گنجور

۱۰- آیات ۹۹ تا ۱۲۳

وَ هُوَ اَلَّذِی أَنْزَلَ مِنَ اَلسَّمٰاءِ مٰاءً فَأَخْرَجْنٰا بِهِ نَبٰاتَ کُلِّ شَیْ‌ءٍ فَأَخْرَجْنٰا مِنْهُ خَضِراً نُخْرِجُ مِنْهُ حَبًّا مُتَرٰاکِباً وَ مِنَ اَلنَّخْلِ مِنْ طَلْعِهٰا قِنْوٰانٌ دٰانِیَةٌ وَ جَنّٰاتٍ مِنْ أَعْنٰابٍ وَ اَلزَّیْتُونَ وَ اَلرُّمّٰانَ مُشْتَبِهاً وَ غَیْرَ مُتَشٰابِهٍ اُنْظُرُوا إِلیٰ ثَمَرِهِ إِذٰا أَثْمَرَ وَ یَنْعِهِ إِنَّ فِی ذٰلِکُمْ لَآیٰاتٍ لِقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ (۹۹) وَ جَعَلُوا لِلّٰهِ شُرَکٰاءَ اَلْجِنَّ وَ خَلَقَهُمْ وَ خَرَقُوا لَهُ بَنِینَ وَ بَنٰاتٍ بِغَیْرِ عِلْمٍ سُبْحٰانَهُ وَ تَعٰالیٰ عَمّٰا یَصِفُونَ (۱۰۰) بَدِیعُ اَلسَّمٰاوٰاتِ وَ اَلْأَرْضِ أَنّٰی یَکُونُ لَهُ وَلَدٌ وَ لَمْ تَکُنْ لَهُ صٰاحِبَةٌ وَ خَلَقَ کُلَّ شَیْ‌ءٍ وَ هُوَ بِکُلِّ شَیْ‌ءٍ عَلِیمٌ (۱۰۱) ذٰلِکُمُ اَللّٰهُ رَبُّکُمْ لاٰ إِلٰهَ إِلاّٰ هُوَ خٰالِقُ کُلِّ شَیْ‌ءٍ فَاعْبُدُوهُ‌ وَ هُوَ عَلیٰ کُلِّ شَیْ‌ءٍ وَکِیلٌ (۱۰۲) لاٰ تُدْرِکُهُ اَلْأَبْصٰارُ وَ هُوَ یُدْرِکُ اَلْأَبْصٰارَ وَ هُوَ اَللَّطِیفُ اَلْخَبِیرُ (۱۰۳) قَدْ جٰاءَکُمْ بَصٰائِرُ مِنْ رَبِّکُمْ فَمَنْ أَبْصَرَ فَلِنَفْسِهِ وَ مَنْ عَمِیَ فَعَلَیْهٰا وَ مٰا أَنَا عَلَیْکُمْ بِحَفِیظٍ (۱۰۴) وَ کَذٰلِکَ نُصَرِّفُ اَلْآیٰاتِ وَ لِیَقُولُوا دَرَسْتَ وَ لِنُبَیِّنَهُ لِقَوْمٍ یَعْلَمُونَ (۱۰۵) اِتَّبِعْ مٰا أُوحِیَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ لاٰ إِلٰهَ إِلاّٰ هُوَ وَ أَعْرِضْ عَنِ اَلْمُشْرِکِینَ (۱۰۶) وَ لَوْ شٰاءَ اَللّٰهُ مٰا أَشْرَکُوا وَ مٰا جَعَلْنٰاکَ عَلَیْهِمْ حَفِیظاً وَ مٰا أَنْتَ عَلَیْهِمْ بِوَکِیلٍ (۱۰۷) وَ لاٰ تَسُبُّوا اَلَّذِینَ یَدْعُونَ مِنْ دُونِ اَللّٰهِ فَیَسُبُّوا اَللّٰهَ عَدْواً بِغَیْرِ عِلْمٍ کَذٰلِکَ زَیَّنّٰا لِکُلِّ أُمَّةٍ عَمَلَهُمْ ثُمَّ إِلیٰ رَبِّهِمْ مَرْجِعُهُمْ فَیُنَبِّئُهُمْ بِمٰا کٰانُوا یَعْمَلُونَ (۱۰۸) وَ أَقْسَمُوا بِاللّٰهِ جَهْدَ أَیْمٰانِهِمْ لَئِنْ جٰاءَتْهُمْ آیَةٌ لَیُؤْمِنُنَّ بِهٰا قُلْ إِنَّمَا اَلْآیٰاتُ عِنْدَ اَللّٰهِ وَ مٰا یُشْعِرُکُمْ أَنَّهٰا إِذٰا جٰاءَتْ لاٰ یُؤْمِنُونَ (۱۰۹) وَ نُقَلِّبُ أَفْئِدَتَهُمْ وَ أَبْصٰارَهُمْ کَمٰا لَمْ یُؤْمِنُوا بِهِ أَوَّلَ مَرَّةٍ وَ نَذَرُهُمْ فِی طُغْیٰانِهِمْ یَعْمَهُونَ (۱۱۰) وَ لَوْ أَنَّنٰا نَزَّلْنٰا إِلَیْهِمُ اَلْمَلاٰئِکَةَ وَ کَلَّمَهُمُ اَلْمَوْتیٰ وَ حَشَرْنٰا عَلَیْهِمْ کُلَّ شَیْ‌ءٍ قُبُلاً مٰا کٰانُوا لِیُؤْمِنُوا إِلاّٰ أَنْ یَشٰاءَ اَللّٰهُ وَ لٰکِنَّ أَکْثَرَهُمْ یَجْهَلُونَ (۱۱۱) وَ کَذٰلِکَ جَعَلْنٰا لِکُلِّ نَبِیٍّ عَدُوًّا شَیٰاطِینَ اَلْإِنْسِ وَ اَلْجِنِّ یُوحِی بَعْضُهُمْ إِلیٰ بَعْضٍ زُخْرُفَ اَلْقَوْلِ غُرُوراً وَ لَوْ شٰاءَ رَبُّکَ مٰا فَعَلُوهُ فَذَرْهُمْ وَ مٰا یَفْتَرُونَ (۱۱۲) وَ لِتَصْغیٰ إِلَیْهِ أَفْئِدَةُ اَلَّذِینَ لاٰ یُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ وَ لِیَرْضَوْهُ وَ لِیَقْتَرِفُوا مٰا هُمْ مُقْتَرِفُونَ (۱۱۳) أَ فَغَیْرَ اَللّٰهِ أَبْتَغِی حَکَماً وَ هُوَ اَلَّذِی أَنْزَلَ إِلَیْکُمُ اَلْکِتٰابَ مُفَصَّلاً وَ اَلَّذِینَ آتَیْنٰاهُمُ اَلْکِتٰابَ یَعْلَمُونَ أَنَّهُ مُنَزَّلٌ مِنْ رَبِّکَ بِالْحَقِّ فَلاٰ تَکُونَنَّ مِنَ اَلْمُمْتَرِینَ (۱۱۴)وَ تَمَّتْ کَلِمَةُ رَبِّکَ صِدْقاً وَ عَدْلاً لاٰ مُبَدِّلَ لِکَلِمٰاتِهِ وَ هُوَ اَلسَّمِیعُ اَلْعَلِیمُ (۱۱۵) وَ إِنْ تُطِعْ أَکْثَرَ مَنْ فِی اَلْأَرْضِ یُضِلُّوکَ عَنْ سَبِیلِ اَللّٰهِ إِنْ یَتَّبِعُونَ إِلاَّ اَلظَّنَّ وَ إِنْ هُمْ إِلاّٰ یَخْرُصُونَ (۱۱۶) إِنَّ رَبَّکَ هُوَ أَعْلَمُ مَنْ یَضِلُّ عَنْ سَبِیلِهِ وَ هُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِینَ (۱۱۷) فَکُلُوا مِمّٰا ذُکِرَ اِسْمُ اَللّٰهِ عَلَیْهِ إِنْ کُنْتُمْ بِآیٰاتِهِ مُؤْمِنِینَ (۱۱۸) وَ مٰا لَکُمْ أَلاّٰ تَأْکُلُوا مِمّٰا ذُکِرَ اِسْمُ اَللّٰهِ عَلَیْهِ وَ قَدْ فَصَّلَ لَکُمْ مٰا حَرَّمَ عَلَیْکُمْ إِلاّٰ مَا اُضْطُرِرْتُمْ إِلَیْهِ وَ إِنَّ کَثِیراً لَیُضِلُّونَ بِأَهْوٰائِهِمْ بِغَیْرِ عِلْمٍ إِنَّ رَبَّکَ هُوَ أَعْلَمُ بِالْمُعْتَدِینَ (۱۱۹) وَ ذَرُوا ظٰاهِرَ اَلْإِثْمِ وَ بٰاطِنَهُ إِنَّ اَلَّذِینَ یَکْسِبُونَ اَلْإِثْمَ سَیُجْزَوْنَ بِمٰا کٰانُوا یَقْتَرِفُونَ (۱۲۰) وَ لاٰ تَأْکُلُوا مِمّٰا لَمْ یُذْکَرِ اِسْمُ اَللّٰهِ عَلَیْهِ وَ إِنَّهُ لَفِسْقٌ وَ إِنَّ اَلشَّیٰاطِینَ لَیُوحُونَ إِلیٰ أَوْلِیٰائِهِمْ لِیُجٰادِلُوکُمْ وَ إِنْ أَطَعْتُمُوهُمْ إِنَّکُمْ لَمُشْرِکُونَ (۱۲۱) أَ وَ مَنْ کٰانَ مَیْتاً فَأَحْیَیْنٰاهُ وَ جَعَلْنٰا لَهُ نُوراً یَمْشِی بِهِ فِی اَلنّٰاسِ کَمَنْ مَثَلُهُ فِی اَلظُّلُمٰاتِ لَیْسَ بِخٰارِجٍ مِنْهٰا کَذٰلِکَ زُیِّنَ لِلْکٰافِرِینَ مٰا کٰانُوا یَعْمَلُونَ (۱۲۲) وَ کَذٰلِکَ جَعَلْنٰا فِی کُلِّ قَرْیَةٍ أَکٰابِرَ مُجْرِمِیهٰا لِیَمْکُرُوا فِیهٰا وَ مٰا یَمْکُرُونَ إِلاّٰ بِأَنْفُسِهِمْ وَ مٰا یَشْعُرُونَ (۱۲۳)

و اوست که فرو فرستاد از آسمان آب را پس بیرون آوردیم بآن رستنی همه چیز را پس بیرون آوردیم از آن سبزه که بر می‌آوریم از آن دانه بر یکدیگر سوار و از درخت خرما از شکوفه‌اش خوشهای نزدیک بهم و بوستانها از انگورها و زیتون و انار شبیه بهم و ناشبیه بهم بنگرید بثمرش چون بار می‌آورد و رسیدنش بدرستی که در آن هر آینه نشانهاست از برای گروهی که می‌گروند (۹۹) و گردانیدند از برای خدا انبازان جن را و آفرید آنها را و تراشیدند از برای او پسران و دختران بدون دانشی منزه است او و برتر است از آنچه نسبت می‌دهند (۱۰۰) نخست آفریننده آسمانها و زمین است کجا باشد مر او را فرزندی و نباشد مر او را زنی و آفرید همه چیز را و او بهمه چیزی داناست (۱۰۱) آنست خدا پروردگارتان نیست خدایی مگر او که آفریدگار همه چیز است پس بپرستید او را و او بر همه چیز کارگزار است (۱۰۲) در نیابد او را دیده‌ها و او در میابد دیده‌ها را و اوست باریک‌بین آگاه (۱۰۳) بتحقیق آمد شما را دلیلهای بینش بخش از پروردگارتان پس هر که بینا شد پس باشد برای نفس او و کسی که کور ماند پس باشد بر خودش و نیستم من بر شما نگهبان (۱۰۴) و همچنین مکرر میاریم آیتها را و تا مبادا گویند درس خوانده و برای آنکه بیان کنیم آن را از برای گروهی که می‌دانند (۱۰۵) پیروی کن آنچه وحی کرده شد بتو از پروردگارت نیست خدایی مگر او و روی بگردان از شرک‌آورندگان (۱۰۶) و اگر خواسته بود خدا شرک نمی‌آوردند و نه گردانیدیم ترا بر ایشان نگهبان و نیستی تو بر ایشان کارگزار (۱۰۷) و دشنام مدهید آنان را که می‌خوانند از غیر خدا پس دشنام دهند خدا را از روی تعدی بدون دانشی همچنین آراستیم از برای هر گروهی کردارشان را پس بسوی پروردگارشان بازگشت ایشان پس خبر دهد ایشان را بآنچه بودند که می‌کردند (۱۰۸) و سوگند خوردند بخدا سخت‌ترین سوگندهاشان که اگر آید ایشان را آیتی هر آینه بگروند البته بآن بگو جز این نیست که آیتها نزد خداست و چه چیز آگاه کرد شما را که آن آیات چون آید ایشان را ایمان نخواهند آورد (۱۰۹) و بر می‌گردانیم دلهاشان را و چشمهاشان را هم چنان که ایمان نیاوردند بآن اول بار و وامی‌گذاریمشان در زیاده‌رویشان که سرگردان باشند (۱۱۰) و اگر آنکه ما فرستاده بودیم با ایشان فرشتگان را و سخن کرده بود با ایشان مردگان و جمع آورده بودیم بر ایشان همه چیز را گروه گروه نبودند که ایمان آوردند مگر آنکه خواسته باشد خدا و لیکن بیشترین ایشان نادان می‌باشند (۱۱۱) و همچنین گردانیدیم از برای هر پیغمبری دشمنی شیطانهای انس و جن می‌رسانند بعضی از ایشان بسوی بعضی آراسته گفتار باطل را از برای فریب و اگر خواستی پروردگار تو نکردندی آن را پس واگذار ایشان را بآنچه افترا می‌کنند (۱۱۲) و تا میل کنند بان دلهای آنان که نمی‌گروند بآخرت و تا پسند کنند آن را و تا کسب کنند آنچه را ایشانند کسب‌کنندگان (۱۱۳) آیا پس جز خدا را بجوئیم حکم‌کننده و اوست که فرو فرستاد بشما کتاب را تفصیل داده شده و آنان که دادیم ایشان را کتاب می‌دانند که آن فرو فرستاده شد است از پروردگارت بحق پس مباش البته از شرک‌آورندگان (۱۱۴)و تمام شد کلمه پروردگارت از روی راستی و عدالت نیست بدل‌کننده مر سخنانش را و اوست شنوای دانا (۱۱۵) و اگر اطاعت کنی اکثر کسانی را که در زمین‌اند گمراه می‌کنند تو را از راه خدا پیروی نمی‌کنند مگر گمان را و نیستند ایشان مگر آنکه بگمان حکم می‌کنند (۱۱۶) بدرستی که پروردگار تو اوست داناتر بکسی که گم می‌شود از راهش و اوست داناتر به هدایت‌یافتگان (۱۱۷) پس بخورید از آنچه یاد کرده شد نام خدا بر آن اگر هستید بآیاتش گروندگان (۱۱۸) و چیست مر شما را که نخورید از آنچه یاد کرده شد نام خدا بر آن و به تحقیق که تفصیل داد از برای شما آنچه را حرام کرد بر شما مگر آنچه مضطر شدید به آن به درستی که بسیاری هر آینه گمراه می‌کنند به خواهشهاشان بدون دانشی بدرستی که پروردگار تو او داناتر است به تعدی‌کنندگان (۱۱۹) و واگذارید بیرون گناه و درونش را به درستی که آنها که کسب می‌کنند گناه را زود باشد که جزا داده شوند به آنچه بودند که کسب می‌کردند (۱۲۰) و مخورید از آنچه یاد کرده نشد نام خدا بر آن و به درستی که آن هر آینه فسق است و به درستی که شیاطین هر آینه می‌رساند پنهانی به دوستانشان تا مجادله کنند با شما و اگر اطاعت کنند ایشان را به درستی که شما هر آینه باشید مشرکان (۱۲۱) آیا کسی که بود مرده پس زنده کردیم او را و گردانیدیم از برای او نوری که راه می‌رفته باشد بآن در مردمان چون کسی است که صفت او اینست که در تاریکیهاست نیست بیرون آینده از آن همچنین آراسته شد از برای کافران آنچه بودند که می‌کردند (۱۲۲) و همچنین گردانیدیم در هر قریه بزرگان را گناهکارانش تا مکر کنند در آن و مکر نمی‌کنند مگر به خودهاشان و نمی‌یابند (۱۲۳)

اوست آن کس که فرستاد از سماک
یا که از ابر آب تا روید ز خاک
لاله ها و باغها و افزون نبات
بهر نفعی هستت ار هیچ التفات
پس هم آوردیم بیرون ما ز وی
از نباتات و گیاه از کلّ شیء
هم برویاندیم سبزی ها از آن
دانه ها بر هم نشسته خوشه سان
آوریم از نخل هم خرما بُنان
وز شکوفه و غنچۀ او بالعیان
خوشه های متصل بر یکدگر
که نصیب از وی برد نوع بشر
باغها ز انگور و زیتون و انار
مشتبه بر یکدگرشان برگ و بار
هم به غیر مشتبه بعضی دگر
نی که مانندند با هم بالأثر
یا به هم مانند در شکل و نمود
نی ز وجه طعم و تأثیر وجود
بنگرید آن میوه ها را در نخست
چون درآیند از شکوفه خُرد و سست
بیمزه، بی منفعت تا نارس است
چون رسد خوش در مذاق هر کس است
انظُرُواْ یعنی میان این دو حال
عبرتی گیرید از نقص و کمال
اندر این باشد نشانها بر نسق
بهر قومی کآورند ایمان به حق
هم بگرداندند انبازان ز جن
مر خدا را فرقه ای نامطمئن
یعنی آن قومی که گویند از ضلال
شرّ ز شیطان است و خیر از ذوالجلال
از غلط گفتن یزدان و اهرمن
وآن دو فاعل هادیند و راهزن
غیر واحد نیست ممکن فاعلی
شرّ بود مجعول از آن گر عاقلی
خلق را داند شریک خالقش
جز کسی که نیست عقلی لایقش
بهر او بافند هم از ترّهات
بی ز دانایی، بنین و هم بنات
اوست پاک و برتر از آن کش صفت
می نمایند این چنین بی معرفت
اوست کو از نو پدید آرد چنین
بی معینی این سماوات و زمین
از کجا او راست فرزند و ولد
جفت چون هرگز نبودش در سند
آن ولد خواهد که محتاج زن است
نه کسی کو فارغ از وصف تن است
آفریده است او هر آن چیزی که هست
هم بود دانا به هر چیز از الست
این خدا که جامع این وصفهاست
در یقین پروردگار او بر شماست
نیست معبودی به جز وی بر سزا
آفرینندة هر آن چیزی بجا
پس پرستید آنکه معبودی بجاست
بر پرستش مستحق از ماسواست
همچنین است او به هر چیزی وکیل
مر نگهبان یعنی او را در سبیل
در نمی یابد مر او را دیده ها
لیک یابد دیده ها را او به جا
عقل یعنی سوی ذاتش نارساست
لیک او بر عقل و دانش رهنماست
هم به ذات خود لطیف است و خبیر
وز لطافت نیست هیچ او را نظیر
با تو گویم چند معنی از لطیف
جوهر ادراکت ار نبود کثیف
زآن یکی باریک بین و بس دقیق
در امور خلق و هم یار و رفیق
میتوانی گفت با وی رازها
که نگویی هیچ با دمساز ها
بس بود رازی که آن با یاورت
گر بگویی کوبد از وحشت سرت
همچنین با دوستان دلنواز
گر بگویی از تو جویند احتراز
لیک با او خفیه گر گویی بجاست
نیک یا بد، بنده را محرم خداست
رازها باشد که هر نفسی خجل
ماند از خود بگذراند گر به دل
لیک با حق گر بگوید نیست عیب
کوست صاحب راز و هم دانای غیب
بشنود هم در نهان آواز تو
هم نگهدارد ز لطف او راز تو
پس رساند بر مرادت در نهفت
لطفش اینسان است با هر بنده جفت
در دعاها از ره پیوستگی
از تو او را نیست هرگز خستگی
بشکنی صد بار اگر عهد نخست
باز چون بر وی کنی رو، یار توست
بر شما آمد علامتها پدید
کآن بُد ابواب بصیرت را کلید
یعنی آمد بر بصائر آشکار
بس نشانها نیک از پروردگار
پس هر آن کس بیندش با آن نظر
بهر خود کرده است تحصیل بصر
نفع آن یعنی بود راجع به وی
بیند از خود نفع بینش پی به پی
وآنکه او را می ندید از دوری اش
بهر او باشد زیان کوری اش
من رسولم نی نگهبان بر شما
تا که بر اعمالتان بدهم جزا
هم ز حکمت می بگردانیم ما
این چنین آیات خود را جا به جا
هست تصریف اعتبار از نقل شیء
یعنی از حالی به حالی پی به پی
گرچه گویند اهل مکه بی ز ترس
خوانده ای قرآن تو بر تعلیم و درس
زعمشان این بود کآن فخر کبار
گیرد این تعلیم از حِبر و یسار
کآن دو بنده بوده اند از اهل روم
اخذ از ایشان کردی آیات و علوم
پس بگردانیم آیت ها به راست
تا بدانند این نه از خلق، از خداست
می کنیم اینسان بیان آیات خود
بهر دانایان و ارباب خرد
آن کسانی که ندارند اشتباه
کاین کلام از حق بود نز ماسواه
نیست کس را از بشر این نطق و لب
گفت هر بشنید آن ذاک العجب
نیست این نطق از بشر آموخته
بل بود شمعی ز حق افروخته
کی بشر را باشد این گفتار و سیر
تا چه جای آنکه آموزد به غیر
خارج است از نوع گفتار این کلام
داند آن کو باشدش علم و مقام
هر عوامی را نباشد اطلاع
کاین سخن دارد ز مخلوق امتناع
در پی آن رو که بر سوی تو وحی
گشت از پروردگارت ز امر و نهی
باش خود بر دین توحید ای ودود
نیست غیر از او خدایی در وجود
رو بگردان از گروه مشرکین
رأی ایشان را نبینی چون متین
ور خدا می خواست هرگز ز ابتدا
شرک ناوردندی ایشان بر خدا
این منافی لیک با تکلیف بود
حق به کس تکلیف نه از جبری نمود
ما نگردانیده ایم ایچ ای خلیل
سوی ایشانت نگهبان یا وکیل
مر شما دشنام ندهید از ملا
آنچه را خوانند از غیر خدا
ناسزا تا هم نگویند از عناد
بر خدا و از جهل و طغیان و فساد
همچنان کآراستیم از حالشان
کافران را در نظر اعمالشان
ما ز بهر هر گروه آراستیم
آن عملهاشان که هم خود خواستیم
اندر این بسیار باشد گفتگو
کآن عملها از چه رو آراست او
تا به چشم آن گروه اعمال زشت
نیک آید هم به وفق سرنوشت
تا نپنداری که جبر است این به سر
جبر نبود در فعال مقتدر
نفس و دنیا را خدا از حکمتش
داده بر چشم خلایق زینتش
لیک گفت این بی ثبات و فانی است
لذت و بود و وجودش آنی است
وین بود محسوس بر هر دیده ای
نیست عقلت هیچش ار بگزیده ای
وز پی این شیء فانی یک نفس
نیستشان آسایش ارباب هوس
بی تعقل از مآل و حال آن
تا چه باشد در جزاء دنبال آن
وآنچه از دنیا نمایند اکتساب
بس بود دنیا پرستان را صواب
چون خدا زینت فزای عالم است
عالم آرا همچنین بر آدم است
پس چو برگردند بر پروردگار
بدهد ایشان را خبر از سرّ کار
یعنی آنچه می نمودند از امور
از بد و نیک آن زمان یابد ظهور
بر خدا سوگند خوردندی به جهد
کآید ایشان را گر آیاتی به عهد
همچو آیاتی که حق بر انبیا
داد چون احیای موتی برملا
یا چو آنکه کرد جاری از حجر
چشمه های آب موسی سر به سر
یا چو صالح کو درآوردی ز سنگ
ناقه را از بهر قومش بیدرنگ
زین قبیل آیات بینند ار عیان
بر نبی آرند ایمان مشرکان
گو جز این نبود که اینها نزد حق
باشد ار خواهد نماید بر فرق
خود چه چیز آگه شما را کرده باز
کآید آیت گر چنین از کارساز
همچنین نارند ایمان بر رسول
حق بر این داناست نی هر ناقبول
ما بگردانیم ایشان را فؤاد
تا بر آن آیات نارند اعتماد
هم بدینسان چشمه اشان را فتور
در رسد کز نور دین گردند کور
از کَما لَم یُؤْمِنُواْ بِه شد یقین
که ندارند آن جماعت نور دین
در نخست ایمان نیاوردند چون
عاقبت نارند هم قوم حرون
بازشان هِشتیم بر عدوان خویش
تا که در سرگشتگی مانند بیش
می فرستادیم گر ما یک به یک
بهر دعوت سوی ایشان از ملک
ور که می گفتند با ایشان سخن
مردگان آنسان که خواهند انجمن
بهر ایشان ور که می کردیم جمع
هر چه کآید نام او بر نطق و سمع
هر گُره میآمد ایشان را به پیش
در گواهی بر رسول پاک کیش
مینبودند آنکه ایمان آورند
جز که حق خواهد مر آن را در پسند
یعنی الاّ آنکه خواهد پروردگار
بهرشان ایمان به علم استوار
لیک ایشان اکثری زین جاهلند
وز اراده و امر باری غافلند
همچنان که ای محمّد(ص)در زمان
مر تو را هستند افزون دشمنان
ما بگرداندیم ز انسان و پری
دشمنان از بهر هر پیغمبری
بعضی از ایشان کنند از بد سری
وحی یعنی وسوسه بر دیگری
وحی، القای کلام است از خفا
یا که حق یا باطل این باشد بجا
جن کند اخبار بر بعضی ز انس
آنچه ز ایشان با شیاطینند جنس
آن سخنهای به کذب آراسته
از اباطیل و فریبی خاسته
خواست ور ایمانشان پروردگار
می نکردندی عداوت با کبار
پس تو بگذار آن گروه بی فروغ
وآنچه میبافند بر هم از دروغ
تا بگردانند قلب آن کسان
که نه بر آخر بود ایمانشان
وآنکه بپسندند آن را بهر خود
وآنکه کسب آن کنند از بی رشد
ور شما فرمان برید ای مؤمنان
زآن شیاطینِ موسوس در نهان
اندر استحلال آنچه شد حرام
پس شما باشید مشرک لاکلام
آنکه باشد مرده آیا در ضلال
یا به کفر و جهل و نقصان و وبال
زنده پس کردیم او را در ظهور
از ره اسلام و علم و عقل و نور
نوری از برهان بر او دادیم نیز
تا دهد مر حق و باطل را تمیز
میرود با آن میان مردمان
بر طریق راست بر امن و امان
همچو آن کو مانده بر ظلمات جهل
هم برون آینده زآن نبود به سهل
آن چنان کایمان به قلب مؤمنان
یافت زینت بی توهم، بی گمان
کافران را همچنین آراسته
گشت در دل آنچه نفس آن خواسته
می کنند آنچه از عبادت بر صنم
وین مزیّن نیست جز ابلیس هم
سجدة اصنام باشد حکم عام
بر هر آن کس کو پرستد نفس خام
خودپرستی نزد اهل معرفت
بدتر است از بت پرستی در صفت
شرک اعظم این بود گر مدرکی
زو گریزان و گریز از مشرکی
نفس دون را هر کجا یابی بکُش
دست و پایش را ببُر با تیغ هُش
بتگر است او هم بت و هم بت پرست
بشکن او را هم بکُش چو آری به دست
صد هزاران راه دارد در فنون
هر دم آید با تو از راهی برون
نه ا ز رهی آید که بیند هر شیء اش
جو نشان از من که تازی از پی اش
چون رسی بشناسی اش بر جای خود
گیری از وی جبّه و کالای خود
پس کنی با ذوالفقارش ریز ر یز
گر نباشی سست و بی دل در ستیز
یک رهش را با تو گویم ، دار حلم
چون درآید از طریق دین و علم
افکند صد گونه آشوب و جدل
که شود هم عقل فاسد ، هم عمل
تا رسد کار از سخنهای درشت
بر فضیحت ها و فحش و چوب و مشت
چونکه گوییش این رزالت بود و ننگ
علم را برهان به کار آید نه جنگ
کینه و جنگ و خصومت علم نیست
شأن عالم جز سکوت و حلم نیست
گوید این بحث از پی دین بود و حق
گر نمی کردم غلط می شد ورق
مشتبه می گشت مطلب بر عوام
پس بجا بود این تعارض در کلام
نفس خودبین با تو کرد آن فعل شوم
شد مخنث مرد میدان علوم
مابقی را جمله می کن زین قیا س
گر که باشی نکته دان و رهشناس
گفت زآن هر جا بیابی مشرکی
در زمانش سر ببر گر سالکی
تو ز آیت لفظ آن را خوانده ای
لیک باز از فهم معنی مانده ای
این قدر گفتیم بهر امتیاز
گشت باید جانب تفسیر باز
همچنان که مجرمان هستند بیش
در زمین مکه از هر دین و کیش
آفریدستیم ما در هر دهی
از اکابر مجرمان کارهی
هست تخصیص اکابر بهر آن
کاقویند ایشان به فعل از مردمان
یعنی آنسان کآفریدیم این چنین
در زمین مکه ما از مجرمین
عاقبت شد کار ایشان منتهی
بر فساد و مکر و ظلم و گمرهی
مکرشان با حق و خلق است آن فریق
مردمان را باز دارند از طریق
مکر جز با نفس هاشان کی کنند
لیک شاعر نیستند از بد پسند
مکر جز بر صاحب نالایقش
کی شود راجع ز حکم سابقش
۹- آیات ۹۱ تا ۹۸: وَ مٰا قَدَرُوا اَللّٰهَ حَقَّ قَدْرِهِ إِذْ قٰالُوا مٰا أَنْزَلَ اَللّٰهُ عَلیٰ بَشَرٍ مِنْ شَیْ‌ءٍ قُلْ مَنْ أَنْزَلَ اَلْکِتٰابَ اَلَّذِی جٰاءَ بِهِ مُوسیٰ نُوراً وَ هُدیً لِلنّٰاسِ تَجْعَلُونَهُ قَرٰاطِیسَ تُبْدُونَهٰا وَ تُخْفُونَ کَثِیراً وَ عُلِّمْتُمْ مٰا لَمْ تَعْلَمُوا أَنْتُمْ وَ لاٰ آبٰاؤُکُمْ قُلِ اَللّٰهُ ثُمَّ ذَرْهُمْ فِی خَوْضِهِمْ یَلْعَبُونَ (۹۱) وَ هٰذٰا کِتٰابٌ أَنْزَلْنٰاهُ مُبٰارَکٌ مُصَدِّقُ اَلَّذِی بَیْنَ یَدَیْهِ وَ لِتُنْذِرَ أُمَّ اَلْقُریٰ وَ مَنْ حَوْلَهٰا وَ اَلَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ یُؤْمِنُونَ بِهِ وَ هُمْ عَلیٰ صَلاٰتِهِمْ‌ یُحٰافِظُونَ (۹۲) وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ اِفْتَریٰ عَلَی اَللّٰهِ کَذِباً أَوْ قٰالَ أُوحِیَ إِلَیَّ وَ لَمْ یُوحَ إِلَیْهِ شَیْ‌ءٌ وَ مَنْ قٰالَ سَأُنْزِلُ مِثْلَ مٰا أَنْزَلَ اَللّٰهُ وَ لَوْ تَریٰ إِذِ اَلظّٰالِمُونَ فِی غَمَرٰاتِ اَلْمَوْتِ وَ اَلْمَلاٰئِکَةُ بٰاسِطُوا أَیْدِیهِمْ أَخْرِجُوا أَنْفُسَکُمُ اَلْیَوْمَ تُجْزَوْنَ عَذٰابَ اَلْهُونِ بِمٰا کُنْتُمْ تَقُولُونَ عَلَی اَللّٰهِ غَیْرَ اَلْحَقِّ وَ کُنْتُمْ عَنْ آیٰاتِهِ تَسْتَکْبِرُونَ (۹۳) وَ لَقَدْ جِئْتُمُونٰا فُرٰادیٰ کَمٰا خَلَقْنٰاکُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ وَ تَرَکْتُمْ مٰا خَوَّلْنٰاکُمْ وَرٰاءَ ظُهُورِکُمْ وَ مٰا نَریٰ مَعَکُمْ شُفَعٰاءَکُمُ اَلَّذِینَ زَعَمْتُمْ أَنَّهُمْ فِیکُمْ شُرَکٰاءُ لَقَدْ تَقَطَّعَ بَیْنَکُمْ وَ ضَلَّ عَنْکُمْ مٰا کُنْتُمْ تَزْعُمُونَ (۹۴) إِنَّ اَللّٰهَ فٰالِقُ اَلْحَبِّ وَ اَلنَّویٰ یُخْرِجُ اَلْحَیَّ مِنَ اَلْمَیِّتِ وَ مُخْرِجُ اَلْمَیِّتِ مِنَ اَلْحَیِّ ذٰلِکُمُ اَللّٰهُ فَأَنّٰی تُؤْفَکُونَ (۹۵) فٰالِقُ اَلْإِصْبٰاحِ وَ جَعَلَ اَللَّیْلَ سَکَناً وَ اَلشَّمْسَ وَ اَلْقَمَرَ حُسْبٰاناً ذٰلِکَ تَقْدِیرُ اَلْعَزِیزِ اَلْعَلِیمِ (۹۶) وَ هُوَ اَلَّذِی جَعَلَ لَکُمُ اَلنُّجُومَ لِتَهْتَدُوا بِهٰا فِی ظُلُمٰاتِ اَلْبَرِّ وَ اَلْبَحْرِ قَدْ فَصَّلْنَا اَلْآیٰاتِ لِقَوْمٍ یَعْلَمُونَ (۹۷) وَ هُوَ اَلَّذِی أَنْشَأَکُمْ مِنْ نَفْسٍ وٰاحِدَةٍ فَمُسْتَقَرٌّ وَ مُسْتَوْدَعٌ قَدْ فَصَّلْنَا اَلْآیٰاتِ لِقَوْمٍ یَفْقَهُونَ (۹۸)۱۱- آیات ۱۲۴ تا ۱۴۰: وَ إِذٰا جٰاءَتْهُمْ آیَةٌ قٰالُوا لَنْ نُؤْمِنَ حَتّٰی نُؤْتیٰ مِثْلَ مٰا أُوتِیَ رُسُلُ اَللّٰهِ اَللّٰهُ أَعْلَمُ حَیْثُ یَجْعَلُ رِسٰالَتَهُ سَیُصِیبُ اَلَّذِینَ أَجْرَمُوا صَغٰارٌ عِنْدَ اَللّٰهِ وَ عَذٰابٌ شَدِیدٌ بِمٰا کٰانُوا یَمْکُرُونَ (۱۲۴) فَمَنْ یُرِدِ اَللّٰهُ أَنْ یَهْدِیَهُ یَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلاٰمِ وَ مَنْ یُرِدْ أَنْ یُضِلَّهُ یَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَیِّقاً حَرَجاً کَأَنَّمٰا یَصَّعَّدُ فِی اَلسَّمٰاءِ کَذٰلِکَ یَجْعَلُ اَللّٰهُ اَلرِّجْسَ عَلَی اَلَّذِینَ لاٰ یُؤْمِنُونَ (۱۲۵) وَ هٰذٰا صِرٰاطُ رَبِّکَ مُسْتَقِیماً قَدْ فَصَّلْنَا اَلْآیٰاتِ لِقَوْمٍ یَذَّکَّرُونَ (۱۲۶) لَهُمْ دٰارُ اَلسَّلاٰمِ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ هُوَ وَلِیُّهُمْ بِمٰا کٰانُوا یَعْمَلُونَ (۱۲۷) وَ یَوْمَ یَحْشُرُهُمْ جَمِیعاً یٰا مَعْشَرَ اَلْجِنِّ قَدِ اِسْتَکْثَرْتُمْ مِنَ اَلْإِنْسِ وَ قٰالَ أَوْلِیٰاؤُهُمْ مِنَ اَلْإِنْسِ رَبَّنَا اِسْتَمْتَعَ بَعْضُنٰا بِبَعْضٍ وَ بَلَغْنٰا أَجَلَنَا اَلَّذِی أَجَّلْتَ لَنٰا قٰالَ اَلنّٰارُ مَثْوٰاکُمْ خٰالِدِینَ فِیهٰا إِلاّٰ مٰا شٰاءَ اَللّٰهُ إِنَّ رَبَّکَ حَکِیمٌ عَلِیمٌ (۱۲۸) وَ کَذٰلِکَ نُوَلِّی بَعْضَ اَلظّٰالِمِینَ بَعْضاً بِمٰا کٰانُوا یَکْسِبُونَ (۱۲۹) یٰا مَعْشَرَ اَلْجِنِّ وَ اَلْإِنْسِ أَ لَمْ یَأْتِکُمْ رُسُلٌ مِنْکُمْ یَقُصُّونَ عَلَیْکُمْ آیٰاتِی وَ یُنْذِرُونَکُمْ لِقٰاءَ یَوْمِکُمْ هٰذٰا قٰالُوا شَهِدْنٰا عَلیٰ أَنْفُسِنٰا وَ غَرَّتْهُمُ اَلْحَیٰاةُ اَلدُّنْیٰا وَ شَهِدُوا عَلیٰ أَنْفُسِهِمْ أَنَّهُمْ کٰانُوا کٰافِرِینَ (۱۳۰) ذٰلِکَ أَنْ لَمْ یَکُنْ رَبُّکَ مُهْلِکَ اَلْقُریٰ بِظُلْمٍ وَ أَهْلُهٰا غٰافِلُونَ (۱۳۱) وَ لِکُلٍّ دَرَجٰاتٌ مِمّٰا عَمِلُوا وَ مٰا رَبُّکَ بِغٰافِلٍ عَمّٰا یَعْمَلُونَ (۱۳۲) وَ رَبُّکَ اَلْغَنِیُّ ذُو اَلرَّحْمَةِ إِنْ یَشَأْ یُذْهِبْکُمْ وَ یَسْتَخْلِفْ مِنْ بَعْدِکُمْ مٰا یَشٰاءُ کَمٰا أَنْشَأَکُمْ مِنْ ذُرِّیَّةِ قَوْمٍ آخَرِینَ (۱۳۳) إِنَّ مٰا تُوعَدُونَ لَآتٍ وَ مٰا أَنْتُمْ بِمُعْجِزِینَ (۱۳۴) قُلْ یٰا قَوْمِ اِعْمَلُوا عَلیٰ مَکٰانَتِکُمْ إِنِّی عٰامِلٌ فَسَوْفَ تَعْلَمُونَ مَنْ تَکُونُ لَهُ عٰاقِبَةُ اَلدّٰارِ إِنَّهُ لاٰ یُفْلِحُ اَلظّٰالِمُونَ (۱۳۵) وَ جَعَلُوا لِلّٰهِ مِمّٰا ذَرَأَ مِنَ اَلْحَرْثِ وَ اَلْأَنْعٰامِ نَصِیباً فَقٰالُوا هٰذٰا لِلّٰهِ بِزَعْمِهِمْ وَ هٰذٰا لِشُرَکٰائِنٰا فَمٰا کٰانَ لِشُرَکٰائِهِمْ فَلاٰ یَصِلُ إِلَی اَللّٰهِ وَ مٰا کٰانَ لِلّٰهِ فَهُوَ یَصِلُ إِلیٰ شُرَکٰائِهِمْ سٰاءَ مٰا یَحْکُمُونَ (۱۳۶) وَ کَذٰلِکَ زَیَّنَ لِکَثِیرٍ مِنَ اَلْمُشْرِکِینَ قَتْلَ أَوْلاٰدِهِمْ شُرَکٰاؤُهُمْ لِیُرْدُوهُمْ وَ لِیَلْبِسُوا عَلَیْهِمْ دِینَهُمْ وَ لَوْ شٰاءَ اَللّٰهُ مٰا فَعَلُوهُ فَذَرْهُمْ وَ مٰا یَفْتَرُونَ (۱۳۷) وَ قٰالُوا هٰذِهِ أَنْعٰامٌ وَ حَرْثٌ حِجْرٌ لاٰ یَطْعَمُهٰا إِلاّٰ مَنْ نَشٰاءُ بِزَعْمِهِمْ وَ أَنْعٰامٌ حُرِّمَتْ ظُهُورُهٰا وَ أَنْعٰامٌ لاٰ یَذْکُرُونَ اِسْمَ اَللّٰهِ عَلَیْهَا اِفْتِرٰاءً عَلَیْهِ سَیَجْزِیهِمْ بِمٰا کٰانُوا یَفْتَرُونَ (۱۳۸) وَ قٰالُوا مٰا فِی بُطُونِ هٰذِهِ اَلْأَنْعٰامِ خٰالِصَةٌ لِذُکُورِنٰا وَ مُحَرَّمٌ عَلیٰ أَزْوٰاجِنٰا وَ إِنْ یَکُنْ مَیْتَةً فَهُمْ فِیهِ شُرَکٰاءُ سَیَجْزِیهِمْ وَصْفَهُمْ إِنَّهُ حَکِیمٌ عَلِیمٌ (۱۳۹) قَدْ خَسِرَ اَلَّذِینَ قَتَلُوا أَوْلاٰدَهُمْ سَفَهاً بِغَیْرِ عِلْمٍ وَ حَرَّمُوا مٰا رَزَقَهُمُ اَللّٰهُ اِفْتِرٰاءً عَلَی اَللّٰهِ قَدْ ضَلُّوا وَ مٰا کٰانُوا مُهْتَدِینَ (۱۴۰)

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی)
قالب شعری: مثنوی

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

وَ هُوَ اَلَّذِی أَنْزَلَ مِنَ اَلسَّمٰاءِ مٰاءً فَأَخْرَجْنٰا بِهِ نَبٰاتَ کُلِّ شَیْ‌ءٍ فَأَخْرَجْنٰا مِنْهُ خَضِراً نُخْرِجُ مِنْهُ حَبًّا مُتَرٰاکِباً وَ مِنَ اَلنَّخْلِ مِنْ طَلْعِهٰا قِنْوٰانٌ دٰانِیَةٌ وَ جَنّٰاتٍ مِنْ أَعْنٰابٍ وَ اَلزَّیْتُونَ وَ اَلرُّمّٰانَ مُشْتَبِهاً وَ غَیْرَ مُتَشٰابِهٍ اُنْظُرُوا إِلیٰ ثَمَرِهِ إِذٰا أَثْمَرَ وَ یَنْعِهِ إِنَّ فِی ذٰلِکُمْ لَآیٰاتٍ لِقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ (۹۹) وَ جَعَلُوا لِلّٰهِ شُرَکٰاءَ اَلْجِنَّ وَ خَلَقَهُمْ وَ خَرَقُوا لَهُ بَنِینَ وَ بَنٰاتٍ بِغَیْرِ عِلْمٍ سُبْحٰانَهُ وَ تَعٰالیٰ عَمّٰا یَصِفُونَ (۱۰۰) بَدِیعُ اَلسَّمٰاوٰاتِ وَ اَلْأَرْضِ أَنّٰی یَکُونُ لَهُ وَلَدٌ وَ لَمْ تَکُنْ لَهُ صٰاحِبَةٌ وَ خَلَقَ کُلَّ شَیْ‌ءٍ وَ هُوَ بِکُلِّ شَیْ‌ءٍ عَلِیمٌ (۱۰۱) ذٰلِکُمُ اَللّٰهُ رَبُّکُمْ لاٰ إِلٰهَ إِلاّٰ هُوَ خٰالِقُ کُلِّ شَیْ‌ءٍ فَاعْبُدُوهُ‌ وَ هُوَ عَلیٰ کُلِّ شَیْ‌ءٍ وَکِیلٌ (۱۰۲) لاٰ تُدْرِکُهُ اَلْأَبْصٰارُ وَ هُوَ یُدْرِکُ اَلْأَبْصٰارَ وَ هُوَ اَللَّطِیفُ اَلْخَبِیرُ (۱۰۳) قَدْ جٰاءَکُمْ بَصٰائِرُ مِنْ رَبِّکُمْ فَمَنْ أَبْصَرَ فَلِنَفْسِهِ وَ مَنْ عَمِیَ فَعَلَیْهٰا وَ مٰا أَنَا عَلَیْکُمْ بِحَفِیظٍ (۱۰۴) وَ کَذٰلِکَ نُصَرِّفُ اَلْآیٰاتِ وَ لِیَقُولُوا دَرَسْتَ وَ لِنُبَیِّنَهُ لِقَوْمٍ یَعْلَمُونَ (۱۰۵) اِتَّبِعْ مٰا أُوحِیَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ لاٰ إِلٰهَ إِلاّٰ هُوَ وَ أَعْرِضْ عَنِ اَلْمُشْرِکِینَ (۱۰۶) وَ لَوْ شٰاءَ اَللّٰهُ مٰا أَشْرَکُوا وَ مٰا جَعَلْنٰاکَ عَلَیْهِمْ حَفِیظاً وَ مٰا أَنْتَ عَلَیْهِمْ بِوَکِیلٍ (۱۰۷) وَ لاٰ تَسُبُّوا اَلَّذِینَ یَدْعُونَ مِنْ دُونِ اَللّٰهِ فَیَسُبُّوا اَللّٰهَ عَدْواً بِغَیْرِ عِلْمٍ کَذٰلِکَ زَیَّنّٰا لِکُلِّ أُمَّةٍ عَمَلَهُمْ ثُمَّ إِلیٰ رَبِّهِمْ مَرْجِعُهُمْ فَیُنَبِّئُهُمْ بِمٰا کٰانُوا یَعْمَلُونَ (۱۰۸) وَ أَقْسَمُوا بِاللّٰهِ جَهْدَ أَیْمٰانِهِمْ لَئِنْ جٰاءَتْهُمْ آیَةٌ لَیُؤْمِنُنَّ بِهٰا قُلْ إِنَّمَا اَلْآیٰاتُ عِنْدَ اَللّٰهِ وَ مٰا یُشْعِرُکُمْ أَنَّهٰا إِذٰا جٰاءَتْ لاٰ یُؤْمِنُونَ (۱۰۹) وَ نُقَلِّبُ أَفْئِدَتَهُمْ وَ أَبْصٰارَهُمْ کَمٰا لَمْ یُؤْمِنُوا بِهِ أَوَّلَ مَرَّةٍ وَ نَذَرُهُمْ فِی طُغْیٰانِهِمْ یَعْمَهُونَ (۱۱۰) وَ لَوْ أَنَّنٰا نَزَّلْنٰا إِلَیْهِمُ اَلْمَلاٰئِکَةَ وَ کَلَّمَهُمُ اَلْمَوْتیٰ وَ حَشَرْنٰا عَلَیْهِمْ کُلَّ شَیْ‌ءٍ قُبُلاً مٰا کٰانُوا لِیُؤْمِنُوا إِلاّٰ أَنْ یَشٰاءَ اَللّٰهُ وَ لٰکِنَّ أَکْثَرَهُمْ یَجْهَلُونَ (۱۱۱) وَ کَذٰلِکَ جَعَلْنٰا لِکُلِّ نَبِیٍّ عَدُوًّا شَیٰاطِینَ اَلْإِنْسِ وَ اَلْجِنِّ یُوحِی بَعْضُهُمْ إِلیٰ بَعْضٍ زُخْرُفَ اَلْقَوْلِ غُرُوراً وَ لَوْ شٰاءَ رَبُّکَ مٰا فَعَلُوهُ فَذَرْهُمْ وَ مٰا یَفْتَرُونَ (۱۱۲) وَ لِتَصْغیٰ إِلَیْهِ أَفْئِدَةُ اَلَّذِینَ لاٰ یُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ وَ لِیَرْضَوْهُ وَ لِیَقْتَرِفُوا مٰا هُمْ مُقْتَرِفُونَ (۱۱۳) أَ فَغَیْرَ اَللّٰهِ أَبْتَغِی حَکَماً وَ هُوَ اَلَّذِی أَنْزَلَ إِلَیْکُمُ اَلْکِتٰابَ مُفَصَّلاً وَ اَلَّذِینَ آتَیْنٰاهُمُ اَلْکِتٰابَ یَعْلَمُونَ أَنَّهُ مُنَزَّلٌ مِنْ رَبِّکَ بِالْحَقِّ فَلاٰ تَکُونَنَّ مِنَ اَلْمُمْتَرِینَ (۱۱۴)وَ تَمَّتْ کَلِمَةُ رَبِّکَ صِدْقاً وَ عَدْلاً لاٰ مُبَدِّلَ لِکَلِمٰاتِهِ وَ هُوَ اَلسَّمِیعُ اَلْعَلِیمُ (۱۱۵) وَ إِنْ تُطِعْ أَکْثَرَ مَنْ فِی اَلْأَرْضِ یُضِلُّوکَ عَنْ سَبِیلِ اَللّٰهِ إِنْ یَتَّبِعُونَ إِلاَّ اَلظَّنَّ وَ إِنْ هُمْ إِلاّٰ یَخْرُصُونَ (۱۱۶) إِنَّ رَبَّکَ هُوَ أَعْلَمُ مَنْ یَضِلُّ عَنْ سَبِیلِهِ وَ هُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِینَ (۱۱۷) فَکُلُوا مِمّٰا ذُکِرَ اِسْمُ اَللّٰهِ عَلَیْهِ إِنْ کُنْتُمْ بِآیٰاتِهِ مُؤْمِنِینَ (۱۱۸) وَ مٰا لَکُمْ أَلاّٰ تَأْکُلُوا مِمّٰا ذُکِرَ اِسْمُ اَللّٰهِ عَلَیْهِ وَ قَدْ فَصَّلَ لَکُمْ مٰا حَرَّمَ عَلَیْکُمْ إِلاّٰ مَا اُضْطُرِرْتُمْ إِلَیْهِ وَ إِنَّ کَثِیراً لَیُضِلُّونَ بِأَهْوٰائِهِمْ بِغَیْرِ عِلْمٍ إِنَّ رَبَّکَ هُوَ أَعْلَمُ بِالْمُعْتَدِینَ (۱۱۹) وَ ذَرُوا ظٰاهِرَ اَلْإِثْمِ وَ بٰاطِنَهُ إِنَّ اَلَّذِینَ یَکْسِبُونَ اَلْإِثْمَ سَیُجْزَوْنَ بِمٰا کٰانُوا یَقْتَرِفُونَ (۱۲۰) وَ لاٰ تَأْکُلُوا مِمّٰا لَمْ یُذْکَرِ اِسْمُ اَللّٰهِ عَلَیْهِ وَ إِنَّهُ لَفِسْقٌ وَ إِنَّ اَلشَّیٰاطِینَ لَیُوحُونَ إِلیٰ أَوْلِیٰائِهِمْ لِیُجٰادِلُوکُمْ وَ إِنْ أَطَعْتُمُوهُمْ إِنَّکُمْ لَمُشْرِکُونَ (۱۲۱) أَ وَ مَنْ کٰانَ مَیْتاً فَأَحْیَیْنٰاهُ وَ جَعَلْنٰا لَهُ نُوراً یَمْشِی بِهِ فِی اَلنّٰاسِ کَمَنْ مَثَلُهُ فِی اَلظُّلُمٰاتِ لَیْسَ بِخٰارِجٍ مِنْهٰا کَذٰلِکَ زُیِّنَ لِلْکٰافِرِینَ مٰا کٰانُوا یَعْمَلُونَ (۱۲۲) وَ کَذٰلِکَ جَعَلْنٰا فِی کُلِّ قَرْیَةٍ أَکٰابِرَ مُجْرِمِیهٰا لِیَمْکُرُوا فِیهٰا وَ مٰا یَمْکُرُونَ إِلاّٰ بِأَنْفُسِهِمْ وَ مٰا یَشْعُرُونَ (۱۲۳)
او کسی است که از آسمان آب نازل کرده و به وسیله آن هر نوع گیاهی را بیرون آورده‌ایم. از آن، گیاهان سبز و دانه‌های متراکم خارج می‌شود و از درختان نخل، خوشه‌هایی پایین‌آویزان پدید می‌آید. همچنین باغ‌هایی از انگور و زیتون و انار وجود دارد که بعضی شبیه به هم و بعضی دیگر از هم متفاوت‌اند. به میوه‌های آنها زمانی که میوه بدهند، بنگرید و نحوهٔ جوانه زدن آنها را ببینید. در این موضوع نشانه‌هایی برای گروهی که ایمان دارند وجود دارد. آنها برای خدا شرکایی قرار داده‌اند در حالی که جن را خلق کرده و در مورد او فرزندان و دخترانی بی‌علم و آگاهی نسبت داده‌اند. پاک و برتر است او از توصیف‌هایی که می‌کنند. او خلقت آسمان‌ها و زمین را تازه و بی‌سابقه دارد. چگونه می‌تواند فرزندی داشته باشد در حالی که همسری ندارد؟ او هر چیزی را خلق کرده و به تمامی امور آگاه است. این است خدایی که پروردگار شماست، معبودی جز او نیست و او خالق هر چیزی است، پس او را عبادت کنید و او نگه‌بان هر چیزی است. چشم‌ها او را درک نمی‌کنند و اوست که چشم‌ها را درک می‌کند و او لطیف و آگاه است. آیات روشنی از جانب پروردگارتان به شما رسیده است. هر کس بینا باشد به نفع خودش است و هر کس که نابینا شود، به ضرر خود خواهد بود و من بر شما حافظ نیستم. ما این آیات را به‌گونه‌ای متفاوت بیان می‌کنیم تا آنها بگویند تو در حال فراگیری هستی و برای گروهی که می‌دانند، آن را توضیح دهیم. از آنچه به تو وحی شده، پیروی کن که معبودی جز او نیست و از مشرکین روی گردان باش. اگر خدا می‌خواست، آنها شرک نمی‌آورند و ما تو را بر آنان نگهبان قرار نداده‌ایم و تو بر آنها نظارت نداری. به کسانی که غیر از خدا را می‌خوانند، دشنام ندهید؛ زیرا آنها نیز به‌دلیل نادانی، خدا را دشنام می‌دهند. همین‌طور ما عملی را برای هر امتی زیبا می‌سازیم و سپس بازگشت آنها به سوی پروردگارشان است و او به آنها اطلاع می‌دهد که چه کرده‌اند. آنها به شدت سوگند یاد می‌کنند که اگر آیه‌ای برایشان بیاید، ایمان خواهند آورد؛ بگو: آیات تنها در اختیار خداست و هیچ‌کس نمی‌داند اگر آیه‌ای بیاید، آیا ایمان می‌آورند یا نه. ما قلب‌ها و چشم‌های آنها را برمی‌گردانیم، همان‌طور که در اولین بار به آن ایمان نیاوردند، و آنها را در طغیان خود رها می‌کنیم تا در آن سرگردان بمانند. اگر ما فرشتگان را به سوی آنها نازل کنیم و با مردگان با آنها سخن بگوییم و از هر چیزی را به‌صورت حاضر جمع کنیم، هرگز ایمان نخواهند آورد مگر آنکه خدا بخواهد و بیشتر آنها نادانند. همچنان برای هر پیامبری دشمنانی از شیطان‌های انس و جن قرار دادیم که بعضی از آنها به برخی دیگر با سخنان فریبنده وحی می‌کنند و اگر پروردگارت اراده می‌کرد، آنها این کار را نمی‌کردند. آنها را رها کن و به آنچه که محقق می‌کنند، بی‌توجه باش. دل‌های کسانی که به آخرت ایمان ندارند به او تمایل می‌یابد و می‌خواهند در آن جا بیفتند و نسبت به آنچه که انجام می‌دهند، دست به کار شوند. آیا غیر از خدا به دنبال قانونی می‌گردید و اوست که کتاب را با تفصیل نازل کرده است؟ و کسانی که به آنها کتاب داده‌ایم، می‌دانند که این کتاب از جانب پروردگارت به حق نازل شده است، بنابراین از شکّ کنندگان نباشید. و کلمه پروردگارت به درستی و عدالت به پایان رسید و هیچ‌کس نمی‌تواند آن را تغییر دهد و او شنوا و داناست. اگر به بیشتر کسانی که در زمین هستند اطاعت کنید، شما را از راه خدا گمراه می‌کنند. آنها جز گمان و حدس چیزی پیروی نمی‌کنند و آنها به‌غیر از دروغ چیزی نمی‌گویند. پروردگارت به خوبی می‌داند که چه کسی از راه خود گمراه شده و او آگاه‌تر است از هدایت‌یافتگان. پس از آنچه که نام خدا بر آن ذکر شده بخورید اگر به آیات او ایمان دارید. چه چیز شما را از خوردن از آنچه که نام خدا بر آن ذکر شده منع می‌کند؟ او برای شما آنچه که حرام کرده، دقیقاً بیان کرده است جز آنچه که به آن مجبور شدید و یقینا بسیاری به شبهات خود بدون علم، شما را گمراه می‌کنند. پروردگارت به خوبی از تجاوزکاران مطلع است. و فساد ظاهری و باطنی را رها کنید، زیرا کسانی که گناه می‌کنند، به آنچه که انجام داده‌اند، کیفر خواهند دید. و از آنچه که نام خدا بر آن ذکر نشده، نخورید که آن ترک نیکو است و به‌راستی که شیطان‌ها به دوستان خود وحی می‌کنند تا شما را مجاب کنند و اگر از آنها اطاعت کنید، شما مشرک خواهید بود. آیا کسی که مرده بوده، او را زنده کردیم و نوری برای او به وجود آوردیم که با آن در میان مردم راه برود، مانند کسی است که در تاریکی‌ها در حال سرگردانی است؟ به همین‌طور عمل کسانی که کافرند، در نظرشان زیبا جلوه داده شده است. و ما در هر شهری مجرمان بزرگ آن را قرار دادیم تا در آن نقشه بکشند و آنها جز بر خودشان نمی‌داند و متوجه نمی‌شوند.
و اوست که فرو فرستاد از آسمان آب را پس بیرون آوردیم بآن رستنی همه چیز را پس بیرون آوردیم از آن سبزه که بر می‌آوریم از آن دانه بر یکدیگر سوار و از درخت خرما از شکوفه‌اش خوشهای نزدیک بهم و بوستانها از انگورها و زیتون و انار شبیه بهم و ناشبیه بهم بنگرید بثمرش چون بار می‌آورد و رسیدنش بدرستی که در آن هر آینه نشانهاست از برای گروهی که می‌گروند (۹۹) و گردانیدند از برای خدا انبازان جن را و آفرید آنها را و تراشیدند از برای او پسران و دختران بدون دانشی منزه است او و برتر است از آنچه نسبت می‌دهند (۱۰۰) نخست آفریننده آسمانها و زمین است کجا باشد مر او را فرزندی و نباشد مر او را زنی و آفرید همه چیز را و او بهمه چیزی داناست (۱۰۱) آنست خدا پروردگارتان نیست خدایی مگر او که آفریدگار همه چیز است پس بپرستید او را و او بر همه چیز کارگزار است (۱۰۲) در نیابد او را دیده‌ها و او در میابد دیده‌ها را و اوست باریک‌بین آگاه (۱۰۳) بتحقیق آمد شما را دلیلهای بینش بخش از پروردگارتان پس هر که بینا شد پس باشد برای نفس او و کسی که کور ماند پس باشد بر خودش و نیستم من بر شما نگهبان (۱۰۴) و همچنین مکرر میاریم آیتها را و تا مبادا گویند درس خوانده و برای آنکه بیان کنیم آن را از برای گروهی که می‌دانند (۱۰۵) پیروی کن آنچه وحی کرده شد بتو از پروردگارت نیست خدایی مگر او و روی بگردان از شرک‌آورندگان (۱۰۶) و اگر خواسته بود خدا شرک نمی‌آوردند و نه گردانیدیم ترا بر ایشان نگهبان و نیستی تو بر ایشان کارگزار (۱۰۷) و دشنام مدهید آنان را که می‌خوانند از غیر خدا پس دشنام دهند خدا را از روی تعدی بدون دانشی همچنین آراستیم از برای هر گروهی کردارشان را پس بسوی پروردگارشان بازگشت ایشان پس خبر دهد ایشان را بآنچه بودند که می‌کردند (۱۰۸) و سوگند خوردند بخدا سخت‌ترین سوگندهاشان که اگر آید ایشان را آیتی هر آینه بگروند البته بآن بگو جز این نیست که آیتها نزد خداست و چه چیز آگاه کرد شما را که آن آیات چون آید ایشان را ایمان نخواهند آورد (۱۰۹) و بر می‌گردانیم دلهاشان را و چشمهاشان را هم چنان که ایمان نیاوردند بآن اول بار و وامی‌گذاریمشان در زیاده‌رویشان که سرگردان باشند (۱۱۰) و اگر آنکه ما فرستاده بودیم با ایشان فرشتگان را و سخن کرده بود با ایشان مردگان و جمع آورده بودیم بر ایشان همه چیز را گروه گروه نبودند که ایمان آوردند مگر آنکه خواسته باشد خدا و لیکن بیشترین ایشان نادان می‌باشند (۱۱۱) و همچنین گردانیدیم از برای هر پیغمبری دشمنی شیطانهای انس و جن می‌رسانند بعضی از ایشان بسوی بعضی آراسته گفتار باطل را از برای فریب و اگر خواستی پروردگار تو نکردندی آن را پس واگذار ایشان را بآنچه افترا می‌کنند (۱۱۲) و تا میل کنند بان دلهای آنان که نمی‌گروند بآخرت و تا پسند کنند آن را و تا کسب کنند آنچه را ایشانند کسب‌کنندگان (۱۱۳) آیا پس جز خدا را بجوئیم حکم‌کننده و اوست که فرو فرستاد بشما کتاب را تفصیل داده شده و آنان که دادیم ایشان را کتاب می‌دانند که آن فرو فرستاده شد است از پروردگارت بحق پس مباش البته از شرک‌آورندگان (۱۱۴)و تمام شد کلمه پروردگارت از روی راستی و عدالت نیست بدل‌کننده مر سخنانش را و اوست شنوای دانا (۱۱۵) و اگر اطاعت کنی اکثر کسانی را که در زمین‌اند گمراه می‌کنند تو را از راه خدا پیروی نمی‌کنند مگر گمان را و نیستند ایشان مگر آنکه بگمان حکم می‌کنند (۱۱۶) بدرستی که پروردگار تو اوست داناتر بکسی که گم می‌شود از راهش و اوست داناتر به هدایت‌یافتگان (۱۱۷) پس بخورید از آنچه یاد کرده شد نام خدا بر آن اگر هستید بآیاتش گروندگان (۱۱۸) و چیست مر شما را که نخورید از آنچه یاد کرده شد نام خدا بر آن و به تحقیق که تفصیل داد از برای شما آنچه را حرام کرد بر شما مگر آنچه مضطر شدید به آن به درستی که بسیاری هر آینه گمراه می‌کنند به خواهشهاشان بدون دانشی بدرستی که پروردگار تو او داناتر است به تعدی‌کنندگان (۱۱۹) و واگذارید بیرون گناه و درونش را به درستی که آنها که کسب می‌کنند گناه را زود باشد که جزا داده شوند به آنچه بودند که کسب می‌کردند (۱۲۰) و مخورید از آنچه یاد کرده نشد نام خدا بر آن و به درستی که آن هر آینه فسق است و به درستی که شیاطین هر آینه می‌رساند پنهانی به دوستانشان تا مجادله کنند با شما و اگر اطاعت کنند ایشان را به درستی که شما هر آینه باشید مشرکان (۱۲۱) آیا کسی که بود مرده پس زنده کردیم او را و گردانیدیم از برای او نوری که راه می‌رفته باشد بآن در مردمان چون کسی است که صفت او اینست که در تاریکیهاست نیست بیرون آینده از آن همچنین آراسته شد از برای کافران آنچه بودند که می‌کردند (۱۲۲) و همچنین گردانیدیم در هر قریه بزرگان را گناهکارانش تا مکر کنند در آن و مکر نمی‌کنند مگر به خودهاشان و نمی‌یابند (۱۲۳)
او کسی است که از آسمان آب را نازل کرد و سپس با آن، انواع گیاهان و محصولات را زنده کرد. به میوه‌ها و محصولات توجه کنید که چطور بار می‌دهند و به کجا می‌رسند، این نشانه‌های روشنی برای کسانی است که تفکر می‌کنند. خداوند به دو نوع آفرینش، یعنی جن و انسان، فرزندانی نسبت نمی‌دهد و برتر از هر چیز است که به او نسبت می‌دهند. او خالق آسمان‌ها و زمین است و فرزندی ندارد و نیز هیچ همسری برای او نیست. پروردگار شما تنها اوست، خالقی که همه چیز را آفریده است؛ پس او را بپرستید و او بر همه چیز تسلط دارد. دیده‌ها او را درک نمی‌کند، اما او بر همه دیده‌ها آگاه است. خداوند برای شما دلایل روشنی از خود فرستاده است و هر کس که بینا شود به نفع خود است. اگر کسی کور بماند، این به ضرر خودش خواهد بود و کسی نمی‌تواند بر شما نگهبان باشد. ما نشانه‌ها را مکرر می‌آوریم تا تعلیمی باشد برای آگاهان. به آنچه از سوی پروردگارتان وحی شده، عمل کنید و از مشرکان دوری کنید. اگر خدا می‌خواست، آن‌ها شرک نمی‌ورزیدند و شما را نگهبان آن‌ها نساختیم. از کسانی که به غیر از خدا دعا می‌کنند، بدگویی نکنید، زیرا ممکن است آن‌ها نیز به خدا بی‌احترامی کنند. برخی مردم قسم می‌خورند که اگر معجزه‌ای برایشان بیاوری، ایمان خواهند آورد؛ اما آن‌ها وقتی معجزه بیاید، ایمان نخواهند آورد. ما بر دل‌ها و چشم‌هایشان پرده می‌افکنیم چرا که به آیات نخستین ایمان نیاوردند. اگر فرستادگان ما با آن‌ها سخن می‌گفتند یا مردگان با آن‌ها صحبت می‌کردند، باز هم ایمان نمی‌آوردند، مگر آنکه خدا بخواهد. شیطان‌ها همواره دشمنی برای پیامبران می‌سازند و با فریب به سوی یکدیگر می‌برند. آیا جز خدا کسی را برای قضاوت بجوییم؟ او کتاب واضحی فرستاده است که به حق نازل شده و نباید از مشرکان باشید. کلام پروردگارت صداقت و عدالت را به پایان رسانده است و تغییر ناپذیر است. اکثر مردم دنیا شما را از راه خدا منحرف می‌کنند و بر اساس گمان قضاوت می‌کنند. خداوند داناترین به حال کسانی است که گمراه شده‌اند و نیز داناترین به هدایت‌یافتگان است. از غذایی بخورید که نام خدا بر آن ذکر شده است، اگر به آیات او ایمان دارید. چرا از آنچه که نام خدا بر آن ذکر نشده، نخورید؟ خداوند تفصیل داده است که چه چیزهایی برای شما حرام است و تنها در موارد اضطرار می‌توانید از آن‌ها بهره بگیرید. گناه را رها کنید و بدانید که کسانی که گناه می‌کنند، به زودی کیفر خواهند دید. از آنچه نام خدا بر آن ذکر نشده نخورید، زیرا این فسق است و شیاطین با فریب و پنهانی به دوستان خود اشاره می‌کنند. آیا کسی که مرده بود، زنده کردیم و نوری به او دادیم که در نور راه برود، مثل کسی است که در تاریکی گرفتار است؟ این‌گونه برای کافران تمایل به اعمالشان جلب شده است. در هر دیاری، بزرگانی از گنهکاران قرار داده‌ایم تا برای خود مکر کنند، اما آن‌ها جز به خودشان ضرر نمی‌زنند و نتایج مکرشان به ضرر خودشان برمی‌گردد.
اوست آن کس که فرستاد از سماک
یا که از ابر آب تا روید ز خاک
هوش مصنوعی: او کسی است که آب را از آسمان یا ابرها نازل کرد تا از زمین جوانه بزند و رشد کند.
لاله ها و باغها و افزون نبات
بهر نفعی هستت ار هیچ التفات
هوش مصنوعی: گل‌ها و باغ‌ها و گیاهان برای نفع تو هستند، اما اگر توجهی به آن‌ها نداشته باشی، بی‌فایده‌اند.
پس هم آوردیم بیرون ما ز وی
از نباتات و گیاه از کلّ شیء
هوش مصنوعی: ما از او (خدا) گیاهان و نباتات را خلق کردیم و این نشان‌دهنده‌ی قدرت او در ایجاد همهٔ موجودات است.
هم برویاندیم سبزی ها از آن
دانه ها بر هم نشسته خوشه سان
هوش مصنوعی: ما با هم دانه‌هایی را کاشتیم که از آن‌ها سبزی‌ها جوانه زده و به شکل خوشه‌ای رشد کرده‌اند.
آوریم از نخل هم خرما بُنان
وز شکوفه و غنچۀ او بالعیان
هوش مصنوعی: ما می‌توانیم از نخل خرما بیاوریم و از شکوفه و غنچه‌اش به وضوح برداشت کنیم.
خوشه های متصل بر یکدگر
که نصیب از وی برد نوع بشر
هوش مصنوعی: خوشه‌های به هم پیوسته‌ای که انسان‌ها از آن بهره‌مند می‌شوند.
باغها ز انگور و زیتون و انار
مشتبه بر یکدگرشان برگ و بار
هوش مصنوعی: باغ‌ها پر از درختان انگور، زیتون و انار هستند که برگ‌ها و میوه‌هایشان به هم شبیه شده‌اند.
هم به غیر مشتبه بعضی دگر
نی که مانندند با هم بالأثر
هوش مصنوعی: برخی دیگر به جز یک عده، شبیه یکدیگر نیستند و این تفاوت‌ها در واقع نشان‌دهنده‌ی وجود تمایزات میان آن‌هاست.
یا به هم مانند در شکل و نمود
نی ز وجه طعم و تأثیر وجود
هوش مصنوعی: ما در ظاهر و شکلی به هم شبیه هستیم، اما از نظر طعم و تأثیر وجودیمان کاملاً متفاوتیم.
بنگرید آن میوه ها را در نخست
چون درآیند از شکوفه خُرد و سست
هوش مصنوعی: نگاه کنید به آن میوه‌ها که چگونه در ابتدا به صورت شکوفه‌های کوچک و نرم ظاهر می‌شوند.
بیمزه، بی منفعت تا نارس است
چون رسد خوش در مذاق هر کس است
هوش مصنوعی: چیز بی‌طعم و بی‌فایده وقتی هنوز آماده نشده است، اما وقتی به مراحل نهایی می‌رسد، برای هر کسی لذیذ و خوشمزه می‌شود.
انظُرُواْ یعنی میان این دو حال
عبرتی گیرید از نقص و کمال
هوش مصنوعی: به این دو وضعیت توجه کنید و از نقص و کمال آن‌ها درس بگیرید.
اندر این باشد نشانها بر نسق
بهر قومی کآورند ایمان به حق
هوش مصنوعی: در اینجا نشانه‌هایی وجود دارد که برای گروهی از مردم مناسب است و به آن‌ها ایمان به حقیقت را می‌آورد.
هم بگرداندند انبازان ز جن
مر خدا را فرقه ای نامطمئن
هوش مصنوعی: فرقه‌ای از جن به دور خداوند در حال چرخش و گردش بودند، اما این گروه احساس اطمینان و اعتماد به نفس نداشتند.
یعنی آن قومی که گویند از ضلال
شرّ ز شیطان است و خیر از ذوالجلال
هوش مصنوعی: این عبارت به این معناست که گروهی به این اعتقاد دارند که تمامی بدی‌ها و گمراهی‌ها از شیطان ناشی می‌شود، در حالی که خوبی‌ها و نیکی‌ها از ذات پروردگار و جلال او می‌آید.
از غلط گفتن یزدان و اهرمن
وآن دو فاعل هادیند و راهزن
هوش مصنوعی: خداوند و اهریمن هر دو تأثیرگذارند، اما یکی راهنمایی می‌کند و دیگری مانع می‌شود.
غیر واحد نیست ممکن فاعلی
شرّ بود مجعول از آن گر عاقلی
هوش مصنوعی: هر چیزی که وجود دارد، تنها یک خداوند واحد است که می‌تواند کارهای خوب یا بد را انجام دهد. اگر کسی واقعاً عاقل باشد، درک می‌کند که تمام این‌ها از آن یک خداوند ناشی می‌شود.
خلق را داند شریک خالقش
جز کسی که نیست عقلی لایقش
هوش مصنوعی: تنها کسی که عقل درستی ندارد نمی‌تواند بفهمد که انسان‌های خلق شده، همگی از وجود خالق خود سهمی دارند.
بهر او بافند هم از ترّهات
بی ز دانایی، بنین و هم بنات
هوش مصنوعی: برای او به خاطر نادانی، فرزندانی هم از جنس پسر و هم از جنس دختر به وجود آورده‌اند.
اوست پاک و برتر از آن کش صفت
می نمایند این چنین بی معرفت
هوش مصنوعی: او از هرگونه عیب و نقص پاک و بالاتر است از آنچه که بی‌خبران درباره‌اش می‌گویند.
اوست کو از نو پدید آرد چنین
بی معینی این سماوات و زمین
هوش مصنوعی: اوست کسی که با قدرت خود، این آسمان‌ها و زمین را به‌گونه‌ای که حالا هستند، از نو خلق کرده است.
از کجا او راست فرزند و ولد
جفت چون هرگز نبودش در سند
هوش مصنوعی: از کجا او می‌تواند فرزندی داشته باشد، در حالی که هیچ‌گاه در خانواده‌اش شواهدی از نسل و نژاد او وجود نداشته است؟
آن ولد خواهد که محتاج زن است
نه کسی کو فارغ از وصف تن است
هوش مصنوعی: فرزندانی به دنیا می‌آیند که به نیازهای زن وابسته‌اند، نه کسانی که زندگی را بدون وابستگی به جسم و ظاهر درک کرده‌اند.
آفریده است او هر آن چیزی که هست
هم بود دانا به هر چیز از الست
هوش مصنوعی: او هر چیزی را که وجود دارد خلق کرده و به همه چیز آگاهی دارد از آغاز هستی.
این خدا که جامع این وصفهاست
در یقین پروردگار او بر شماست
هوش مصنوعی: خدایی که به تمامی صفات کمال آراسته است، به راستی پروردگار شماست و یقیناً وجودش بر شما مستولی است.
نیست معبودی به جز وی بر سزا
آفرینندة هر آن چیزی بجا
هوش مصنوعی: هیچ معبودی جز او وجود ندارد؛ اوست سازنده هر چیزی که در جهان وجود دارد.
پس پرستید آنکه معبودی بجاست
بر پرستش مستحق از ماسواست
هوش مصنوعی: پس باید کسی را پرستید که معبود واقعی است و شایسته پرستش بوده و از دیگر موجودات برتر است.
همچنین است او به هر چیزی وکیل
مر نگهبان یعنی او را در سبیل
هوش مصنوعی: او به هر چیزی وکیلی دارد و نگهبانی بر آن گمارد؛ یعنی او را در این راه همراه و پشتیبان قرار می‌دهد.
در نمی یابد مر او را دیده ها
لیک یابد دیده ها را او به جا
هوش مصنوعی: او را دیده‌ها نمی‌بینند، اما او خود، دیده‌ها را خوب درک و شناسایی می‌کند.
عقل یعنی سوی ذاتش نارساست
لیک او بر عقل و دانش رهنماست
هوش مصنوعی: عقل توانایی درک و شناخت ذات حق را ندارد، اما خود او راهنمایی برای عقل و دانش است.
هم به ذات خود لطیف است و خبیر
وز لطافت نیست هیچ او را نظیر
هوش مصنوعی: او هم ذاتاً لطیف و داناست و هیچ چیز نمی‌تواند به لطافت او برابری کند.
با تو گویم چند معنی از لطیف
جوهر ادراکت ار نبود کثیف
هوش مصنوعی: اگر جوهر ادراک تو پاک و لطیف نباشد، چگونه می‌توانم چند معنا را با تو در میان بگذارم؟
زآن یکی باریک بین و بس دقیق
در امور خلق و هم یار و رفیق
هوش مصنوعی: از آن شخص که بسیار دقیق و ریزبین است در مسائل مربوط به افراد، همواره به عنوان دوست و رفیق یاد می‌شود.
میتوانی گفت با وی رازها
که نگویی هیچ با دمساز ها
هوش مصنوعی: می‌توانی با او به راحتی رازهایت را در میان بگذاری، اما هیچ چیز را نمی‌توانی با کسانی که همراهم هستند، بیان کنی.
بس بود رازی که آن با یاورت
گر بگویی کوبد از وحشت سرت
هوش مصنوعی: کافی است، رازی که با همراهت در میان می‌گذاری اگر فاش شود، ترس و نگرانی بر سرت می‌زند.
همچنین با دوستان دلنواز
گر بگویی از تو جویند احتراز
هوش مصنوعی: اگر با دوستان خوش‌خلق و مهربان سخن بگویی، آن‌ها از تو دوری و دوری خواهند کرد.
لیک با او خفیه گر گویی بجاست
نیک یا بد، بنده را محرم خداست
هوش مصنوعی: اما اگر با او پنهانی صحبت کنی، بدان که خوب یا بد، بنده‌ای که در کنار اوست، نزد خداوند از رازها باخبر است.
رازها باشد که هر نفسی خجل
ماند از خود بگذراند گر به دل
هوش مصنوعی: رازهایی وجود دارد که هر انسانی از خود خجالت می‌کشد و برای گذر از آن‌ها باید به دل خود مراجعه کند.
لیک با حق گر بگوید نیست عیب
کوست صاحب راز و هم دانای غیب
هوش مصنوعی: اما اگر حقیقتی را با خدا در میان بگذاریم، اگر بگوید که عیبی وجود ندارد، چه کسی است که رازها را بداند و به امور پنهان آگاه باشد؟
بشنود هم در نهان آواز تو
هم نگهدارد ز لطف او راز تو
هوش مصنوعی: او صدای تو را در حالت پنهان می‌شنود و از برکت لطف خود، راز تو را نگاه می‌دارد.
پس رساند بر مرادت در نهفت
لطفش اینسان است با هر بنده جفت
هوش مصنوعی: خداوند به خواسته‌ات می‌رسد و لطفش به گونه‌ای است که با هر انسانی همراه و همراهی می‌کند.
در دعاها از ره پیوستگی
از تو او را نیست هرگز خستگی
هوش مصنوعی: در دعاها، به خاطر پیوستگی با تو، او هرگز خسته نمی‌شود.
بشکنی صد بار اگر عهد نخست
باز چون بر وی کنی رو، یار توست
هوش مصنوعی: اگر صد بار هم قول اولیه را بشکنی، وقتی دوباره به او روی کنی، او همچنان دوست تو خواهد بود.
بر شما آمد علامتها پدید
کآن بُد ابواب بصیرت را کلید
هوش مصنوعی: برای شما نشانه‌ها واضح شد که در حقیقت، این نشانه‌ها دروازه‌ای به درک و آگاهی عمیق‌تر هستند.
یعنی آمد بر بصائر آشکار
بس نشانها نیک از پروردگار
هوش مصنوعی: یعنی نشانه‌های خوبی از خداوند به وضوح در دل و چشم‌ها نمایان شده است.
پس هر آن کس بیندش با آن نظر
بهر خود کرده است تحصیل بصر
هوش مصنوعی: هر کسی که او را با این نگاه ببیند، به خاطر خود تلاش کرده است تا بصیرت کسب کند.
نفع آن یعنی بود راجع به وی
بیند از خود نفع بینش پی به پی
هوش مصنوعی: فایده آن کسی که به خود فکر می‌کند، این است که در مورد او می‌تواند منافع دیگران را نیز ببیند و از این طریق به نفع خود پی ببرد.
وآنکه او را می ندید از دوری اش
بهر او باشد زیان کوری اش
هوش مصنوعی: کسی که به خاطر دوری از او، او را نمی‌بیند، از نداشتن دیدن او متضرر می‌شود.
من رسولم نی نگهبان بر شما
تا که بر اعمالتان بدهم جزا
هوش مصنوعی: من پیام‌آورم و نه حافظ شما، تا به خاطر کارهایتان پاداشی به شما بدهم.
هم ز حکمت می بگردانیم ما
این چنین آیات خود را جا به جا
هوش مصنوعی: ما به خاطر حکمت‌های خود، آیات را به این شکل جا به جا می‌کنیم.
هست تصریف اعتبار از نقل شیء
یعنی از حالی به حالی پی به پی
هوش مصنوعی: تغییر حالت یا وضعیت یک چیز، به معنای انتقال یا تغییر آن از یک حالت به حالت دیگر به طور مداوم است.
گرچه گویند اهل مکه بی ز ترس
خوانده ای قرآن تو بر تعلیم و درس
هوش مصنوعی: هرچند برخی‌ها می‌گویند اهل مکه تو را به سبب علم و دانش و بدون ترس، قرآن خوانده‌اند.
زعمشان این بود کآن فخر کبار
گیرد این تعلیم از حِبر و یسار
هوش مصنوعی: آنها گمان می‌کردند که این افتخار بزرگ به خاطر آموزش از عالمان و ثروتمندان به دست می‌آید.
کآن دو بنده بوده اند از اهل روم
اخذ از ایشان کردی آیات و علوم
هوش مصنوعی: آن دو فرد که از مردم روم بوده‌اند، آموزه‌ها و دانش‌های خود را از آنها گرفته‌ای.
پس بگردانیم آیت ها به راست
تا بدانند این نه از خلق، از خداست
هوش مصنوعی: ما نشانه‌ها را به درستی به نمایش می‌گذاریم تا مردم آگاه شوند که این پدیده‌ها از خلق نشأت نمی‌گیرد، بلکه از سوی خداوند است.
می کنیم اینسان بیان آیات خود
بهر دانایان و ارباب خرد
هوش مصنوعی: ما آیات خود را به این صورت برای دانایان و صاحبان خرد بیان می‌کنیم.
آن کسانی که ندارند اشتباه
کاین کلام از حق بود نز ماسواه
هوش مصنوعی: افرادی که اشتباه نمی‌کنند، به حقیقت این سخن پی می‌برند که این کلام از حقیقت است و نه از چیزهای بی‌اساس.
نیست کس را از بشر این نطق و لب
گفت هر بشنید آن ذاک العجب
هوش مصنوعی: هیچ‌کس در میان انسان‌ها به این زیبایی و شگفتی سخن نمی‌گوید. هر کس که این را بشنود، از تعجب دچار حیرت می‌شود.
نیست این نطق از بشر آموخته
بل بود شمعی ز حق افروخته
هوش مصنوعی: این سخن از دانش بشر نیست، بلکه همچون شمعی است که از نور حق روشن شده است.
کی بشر را باشد این گفتار و سیر
تا چه جای آنکه آموزد به غیر
هوش مصنوعی: آیا انسانی می‌تواند به این سخن و روش ادامه دهد که تا چه اندازه باید به دیگران آموزش دهد؟
خارج است از نوع گفتار این کلام
داند آن کو باشدش علم و مقام
هوش مصنوعی: این سخن از نوع عادی گفتار خارج است و تنها کسی می‌تواند به درک آن برسد که دارای علم و مقام باشد.
هر عوامی را نباشد اطلاع
کاین سخن دارد ز مخلوق امتناع
هوش مصنوعی: هر شخص عادی نمی‌داند که این موضوع از مخلوق به دور است و به نوعی از آن اجتناب می‌شود.
در پی آن رو که بر سوی تو وحی
گشت از پروردگارت ز امر و نهی
هوش مصنوعی: به دنبال کسی برو که به تو الهام شده است و از طرف پروردگارت دستور و نهی به او رسیده است.
باش خود بر دین توحید ای ودود
نیست غیر از او خدایی در وجود
هوش مصنوعی: ای دوست، بر ایمان به یکتایی خداوند ثابت‌قدم باش، چرا که جز او هیچ موجودی به عنوان خدا وجود ندارد.
رو بگردان از گروه مشرکین
رأی ایشان را نبینی چون متین
هوش مصنوعی: از جمع کافران دوری کن و به نظر آنها توجهی نکن، زیرا که نظرشان ناپایدار و بی‌اساس است.
ور خدا می خواست هرگز ز ابتدا
شرک ناوردندی ایشان بر خدا
هوش مصنوعی: اگر خدا می‌خواست، هرگز شرک و کفر از ابتدای خلقت بر سر بندگانش نمی‌آمد.
این منافی لیک با تکلیف بود
حق به کس تکلیف نه از جبری نمود
هوش مصنوعی: این جمله به این معنی است که علی‌رغم اینکه برخی عقاید یا وظایف ممکن است با همدیگر سازگاری نداشته باشند، اما در نهایت، مسئولیت و تکلیفی که بر عهده افراد است به صورت اجبار نیست و هر کس به شکل طبیعی و مطابق با شرایط خود، تکالیفش را انجام می‌دهد.
ما نگردانیده ایم ایچ ای خلیل
سوی ایشانت نگهبان یا وکیل
هوش مصنوعی: ما هیچ‌گاه نگفتیم که ای خلیل، تو نگهبان یا وکیل آن‌ها هستی.
مر شما دشنام ندهید از ملا
آنچه را خوانند از غیر خدا
هوش مصنوعی: شما به کسی که از خدا دور است توهین نکنید، چون ممکن است آنچه می‌گوید از جای دیگری باشد و نه از خدا.
ناسزا تا هم نگویند از عناد
بر خدا و از جهل و طغیان و فساد
هوش مصنوعی: ناسزا گفتن نشانه‌ی دشمنی با خدا است و از نادانی، طغیان و فساد می‌آید.
همچنان کآراستیم از حالشان
کافران را در نظر اعمالشان
هوش مصنوعی: ما همچنان که به حال کافران نگاه می‌کنیم، به اعمالشان نیز توجه داریم.
ما ز بهر هر گروه آراستیم
آن عملهاشان که هم خود خواستیم
هوش مصنوعی: ما به خاطر هر گروه، کارها و اقداماتی را آماده کرده‌ایم که خودمان نیز آن‌ها را خواسته‌ایم.
اندر این بسیار باشد گفتگو
کآن عملها از چه رو آراست او
هوش مصنوعی: در اینجا صحبت‌های زیادی وجود دارد درباره اینکه این اعمال از چه دلیلی زیبا و مرتب شده‌اند.
تا به چشم آن گروه اعمال زشت
نیک آید هم به وفق سرنوشت
هوش مصنوعی: آن گروهی که در نظرشان کارهای زشت زیبا به نظر می‌رسد، این مسئله از سرنوشت و تقدیرشان نشأت می‌گیرد.
تا نپنداری که جبر است این به سر
جبر نبود در فعال مقتدر
هوش مصنوعی: تا گمان نکنی که این وضعیت نتیجه‌ی جبر و سرنوشت است، باید گفت که این اختیارات و توانایی‌ها به دست خود انسان است.
نفس و دنیا را خدا از حکمتش
داده بر چشم خلایق زینتش
هوش مصنوعی: خداوند به حکمت خود، جان و دنیا را زینتی برای چشمان مردم قرار داده است.
لیک گفت این بی ثبات و فانی است
لذت و بود و وجودش آنی است
هوش مصنوعی: اما گفت که این لذت و خوشی بی‌ثبات و زودگذر است، وجود و حال آن لحظه‌ای بیش نیست.
وین بود محسوس بر هر دیده ای
نیست عقلت هیچش ار بگزیده ای
هوش مصنوعی: این جهان قابل مشاهده است، اما اگر عقل تو چیزی را انتخاب کند، نمی‌تواند به درستی آن را درک کند.
وز پی این شیء فانی یک نفس
نیستشان آسایش ارباب هوس
هوش مصنوعی: به دنبال این چیز زودگذری، یک لحظه هم آرامش برای صاحبان هوس نیست.
بی تعقل از مآل و حال آن
تا چه باشد در جزاء دنبال آن
هوش مصنوعی: بدون اندیشه در عواقب و وضعیت کارها، نمی‌توان از نتایج و پاداش‌های آن باخبر بود.
وآنچه از دنیا نمایند اکتساب
بس بود دنیا پرستان را صواب
هوش مصنوعی: هر آنچه که از دنیا به دست آید، برای دنیاطلبان کافی و درست است.
چون خدا زینت فزای عالم است
عالم آرا همچنین بر آدم است
هوش مصنوعی: خداوند زیبایی‌دهنده جهانیان است و بنابراین، جهان نیز به زیبایی آدمی می‌افزاید.
پس چو برگردند بر پروردگار
بدهد ایشان را خبر از سرّ کار
هوش مصنوعی: وقتی که آنها به سوی پروردگارشان بازگردند، او به آنها از راز و حقیقت امور آگاه می‌سازد.
یعنی آنچه می نمودند از امور
از بد و نیک آن زمان یابد ظهور
هوش مصنوعی: آنچه در آن زمان به عنوان خوب و بد نمایش داده می‌شد، در واقع خود را نمایان می‌کند.
بر خدا سوگند خوردندی به جهد
کآید ایشان را گر آیاتی به عهد
هوش مصنوعی: به خدا قسم اگر برای آنان نشانه‌هایی از سوی خدا فرستاده شود، به تلاش و کوشش خواهند افتاد.
همچو آیاتی که حق بر انبیا
داد چون احیای موتی برملا
هوش مصنوعی: مانند آیات الهی که به پیامبران نازل شد، مانند زنده کردن مرده‌ای که به وضوح و آشکارا نمایان است.
یا چو آنکه کرد جاری از حجر
چشمه های آب موسی سر به سر
هوش مصنوعی: شاید مانند کسی که آبچشمه‌های موسى را از سنگ بیرون آورد، به راحتی و بدون مانع جریانی تازه و زنده ایجاد کند.
یا چو صالح کو درآوردی ز سنگ
ناقه را از بهر قومش بیدرنگ
هوش مصنوعی: چنان که صالح، به سرعت شتر را از سنگ بیرون آورد برای قومش.
زین قبیل آیات بینند ار عیان
بر نبی آرند ایمان مشرکان
هوش مصنوعی: اگر نشانه‌هایی از حقایق به وضوح برای پیامبر آورده شود، مشرکان ایمان خواهند آورد.
گو جز این نبود که اینها نزد حق
باشد ار خواهد نماید بر فرق
هوش مصنوعی: اگر غیر از این بود که اینها در حضور خداوند هستند، او می‌توانست بر سر آن‌ها نور افشانی کند.
خود چه چیز آگه شما را کرده باز
کآید آیت گر چنین از کارساز
هوش مصنوعی: شما چه چیز شما را آگاه کرده است که دوباره به این کار برگردید، اگر چنین چیزی از خداوند به شما نشان داده شده باشد؟
همچنین نارند ایمان بر رسول
حق بر این داناست نی هر ناقبول
هوش مصنوعی: ایمان به پیامبر حق، چیزی نیست که بر هر کس و ناکسی قابل قبول باشد.
ما بگردانیم ایشان را فؤاد
تا بر آن آیات نارند اعتماد
هوش مصنوعی: ما قلب‌های آن‌ها را به گونه‌ای دگرگون می‌کنیم تا به آیات ما ایمان نیاورند.
هم بدینسان چشمه اشان را فتور
در رسد کز نور دین گردند کور
هوش مصنوعی: در اینجا گفته می‌شود که برخی افراد به دلیل دوری از نور ایمان و دین، درکشان از حقایق ضعیف و نابینا می‌شود. به عبارتی دیگر، وقتی افراد از نور معنوی و شناخت دینی بی‌نصیب می‌مانند، قدرت فهم و دیدن حقیقت را از دست می‌دهند.
از کَما لَم یُؤْمِنُواْ بِه شد یقین
که ندارند آن جماعت نور دین
هوش مصنوعی: این شعر اشاره دارد به این که گروهی از افراد که به نور دین ایمان ندارند، به وضوح یقین پیدا کرده‌اند که در تاریکی و گمراهی به سر می‌برند. این به معنی فقدان بصیرت و درک صحیح از حقیقت است.
در نخست ایمان نیاوردند چون
عاقبت نارند هم قوم حرون
هوش مصنوعی: در ابتدا به ایمان نیاوردند، چون در نهایت به عذاب دچار شدند، مانند قوم هارون.
بازشان هِشتیم بر عدوان خویش
تا که در سرگشتگی مانند بیش
هوش مصنوعی: ما دوباره به دشمنی و ظلم خود مشغول شدیم تا در این سرگردانی و آشفتگی مثل گوسفندانی که در بیابان سرگردان هستند، بمانیم.
می فرستادیم گر ما یک به یک
بهر دعوت سوی ایشان از ملک
هوش مصنوعی: اگر ما هر کدام به تنهایی دعوت می‌کردیم آنها را به سوی خود از سرزمین خود، می‌فرستادیم.
ور که می گفتند با ایشان سخن
مردگان آنسان که خواهند انجمن
هوش مصنوعی: اگر کسی می‌گوید که با مردگان به همان شکلی که آنها می‌خواهند، صحبت می‌کنند و تجمع می‌کنند.
بهر ایشان ور که می کردیم جمع
هر چه کآید نام او بر نطق و سمع
هوش مصنوعی: برای آن‌ها که به خوبی می‌سازیم، هر چه را که به نام او به زبان آورده و شنیده شود، جمع می‌کنیم.
هر گُره میآمد ایشان را به پیش
در گواهی بر رسول پاک کیش
هوش مصنوعی: هر مشکل و سختی که برای آن‌ها پیش می‌آمد، گواهی بود بر صداقت و پاکی پیامبر.
مینبودند آنکه ایمان آورند
جز که حق خواهد مر آن را در پسند
هوش مصنوعی: فقط کسانی به ایمان می‌رسند که خدا بخواهد و او آن را برساند.
یعنی الاّ آنکه خواهد پروردگار
بهرشان ایمان به علم استوار
هوش مصنوعی: تنها چیزی که می‌تواند به بندگان کمک کند، ایمان استوار به علم و دانش از سوی پروردگارشان است.
لیک ایشان اکثری زین جاهلند
وز اراده و امر باری غافلند
هوش مصنوعی: اما بیشتر آن‌ها از این موضوع بی‌خبرند و از اراده و فرمان خدا غافلند.
همچنان که ای محمّد(ص)در زمان
مر تو را هستند افزون دشمنان
هوش مصنوعی: همان‌طور که در زمان تو، ای محمد (ص)، دشمنان بسیاری وجود داشتند، هنوز هم دشمنان زیادی در هر زمان حضور دارند.
ما بگرداندیم ز انسان و پری
دشمنان از بهر هر پیغمبری
هوش مصنوعی: ما دشمنان را به خاطر هر پیامبری از انسان و موجودات دیگر دور کردیم و از آنها فاصله گرفتیم.
بعضی از ایشان کنند از بد سری
وحی یعنی وسوسه بر دیگری
هوش مصنوعی: برخی از افراد، به طریقی نامناسب و با نیت بد، افکار و وسوسه‌هایی را به دیگران منتقل می‌کنند.
وحی، القای کلام است از خفا
یا که حق یا باطل این باشد بجا
هوش مصنوعی: وحی عملی است که در آن کلامی از منبعی پنهان به فردی منتقل می‌شود، حالا ممکن است این کلام از سوی حق باشد یا باطل، اما به هر حال به نوعی در جای خود قرار می‌گیرد.
جن کند اخبار بر بعضی ز انس
آنچه ز ایشان با شیاطینند جنس
هوش مصنوعی: جن به برخی از انسان‌ها خبرهایی می‌دهد که به نوعی با شیاطین مرتبط است و از این رو در واقع به نوعی هم‌نوعی و ارتباط با آن‌ها دارد.
آن سخنهای به کذب آراسته
از اباطیل و فریبی خاسته
هوش مصنوعی: سخنانی که به دروغ تزیین شده‌اند، از افکار باطل و فریبنده نشأت می‌گیرند.
خواست ور ایمانشان پروردگار
می نکردندی عداوت با کبار
هوش مصنوعی: اگر ایمان و اراده‌شان به پروردگار بود، با بزرگان دشمنی نمی‌کردند.
پس تو بگذار آن گروه بی فروغ
وآنچه میبافند بر هم از دروغ
هوش مصنوعی: پس تو اجازه بده که آن گروه کم‌فروغ و آنچه را که به هم می‌بافند و چیزهای نادرست است فراموش کنند.
تا بگردانند قلب آن کسان
که نه بر آخر بود ایمانشان
هوش مصنوعی: قلب افرادی که به روز قیامت ایمان ندارند، به گونه‌ای تغییر می‌کنند که از خداوند دور می‌شوند.
وآنکه بپسندند آن را بهر خود
وآنکه کسب آن کنند از بی رشد
هوش مصنوعی: کسی که چیزی را برای خود پسندیده و بدست آورده، اما بدون اینکه رشد و پیشرفتی داشته باشد.
ور شما فرمان برید ای مؤمنان
زآن شیاطینِ موسوس در نهان
هوش مصنوعی: اگر شما از شیاطین که به طور پنهانی وسوسه می‌کنند، پیروی کنید ای مؤمنان، خواهید دید که چه بر سرتان می‌آید.
اندر استحلال آنچه شد حرام
پس شما باشید مشرک لاکلام
هوش مصنوعی: در مورد اجازه دادن به چیزهایی که قبلاً حرام بودند، باید گفت که شما به نوعی در حال شرک ورزیدن هستید و نباید درباره این موضوع صحبت کنید.
آنکه باشد مرده آیا در ضلال
یا به کفر و جهل و نقصان و وبال
هوش مصنوعی: آیا کسی که مرده است، در گمراهی و کفر و نادانی و مشکلات قرار دارد؟
زنده پس کردیم او را در ظهور
از ره اسلام و علم و عقل و نور
هوش مصنوعی: ما او را در زمان ظهور با راه اسلام، علم، عقل و نور به زندگی بازگرداندیم.
نوری از برهان بر او دادیم نیز
تا دهد مر حق و باطل را تمیز
هوش مصنوعی: ما نوری از دلیل و برهان به او بخشیدیم تا بتواند حق و باطل را از هم تشخیص دهد.
میرود با آن میان مردمان
بر طریق راست بر امن و امان
هوش مصنوعی: او با آن چهره زیبا میان مردم به راه درست و با امنیت و آرامش می‌رود.
همچو آن کو مانده بر ظلمات جهل
هم برون آینده زآن نبود به سهل
هوش مصنوعی: مانند شخصی که در تاریکی جهل مانده، اگر بخواهد از این وضعیت خارج شود، کار آسانی نخواهد بود.
آن چنان کایمان به قلب مؤمنان
یافت زینت بی توهم، بی گمان
هوش مصنوعی: چنان به دل مؤمنان زیبایی و صفا بخشیده‌ای که بدون هیچ شکی در آنها جوشیده است.
کافران را همچنین آراسته
گشت در دل آنچه نفس آن خواسته
هوش مصنوعی: کافران به گونه‌ای فریبنده دچار آرزوهای نفسانی شدند و آنچه را که نفسشان می‌خواست در دل خود به خوبی جا دادند.
می کنند آنچه از عبادت بر صنم
وین مزیّن نیست جز ابلیس هم
هوش مصنوعی: آنها اعمالی را انجام می‌دهند که مانند عبادت برای بت‌هاست، و تنها چیزی که در این میان تنوع و زیبایی ندارد، فقط همنشینی با شیطان است.
سجدة اصنام باشد حکم عام
بر هر آن کس کو پرستد نفس خام
هوش مصنوعی: هر کسی که به تمایلات و خواسته‌های نفسانی خود اهمیت بدهد و آن‌ها را بپرستد، در واقع به بت‌هایی سجده می‌کند که از آن‌ها غافل است.
خودپرستی نزد اهل معرفت
بدتر است از بت پرستی در صفت
هوش مصنوعی: خودبزرگ‌بینی و خودمحوری اگر در نظر اهل دل و معرفت باشد، زشت‌تر و ناپسندتر از پرستش بت‌ها در صفات انسانی است.
شرک اعظم این بود گر مدرکی
زو گریزان و گریز از مشرکی
هوش مصنوعی: شرک بزرگ‌تر این است که اگر از مدرکی بگریزی، از مشرکی هم دوری گزینی.
نفس دون را هر کجا یابی بکُش
دست و پایش را ببُر با تیغ هُش
هوش مصنوعی: هر کجا نفسِ پست و ناپسند را دیدی، آن را نابود کن و محدودش کن با قدرت و آگاهی.
بتگر است او هم بت و هم بت پرست
بشکن او را هم بکُش چو آری به دست
هوش مصنوعی: او کسی است که هم مجسمه‌های بت را می‌سازد و هم خود بت‌ها را می‌پرستد. اگر قدرتش را پیدا کنی، او را بشکن و از بین ببر، چون در دست توست.
صد هزاران راه دارد در فنون
هر دم آید با تو از راهی برون
هوش مصنوعی: راه‌های بسیاری در هر فن وجود دارد و هر لحظه از یک مسیر جدید با تو در ارتباط است.
نه ا ز رهی آید که بیند هر شیء اش
جو نشان از من که تازی از پی اش
هوش مصنوعی: هیچ راهی وجود ندارد که کسی بتواند هرچیز را ببیند و از نشانه‌های من آگاه شود، مگر اینکه به دنبالش برود و با آن آشنا شود.
چون رسی بشناسی اش بر جای خود
گیری از وی جبّه و کالای خود
هوش مصنوعی: وقتی به او برسی و او را بشناسی، باید جایگاه خودت را مشخص کنی و از او ویژگی‌ها و چیزهای خوبش را بگیری.
پس کنی با ذوالفقارش ریز ر یز
گر نباشی سست و بی دل در ستیز
هوش مصنوعی: اگر با شمشیر خود بر دشمن حمله کنی، باید محکم و با اراده باشی و گرنه در نبرد ضعیف و بی‌هدف خواهی بود.
یک رهش را با تو گویم ، دار حلم
چون درآید از طریق دین و علم
هوش مصنوعی: یک راهی را که به تو می‌گویم، زمانی که صبر و بردباری خود را بر اساس دین و علم به دست آورده‌ام.
افکند صد گونه آشوب و جدل
که شود هم عقل فاسد ، هم عمل
هوش مصنوعی: تعدادی از مناقشات و اختلاف‌ها را به وجود آورد که نتیجه‌اش فساد عقل و عمل خواهد بود.
تا رسد کار از سخنهای درشت
بر فضیحت ها و فحش و چوب و مشت
هوش مصنوعی: وقتی که بحث به حالت تند و زشت می‌کشد، و به سرزنش‌ها و توهین‌ها و تنبیه‌های فیزیکی می‌انجامد، دیگر از حرف زدن و گفتگو کمکی به حل مشکل نمی‌شود.
چونکه گوییش این رزالت بود و ننگ
علم را برهان به کار آید نه جنگ
هوش مصنوعی: چون این سخن ناپسند و زشت است، علم و دانش بهتر است که در عمل به کار گرفته شوند نه اینکه با نزاع و جنگ به حل مشکلات پرداخته شود.
کینه و جنگ و خصومت علم نیست
شأن عالم جز سکوت و حلم نیست
هوش مصنوعی: کینه‌توزی و درگیری ویژگی یک عالم نیست، بلکه مقام آن‌ها تنها در سکوت و بردباری است.
گوید این بحث از پی دین بود و حق
گر نمی کردم غلط می شد ورق
هوش مصنوعی: این گفت‌وگو برای دین و حقیقت است و اگر اشتباهی نمی‌کردم، ورق (حالت و وضعیت) تغییر می‌کرد.
مشتبه می گشت مطلب بر عوام
پس بجا بود این تعارض در کلام
هوش مصنوعی: مردم عادی موضوع را به اشتباه می‌فهمیدند، پس وجود این تناقض در سخنان طبیعی به نظر می‌رسید.
نفس خودبین با تو کرد آن فعل شوم
شد مخنث مرد میدان علوم
هوش مصنوعی: خودپسندی و خودبینی باعث شد که این فرد، کاری ناپسند انجام دهد و در عرصه علم، توانایی‌هایش را نادیده بگیرد.
مابقی را جمله می کن زین قیا س
گر که باشی نکته دان و رهشناس
هوش مصنوعی: اگر درک خوبی از نکات و مبانی داشته باشی، می‌توانی بقیه مسائل را به راحتی حل کنی و به نتیجه برسی.
گفت زآن هر جا بیابی مشرکی
در زمانش سر ببر گر سالکی
هوش مصنوعی: اگر در جایی کسی را ببینی که به شرک و کفر مشغول است، در همان زمان باید با او مقابله کنی و او را از میان برداری، حتی اگر خودت در حال رشد و سلوک باشی.
تو ز آیت لفظ آن را خوانده ای
لیک باز از فهم معنی مانده ای
هوش مصنوعی: تو با شنیدن کلمات آن را فهمیده‌ای، اما هنوز در درک مفهوم واقعی آن ناکام مانده‌ای.
این قدر گفتیم بهر امتیاز
گشت باید جانب تفسیر باز
هوش مصنوعی: ما به اندازه کافی صحبت کرده‌ایم تا درک و تفاوتها مشخص شود، اما اکنون باید به سمت تفسیر و توضیحات بریم.
همچنان که مجرمان هستند بیش
در زمین مکه از هر دین و کیش
هوش مصنوعی: در زمین مکه، خلافکاران از هر دین و مذهب بیشتر از دیگران حضور دارند.
آفریدستیم ما در هر دهی
از اکابر مجرمان کارهی
هوش مصنوعی: ما در هر محله‌ای از بزرگ‌ترهای خلافکار، به نوعی تربیت شده‌ایم.
هست تخصیص اکابر بهر آن
کاقویند ایشان به فعل از مردمان
هوش مصنوعی: این بیت به این معناست که افراد بزرگ و مهم تنها به خاطر جایگاه و قدرتشان برتری دارند و از دیگران متمایز می‌شوند. آن‌ها به خاطر اعمال و عملکردشان در میان مردم شناخته می‌شوند.
یعنی آنسان کآفریدیم این چنین
در زمین مکه ما از مجرمین
هوش مصنوعی: این جمله به این معناست که ما انسان‌ها را به شکلی آفریدیم که در زمین مکه، در میان مجرمین زندگی می‌کنند.
عاقبت شد کار ایشان منتهی
بر فساد و مکر و ظلم و گمرهی
هوش مصنوعی: در نهایت، کار این افراد به فساد، فریب، ظلم و گمراهی ختم شد.
مکرشان با حق و خلق است آن فریق
مردمان را باز دارند از طریق
هوش مصنوعی: دسیسه‌ها و نیرنگ‌های آن گروه از مردم موجب می‌شود که دیگران از راه درست و حق منحرف شوند و از مسیر اصلی خود دور بمانند.
مکر جز با نفس هاشان کی کنند
لیک شاعر نیستند از بد پسند
هوش مصنوعی: آدم‌ها تنها با نفس‌های خود می‌توانند فریب بزنند، اما شاعرانی که از خوی بد خود آگاه نیستند، این کار را نمی‌کنند.
مکر جز بر صاحب نالایقش
کی شود راجع ز حکم سابقش
هوش مصنوعی: مکر و حیله تنها بر افرادی که شایسته نیستند، اثر می‌گذارد و نمی‌تواند بر کسانی که در جایگاه مناسب خود هستند تأثیر بگذارد.