان آشکار می‌شود و اگر دوباره به دنیا برگردند، به همان کارهایی که از آن نهی شده بودند، بازخواهند گشت. حقیقت این است که آنان دروغ‌گو هستند. آن‌ها می‌گویند زندگی تنها همین دنیا است و ما به هیچ برانگیختگی‌ای نخواهیم رسید. اگر روزی به پروردگارشان احضار شوند، خواهند گفت که حق است، و خدا می‌فرماید پس عذاب را به خاطر نافرمانی‌تان بچشید. بی‌تردید، آنانی که به قیامت کافر بوده‌اند، زیان کرده‌اند و هنگام قیامت، افسوس می‌خورند به خاطر کارهایی که مرتکب شده‌اند. آنان بار خود را بر دوش می‌زنند که بار سنگینی است. زندگی دنیا جز بازی و سرگرمی نیست و قطعاً زندگی آخرت برای کسانی که تقوا پیشه می‌کنند بهتر است. آیا عقل خود را به کار نمی‌گیرند؟ ما به خوبی می‌دانیم که آنچه می‌گویند، برایت دردناک است و البته آنان فقط تو را تکذیب نمی‌کنند، بلکه آیات خدا را انکار می‌کنند. پیش از تو نیز پیامبرانی بودند که مورد سرزنش قرار گرفتند و صبر کردند تا زمانی که یاری خدا به آنان رسید. هیچ کس قادر نیست سخن خدا را تغییر دهد. اگرچه آنان به تو پشت کرده‌اند، اگر بتوانی دنبال نشانه‌ای از خدا بروی، این کار را انجام بده. اما خداوند هر کسی را که بخواهد به راه راست هدایت می‌کند. فقط کسانی که می‌شنوند، دعوت را می‌پذیرند و کسانی که مرده‌اند، خداوند آنان را برمی‌انگیزد و به سوی خودشان خواهد برد. آنان می‌پرسند چرا معجزه‌ای بر او نازل نمی‌شود، بگو خداوند بر هر چیزی قادر است، لیکن بیشتر آنان نمی‌دانند. هیچ جنبنده‌ای در زمین و نه پرنده‌ای در آسمان نیست مگر اینکه در نوع خود با شما مشابه است. ما از هیچ چیزی در این کتاب غافل نیستیم و همه به سوی پروردگارشان گردآوری خواهند شد. کسانی که آیات ما را تکذیب می‌کنند، کر و لالند و در تاریکی‌ها سرگردانند. خدا هر که را بخواهد به گمراهی می‌کشاند و هر که را بخواهد، به راه راست هدایت می‌کند. بگو اگر عذاب خدا بر شما فرود آید یا قیامت بیاید، آیا جز خدا را می‌خوانید، اگر راست می‌گویید؟ بلکه شما همین خدا را می‌خوانید و اگر بخواهد، آنچه را که می‌خوانید، بر شما می‌برد و آنچه شریک قرار داده‌اید را فراموش می‌کنید. مسلم است که ما به ملل پیش از تو پیام فرستادیم و آنان را با شدتی به عذاب کشیدیم تا به زاری و استغاثه روی آوردند. اما زمانی که بلا بر آنان می‌آمد، دل‌هایشان سخت شد و شیطان آنان را در آنچه می‌کردند، زیبا نشان داد. هنگامی که فراموش کردند آنچه را به آن‌ها یادآوری شده بود، درهای هر چیزی را بر روی آنان گشودیم و وقتی از آنچه به آنان داده شده شاد شدند، ناگهان آنان را مورد عذاب قرار دادیم و در آن زمان نومید شدند.
کافران جز نفس خود را در هلاک
نفکَنند از نهی و نأی و نیست باک
هوش مصنوعی: کافران تنها به فکر نجات جان خود هستند و برای جلوگیری از خطرات هیچ تلاشی نمی‌کنند و از عواقب اعمالشان ترسی ندارند.
نبود ایشان را شعور این ، که نیست
سوی غیری راجع ار خُبث و بدی است
هوش مصنوعی: آنها درک نکردند که اگر چیزی وجود دارد که به آن بدی یا زشتی تعلق دارد، پس هیچ توجهی به دیگران ندارد.
ور تو ای بیننده بینی ز اعتبار
آن زمان که واقفند ایشان به نار
هوش مصنوعی: اگر تو، ای بیننده، به اعتبار آن زمان توجه کنی که آن‌ها به آتش آگاهند، خواهی فهمید.
پس بگویند از تمنّای سقیم
کاش برگردانده بر دنیا شویم
هوش مصنوعی: بیایید بگوییم که از آرزوی بیمارگونه‌ای که داریم، ای کاش دوباره به دنیا برگردیم.
تا دگر تکذیب آیات خدا
ناوریم این بس که کردیم از عمی
هوش مصنوعی: ما باید به یاد داشته باشیم که اگر آیات خدا را انکار کنیم، این کافی است که ما از خودمان شروع کرده‌ایم و در درون خود با عمیق‌ترین حقایق روبه‌رو شده‌ایم.
وز گروه مؤمنان باشیم هم
وآن کنیم از قلب باور، بیندم
هوش مصنوعی: ما از گروه مؤمنان خواهیم بود و با قلبی پر از ایمان، آنچه را که باید انجام دهیم، انجام می‌دهیم.
نیستشان ایمان کنند ار هم ایاب
بلکه ظاهر گشته ایشان را عذاب
هوش مصنوعی: آن‌ها ایمان نمی‌آورند، حتی اگر به سوی حق بازگردند؛ زیرا عذاب الهی بر آن‌ها آشکار شده است.
از عذاب است اعنی ار گویند این
نی که ایشان راست تنبیهی به دین
هوش مصنوعی: اگر بگویند که این نی (نی از نی‌نامه) فریاد می‌زند از عذاب و تنبیه، پس باید بدانیم که این حرف در حقیقت تذکری است به آن‌ها که از دین دوری می‌کنند.
آنچه مخفی مینمودند از دغل
ظاهر آید روز پاداش عمل
هوش مصنوعی: هر آنچه را که در پنهان نشان داده نمی‌شد و ناپاکی‌ها و شیطنت‌ها که در دل داشتند، در روز حساب و جزا به‌طور آشکار نمایان می‌شود.
آنچه مخفی بودشان از پیشتر
میشود آن روز پیدا سر به سر
هوش مصنوعی: چیزی که قبلاً پنهان بود، در آن روز به‌طور کامل آشکار خواهد شد.
ور به دنیا باز برگردند هم
عود بر عصیان نمایند و ستم
هوش مصنوعی: اگر دوباره به دنیا بازگردند، باز هم به نافرمانی و ظلم خود ادامه خواهند داد.
وآنچه زآن منهی بُدند اندر جهان
هم یقین آن فرقه اند از کاذبان
هوش مصنوعی: هر آنچه در جهان از آن نهی شده، یقیناً آن گروهی هستند که دروغگویانند.
دعوی ایمان نمایند از دروغ
نیست در آن قول و آن دعوی فروغ
هوش مصنوعی: آنان که ادعای ایمان دارند، در حقیقت در این ادعا و گفته‌شان صداقتی وجود ندارد.
می بگفتندی به دنیا منحصر
هست ما را زندگی در جهر و سرّ
هوش مصنوعی: در این دنیا فقط به ما گفته‌اند که زندگی‌مان در دو حالتی است: یکی در دنیای آشکار و دیگری در دنیای پنهان.
منبعث هرگز نگردیم از قبور
رخت چون بندیم ا ز این دارالغرور
هوش مصنوعی: هرگز از قبرها برنمی‌خیزیم، چون این دنیا ما را به خود وابسته کرده است.
ور ببینی آنگه بر پروردگار
واقف ایشان چون شوند از اضطرار
هوش مصنوعی: اگر روزی ببینی که این افراد چگونه در برابر پروردگارشان قرار می‌گیرند و از شدت اضطراب و فشار چه حالتی پیدا می‌کنند.
یا به موقف یا به پاداش فعال
حبسشان سازند چون بهر سؤال
هوش مصنوعی: یا آنها را به نیکوکاری یا به پاداشی که شایسته‌اند، محبوس کنند مانند زمانی که برای پاسخ به سؤال آماده می‌شوند.
گوید آیا نیست این روز نشور
راست بود و سهل و نزدیک آن نه دور
هوش مصنوعی: آیا این روز نیست که به راحتی و نزدیک می‌توانی به حقیقت دسترسی پیدا کنی و چیزی از آن دور نیست؟
می بگویند آری آن حق بود و راست
هم به حقّ آن خدا کو رب ماست
هوش مصنوعی: می‌گویند که این حقیقت و واقعیت است و واقعاً هم چنین است. این حقیقت به خاطر خداوندی است که پروردگار ماست.
گوید ایشان را پس او ذُوقُواْ الْعذَاب
زآنچه بر وی نگرویدید از عتاب
هوش مصنوعی: به آنها گفته می‌شود: «حال که از هشدارها و تذکرات ما غفلت کردید، عذاب را بچشید!»
هم به تحقیق از زیانکاران بُدند
که مکذّب بر لقای حق شدند
هوش مصنوعی: آنها حقیقتاً زیانکار بودند زیرا که به لقای حق کفر ورزیدند و آن را انکار کردند.
چونکه آید ساعت ایشان را پدید
ناگهان یعنی قیامت وآن وعید
هوش مصنوعی: زمانی که زمان وعده‌ شده فرا برسد، ناگهان قیامت ظاهر می‌شود و این همان تهدیدی است که اعلام شده بود.
می بگویند از پشیمانی به ما
آنچه کردیم اندر آن تقصیرها
هوش مصنوعی: می‌گویند از پشیمانی، ما را به خاطر کارهایی که انجام دادیم و در آن‌ها کوتاهی کردیم، سرزنش می‌کنند.
وآن کسان بر پشت هاشان حاملند
وزرهای خویش را تا فاعلند
هوش مصنوعی: آن کسان بار گناهان خود را بر دوش دارند و به خاطر اعمالشان مسئولند.
می بدانید اینکه بد باشد یقین
حمل بار وزر بهر حاملین
هوش مصنوعی: اگر بدی در جامعه وجود داشته باشد، بار گناه بر دوش کسانی خواهد بود که آن را تحمل می‌کنند.
از قتاده وز سُدی گردیده نقل
هم موافق باشد این با حکم عقل
هوش مصنوعی: از قتاده و سُدی روایت شده که این با نظر عقل همخوانی دارد.
کافران را روز حشر آید به پیش
صورتی منکر یکی از فعل خویش
هوش مصنوعی: در روز قیامت، کافران به صورت نمایان و واضحی، اعمال ناپسند خود را خواهند دید و در برابر آن‌ها قرار می‌گیرند.
چون ز قبر آید برون گوید به وی
هیچ بشناسی مرا ، گوید که نی
هوش مصنوعی: وقتی از قبر بیرون بیاید، به او می‌گوید: "آیا مرا می‌شناسی؟" و او پاسخ می‌دهد: "نه، نمی‌شناسم."
گوید اعمال توام بنگر درست
خود به من بودی سوار اندر نخست
هوش مصنوعی: بگویید که اعمال تو را با دقت بررسی کن، زیرا در ابتدا خودت بر من سوار بودی.
هم تو را باید شوم اکنون سوار
حمل بار وزر خود کن ز اضطرار
هوش مصنوعی: من اکنون باید به تو برسم و بار سنگین خود را به دوش تو بیندازم، زیرا در این وضعیت سخت به کمکت نیاز دارم.
پس شود بر وی سوار اندر محل
او بماند چون حمار اندر وحل
هوش مصنوعی: پس شخصی بر او سوار می‌شود و در مکان او باقی می‌ماند، مانند الاغی که در باتلاق گیر کرده است.
سآء ما یزِرُون از آن فرموده است
بودنی خواهد شدن چون بوده است
هوش مصنوعی: عملی که انجام می‌دهند، عواقب بدی برایشان به همراه خواهد داشت. آنچه برای تحقق آن می‌کوشند، تنها نتیجه‌ای خواهد داشت که با گذشته‌شان ارتباط دارد.
هیچ نبود زندگانیِ جهان
غیر لعب و لهو نزد بخردان
هوش مصنوعی: زندگی در این جهان برای حکیمان و خردمندان جز بازی و سرگرمی چیز دیگری نیست.
وآن سرای آخرت بس بهتر است
نزد آن کش حق به تقوی رهبر است
هوش مصنوعی: خانه آخرت بهتر از این دنیاست، زیرا تنها راهنمایی که در آنجا وجود دارد، حق و تقواست.
زآنکه باشد دار باقی لامحال
از نوائب خالص، ایمن از زوال
هوش مصنوعی: تمامی چیزهایی که در این دنیا هستند، از بین خواهند رفت و ناپایدارند. اما آنچه که در دار باقی وجود دارد، همواره پاک و خالص خواهد بود و از زوال و نابودی در امان است.
نیستشان آیا تعقل تا کنند
فکر در این دار پر درد و گزند
هوش مصنوعی: آیا آن‌ها نمی‌اندیشند که چرا در این دنیا پر از رنج و درد زندگی می‌کنند؟
ما نکو دانیم و هم بسیار این
که تو را گفتارشان سازد حزین
هوش مصنوعی: ما به خوبی می‌دانیم و تجربه‌های زیادی داریم که حرف‌های تو دل‌تنگی به وجود می‌آورد.
بر تو می نکنند تکذیب این فرق
بل ستمکارند بر آیات حق
هوش مصنوعی: بر تو دروغ نمی‌گویند، بلکه بر آیات حق ستم می‌کنند.
یعنی انکار تو انکار حق است
جاهد حق در ضلال مطلق است
هوش مصنوعی: یعنی وقتی تو حق را انکار می‌کنی، در واقع حقیقت را زیر سؤال می‌بری و کسی که حق را نادیده بگیرد، در جهالت کامل قرار دارد.
همچنین کردند تکذیب رسل
که بُدندی پیش از تو بیش اندر سبل
هوش مصنوعی: فرستادگان الهی را هم مانند تو انکار کردند و پیش از تو نیز کسانی بودند که به همین شکل در مسیرهای الهی مورد انکار قرار گرفتند.
صبر پس کردند از هر رهگذر
هر چه شد تکذیب و ایذا بیشتر
هوش مصنوعی: صبر را از هر کسی که گذر می‌کند، دور کردند و هر چه بیشتر اتفاق افتاد، انکار و آزار هم بیشتر شد.
پس بدیشان نصرت ما در رسید
صبر را نصرت ز پی گردد پدید
هوش مصنوعی: بنابراین یاری ما به آن‌ها رسید. صبر، به دنبال یاری، خود را نشان می‌دهد.
صبر کن یعنی تو هم تا نصرتی
عنقریب آید پدید از فرصتی
هوش مصنوعی: صبر داشته باش، زیرا به زودی کمک و پیروزی‌ای در راه است که به زودی نمایان خواهد شد.
نیست مر تغییر ده در هیچ حال
مر یکی بر وعده های ذوالجلال
هوش مصنوعی: هیچ چیز در حال تغییر نیست و فقط یکی در وعده‌های بزرگ و باعظمت خودش ثابت و پایدار است.
چو آیدت ز اخبار بفرستادگان
صبر کن تا وقت نصرت با خسان
هوش مصنوعی: وقتی خبری از پیام‌رسانان به تو رسید، تا زمان رسیدن یاری و کمک صبر کن.
بر تو دشوار است ور اعراضشان
پس توانی گر که بهر رفع آن
هوش مصنوعی: اگر از آنها روی بگردانی، بر تو دشوار خواهد بود، پس اگر بتوانی، برای رفع این مشکل تلاش کن.
منفذی پیدا کنی اندر زمین
با فراغت تا در او گردی مکین
هوش مصنوعی: اگر بتوانی جایی در زمین پیدا کنی که به آرامی و بی‌هیچ دغدغه‌ای در آنجا زندگی کنی و اقامت گزینی، بسیار خوب است.
تا رسی زآن منفذ اندر جوف ارض
بر فلک یا سُلّمی سازی به فرض
هوش مصنوعی: اگر از آن منفذ به درون زمین برسی، می‌توانی به آسمان یا به سُلّمی که ساخته‌ای برسی.
بر روی بالا بر آن هر ساعتی
پس بیاری بهر ایشان آیتی
هوش مصنوعی: هر زمانی که بخواهی، نشانه‌ای برای ایشان از آسمان به همراه خواهی داشت.
مر که سازی ملجأ اندر دینشان
پس بکن آن را پی تمکینشان
هوش مصنوعی: هر که را در دین خود پناه می‌دهی، پس برای استقامت و استحکام آن، باید او را به تحریک و تشویق در پی پایبندی به اصول دینش وادار کنی.
حکمتش ور مقتضی بودی خدا
جمع ایشان را نمودی بر هدا
هوش مصنوعی: اگر حکمت خداوند اقتضا می‌کرد، همه آن‌ها را بر راه هدایت جمع می‌کرد.
پس ز نادانان مباش اندر بسیج
که بود ایمان اجباری به هیچ
هوش مصنوعی: پس در جمع‌آوری و تحت فشار قرار گرفتن از نادانان خودداری کن، زیرا ایمان واقعی هرگز به زور به دست نمی‌آید و اجباری نیست.
نیستی یعنی تو هیچ از جاهلین
دانی اینکه نیست اجباری به دین
هوش مصنوعی: عدم وجود یعنی هیچ، و از نادان‌ها بپرس که می‌دانند هیچ اجباری در دین وجود ندارد.
نیست جز اینکه اجابت می کنند
دعوتت را سامعان هوشمند
هوش مصنوعی: تنها دلیل این که گوش‌ها دعوت تو را می‌پذیرند، توجه و فهم بالای آنهاست.
بشنوند آن را خود از سمع قبول
نی چنان کاین مشرکان بوالفضول
هوش مصنوعی: آن‌ها خود شنونده‌اند و نمی‌پذیرند، همان‌طور که این بی‌خودان و بی‌معناها به حرف‌های بی‌اساس گوش می‌دهند.
که ندارند ایچ گوش استماع
هم نیابند از کلامت انتفاع
هوش مصنوعی: کسانی که گوش شنوا ندارند، هیچ بهره‌ای از سخنان تو نخواهند برد.
مرده گانند این گروه بیخرد
که نجنبند از صدا از جای خود
هوش مصنوعی: این گروه بی‌خبران مانند مردگان هستند که از جای خود تکان نمی‌خورند و نسبت به صداها واکنشی نشان نمی‌دهند.
مردگان را می برانگیزد خدای
دین حق را پس بدانند اهل رای
هوش مصنوعی: خداوند حق، مردگان را زنده خواهد کرد تا آنهایی که عقل دارند، این حقیقت را درک کنند.
پس به سوی آن مکافات شدید
باز برگردانده گردند از وعید
هوش مصنوعی: پس به سوی عواقب سخت و پاداش‌های سنگین برمی‌گردند که از عذاب‌هایشان خبر داده شده است.
می بگفتند از چه از ربّش بر او
آیتی نازل نشد در جستجو
هوش مصنوعی: می‌پرسیدند که چرا از سوی پروردگارش نشانه‌ای برای او نازل نشده است و در پی پاسخ این سوال بودند.
یعنی آن معجز کز او خواهیم ما
نی کلامی کز وی آگاهیم ما
هوش مصنوعی: ما به دنبال معجزه‌ای از او هستیم، نه تنها کلامی که از آن باخبر هستیم.
گو به تحقیق آنکه بس حق قاهر است
که فرستد آیتی کآن ظاهر است
هوش مصنوعی: بواقع آنکه سرانجام توانای مطلق است، نشانه‌ای می‌فرستد که آشکار و واضح است.
لیک ز ایشان میندانند اکثری
کوست موجب بر بلاء و محشری
هوش مصنوعی: اما از آن‌ها می‌دانند که بسیاری از افرادی که باعث بروز بلاها و مصیبت‌ها هستند، چه کسانی هستند.
نیست هیچ اندر زمین جنبنده ای
یا به بالش در هوا پرَّندهای
هوش مصنوعی: در زمین هیچ موجودی نیست که حرکت کند یا در آسمان پرندگانی باشند که پرواز کنند.
چون شما الاّ که باشند امتی
در حیات و موت و سقم و صحتی
هوش مصنوعی: تنها زمانی که گروهی از مردم در زندگی، مرگ، بیماری و سلامتی وجود داشته باشند، می‌توان انتظار داشت که چیزی تحقق یابد.
در دلالت بر وجود صانعی
عالم و قادر بدون مانعی
هوش مصنوعی: این بیت به وجود یک قدرت بزرگ و آگاهی که همه چیز را خلق کرده و توانایی انجام هر کاری را دارد، اشاره دارد. هیچ چیز نمی‌تواند مانع از وجود او شود و او همیشه در همه جا حاضر است.
این بود تنبیه تا دانیم هم
که نباید کرد بر حیوان ستم
هوش مصنوعی: این فرآیند تنبیه برای این است که بفهمیم نباید به حیوانات ظلم کرد.
ما فرو نگذاشتیم اندر کتاب
هیچ از چیزی که آید در حساب
هوش مصنوعی: ما هیچ چیزی را از درون کتاب حذف نکرده‌ایم که در محاسبه و شمارش بیاید.
از امور علوی و سفلی تمام
ثبت بر لوح است بر هر وصف و نام
هوش مصنوعی: تمامی امور آسمانی و زمینی بر لوح محفوظ نوشته شده است و هر چیز با نام و ویژگی‌هایش ثبت گردیده است.
پس به سوی رب خود گردند حشر
بر جزای فعل خود در روز نشر
هوش مصنوعی: پس در روز قیامت، همه به سوی پروردگارشان می‌روند و به خاطر اعمالی که در دنیا انجام داده‌اند، پاداش یا کیفر می‌گیرند.
وآن کسان کآیات ما را بر دروغ
حمل کردند از عقول بی فروغ
هوش مصنوعی: آن دسته از افرادی که نشانه‌های ما را به دروغ تعبیر کردند، کسانی هستند که از عقل و درک درستی برخوردار نیستند.
کر بوند از استماع و گنگ از آن
خابط اندر ظلمت حیرت چنان
هوش مصنوعی: آن که به شنیدن ناتوان است و در تاریکی حیرت ساکت و بی‌صدا مانده، مانند کر و گنگ به نظر می‌رسد.
هر که را خواهد خدا خذ لان دهد
یعنی او را هم به خُویش او وانهد
هوش مصنوعی: هر کسی را که خدا بخواهد، به او قدرت و نعمت می‌دهد و در حقیقت او را به راه خود هدایت می‌کند.
هر که را خواهد برد هم زآنچه خواست
بر صراط مستقیم و راه راست
هوش مصنوعی: هر کس را که خدا بخواهد، به خواسته‌اش می‌رساند و او را بر مسیر صحیح و درست هدایت می‌کند.
گو چه می بینید گر آید عذاب
مر شما را یا قیامت ز اقتراب
هوش مصنوعی: ببینید وقتی عذاب یا قیامت نزدیک می‌شود، شما چه احساسی دارید.
یا شما خوانید آیا جز خدا
مر عذاب آنگه که بنماید لقا
هوش مصنوعی: آیا شما غیر از خدا کسی را می‌شناسید که عذاب دهد و سپس دیدار را به شما نشان دهد؟
گر شما خود راست میگویید هیچ
که خدایانند بت ها در بسیج
هوش مصنوعی: اگر شما به راست‌گویی خود اطمینان دارید، پس هیچ‌کس نیست که بت‌ها را در بسیج، همانند خدایان بداند.
مر بتان را می نخوانید آن زمان
بلکه خوانید آن خدای انس و جان
هوش مصنوعی: در آن زمان به یاد بتان نخواهید بود، بلکه تنها به یاد خداوندی خواهید بود که جان و روح شما را می‌سازد.
از شما پس حق نماید برطرف
آنچه را خوانید و زآن دارید اسف
هوش مصنوعی: از شما خواسته می‌شود که آنچه را که خوانده‌اید، به گونه‌ای کنار بگذارید و از آن ناراحت نباشید.
یعنی آنچه کشف آن خواهید از او
هم به سویش زآن عذاب آرید رو
هوش مصنوعی: هر چه از او بخواهید و به شناخت او برسید، باید خود را از عذاب و رنج دور نگه دارید.
گر بخواهد ور که باشد حکمتش
مقتضی بر دفع آن د ر نوبتش
هوش مصنوعی: اگر خدا بخواهد، هر کسی که باشد، حکمت او موجب می‌شود که در زمان مناسب آن را برطرف کند.
حاصل آنکه وقت درد و ابتلا
آورید از غیر حق رو بر خدا
هوش مصنوعی: نتیجه‌گیری این است که هنگام مواجهه با درد و مشکلات، باید به خداوند تکیه کنیم و از دیگران کمک نخواهیم.
لیک وقت استراحت در امور
غیر او را می پرستید از شرور
هوش مصنوعی: اما در زمان استراحت، کارهایی که غیر از او است را مورد توجه و پرستش قرار می‌دهید تا از خطرات و مشکلات دور بمانید.
ما رسولان را فرستادیم هم
آن چنان پیش از تو بر سوی امم
هوش مصنوعی: ما پیامبران را فرستادیم، همان‌طور که پیش از تو به سوی ملت‌ها فرستاده بودیم.
چون نمودند امّتان تکذیبشان
پس گرفتیم از پی تأدیبشان
هوش مصنوعی: وقتی قوم‌ها بر پیامبران خود کافر شدند، ما به خاطر ادب و تربیت آنها برخورد کردیم.
خود به بأسآءِ و به ضَّرَّآء از عرض
سختی و تنگی و قحطی و مرض
هوش مصنوعی: انسان در برابر سختی‌ها، مشکلات، قحطی و بیماری‌ها قرار می‌گیرد و تجربه‌های تلخی را از سر می‌گذراند.
شاید از زاری به حق حاضر شوند
نادم و گریان و مستغفر شوند
هوش مصنوعی: احتمالاً برای ندامت و پشیمانی، غمگین و گریان به درگاه حق بیایند و از گناهان خود طلب بخشش کنند.
پس چرا آمد چو ایشان را عذاب
رو نیاوردند ما را بر جناب
هوش مصنوعی: پس چرا وقتی عذاب به آنها نرسید، ما را به محضرشان نیاوردند؟
گر به زاری آمدندی سوی ما
مندفع ز ایشان نمودیم آن بلا
هوش مصنوعی: اگر آن‌ها با ناله و زاری به سمت ما می‌آمدند، ما آن بلا را از آنان دور می‌کردیم.
سخت لیکن گشته بُد دلهایشان
دیو زینت داده بُد ز اغوایشان
هوش مصنوعی: دل‌های آن‌ها به رغم سختی‌ها، به زیبایی‌های فریبنده و جذابیت‌های شیطانی گرفتار شده است.
آنچه بودند اندر آن پندارها
مینمودند از تعجب کارها
هوش مصنوعی: آنچه در خیال‌ها و تصورات وجود داشت، به خاطر شگفتی‌ها و کارهای عجیب به آن شکل و شمایل به نمایش درآمد.
یعنی آن ترک تضرّع و ابتهال
بود از عُجب اندر آن اعمال و حال
هوش مصنوعی: این جمله به این مفهوم اشاره دارد که آن شخص با تظاهر به زاهدی و حالاتی از قبیل تضرع و درخواست از خداوند، در واقع به خاطر خودبزرگ‌بینی و غرور در اعمال و شرایطش، از این حالت‌های واقعی دور شده است.
نیست هیچ از عُجب و خودبینی بتر
زآنکه حق را می برد زود از نظر
هوش مصنوعی: هیچ چیزی به اندازه‌ی خودخواہی و خودپسندی خطرناک نیست، زیرا این ویژگی باعث می‌شود که حقیقت به سرعت از دید انسان دور شود.
پس فرامُش چون نمودند آن گروه
آنچه بُد ما ذُکِّرُواْ بِهِ از وجوه
هوش مصنوعی: بنابراین، وقتی آن گروه به ما یادآوری کردند که چه چیزهایی بود، ما باید از آنچه برای ما گفته شده، غافل نشویم.
یعنی از بأسآء و ضَرَّآء آنچه زآن
پند داده گشته بودند آن کسان
هوش مصنوعی: این بیت به این معناست که افرادی که در برابر سختی‌ها و مشکلات زندگی قرار گرفته‌اند، از تجربه‌های تلخی که داشتند، درس‌هایی آموخته‌اند.
پس بر ایشان باز بگشودیم ما
باب هر چیزی ز نعمت وز نوا
هوش مصنوعی: پس به آن‌ها هر نوع نعمت و آواز خوش را ارزانی داشتیم و درهای فراوانی از خوبی‌ها را به رویشان گشودیم.
بازشان هِشتیم اندر سوء حال
تا به نعمت غافل آیند از مآل
هوش مصنوعی: ما به آن‌ها گوشزد می‌کنیم که در وضعیت بدی قرار دارند تا وقتی که به نعمت‌ها و خوشی‌های زندگی مشغول شوند، از عواقب کارهایشان غافل نشوند.
این چنین نعمت جز استدراج نیست
بهر سرها تیغ باشد تاج نیست
هوش مصنوعی: این نعمت‌هایی که به دست می‌آید، ممکن است مانع از رشد و پیشرفت واقعی شود و در واقع، نوعی فریب باشد. در واقع، برای سرهای بزرگ و مهم، زیبایی و زینت واقعی وجود ندارد و نمی‌توانند خود را با ظواهر مزین کنند.
گفت حیدر چون تو را آید نعم
زآن حذر کن تا نباشد زهر و سم
هوش مصنوعی: حیدر گفت: زمانی که نعمتی به تو می‌رسد، از آن پرهیز کن تا از زهر و سم در امان باشی.
حاصل آنکه باب نعمت ز امتحان
ما بر ایشان برگشودیم از عیان
هوش مصنوعی: نتیجه این است که ما با آزمایش‌های خود، درهاى نعمت را بر آن‌ها گشودیم و این امر به وضوح آشکار شد.
تا به وقتی که از آن گشتند شاد
هم بِمآ أوتُواْ نمودند اعتماد
هوش مصنوعی: تا زمانی که به خوشی دست یافتند، به آنچه به آن‌ها داده شده بود، اعتماد کردند.
برگرفتیم آن زمانشان ناگهان
پس شد آن هنگامشان پوشیده جان
هوش مصنوعی: در آن زمان که ما آن‌ها را برداشتیم، ناگهان زمان آن‌ها از ما دور شد و جانشان پنهان گردید.
خائب و خاسر بُدند و ناامید
لبس یعنی گشتشان حیرت شدید
هوش مصنوعی: اینان ناامید و شکست‌خورده‌اند، در حیرتی عمیق به سر می‌برند.