گنجور

۱۲- آیات ۱۴۱ تا ۱۴۸

وَ هُوَ اَلَّذِی أَنْشَأَ جَنّٰاتٍ مَعْرُوشٰاتٍ وَ غَیْرَ مَعْرُوشٰاتٍ وَ اَلنَّخْلَ وَ اَلزَّرْعَ مُخْتَلِفاً أُکُلُهُ وَ اَلزَّیْتُونَ وَ اَلرُّمّٰانَ مُتَشٰابِهاً وَ غَیْرَ مُتَشٰابِهٍ کُلُوا مِنْ ثَمَرِهِ إِذٰا أَثْمَرَ وَ آتُوا حَقَّهُ یَوْمَ حَصٰادِهِ وَ لاٰ تُسْرِفُوا إِنَّهُ لاٰ یُحِبُّ اَلْمُسْرِفِینَ (۱۴۱) وَ مِنَ اَلْأَنْعٰامِ حَمُولَةً وَ فَرْشاً کُلُوا مِمّٰا رَزَقَکُمُ اَللّٰهُ وَ لاٰ تَتَّبِعُوا خُطُوٰاتِ اَلشَّیْطٰانِ إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُبِینٌ (۱۴۲) ثَمٰانِیَةَ أَزْوٰاجٍ مِنَ اَلضَّأْنِ اِثْنَیْنِ وَ مِنَ اَلْمَعْزِ اِثْنَیْنِ قُلْ آلذَّکَرَیْنِ حَرَّمَ أَمِ اَلْأُنْثَیَیْنِ أَمَّا اِشْتَمَلَتْ عَلَیْهِ أَرْحٰامُ اَلْأُنْثَیَیْنِ نَبِّئُونِی بِعِلْمٍ إِنْ کُنْتُمْ صٰادِقِینَ (۱۴۳) وَ مِنَ اَلْإِبِلِ اِثْنَیْنِ وَ مِنَ اَلْبَقَرِ اِثْنَیْنِ قُلْ آلذَّکَرَیْنِ حَرَّمَ أَمِ اَلْأُنْثَیَیْنِ أَمَّا اِشْتَمَلَتْ عَلَیْهِ أَرْحٰامُ اَلْأُنْثَیَیْنِ أَمْ کُنْتُمْ شُهَدٰاءَ إِذْ وَصّٰاکُمُ اَللّٰهُ بِهٰذٰا فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ اِفْتَریٰ‌ عَلَی اَللّٰهِ کَذِباً لِیُضِلَّ اَلنّٰاسَ بِغَیْرِ عِلْمٍ إِنَّ اَللّٰهَ لاٰ یَهْدِی اَلْقَوْمَ اَلظّٰالِمِینَ (۱۴۴) قُلْ لاٰ أَجِدُ فِی مٰا أُوحِیَ إِلَیَّ مُحَرَّماً عَلیٰ طٰاعِمٍ یَطْعَمُهُ إِلاّٰ أَنْ یَکُونَ مَیْتَةً أَوْ دَماً مَسْفُوحاً أَوْ لَحْمَ خِنزِیرٍ فَإِنَّهُ رِجْسٌ أَوْ فِسْقاً أُهِلَّ لِغَیْرِ اَللّٰهِ بِهِ فَمَنِ اُضْطُرَّ غَیْرَ بٰاغٍ وَ لاٰ عٰادٍ فَإِنَّ رَبَّکَ غَفُورٌ رَحِیمٌ (۱۴۵) وَ عَلَی اَلَّذِینَ هٰادُوا حَرَّمْنٰا کُلَّ ذِی ظُفُرٍ وَ مِنَ اَلْبَقَرِ وَ اَلْغَنَمِ حَرَّمْنٰا عَلَیْهِمْ شُحُومَهُمٰا إِلاّٰ مٰا حَمَلَتْ ظُهُورُهُمٰا أَوِ اَلْحَوٰایٰا أَوْ مَا اِخْتَلَطَ بِعَظْمٍ ذٰلِکَ جَزَیْنٰاهُمْ بِبَغْیِهِمْ وَ إِنّٰا لَصٰادِقُونَ (۱۴۶) فَإِنْ کَذَّبُوکَ فَقُلْ رَبُّکُمْ ذُو رَحْمَةٍ وٰاسِعَةٍ وَ لاٰ یُرَدُّ بَأْسُهُ عَنِ اَلْقَوْمِ اَلْمُجْرِمِینَ (۱۴۷) سَیَقُولُ اَلَّذِینَ أَشْرَکُوا لَوْ شٰاءَ اَللّٰهُ مٰا أَشْرَکْنٰا وَ لاٰ آبٰاؤُنٰا وَ لاٰ حَرَّمْنٰا مِنْ شَیْ‌ءٍ کَذٰلِکَ کَذَّبَ اَلَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ حَتّٰی ذٰاقُوا بَأْسَنٰا قُلْ هَلْ عِنْدَکُمْ مِنْ عِلْمٍ فَتُخْرِجُوهُ لَنٰا إِنْ تَتَّبِعُونَ إِلاَّ اَلظَّنَّ وَ إِنْ أَنْتُمْ إِلاّٰ تَخْرُصُونَ (۱۴۸)

و اوست که پدید آورد بستانها را بر داربست‌انداختها و غیر بر داربست‌انداختها و درخت خرما را و کشت را مختلف ثمر خوردنی او و زیتون و انار را شبه بهم و ناشبیه بهم بخورید از ثمرش چون ثمر دهد و بدهید حقش را روز درویدنش و اسراف می‌کنند بدرستی که او دوست نمی‌دارد اسراف‌کنندگان را (۱۴۱) و از شتر و گاو و گوسفند باربردار و فرشی بخورید آنچه روزی کرد شما را خدا و پیروی مکنید گامهای شیطان را بدرستی که او مر شما را دشمنی آشکار است (۱۴۲) هشت جفت از میش دو و از گوسفند نرینه بگو آیا آن دو نر را حرام گردانید یا آن دو ماده را یا آنچه را مشتمل باشد بر او رحمهای آن دو ماده خبر دهید مرا بدانش اگر هستید راست‌گویان (۱۴۳) و از شتر دو و از گاو دو بگو آیا آن دو نر را حرام گردانید یا دو ماه را یا آنچه را مشتمل باشد بر آن رحمهای دو ماه آیا بودید حاضران چون وصیت کرد شما را خدا باین پس کیست ستمکارتر از آنکه بست بر خدا بدروغ را تا گمراه کند مردم را بدون دانش بدرستی که خدا راه ننماید گروه ستمکاران را (۱۴۴) بگو نمی‌یابم در آنچه وحی کرده شد بمن حرام شده برخورنده که می‌خورد آن را مگر آنکه بوده باشد مردار یا خون ریخته شده یا گوشت خوک پس بدرستی که آن پلید است یا فسقی که بانک زده شده از برای غیر خدا بآن پس کسی که مضطر شد غیر باغی و نه تجاوز کننده پس بدرستی که پروردگار تو آمرزنده مهربانست (۱۴۵) و بر آنانی که یهود شدند حرام کردیم هر صاحب ناخنی را و از گاو و گوسفند حرام کردیم بر ایشان پیهای اندو را مگر آنچه را برداشت پشتهاشان یا روده‌ها یا آنچه آمیخته باشد باستخوان آن جزا دادیم ایشان را بسبب ظلمشان و بدرستی که ما هر آینه راستگویانیم (۱۴۶) پس اگر تکذیب کنند ترا پس بگو پروردگار شما صاحب رحمت وسیع است و باز داشته نمی‌شود عذابش از گروه گناه‌کاران (۱۴۷) زود باشد که بگویند آنان که شرک آوردند که اگر خواسته بود خدا شرک نمی‌آوردیم ما و نه پدرانمان و نه حرام می‌کردیم هیچ چیز را همچنین تکذیب کردند آنان که بودند پیش از ایشان تا چشیدند عقوبات ما را بگو آیا هست نزد شما هیچ علمی پس بیرون آرید آن را برای ما پیروی نمی‌کنند مگر گمان را و نیستید شما مگر آنکه بگمان کار می‌کنید (۱۴۸)

اوست آن کس که پدید آورد بر
بوستانها پُر ز انگور و ثمر
آنچه شد برداشته از تاکها
وآنچه افتاده به روی خاکها
یا از آنچه کِشته اند آن با شکوه
یا که خود رسته است اندر دشت و کوه
آفریده نخل و زرع اندر وجوب
زرع یعنی کش ثمر باشد حبوب
مختلف گیرند تا از وی ثمر
بهر اکل از طعم و ترکیب و اثر
زآن حبوب اعنی فراوان چیزها
میتوان پخت از ره تمییزها
همچنین زیتون و رُمّان بارها
که به هم مانند در آثارها
هست یعنی طعم و برگش مثل هم
یا نه با هم مشتبه در کیف و کم
ترش بعضی، حلو بعضی بالعیان
همچنین بعضی میان این و آن
زآن درختان چون شود پیدا ثمر
هم خورید از آن ثمرها بی ضرر
حقّ آن بدهید هم یوم حصاد
صدقه یعنی بر فقیران از عباد
این است تأکیدی مؤکّد هم شنو
که مکن بر صدق تأخیر از دِرو
یعنی از روز دِرو حقّ فقیر
کن جدا از زرع حتی یک شعیر
مگذرید از حدّ خود هم در عطا
که ندارد دوست مسرف را خدا
هم ز اَنعام آنچه می باشد حمول
وآنچه باشد فرش بر صاحب عقول
شَعر و پشمش گردد اعنی در پسند
بهر فرش آن منتسج چون گوسفند
چارپایان بزرگند آن حمول
همچو گاو و اشتر از روی قبول
وآنچه کوچک باشد آن را فرش خوان
نیست این تحقیق هم دور از بیان
مینگردانید آن بر خود حرام
هم کنید از لحمشان رزق و طعام
آنچه را حق کرده روزی بر شما
چون کنید آن را حرام از ناروا
از فعال جاهلیّت بگذرید
روزی حق را به حلّیت خورید
تابع خطوات شیطان شد تمام
آنکه کرد از خود حلالی را حرام
بر ندارید از پی اش گامی به کار
کو شما را دشمنی هست آشکار
هشت زوج از اشتر و بز، گاو و میش
آفرید از ماده و نر ز امر خویش
هشت یعنی چار ماده چار نر
دو حمولند و دو فرش اندر ثمر
ضَّأنِ اثْنَینِ است میش پشم دار
معزِ اثْنَینِ آن بزینه زآن چهار
کو دو نر که کبش و تیس آمد به نام
حق تعالی بر شما کرده حرام
یا که نعجه و معزکان دو ماده اند
یا دو جنسی کز رحم بنهاده اند
یعنی آنچه از ماده و نر در رحم
هست نعجه و معز را اندر مهم
نک به دانایی خبر بدهید راست
راست گویید ار که تحریم از خداست
همچنین از گاو و از اشتر دو زوج
آفرید او کز یم انشاء کرد موج
زین دو گو کرده است حق نر را حرام
بر شما یا ماده را در هر مقام
در رحم یا هر چه از ماده است و نر
این دو را یعنی ز اشتر یا بقر
حاصل این کز چار جنس با ثمر
ماده و نر وز جنینشان سر به سر
هست انکار اینکه آن ربّ الانام
کرده باشد بهر کس وقتی حرام
هیچ حاضر بوده اید آیا شما
چونکه بر تحریم شد امر از خدا
بهر فهم حلّ و حرمت نیست راه
جز به کشف و سمع صادق از اِله
بر نبییّی چون شما می نگروید
پس توانید از کجا حکمی شنید
ور که اینها باشد از کشف و شهود
میبگویید آن مکاشف، خود که بود
کرده کی پیغمبری آن را حرام
یا مبرهن کی شد از عقلی تمام
آمد از روی تعرض بر رسول
عوف بن مالک نه بر وجه قبول
گفت کردی تو حلال اندر مقام
آنچه کردند آن پدرهامان حرام
گفت او، تحریم آنها باطل است
نه از خدا و نه از شهود کامل است
آنچه کردند آن پدرهاتان حرام
مینگردد آن محرّم بر انام
کیست ظالم تر از آن کس کافترا
بندد اندر حلّ و حرمت بر خدا
مردمان را تا نماید گمره او
بی ز علم و دانشی در جستجو
راه ننماید خدا بر ظالمان
که بر او بندند کذبی آن چنان
مشرکان گفتند اَنعام ار حرام
نیست بر کس پس حرام آمد کدام
گو نمی یابم به قرآن وآنچه وحی
شد به من چیزی حرام از امر و نهی
بر خورنده که خورد زآن طعمه هم
جز که باشد میته یا مسفوح دم
یا که لحم خوک کآن باشد پلید
یا به فسقی باشد ار چیزی پدید
یعنی ار حیوان پاکی را عیان
کشته باشندش به فسقی جاهلان
وقت ذبحش غیر حق آوازها
باز بردارند آن خود سازها
پس اگر بیچاره ای را شد ضرور
بهر حفظ جان خورد زآن نیست دور
یعنی ار در اکل میته مضطر است
قدر حاجت زآن خورد چون درخور است
تا شود سدّ رمق زآن نی زیاد
وآن بود بر غَیرَ باغ و غیر عاد
اکل آن باشد ز فقر و عسرتی
نی که از روی ستم یا لذتی
پس بود پروردگار آمرزگار
هم رحیم و مهربان بر میته خوار
هم بر آنها که یهودند از انام
ذِی ظُفُر گردید ز امر ما حرام
یعنی از هر جانور کاندر ظهور
ناخن استش از سباع و از طیور
هم ز گاو و گوسفند از هر کدام
شحمشان کردیم بر ایشان حرام
شحمشان، پیه درون است از نشان
جز که چسبیده بود بر پشتشان
آنچه آن بر پشت و پهلو ملصق است
یا بر امعاء خارج از نهی حق است
عطف باشد یا حوایآ بر شُحُوم
شد حرام اعنی بر ایشان در رسوم
او بود بر معنی و آواز کلام
چربی امعاست هم یعنی حرام
آنچه یا با استخوان آمیخته
بر حرام است این همه انگیخته
هست این تحریم در هر دورشان
همچنین پاداش ظلم و جورشان
همچو قتل انبیاء و اکل ربا
خوردن اموال مردم بر جفا
همچنین گویند ارباب بیان
پادشاهانی ز اسرائیلیان
از فقیران منع کردند از غرور
اکل لحم و شحم آن جم له طیور
حق تعالی کرد زآن اِستم حرام
بهر ایشان آنچه شد ذکرش تمام
این نباشد حکم عقل اینجا بِایست
نهی شرعی از پی پاداش نیست
بلکه فضل محض باشد بر عباد
هر زمانی هم به وفق عدل و داد
ور که هم باشد جزای آن عمل
هست آن هم فضل دیگر در محل
بر فقیران چونکه بگرفتند تنگ
وآن سبب بر قهر حق شد بی درنگ
چونکه درویش از غنی سوزد دلش
آتش اندازد به کشت و حاصلش
حق به دفع آتشی اندوخته
که شود زو صد جحیم افروخته
بهر ایشان کرد آن اشیاء حرام
تا که گردد سهل تر کار عوام
این بود آثار لطفش بر فقیر
تا نباشی بر فقیران سختگیر
گفت حق، کردید چون منع از حلال
آن فقیران را شد آتش آن خصال
از پی اطفاء آن نار از شما
منع لذت ها کنم اندر جزا
تا به هم باشید یکسان در خورش
هم دهد بر عدلتان حق پرورش
ما در اخباریم گفت از صادقان
در حلال و در حرام از هر نشان
پس نمایند ار که تکذیب یهود
زآنچه کردم بر تو وحی اندر حدود
پس به ایشان گو بود رب شما
رحمتش واسع به کل ماسوی
گر دهد مهلت شما را در عذاب
نیست در امهالش اهمال از عِقاب
بأس او هرگز نخواهد گشت رد
از گروه مجرمان در فعل بد
زود باشد کز طریق اعتذار
مشرکان گویند بعد از اضطرار
گر خدا می خواست ما و آباء ما
شرک ناوردیم هرگز بر خدا
هم نمیکردیم چیزی را حرام
شرک و تحریم است یعنی ز و تمام
این سخن جبر است و شرحش سر به سر
گشت مذکور ار که داری در نظر
کی غنیِ مقتدر بر عاجزی
میکند جبر ار به دانش فایزی
یا که تکلیفی کند در صورتی
که بداند نیست او را قدرتی
یا شود او را در افعالی معین
پس به او گوید چرا کردی چنین
همچنان که سعی در تکذیب تو
میکنند این قوم پُر مکر از عتو
که نکرده منع ما را از قدم
هیچ از تحریم و شرک آن ذوالکرم
آن کسان که بوده ز ایشان پیشتر
کرده تکذیب از رسل زین بیشتر
تا چشیدند آن عذابی که سزا
بود در تکذیب ایشان را ز ما
گو بر ایشان هیچ د ر نزد شما
هست آیا امر معلومی به جا
که بدان آرید برهانی صریح
بر کلام خویش و آن باشد صحیح
پس به ما ظاهر کنید آن را کنون
نزد حجت آورید آن را برون
پیروی اندر مقال خویشتن
مر شما را نیست غیر از وهم و ظن
نیستید الاّ که گویید افترا
هم دروغی بس هویدا بر خدا
گر که گویم شرح ظن بر اهل هوش
مر اصولی سخت آید در خروش
نیستم مایل که در تفسیر من
اعتراضی کس نماید در سخن
زین گذشتم کو نیاید در جدال
آنکه دور است از بساط اهل حال
می نپندارم که دارد حاصلی
اینکه آید در تخاصم ناقلی
جای خود در نزد ارباب عقول
لازم و واجب بود علم اصول
این قدر دان هیچ اگر با مدرکی
نیست از ظنّت ثمر در مسلکی
۱۱- آیات ۱۲۴ تا ۱۴۰: وَ إِذٰا جٰاءَتْهُمْ آیَةٌ قٰالُوا لَنْ نُؤْمِنَ حَتّٰی نُؤْتیٰ مِثْلَ مٰا أُوتِیَ رُسُلُ اَللّٰهِ اَللّٰهُ أَعْلَمُ حَیْثُ یَجْعَلُ رِسٰالَتَهُ سَیُصِیبُ اَلَّذِینَ أَجْرَمُوا صَغٰارٌ عِنْدَ اَللّٰهِ وَ عَذٰابٌ شَدِیدٌ بِمٰا کٰانُوا یَمْکُرُونَ (۱۲۴) فَمَنْ یُرِدِ اَللّٰهُ أَنْ یَهْدِیَهُ یَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلاٰمِ وَ مَنْ یُرِدْ أَنْ یُضِلَّهُ یَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَیِّقاً حَرَجاً کَأَنَّمٰا یَصَّعَّدُ فِی اَلسَّمٰاءِ کَذٰلِکَ یَجْعَلُ اَللّٰهُ اَلرِّجْسَ عَلَی اَلَّذِینَ لاٰ یُؤْمِنُونَ (۱۲۵) وَ هٰذٰا صِرٰاطُ رَبِّکَ مُسْتَقِیماً قَدْ فَصَّلْنَا اَلْآیٰاتِ لِقَوْمٍ یَذَّکَّرُونَ (۱۲۶) لَهُمْ دٰارُ اَلسَّلاٰمِ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ هُوَ وَلِیُّهُمْ بِمٰا کٰانُوا یَعْمَلُونَ (۱۲۷) وَ یَوْمَ یَحْشُرُهُمْ جَمِیعاً یٰا مَعْشَرَ اَلْجِنِّ قَدِ اِسْتَکْثَرْتُمْ مِنَ اَلْإِنْسِ وَ قٰالَ أَوْلِیٰاؤُهُمْ مِنَ اَلْإِنْسِ رَبَّنَا اِسْتَمْتَعَ بَعْضُنٰا بِبَعْضٍ وَ بَلَغْنٰا أَجَلَنَا اَلَّذِی أَجَّلْتَ لَنٰا قٰالَ اَلنّٰارُ مَثْوٰاکُمْ خٰالِدِینَ فِیهٰا إِلاّٰ مٰا شٰاءَ اَللّٰهُ إِنَّ رَبَّکَ حَکِیمٌ عَلِیمٌ (۱۲۸) وَ کَذٰلِکَ نُوَلِّی بَعْضَ اَلظّٰالِمِینَ بَعْضاً بِمٰا کٰانُوا یَکْسِبُونَ (۱۲۹) یٰا مَعْشَرَ اَلْجِنِّ وَ اَلْإِنْسِ أَ لَمْ یَأْتِکُمْ رُسُلٌ مِنْکُمْ یَقُصُّونَ عَلَیْکُمْ آیٰاتِی وَ یُنْذِرُونَکُمْ لِقٰاءَ یَوْمِکُمْ هٰذٰا قٰالُوا شَهِدْنٰا عَلیٰ أَنْفُسِنٰا وَ غَرَّتْهُمُ اَلْحَیٰاةُ اَلدُّنْیٰا وَ شَهِدُوا عَلیٰ أَنْفُسِهِمْ أَنَّهُمْ کٰانُوا کٰافِرِینَ (۱۳۰) ذٰلِکَ أَنْ لَمْ یَکُنْ رَبُّکَ مُهْلِکَ اَلْقُریٰ بِظُلْمٍ وَ أَهْلُهٰا غٰافِلُونَ (۱۳۱) وَ لِکُلٍّ دَرَجٰاتٌ مِمّٰا عَمِلُوا وَ مٰا رَبُّکَ بِغٰافِلٍ عَمّٰا یَعْمَلُونَ (۱۳۲) وَ رَبُّکَ اَلْغَنِیُّ ذُو اَلرَّحْمَةِ إِنْ یَشَأْ یُذْهِبْکُمْ وَ یَسْتَخْلِفْ مِنْ بَعْدِکُمْ مٰا یَشٰاءُ کَمٰا أَنْشَأَکُمْ مِنْ ذُرِّیَّةِ قَوْمٍ آخَرِینَ (۱۳۳) إِنَّ مٰا تُوعَدُونَ لَآتٍ وَ مٰا أَنْتُمْ بِمُعْجِزِینَ (۱۳۴) قُلْ یٰا قَوْمِ اِعْمَلُوا عَلیٰ مَکٰانَتِکُمْ إِنِّی عٰامِلٌ فَسَوْفَ تَعْلَمُونَ مَنْ تَکُونُ لَهُ عٰاقِبَةُ اَلدّٰارِ إِنَّهُ لاٰ یُفْلِحُ اَلظّٰالِمُونَ (۱۳۵) وَ جَعَلُوا لِلّٰهِ مِمّٰا ذَرَأَ مِنَ اَلْحَرْثِ وَ اَلْأَنْعٰامِ نَصِیباً فَقٰالُوا هٰذٰا لِلّٰهِ بِزَعْمِهِمْ وَ هٰذٰا لِشُرَکٰائِنٰا فَمٰا کٰانَ لِشُرَکٰائِهِمْ فَلاٰ یَصِلُ إِلَی اَللّٰهِ وَ مٰا کٰانَ لِلّٰهِ فَهُوَ یَصِلُ إِلیٰ شُرَکٰائِهِمْ سٰاءَ مٰا یَحْکُمُونَ (۱۳۶) وَ کَذٰلِکَ زَیَّنَ لِکَثِیرٍ مِنَ اَلْمُشْرِکِینَ قَتْلَ أَوْلاٰدِهِمْ شُرَکٰاؤُهُمْ لِیُرْدُوهُمْ وَ لِیَلْبِسُوا عَلَیْهِمْ دِینَهُمْ وَ لَوْ شٰاءَ اَللّٰهُ مٰا فَعَلُوهُ فَذَرْهُمْ وَ مٰا یَفْتَرُونَ (۱۳۷) وَ قٰالُوا هٰذِهِ أَنْعٰامٌ وَ حَرْثٌ حِجْرٌ لاٰ یَطْعَمُهٰا إِلاّٰ مَنْ نَشٰاءُ بِزَعْمِهِمْ وَ أَنْعٰامٌ حُرِّمَتْ ظُهُورُهٰا وَ أَنْعٰامٌ لاٰ یَذْکُرُونَ اِسْمَ اَللّٰهِ عَلَیْهَا اِفْتِرٰاءً عَلَیْهِ سَیَجْزِیهِمْ بِمٰا کٰانُوا یَفْتَرُونَ (۱۳۸) وَ قٰالُوا مٰا فِی بُطُونِ هٰذِهِ اَلْأَنْعٰامِ خٰالِصَةٌ لِذُکُورِنٰا وَ مُحَرَّمٌ عَلیٰ أَزْوٰاجِنٰا وَ إِنْ یَکُنْ مَیْتَةً فَهُمْ فِیهِ شُرَکٰاءُ سَیَجْزِیهِمْ وَصْفَهُمْ إِنَّهُ حَکِیمٌ عَلِیمٌ (۱۳۹) قَدْ خَسِرَ اَلَّذِینَ قَتَلُوا أَوْلاٰدَهُمْ سَفَهاً بِغَیْرِ عِلْمٍ وَ حَرَّمُوا مٰا رَزَقَهُمُ اَللّٰهُ اِفْتِرٰاءً عَلَی اَللّٰهِ قَدْ ضَلُّوا وَ مٰا کٰانُوا مُهْتَدِینَ (۱۴۰)۱۳- آیات ۱۴۹ تا ۱۵۶: قُلْ فَلِلّٰهِ اَلْحُجَّةُ اَلْبٰالِغَةُ فَلَوْ شٰاءَ لَهَدٰاکُمْ أَجْمَعِینَ (۱۴۹) قُلْ هَلُمَّ شُهَدٰاءَکُمُ اَلَّذِینَ یَشْهَدُونَ أَنَّ اَللّٰهَ حَرَّمَ هٰذٰا فَإِنْ شَهِدُوا فَلاٰ تَشْهَدْ مَعَهُمْ وَ لاٰ تَتَّبِعْ أَهْوٰاءَ اَلَّذِینَ کَذَّبُوا بِآیٰاتِنٰا وَ اَلَّذِینَ لاٰ یُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ وَ هُمْ بِرَبِّهِمْ یَعْدِلُونَ (۱۵۰) قُلْ تَعٰالَوْا أَتْلُ مٰا حَرَّمَ رَبُّکُمْ عَلَیْکُمْ أَلاّٰ تُشْرِکُوا بِهِ شَیْئاً وَ بِالْوٰالِدَیْنِ إِحْسٰاناً وَ لاٰ تَقْتُلُوا أَوْلاٰدَکُمْ مِنْ إِمْلاٰقٍ نَحْنُ نَرْزُقُکُمْ وَ إِیّٰاهُمْ وَ لاٰ تَقْرَبُوا اَلْفَوٰاحِشَ مٰا ظَهَرَ مِنْهٰا وَ مٰا بَطَنَ وَ لاٰ تَقْتُلُوا اَلنَّفْسَ اَلَّتِی حَرَّمَ اَللّٰهُ إِلاّٰ بِالْحَقِّ ذٰلِکُمْ وَصّٰاکُمْ بِهِ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ (۱۵۱) وَ لاٰ تَقْرَبُوا مٰالَ اَلْیَتِیمِ إِلاّٰ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ حَتّٰی یَبْلُغَ أَشُدَّهُ وَ أَوْفُوا اَلْکَیْلَ وَ اَلْمِیزٰانَ بِالْقِسْطِ لاٰ نُکَلِّفُ نَفْساً إِلاّٰ وُسْعَهٰا وَ إِذٰا قُلْتُمْ فَاعْدِلُوا وَ لَوْ کٰانَ ذٰا قُرْبیٰ وَ بِعَهْدِ اَللّٰهِ أَوْفُوا ذٰلِکُمْ وَصّٰاکُمْ بِهِ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ (۱۵۲) وَ أَنَّ هٰذٰا صِرٰاطِی مُسْتَقِیماً فَاتَّبِعُوهُ وَ لاٰ تَتَّبِعُوا اَلسُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِکُمْ عَنْ سَبِیلِهِ ذٰلِکُمْ وَصّٰاکُمْ بِهِ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ (۱۵۳) ثُمَّ آتَیْنٰا مُوسَی اَلْکِتٰابَ تَمٰاماً عَلَی اَلَّذِی أَحْسَنَ وَ تَفْصِیلاً لِکُلِّ شَیْ‌ءٍ وَ هُدیً وَ رَحْمَةً لَعَلَّهُمْ بِلِقٰاءِ رَبِّهِمْ یُؤْمِنُونَ (۱۵۴) وَ هٰذٰا کِتٰابٌ أَنْزَلْنٰاهُ مُبٰارَکٌ فَاتَّبِعُوهُ وَ اِتَّقُوا لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ (۱۵۵) أَنْ تَقُولُوا إِنَّمٰا أُنْزِلَ اَلْکِتٰابُ عَلیٰ طٰائِفَتَیْنِ مِنْ قَبْلِنٰا وَ إِنْ کُنّٰا عَنْ دِرٰاسَتِهِمْ لَغٰافِلِینَ (۱۵۶)

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی)
قالب شعری: مثنوی

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

وَ هُوَ اَلَّذِی أَنْشَأَ جَنّٰاتٍ مَعْرُوشٰاتٍ وَ غَیْرَ مَعْرُوشٰاتٍ وَ اَلنَّخْلَ وَ اَلزَّرْعَ مُخْتَلِفاً أُکُلُهُ وَ اَلزَّیْتُونَ وَ اَلرُّمّٰانَ مُتَشٰابِهاً وَ غَیْرَ مُتَشٰابِهٍ کُلُوا مِنْ ثَمَرِهِ إِذٰا أَثْمَرَ وَ آتُوا حَقَّهُ یَوْمَ حَصٰادِهِ وَ لاٰ تُسْرِفُوا إِنَّهُ لاٰ یُحِبُّ اَلْمُسْرِفِینَ (۱۴۱) وَ مِنَ اَلْأَنْعٰامِ حَمُولَةً وَ فَرْشاً کُلُوا مِمّٰا رَزَقَکُمُ اَللّٰهُ وَ لاٰ تَتَّبِعُوا خُطُوٰاتِ اَلشَّیْطٰانِ إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُبِینٌ (۱۴۲) ثَمٰانِیَةَ أَزْوٰاجٍ مِنَ اَلضَّأْنِ اِثْنَیْنِ وَ مِنَ اَلْمَعْزِ اِثْنَیْنِ قُلْ آلذَّکَرَیْنِ حَرَّمَ أَمِ اَلْأُنْثَیَیْنِ أَمَّا اِشْتَمَلَتْ عَلَیْهِ أَرْحٰامُ اَلْأُنْثَیَیْنِ نَبِّئُونِی بِعِلْمٍ إِنْ کُنْتُمْ صٰادِقِینَ (۱۴۳) وَ مِنَ اَلْإِبِلِ اِثْنَیْنِ وَ مِنَ اَلْبَقَرِ اِثْنَیْنِ قُلْ آلذَّکَرَیْنِ حَرَّمَ أَمِ اَلْأُنْثَیَیْنِ أَمَّا اِشْتَمَلَتْ عَلَیْهِ أَرْحٰامُ اَلْأُنْثَیَیْنِ أَمْ کُنْتُمْ شُهَدٰاءَ إِذْ وَصّٰاکُمُ اَللّٰهُ بِهٰذٰا فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ اِفْتَریٰ‌ عَلَی اَللّٰهِ کَذِباً لِیُضِلَّ اَلنّٰاسَ بِغَیْرِ عِلْمٍ إِنَّ اَللّٰهَ لاٰ یَهْدِی اَلْقَوْمَ اَلظّٰالِمِینَ (۱۴۴) قُلْ لاٰ أَجِدُ فِی مٰا أُوحِیَ إِلَیَّ مُحَرَّماً عَلیٰ طٰاعِمٍ یَطْعَمُهُ إِلاّٰ أَنْ یَکُونَ مَیْتَةً أَوْ دَماً مَسْفُوحاً أَوْ لَحْمَ خِنزِیرٍ فَإِنَّهُ رِجْسٌ أَوْ فِسْقاً أُهِلَّ لِغَیْرِ اَللّٰهِ بِهِ فَمَنِ اُضْطُرَّ غَیْرَ بٰاغٍ وَ لاٰ عٰادٍ فَإِنَّ رَبَّکَ غَفُورٌ رَحِیمٌ (۱۴۵) وَ عَلَی اَلَّذِینَ هٰادُوا حَرَّمْنٰا کُلَّ ذِی ظُفُرٍ وَ مِنَ اَلْبَقَرِ وَ اَلْغَنَمِ حَرَّمْنٰا عَلَیْهِمْ شُحُومَهُمٰا إِلاّٰ مٰا حَمَلَتْ ظُهُورُهُمٰا أَوِ اَلْحَوٰایٰا أَوْ مَا اِخْتَلَطَ بِعَظْمٍ ذٰلِکَ جَزَیْنٰاهُمْ بِبَغْیِهِمْ وَ إِنّٰا لَصٰادِقُونَ (۱۴۶) فَإِنْ کَذَّبُوکَ فَقُلْ رَبُّکُمْ ذُو رَحْمَةٍ وٰاسِعَةٍ وَ لاٰ یُرَدُّ بَأْسُهُ عَنِ اَلْقَوْمِ اَلْمُجْرِمِینَ (۱۴۷) سَیَقُولُ اَلَّذِینَ أَشْرَکُوا لَوْ شٰاءَ اَللّٰهُ مٰا أَشْرَکْنٰا وَ لاٰ آبٰاؤُنٰا وَ لاٰ حَرَّمْنٰا مِنْ شَیْ‌ءٍ کَذٰلِکَ کَذَّبَ اَلَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ حَتّٰی ذٰاقُوا بَأْسَنٰا قُلْ هَلْ عِنْدَکُمْ مِنْ عِلْمٍ فَتُخْرِجُوهُ لَنٰا إِنْ تَتَّبِعُونَ إِلاَّ اَلظَّنَّ وَ إِنْ أَنْتُمْ إِلاّٰ تَخْرُصُونَ (۱۴۸)
هوش مصنوعی: خداوند کسی است که باغ‌های درختی و غیر درختی را ایجاد کرد، همچنین نخل‌ها و زراعت‌هایی با میوه‌های مختلف. او به ما دستور داده که از میوه‌هایش هنگام برداشت استفاده کنیم و در روز برداشت حق آن‌ها را بپردازیم و از اسراف پرهیز کنیم، زیرا او اسراف‌کنندگان را دوست ندارد. همچنین از دام‌ها که دارای بار و نر و ماده هستند، بخورید و به رزق و روزی که خدا به شما داده، توجه کنید و از پیروی از شیطان پرهیز کنید، چرا که او دشمن آشکار شماست. در مورد چهارپایان نیز بیان شده که از هر نوع دو نر و دو ماده حرام شده است. اگر شما اطلاعاتی دارید، حقیقت را بیان کنید. همچنین اگر کسی در مورد حرام‌ها چیزی گفت، بفرمایید که خداوند پروردگار رحمت وسیع است و عذابش از مجرمانی که گناه کرده‌اند، برنمی‌گردد. در پایان، مشرکان بر این عقیده هستند که اگر خداوند می‌خواست، ما نه خود و نه اجدادمان چیزی را شریک نمی‌کردیم و چیزهای حرام نمی‌کردیم، اما این سخن مشابه حرف کسانی است که قبل از آن‌ها بوده‌اند و وقتی عذاب ما را چشیدند، به حقیقت پی بردند. آیا شما اطلاعاتی دارید که ما بتوانیم از آن استفاده کنیم، یا فقط به ظن و گمان‌های خود اتکا دارید؟
و اوست که پدید آورد بستانها را بر داربست‌انداختها و غیر بر داربست‌انداختها و درخت خرما را و کشت را مختلف ثمر خوردنی او و زیتون و انار را شبه بهم و ناشبیه بهم بخورید از ثمرش چون ثمر دهد و بدهید حقش را روز درویدنش و اسراف می‌کنند بدرستی که او دوست نمی‌دارد اسراف‌کنندگان را (۱۴۱) و از شتر و گاو و گوسفند باربردار و فرشی بخورید آنچه روزی کرد شما را خدا و پیروی مکنید گامهای شیطان را بدرستی که او مر شما را دشمنی آشکار است (۱۴۲) هشت جفت از میش دو و از گوسفند نرینه بگو آیا آن دو نر را حرام گردانید یا آن دو ماده را یا آنچه را مشتمل باشد بر او رحمهای آن دو ماده خبر دهید مرا بدانش اگر هستید راست‌گویان (۱۴۳) و از شتر دو و از گاو دو بگو آیا آن دو نر را حرام گردانید یا دو ماه را یا آنچه را مشتمل باشد بر آن رحمهای دو ماه آیا بودید حاضران چون وصیت کرد شما را خدا باین پس کیست ستمکارتر از آنکه بست بر خدا بدروغ را تا گمراه کند مردم را بدون دانش بدرستی که خدا راه ننماید گروه ستمکاران را (۱۴۴) بگو نمی‌یابم در آنچه وحی کرده شد بمن حرام شده برخورنده که می‌خورد آن را مگر آنکه بوده باشد مردار یا خون ریخته شده یا گوشت خوک پس بدرستی که آن پلید است یا فسقی که بانک زده شده از برای غیر خدا بآن پس کسی که مضطر شد غیر باغی و نه تجاوز کننده پس بدرستی که پروردگار تو آمرزنده مهربانست (۱۴۵) و بر آنانی که یهود شدند حرام کردیم هر صاحب ناخنی را و از گاو و گوسفند حرام کردیم بر ایشان پیهای اندو را مگر آنچه را برداشت پشتهاشان یا روده‌ها یا آنچه آمیخته باشد باستخوان آن جزا دادیم ایشان را بسبب ظلمشان و بدرستی که ما هر آینه راستگویانیم (۱۴۶) پس اگر تکذیب کنند ترا پس بگو پروردگار شما صاحب رحمت وسیع است و باز داشته نمی‌شود عذابش از گروه گناه‌کاران (۱۴۷) زود باشد که بگویند آنان که شرک آوردند که اگر خواسته بود خدا شرک نمی‌آوردیم ما و نه پدرانمان و نه حرام می‌کردیم هیچ چیز را همچنین تکذیب کردند آنان که بودند پیش از ایشان تا چشیدند عقوبات ما را بگو آیا هست نزد شما هیچ علمی پس بیرون آرید آن را برای ما پیروی نمی‌کنند مگر گمان را و نیستید شما مگر آنکه بگمان کار می‌کنید (۱۴۸)
هوش مصنوعی: خداوند باغ‌ها و درختان مختلف، از جمله خرما و زیتون و انار را آفرید. از میوه‌های آن‌ها بخورید و حق آن‌ها را در زمان برداشت بپردازید، زیرا اسراف را دوست ندارد. همچنین از شتر، گاو و گوسفند بهره‌برداری کنید و از آنچه خدا به شما روزی داده است استفاده کنید. از گام‌های شیطان پیروی نکنید، زیرا او دشمن شماست. در مورد احکام حلال و حرام، از شما می‌خواهد که درباره‌ی جفت‌های حیوانات مختلف بپرسید و بدانید که آیا خداوند چیزی را حرام کرده و شما از آن بی‌خبر هستید. کسانی که بر خدا دروغ می‌بندند و مردم را گمراه می‌کنند، ستمکار هستند و عذابی در انتظارشان خواهد بود. خداوند به آنانی که در شرایط اضطراری قرار دارند، آمرزنده و مهربان است، اما حرام‌های مشخصی را نیز تعیین کرده است. عذاب خدا از گروه گنهکاران باز نخواهد داشت و آنانی که شرک می‌ورزند، به زودی به عواقب کار خود پی خواهند برد. اگر شما علم و دانشی دارید، آن را ارائه دهید، اما بدانید که بسیاری از مردم تنها بر اساس گمان عمل می‌کنند.
اوست آن کس که پدید آورد بر
بوستانها پُر ز انگور و ثمر
هوش مصنوعی: او کسی است که باغ‌ها را با انگور و میوه‌های فراوان پر کرده است.
آنچه شد برداشته از تاکها
وآنچه افتاده به روی خاکها
هوش مصنوعی: آنچه که بر روی درختان رشد کرده و جمع‌آوری شده و آنچه که بر روی زمین افتاده است.
یا از آنچه کِشته اند آن با شکوه
یا که خود رسته است اندر دشت و کوه
هوش مصنوعی: یا از آنچه با شکوه به کشت و زرع درآمده است، یا گیاهی که خود به طور طبیعی در دشت و کوه روییده است.
آفریده نخل و زرع اندر وجوب
زرع یعنی کش ثمر باشد حبوب
هوش مصنوعی: خداوند نخل و محصولات زراعی را به وجود آورده و لازم است که انسان در کشت و کار تلاش کند، زیرا نتیجه این تلاش، محصولاتی همچون دانه‌ها و میوه‌ها خواهد بود.
مختلف گیرند تا از وی ثمر
بهر اکل از طعم و ترکیب و اثر
هوش مصنوعی: آن‌ها به‌گونه‌های گوناگون از آن بهره‌برداری می‌کنند تا از طعم، ترکیب و تأثیر آن برای خوراک خود استفاده کنند.
زآن حبوب اعنی فراوان چیزها
میتوان پخت از ره تمییزها
هوش مصنوعی: از آن دانه‌های زیاد و مختلف می‌توان غذاهای گوناگونی تهیه کرد، به شرطی که بتوانیم آن‌ها را از هم تشخیص دهیم.
همچنین زیتون و رُمّان بارها
که به هم مانند در آثارها
هوش مصنوعی: زیتون و رُمّان بارها به هم شباهت‌هایی دارند که در آثار مختلف به چشم می‌خورد.
هست یعنی طعم و برگش مثل هم
یا نه با هم مشتبه در کیف و کم
هوش مصنوعی: وجود به معنای این است که آیا طعم و ظاهری که دارد مشابه هم هستند یا اینکه در خوشی و نقص با هم اشتباه می‌شوند.
ترش بعضی، حلو بعضی بالعیان
همچنین بعضی میان این و آن
هوش مصنوعی: برخی افراد طعمی تلخ و عبوس دارند، در حالی که برخی دیگر شیرین و خوشایند هستند؛ و گروهی هم حالتی بین این دو دارند.
زآن درختان چون شود پیدا ثمر
هم خورید از آن ثمرها بی ضرر
هوش مصنوعی: وقتی میوه‌های درختان مشخص می‌شود، می‌توانید بدون نگرانی از آن میوه‌ها استفاده کنید.
حقّ آن بدهید هم یوم حصاد
صدقه یعنی بر فقیران از عباد
هوش مصنوعی: هر کس در روز حساب پیامد کارهایش به ثروت و دارایی نیازمند است، باید از آنچه به دست آورده است، به فقیران صدقه بدهد.
این است تأکیدی مؤکّد هم شنو
که مکن بر صدق تأخیر از دِرو
هوش مصنوعی: اینجا به وضوح تأکید می‌شود که هیچ دلیلی برای به تأخیر انداختن کارها و تصمیمات صحیح وجود ندارد. باید به واقعیت‌ها و صداقت پایبند بود و از تأخیر در انجام وظایف صحیح پرهیز کرد.
یعنی از روز دِرو حقّ فقیر
کن جدا از زرع حتی یک شعیر
هوش مصنوعی: این بیت به این معناست که در زندگی، حتی یک دانه ی کوچک هم برای رفاه فقیران باید در نظر گرفته شود و از محصولاتی که کشت می‌شود، چیزی برای کمک به نیازمندان باقی بماند.
مگذرید از حدّ خود هم در عطا
که ندارد دوست مسرف را خدا
هوش مصنوعی: در دادن و بخشش از حد خود تجاوز نکنید، زیرا خداوند به کسی که زیاده روی در بخشش کند، توجهی ندارد.
هم ز اَنعام آنچه می باشد حمول
وآنچه باشد فرش بر صاحب عقول
هوش مصنوعی: هر چیزی که از دام‌ها وجود دارد، بر دوش صاحبان عقل می‌باشد و آنچه که در دنیای مادی وجود دارد، برای صاحبان خرد و دانش است.
شَعر و پشمش گردد اعنی در پسند
بهر فرش آن منتسج چون گوسفند
هوش مصنوعی: شعر و پشم او به قدری زیبا و دلپذیر می‌شود که مانند پشم گوسفند در انتخاب و زیبا کردن فرش به کار می‌رود.
چارپایان بزرگند آن حمول
همچو گاو و اشتر از روی قبول
هوش مصنوعی: چهارپایان بزرگی چون گاو و شتر به خوبی از عهده باربری برمی‌آیند.
وآنچه کوچک باشد آن را فرش خوان
نیست این تحقیق هم دور از بیان
هوش مصنوعی: هر چیزی که کم ارزش و ناچیز باشد، نمی‌توان به آن لقب فرش داد و این نتیجه‌گیری هم از نظر بیان دور از حقیقت است.
مینگردانید آن بر خود حرام
هم کنید از لحمشان رزق و طعام
هوش مصنوعی: به یاد داشته باشید که اگر بر خودتان سخت بگیرید و خود را محرم کنید، ممکن است از نعمت‌ها و غذاهای خوشمزه‌ای که در دسترس‌تان هست، محروم شوید.
آنچه را حق کرده روزی بر شما
چون کنید آن را حرام از ناروا
هوش مصنوعی: هر چیزی که خداوند برای شما مقدر کرده و روزی شماست، آن را حرام ندانید و از کسب روزی حلال دوری نکنید.
از فعال جاهلیّت بگذرید
روزی حق را به حلّیت خورید
هوش مصنوعی: از فعالیت‌های ناآگاهانه دوری کنید و روزی به حقیقت بزنید.
تابع خطوات شیطان شد تمام
آنکه کرد از خود حلالی را حرام
هوش مصنوعی: هر کسی که به پیروی از وسوسه‌های شیطان بپردازد، تمام کارهایی که قبلاً برایش مجاز بوده‌اند را حرام خواهد شمرد.
بر ندارید از پی اش گامی به کار
کو شما را دشمنی هست آشکار
هوش مصنوعی: به دنبال او نروید، چرا که شما در معرض دشمنی آشکار قرار دارید.
هشت زوج از اشتر و بز، گاو و میش
آفرید از ماده و نر ز امر خویش
هوش مصنوعی: هشت جفت از حیوانات مختلف مانند شتر، بز، گاو و میش را از نر و ماده به خواست خود خلق کرد.
هشت یعنی چار ماده چار نر
دو حمولند و دو فرش اندر ثمر
هوش مصنوعی: عدد هشت به معنی چهار ماده و چهار نر است. دو حیوان بارکش و دو حیوان سوار هم در نتیجه به وجود آمده‌اند.
ضَّأنِ اثْنَینِ است میش پشم دار
معزِ اثْنَینِ آن بزینه زآن چهار
هوش مصنوعی: دو گوسفند پشمالو هستند که به دو عدد معز (مرغ) وابسته‌اند و هر یک از آن‌ها برای خود یک بینه (پشت‌بند یا تار) دارد که مجموعاً برای چهار عدد می‌شود.
کو دو نر که کبش و تیس آمد به نام
حق تعالی بر شما کرده حرام
هوش مصنوعی: دو نر که کبش (بره نر) و تیس (بز نر) هستند، به نام خداوند متعال بر شما حرام شده‌اند.
یا که نعجه و معزکان دو ماده اند
یا دو جنسی کز رحم بنهاده اند
هوش مصنوعی: این بیت به دو حالت اشاره دارد: یا اینکه ماده‌ی گوسفند و بز از یک رحم به دنیا آمده‌اند، یا اینکه آنها دو جنس متفاوت هستند که از رحم خارج شده‌اند.
یعنی آنچه از ماده و نر در رحم
هست نعجه و معز را اندر مهم
هوش مصنوعی: یعنی آنچه در رحم پرورش می‌یابد و از ترکیب نر و ماده به وجود می‌آید، همچون گوسفند ماده و بره‌ای است که در دل آن پنهان است.
نک به دانایی خبر بدهید راست
راست گویید ار که تحریم از خداست
هوش مصنوعی: به کسی که دانا و آگاه است، پیام بدهید که حقیقت را به درستی بیان کند، زیرا این تحریم و منع، از سوی خداوند است.
همچنین از گاو و از اشتر دو زوج
آفرید او کز یم انشاء کرد موج
هوش مصنوعی: او از گاو و شتر نیز جفت‌هایی آفرید که از دریا به وجود آمدند و مانند موج‌هایی در حرکت‌اند.
زین دو گو کرده است حق نر را حرام
بر شما یا ماده را در هر مقام
هوش مصنوعی: این دو جنس (نر و ماده) به خاطر حق و قوانین خاصی که وجود دارد، بر شما حرام شده است. چه نر باشد و چه ماده، در هر شرایطی از این قاعده مستثنی نیستند.
در رحم یا هر چه از ماده است و نر
این دو را یعنی ز اشتر یا بقر
هوش مصنوعی: در رحم یا هر چیزی که از ماده به وجود می‌آید، این دو نوع موجود یعنی شتر یا گاو نیز وجود دارند.
حاصل این کز چار جنس با ثمر
ماده و نر وز جنینشان سر به سر
هوش مصنوعی: نتیجه این است که از چهار جنس مختلف، هم ماده و هم نر، به وجود آمدن جنین‌ها به طور کامل و بی‌نقص است.
هست انکار اینکه آن ربّ الانام
کرده باشد بهر کس وقتی حرام
هوش مصنوعی: وجود ندارد که بگوییم خداوند برای کسی زمانی را که در آن انجام کارها حلال نیست، قرار داده باشد.
هیچ حاضر بوده اید آیا شما
چونکه بر تحریم شد امر از خدا
هوش مصنوعی: آیا تا به حال به این فکر کرده‌اید که وقتی خداوند چیزی را ممنوع کرده، چه واکنشی نشان داده‌اید؟
بهر فهم حلّ و حرمت نیست راه
جز به کشف و سمع صادق از اِله
هوش مصنوعی: برای درک حقیقت و احترام به آن، راهی جز کشف و شنیدن صدای راستین از منبع الهی وجود ندارد.
بر نبییّی چون شما می نگروید
پس توانید از کجا حکمی شنید
هوش مصنوعی: اگر شخصی چون شما را نبی نداند، پس از کجا می‌تواند حکمی از او بشنود؟
ور که اینها باشد از کشف و شهود
میبگویید آن مکاشف، خود که بود
هوش مصنوعی: اگر کسی درباره کشف و شهود صحبت می‌کند، باید بپرسید که آن کسی که این تجارب را دارد، خود چه کسی است و چه نسبتی با این تجارب دارد.
کرده کی پیغمبری آن را حرام
یا مبرهن کی شد از عقلی تمام
هوش مصنوعی: آیا کسی که پیغمبر بوده، حرام یا واضح می‌تواند باشد؟ یا اینکه این موضوع به طور کامل از عقل به دست آمده است؟
آمد از روی تعرض بر رسول
عوف بن مالک نه بر وجه قبول
هوش مصنوعی: با نگرش تهاجمی به رسول عوف بن مالک نزدیک شد، نه به قصد پذیرش و استقبال.
گفت کردی تو حلال اندر مقام
آنچه کردند آن پدرهامان حرام
هوش مصنوعی: تو اجازه دادی که کارهایی که آن پدران ما انجام دادند، حلال شود.
گفت او، تحریم آنها باطل است
نه از خدا و نه از شهود کامل است
هوش مصنوعی: او گفت که منع کردن آنها نادرست است، نه به خاطر خدا و نه به خاطر شهود کامل.
آنچه کردند آن پدرهاتان حرام
مینگردد آن محرّم بر انام
هوش مصنوعی: پدران شما کارهایی را انجام داده‌اند که نباید انجام می‌شد، بنابراین چیزهایی که آن‌ها انجام دادند، نباید بر شما حرام باشد.
کیست ظالم تر از آن کس کافترا
بندد اندر حلّ و حرمت بر خدا
هوش مصنوعی: چه کسی می‌تواند ظالم‌تر از آن شخص باشد که برای خداوند در مسائل حلال و حرام محدودیت ایجاد کند؟
مردمان را تا نماید گمره او
بی ز علم و دانشی در جستجو
هوش مصنوعی: مردم را به دنبال او می‌کشاند که در جهل و ناآگاهی به جستجو پرداخته‌اند.
راه ننماید خدا بر ظالمان
که بر او بندند کذبی آن چنان
هوش مصنوعی: خداوند مسیر را به ظالمان نشان نمی‌دهد، زیرا آن‌ها به او دروغ می‌گویند و نادرست عمل می‌کنند.
مشرکان گفتند اَنعام ار حرام
نیست بر کس پس حرام آمد کدام
هوش مصنوعی: مشرکان می‌گفتند اگر دام‌ها و حیوانات حرام نیستند، پس کدام چیز حرام است؟
گو نمی یابم به قرآن وآنچه وحی
شد به من چیزی حرام از امر و نهی
هوش مصنوعی: من هیچ چیزی را در قرآن و آنچه که به من وحی شده است، از دستورات و نهی‌ها حرام نمی‌بینم.
بر خورنده که خورد زآن طعمه هم
جز که باشد میته یا مسفوح دم
هوش مصنوعی: آن کسی که از آن طعمه می‌خورد، جز اینکه میته (مرده) یا ذبح شده باشد، چیز دیگری نیست.
یا که لحم خوک کآن باشد پلید
یا به فسقی باشد ار چیزی پدید
هوش مصنوعی: یا اینکه گوشت خوک که نجس است، یا اگر هم چیزی دیگر باشد، آن هم به خاطر فاسد بودنش ناپاک است.
یعنی ار حیوان پاکی را عیان
کشته باشندش به فسقی جاهلان
هوش مصنوعی: اگر حیوانی پاک و بی‌گناه را به دست نادانی‌ها و افراد فاسد بکشند، این عمل نشان‌دهنده بی‌رحمی و نادانی آن‌هاست.
وقت ذبحش غیر حق آوازها
باز بردارند آن خود سازها
هوش مصنوعی: زمانی که او را برای ذبح آماده می‌کنند، صدای آن سازها را از دیگر صداها جدا می‌کنند.
پس اگر بیچاره ای را شد ضرور
بهر حفظ جان خورد زآن نیست دور
هوش مصنوعی: اگر کسی در شرایط سخت و ناچار باشد که برای حفظ جان خود غذا بخورد، نباید او را سرزنش کرد.
یعنی ار در اکل میته مضطر است
قدر حاجت زآن خورد چون درخور است
هوش مصنوعی: اگر انسان در شرایطی قرار بگیرد که مجبور باشد چیزی که خوردنش حرام است، بخورد، تنها به مقدار نیازش و به طور متناسب با آن نیاز، باید اقدام کند.
تا شود سدّ رمق زآن نی زیاد
وآن بود بر غَیرَ باغ و غیر عاد
هوش مصنوعی: برای این که نیروی او از بین برود، باید در جایی دیگر و در غیر از باغ و غیر از عاد باشد.
اکل آن باشد ز فقر و عسرتی
نی که از روی ستم یا لذتی
هوش مصنوعی: غذای واقعی آن است که بر اثر فقر و سختی به دست آید، نه اینکه به خاطر ظلم یا لذت‌طلبی به دست آمده باشد.
پس بود پروردگار آمرزگار
هم رحیم و مهربان بر میته خوار
هوش مصنوعی: این جا به وجود خداوندی اشاره شده است که همواره بخشنده و مهربان است و به کسانی که به او پناه می‌آورند، رحم و محبت می‌کند، حتی اگر در شرایط سخت یا ضعیفی قرار داشته باشند.
هم بر آنها که یهودند از انام
ذِی ظُفُر گردید ز امر ما حرام
هوش مصنوعی: این بیت به این معناست که بر کسانی که یهودی هستند، از طرف ما امری ممنوع شده است.
یعنی از هر جانور کاندر ظهور
ناخن استش از سباع و از طیور
هوش مصنوعی: این جمله به این معناست که هر حیوانی که در جهان وجود دارد، چه از نوع درنده‌ها و چه از پرندگان، دارای ویژگی‌ها و خصوصیات خاص خود است. به عبارت دیگر، هر موجودی در طبیعت دارای نشانه‌ها و تمایزاتی است که آن را از دیگران متمایز می‌کند.
هم ز گاو و گوسفند از هر کدام
شحمشان کردیم بر ایشان حرام
هوش مصنوعی: از هر دو حیوان، یعنی گاو و گوسفند، چربی و دهن آنها را گرفته‌ایم و بر ایشان حرام شده است.
شحمشان، پیه درون است از نشان
جز که چسبیده بود بر پشتشان
هوش مصنوعی: آنها چربی و پیه‌ای دارند که نشان‌دهنده درونی از خودشان است، چیزی که بر پشت آنها چسبیده و دیده می‌شود.
آنچه آن بر پشت و پهلو ملصق است
یا بر امعاء خارج از نهی حق است
هوش مصنوعی: هر چیزی که بر روی بدن یا درون آن به صورت غیرمجاز وجود دارد، مخالف دستورات الهی است.
عطف باشد یا حوایآ بر شُحُوم
شد حرام اعنی بر ایشان در رسوم
هوش مصنوعی: این عبارت به این معناست که برخی از چیزها، مثلاً شُحوم، در برخی موارد به خاطر عادت‌ها و رسوم خاص، حرام به حساب می‌آیند. در واقع، این موضوع به نوعی به قوانین و شیوه‌های اجتماعی اشاره دارد که ممکن است بر روی نظرات و رفتارها اثر بگذارد.
او بود بر معنی و آواز کلام
چربی امعاست هم یعنی حرام
هوش مصنوعی: این شخص به معنای عمیق و آواز کلمات تسلط دارد و کلامش مانند چربی است که هم می‌تواند نیکو باشد و هم به سمت حرام برود.
آنچه یا با استخوان آمیخته
بر حرام است این همه انگیخته
هوش مصنوعی: هر چیزی که با جسم و وجود ما در ارتباط باشد و دارای ویژگی‌های ناپسند باشد، بهمان اندازه انرژی و فعالیت‌های منفی را تحریک می‌کند.
هست این تحریم در هر دورشان
همچنین پاداش ظلم و جورشان
هوش مصنوعی: این محدودیت و ممنوعیت در هر زمان ناشی از ظلم و ستمی است که انجام داده‌اند.
همچو قتل انبیاء و اکل ربا
خوردن اموال مردم بر جفا
هوش مصنوعی: این بیت به رفتارهای نادرست و غیراخلاقی اشاره دارد که به نوعی ظلم و ستم به دیگران محسوب می‌شود. مانند کشتن پیامبران و خوردن ربا، که نمایانگر ظلم به حقوق دیگران و تجاوز به حریم آنان است. در واقع، این اعمال نشان‌دهنده تأثیرات منفی بر جامعه و از بین بردن عدالت و انصاف است.
همچنین گویند ارباب بیان
پادشاهانی ز اسرائیلیان
هوش مصنوعی: برخی می‌گویند که بزرگ‌ترین سخنگویان و ادیبان از میان پادشاهان اسرائیل بوده‌اند.
از فقیران منع کردند از غرور
اکل لحم و شحم آن جم له طیور
هوش مصنوعی: از مسکینان خواسته‌اند که از خود بزرگ‌بینی پرهیز کنند، زیرا غذاهای خوشمزه و لذیذ فقط برای پرندگان است.
حق تعالی کرد زآن اِستم حرام
بهر ایشان آنچه شد ذکرش تمام
هوش مصنوعی: خداوند به خاطر آن استم که ذکرش به طور کامل بیان شده است، برای آنان حرام قرار داد.
این نباشد حکم عقل اینجا بِایست
نهی شرعی از پی پاداش نیست
هوش مصنوعی: این درست نیست که عقل اینجا حکم کند که توقف کنیم، زیرا نهی شرعی در پی پاداش نیست.
بلکه فضل محض باشد بر عباد
هر زمانی هم به وفق عدل و داد
هوش مصنوعی: بلکه این لطف و بخشش تنها از سوی خداوند است که در هر زمانی بر بندگانش نازل می‌شود و همیشه با توجه به عدالت و انصاف انجام می‌گیرد.
ور که هم باشد جزای آن عمل
هست آن هم فضل دیگر در محل
هوش مصنوعی: اگر کسی جزای عمل خود را ببیند، آن جزا نیز نوعی نعمت و فضل دیگر در مکان مناسب خود است.
بر فقیران چونکه بگرفتند تنگ
وآن سبب بر قهر حق شد بی درنگ
هوش مصنوعی: هنگامی که به فقیران سختی می‌رسد و آن سبب می‌شود که خداوند به سرعت بر آنان خشم کند.
چونکه درویش از غنی سوزد دلش
آتش اندازد به کشت و حاصلش
هوش مصنوعی: وقتی درویش از ثروتمند ناراحت می‌شود، دلش را به آتش می‌کشد و به زمین و محصولش آسیب می‌زند.
حق به دفع آتشی اندوخته
که شود زو صد جحیم افروخته
هوش مصنوعی: خدای حق آتشی را که به خاطر خطاها و گناهان در دل انسان‌ها جمع شده، خاموش می‌کند تا از آن جهنم‌های زیادی به وجود نیاید.
بهر ایشان کرد آن اشیاء حرام
تا که گردد سهل تر کار عوام
هوش مصنوعی: وسیله‌هایی که خداوند حرام کرده است، به خاطر آن است که کار مردم عادی آسان‌تر شود.
این بود آثار لطفش بر فقیر
تا نباشی بر فقیران سختگیر
هوش مصنوعی: این نشانه‌های مهربانی او بر فقیران است که باید با آنان با محبت و نرمش رفتار کرد و سخت‌گیری نکنید.
گفت حق، کردید چون منع از حلال
آن فقیران را شد آتش آن خصال
هوش مصنوعی: خداوند فرمود، زمانی که شما از استفاده حلال به فقیران جلوگیری کردید، این رفتار ناپسند به آتش دوزخی منجر می‌شود.
از پی اطفاء آن نار از شما
منع لذت ها کنم اندر جزا
هوش مصنوعی: من به دنبال آرام کردن آن آتش هستم و از شما درخواست می‌کنم که لذت‌های خاصی را در عوض این کار کنار بگذارید.
تا به هم باشید یکسان در خورش
هم دهد بر عدلتان حق پرورش
هوش مصنوعی: تا زمانی که شما به یکدیگر نزدیک و همدل باشید، برابری و انصاف شما در زندگی، برکت و شکوفایی را برایتان به ارمغان می‌آورد.
ما در اخباریم گفت از صادقان
در حلال و در حرام از هر نشان
هوش مصنوعی: ما در خبرها و مطالب گفته شده از افراد معتبر در مورد چیزهای حلال و حرام اطلاعات داریم و از هر نشانه و علامتی که نشان‌دهنده این موارد باشد، آگاهیم.
پس نمایند ار که تکذیب یهود
زآنچه کردم بر تو وحی اندر حدود
هوش مصنوعی: اگر یهودیان بر آنچه که من بر تو وحی کرده‌ام، در احکام و محدودیت‌ها، کفر ورزند و آن را انکار کنند، این موضوع بر آنها باز خواهد گشت.
پس به ایشان گو بود رب شما
رحمتش واسع به کل ماسوی
هوش مصنوعی: به آنها بگو که پروردگار شما رحمتش به همه موجودات فراگیر و وسیع است.
گر دهد مهلت شما را در عذاب
نیست در امهالش اهمال از عِقاب
هوش مصنوعی: اگر خداوند به شما مهلت دهد، در عذابی نخواهید بود؛ اما اگر در این مهلت غفلت کنید، از عذاب در امان نخواهید ماند.
بأس او هرگز نخواهد گشت رد
از گروه مجرمان در فعل بد
هوش مصنوعی: بزرگی و قدرت او هرگز از گروه فاسدان در انجام کارهای زشت دور نخواهد شد.
زود باشد کز طریق اعتذار
مشرکان گویند بعد از اضطرار
هوش مصنوعی: به زودی مشرکان بعد از آنکه در تنگنا قرار بگیرند، بهانه‌جویی و عذرخواهی خواهند کرد.
گر خدا می خواست ما و آباء ما
شرک ناوردیم هرگز بر خدا
هوش مصنوعی: اگر خداوند می‌خواست که ما و نسل‌های گذشته‌مان به شرک دچار نشویم، هرگز بر خداوند تاثیری نمی‌گذاشت.
هم نمیکردیم چیزی را حرام
شرک و تحریم است یعنی ز و تمام
هوش مصنوعی: ما هرگز چیزی را حرام نمی‌کردیم، زیرا شرک و تحریم به آن معناست که از تمامیت دور می‌شود.
این سخن جبر است و شرحش سر به سر
گشت مذکور ار که داری در نظر
هوش مصنوعی: این عبارت به این معناست که این کلام بیان یک ضرورت و تقدیر است و اگر آن را در نظر بگیری، تمام توضیحات و جزئیات آن نیز به وضوح قابل درک خواهد بود.
کی غنیِ مقتدر بر عاجزی
میکند جبر ار به دانش فایزی
هوش مصنوعی: کسی که توانگر و قدرتمند است، ناتوانی را تحت فشار نمی‌آورد، اگر که به علم و دانش نایل شود.
یا که تکلیفی کند در صورتی
که بداند نیست او را قدرتی
هوش مصنوعی: شاید او از روی وظیفه و بی‌خیالی چیزی انجام دهد، در حالی که خودش می‌داند که هیچ قدرتی برای انجام آن ندارد.
یا شود او را در افعالی معین
پس به او گوید چرا کردی چنین
هوش مصنوعی: ممکن است او در برخی کارها به شکل مشخصی عمل کند، سپس از او می‌پرسند که چرا این کار را انجام داده است.
همچنان که سعی در تکذیب تو
میکنند این قوم پُر مکر از عتو
هوش مصنوعی: این مردم مکار همچنان که تلاش می‌کنند تو را انکار کنند، در واقع خود آنها در افراط و زیاده‌روی گرفتار شده‌اند.
که نکرده منع ما را از قدم
هیچ از تحریم و شرک آن ذوالکرم
هوش مصنوعی: هیچ چیزی مانع ما نشده است که قدمی برداریم، نه تحریم و نه شرک آن ذات بزرگوار.
آن کسان که بوده ز ایشان پیشتر
کرده تکذیب از رسل زین بیشتر
هوش مصنوعی: کسانی که پیش‌تر از آن‌ها پیامبران را انکار کرده‌اند، از این گروه بیشتر بوده‌اند.
تا چشیدند آن عذابی که سزا
بود در تکذیب ایشان را ز ما
هوش مصنوعی: وقتی کسی عذاب و مجازاتی را که شایسته‌اش بود تجربه کرد، به خاطر انکار و عدم پذیرش حقیقت ما.
گو بر ایشان هیچ د ر نزد شما
هست آیا امر معلومی به جا
هوش مصنوعی: آیا به آن‌ها چیزی در نزد شما هست که به‌عنوان یک مسئله مشخص انجام شود؟
که بدان آرید برهانی صریح
بر کلام خویش و آن باشد صحیح
هوش مصنوعی: برای اینکه صحبت‌های خود را ثابت کنید، باید دلیلی واضح و روشن ارائه دهید که صحت آن را تأیید کند.
پس به ما ظاهر کنید آن را کنون
نزد حجت آورید آن را برون
هوش مصنوعی: پس آن را به ما نشان دهید و اکنون آن را نزد حجت ببرید و بیرون بیاورید.
پیروی اندر مقال خویشتن
مر شما را نیست غیر از وهم و ظن
هوش مصنوعی: شما وقتی بر اساس افکار و تصورات خودتان حرکت می‌کنید، به غیر از خیال و گمان هیچ‌چیز دیگری ندارید.
نیستید الاّ که گویید افترا
هم دروغی بس هویدا بر خدا
هوش مصنوعی: شما وجود ندارید مگر اینکه بگویید که اتهام زدن به خدا هم یک دروغ آشکار است.
گر که گویم شرح ظن بر اهل هوش
مر اصولی سخت آید در خروش
هوش مصنوعی: اگر بخواهم درباره تردیدهایم با افراد باهوش صحبت کنم، ممکن است برای آنها توضیحاتی که می‌دهم بسیار پیچیده و دشوار به نظر برسد.
نیستم مایل که در تفسیر من
اعتراضی کس نماید در سخن
هوش مصنوعی: من دوست ندارم کسی در مورد تفسیر من اعتراضی بکند یا نظری مخالف بیان کند.
زین گذشتم کو نیاید در جدال
آنکه دور است از بساط اهل حال
هوش مصنوعی: من از بحث و جدل با کسی که دور از حال و حالات حقیقی است، عبور کرده‌ام.
می نپندارم که دارد حاصلی
اینکه آید در تخاصم ناقلی
هوش مصنوعی: من فکر نمی‌کنم که درگیر شدن با دعوا و بحث نتیجه‌ای داشته باشد.
جای خود در نزد ارباب عقول
لازم و واجب بود علم اصول
هوش مصنوعی: برای درک مسائل فلسفی و علمی، داشتن دانش اصول بسیار ضروری و لازم است.
این قدر دان هیچ اگر با مدرکی
نیست از ظنّت ثمر در مسلکی
هوش مصنوعی: اگرچه ممکن است به دانش زیادی دست پیدا کرده باشی، ولی اگر مدرکی برای اثبات آن ندارید، شک و تردید در مسأله‌ای هیچ سودی نخواهد داشت.