گنجور

۹- آیات ۹۱ تا ۹۸

وَ مٰا قَدَرُوا اَللّٰهَ حَقَّ قَدْرِهِ إِذْ قٰالُوا مٰا أَنْزَلَ اَللّٰهُ عَلیٰ بَشَرٍ مِنْ شَیْ‌ءٍ قُلْ مَنْ أَنْزَلَ اَلْکِتٰابَ اَلَّذِی جٰاءَ بِهِ مُوسیٰ نُوراً وَ هُدیً لِلنّٰاسِ تَجْعَلُونَهُ قَرٰاطِیسَ تُبْدُونَهٰا وَ تُخْفُونَ کَثِیراً وَ عُلِّمْتُمْ مٰا لَمْ تَعْلَمُوا أَنْتُمْ وَ لاٰ آبٰاؤُکُمْ قُلِ اَللّٰهُ ثُمَّ ذَرْهُمْ فِی خَوْضِهِمْ یَلْعَبُونَ (۹۱) وَ هٰذٰا کِتٰابٌ أَنْزَلْنٰاهُ مُبٰارَکٌ مُصَدِّقُ اَلَّذِی بَیْنَ یَدَیْهِ وَ لِتُنْذِرَ أُمَّ اَلْقُریٰ وَ مَنْ حَوْلَهٰا وَ اَلَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ یُؤْمِنُونَ بِهِ وَ هُمْ عَلیٰ صَلاٰتِهِمْ‌ یُحٰافِظُونَ (۹۲) وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ اِفْتَریٰ عَلَی اَللّٰهِ کَذِباً أَوْ قٰالَ أُوحِیَ إِلَیَّ وَ لَمْ یُوحَ إِلَیْهِ شَیْ‌ءٌ وَ مَنْ قٰالَ سَأُنْزِلُ مِثْلَ مٰا أَنْزَلَ اَللّٰهُ وَ لَوْ تَریٰ إِذِ اَلظّٰالِمُونَ فِی غَمَرٰاتِ اَلْمَوْتِ وَ اَلْمَلاٰئِکَةُ بٰاسِطُوا أَیْدِیهِمْ أَخْرِجُوا أَنْفُسَکُمُ اَلْیَوْمَ تُجْزَوْنَ عَذٰابَ اَلْهُونِ بِمٰا کُنْتُمْ تَقُولُونَ عَلَی اَللّٰهِ غَیْرَ اَلْحَقِّ وَ کُنْتُمْ عَنْ آیٰاتِهِ تَسْتَکْبِرُونَ (۹۳) وَ لَقَدْ جِئْتُمُونٰا فُرٰادیٰ کَمٰا خَلَقْنٰاکُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ وَ تَرَکْتُمْ مٰا خَوَّلْنٰاکُمْ وَرٰاءَ ظُهُورِکُمْ وَ مٰا نَریٰ مَعَکُمْ شُفَعٰاءَکُمُ اَلَّذِینَ زَعَمْتُمْ أَنَّهُمْ فِیکُمْ شُرَکٰاءُ لَقَدْ تَقَطَّعَ بَیْنَکُمْ وَ ضَلَّ عَنْکُمْ مٰا کُنْتُمْ تَزْعُمُونَ (۹۴) إِنَّ اَللّٰهَ فٰالِقُ اَلْحَبِّ وَ اَلنَّویٰ یُخْرِجُ اَلْحَیَّ مِنَ اَلْمَیِّتِ وَ مُخْرِجُ اَلْمَیِّتِ مِنَ اَلْحَیِّ ذٰلِکُمُ اَللّٰهُ فَأَنّٰی تُؤْفَکُونَ (۹۵) فٰالِقُ اَلْإِصْبٰاحِ وَ جَعَلَ اَللَّیْلَ سَکَناً وَ اَلشَّمْسَ وَ اَلْقَمَرَ حُسْبٰاناً ذٰلِکَ تَقْدِیرُ اَلْعَزِیزِ اَلْعَلِیمِ (۹۶) وَ هُوَ اَلَّذِی جَعَلَ لَکُمُ اَلنُّجُومَ لِتَهْتَدُوا بِهٰا فِی ظُلُمٰاتِ اَلْبَرِّ وَ اَلْبَحْرِ قَدْ فَصَّلْنَا اَلْآیٰاتِ لِقَوْمٍ یَعْلَمُونَ (۹۷) وَ هُوَ اَلَّذِی أَنْشَأَکُمْ مِنْ نَفْسٍ وٰاحِدَةٍ فَمُسْتَقَرٌّ وَ مُسْتَوْدَعٌ قَدْ فَصَّلْنَا اَلْآیٰاتِ لِقَوْمٍ یَفْقَهُونَ (۹۸)

و نشناختند خدا را سزای شناختنش چون گفتند فرو نفرستاد خدا بر انسانی هیچ چیز را بگو کیست که فرو فرستاد بر تو کتاب که آورد آن را موسی روشنایی و هدایت از برای مردمان می‌گردانید آن را پارچه کاغذها ظاهر می‌کنند و پنهان می‌کنند بسیاری را و آموخته شدند آنچه را نمی‌دانستید شما و نه پدرانتان بگو فرستاد خدا پس بگذار ایشان را در درآمدشان بازی می‌کرده باشند (۹۱) و این کتابیست که فرو فرستادیم آن را مبارک تصدیق کننده آن چیزی که باشد میان دو دستش و از برای آنکه بترسانی اهل مکه را و آنکه باشد گرداگردش و آنان که می‌گروند بآخرت می‌گروید بآن و ایشان بر نمازشان محافظت می‌نمایند (۹۲) و کیست ستمکارتر از آنکه افترا کرد بر خدا دروغی را یا گفت وحی کرده شد بمن و وحی کرده نشد باو چیزی و کسی که گفت زود باشد که فرو فرستم مانند آنچه فرو فرستاد خدا و اگر به بینی هنگامی که ظالمان باشند در سکرات مرگ و ملائکه باشند کشانیدگان دستهای خود را که بیرون کنید جانهاتان را امروز جزا داده شوید عذاب خواری بسبب بودنتان که می‌گفتید بر خدا ناحق را و بودنتان که از آیتهایش سرکشی می‌کردید (۹۳) و هر آینه بتحقیق که آمدند بسوی ما تنها هم چنان که آفریدیم شما را اول بار و وا گذاشتید آنچه را تملیک کرده بودیم شما را به پس پشتهاتان و نه می‌بینم با شما شفیعان شما را که گمان کردید که ایشان در شما انبازانند بحقیقت بریده شد میانتان و گم شد از شما آنچه بودید گمان می‌کردید (۹۴) بدرستی که خدا شکافنده دانه و هسته است بیرون می‌آورد زنده را از مرده و بیرون آورنده مرده است از زنده اینتان خداست پس بکجا رو گردان می‌شوید (۹۵) شکافنده عمود صبح و گردانید شب را آرامگاه و آفتاب و ماه را بشماره روندگان آن تقدیر خدای غالب داناست (۹۶) و اوست که گردانید برای شما ستاره‌ها را تا راه یابید بسبب آنها در تاریکیهای خشکی و دریا بتحقیق تفصیل دادیم آیتها را از برای گروهی که می‌دانند (۹۷) و اوست که آفرید شما را از یک نفس پس جای قراریست و جای بامانت بودنی بتحقیق تفصیل دادیم آیتها را برای قومی که بفهمند (۹۸)

روشنی بخشنده و هم رهنما
مردمان را سوی ایمان و ولا
می بگردانید آن را بارها
صفحه ها، قرطاسها، طومارها
آنچه خود خواهید سازید آن عیان
هم نهان سازید بسیاری از آن
مر شما اینسان شدید آموخته
آنچه زآن بودید نااندوخته
یعنی آنچه می ندانستید آن
نه شما و نه پدرهاتان عیان
قصد می گویند زین باشد یهود
شاید ار هم عام باشد در ورود
گو فرستاد آن خدای بی نیاز
آنچه آن را می ندانستید باز
هست محذوف الخبر این مبتدا
میتواند کز خبر باشد جدا
گو خدا یعنی که سلطان دل است
بگذر از چیز دگر کو باطل است
هست افزون مبتدائی که خبر
هست در وی چون قُلِ الله در نظر
یعنی او را خوان و باقی ر ا گذار
حق تو را کافی است با غیرت چه کار
ثُم ذَرهُم بگذر اعنی از همه
گو به لعب خود بمانند این رمه
واگذار این منکران را ای رسول
در اباطیلی که گویند از فضول
چون رجوع جمله آخر بر من است
روزی آید کاین زبانها الکن است
گو خدا یعنی که او از جمله بس
مابقی از ماسوی باشد هوس
این کتاب ما که بفرستاده ایم
بس فوائد اندر او بنهاده ایم
مر مصدّق وآنچه را بُد پیش از او
اندر احکام و اصول از جستجو
تا کنی انذار از آن بر مکیان
وآنکه گِرد مکه اند از مردمان
یعنی اهل مشرق و مغرب تمام
هر کجا کز خلق باشد از دحام
آنکه هست ایمان او بر آخرت
آرد ایمان هم به وی بی معذرت
یعنی آن کو بر قیامت موقن است
بر کتاب و بر پیمبر مؤمن است
حافظونند آن جماعت بر نماز
کاندر او جمع است آداب نیاز
کیست ظالم تر از آن کس کافتراء
بر خدا بندد ز کذب و اجتراء
گوید از جرأت منم پیغمبرش
یا که آید سوی من وحی از برش
وآنگهی وحی ای نشد هرگز به وی
جز خرافاتی که گوید پی به پی
بو مُسیلم مورد است این آیه را
کاتب وحی ار بود هم شد روا
زآنکه می گفتند این هر دو که وحی
میشود بر ما ز حق در امر و نهی
کیست هم ظالم تر از آن کس که گفت
میکنم نازل به زودی از نهفت
مثل آنچه کرده نازل کردگار
سوی عبد خود رسول نامدار
ور که بینی ظالمان را وقت موت
اندر آن سختی که شاید گاه فوت
وآن ملایک دسته ها سازند باز
بر عذاب آن گروه حیله ساز
این چنین گویندشان کز چنگ ما
نفس خود خارج کنید اعنی رها
مر جزاء داده شوید امروز خود
بر عذابی سخت کش خواری است حد
زآنچه میگفتید بر حق افترا
غیر حق یعنی که چیزی ناروا
همچو اولاد و شریک از بهر او
دعوی وحی و نبوّ ت از عتو
هم بدید از آیتش دامن فشان
آمدید اینک به تنها مو کشان
با شما نه مال باشد نه خدم
نه مددکار، نه فرزند و حشم
آن چنان که خلقتان کردم به جد
در رحم سر پا برهنه ، منفرد
ترک کردید آنچه را محض عطا
داده بودیم آن شما را از نوا
یعنی آنها را بجا بگذاشتید
که به خود پاینده می پنداشتید
پشت سر هِشتید نی همراه خویش
برده اید و نی فرستادید پیش
آن شفیعان را نبینیم با شما
که شما را بُد بدیشان التجا
بودتان اندر گمان کآنها کسند
کمتر اینک بنگرید از هر خسند
مر نه ایشان آن شریکان حقند
که به حق از راه شرکت ملحقند
منقطع گردید نک پیوندتان
منفصل هم گشت بند از بندتان
ضایع و باطل شد آنچه در گمان
بودتان اندر شفاعت از بتان
دانه ها را حق شکافنده بود
تا که زو روید نبات و نان شود
همچنین هر دانه کو گردد شجر
برشکافد تا زند از خاک سر
دانۀ کش استخوان باشد نوی است
حبّ بود بی استخوان و این برملاست
زنده را آرد برون از مرده حق
این یک است از صنع آن ربّ الفلق
یعنی اشجار و گل و برگ و نبات
که به نشو و هم نماء دارد حیات
آورد از دانه بیرون دم به دم
یا ولد از نطفه، مرغ از بیضه هم
آورد از آب و خون بی اشتباه
هر زمان یوسف رخی بیرون چو ماه
از میانۀ شاخۀ خشکی زبون
میوه ها از هر قبیل آرد برون
آورد بیرون ز صلب جاهلی
عالِمی، نیک اختری، روشن دلی
مرده هم از زنده ای آرد پدید
همچو نطفه ز آدمیّ پاک دید
این ممیت و محیی ار بینید راست
مر شما را در هر آن آنی خداست
پس شما گردانده گردید از کجا
زو به غیر او نمائید التجا
میشکافد صبح از ظلمات شب
هم شب آرد بهر تسکین از تعب
کرد شب را بر شما آرام گاه
تا ز رنج روزتان باشد پناه
آفتاب و ماه را داد از عیان
دورهای مختلف بهر نشان
تا که آن باشد علامت در حساب
وقتها را سال و مه در انقلاب
این دوار مهر و ماه اندر تمیز
هست بر اندازه تقدیر عزیز
غالب و دانا به تدبیر و سبب
هم به سیر مهر و ماه و روز و شب
اوست آن کس کآفرید استاره ها
ره به آن یابید تا در چاره ها
خاصه در ظلمات برّ و بحر نیز
که رود هم چاره از کف، هم تمیز
این کواکب باشد اندر هر سبیل
رهروان را هم علامت هم دلیل
پس مبیّن ساختیم آیات خود
بهر قومی که بدانند از رشد
اوست آن کس که شما را آفرید
از تن واحد چه اَسود چه سفید
یعنی از آدم که بود اصل بشر
تا نباشید از تودّد بیخبر
داد در صلب پدرهاتان قرار
پس به بطن مادران اندر مدار
پس به دنیا دادتان چندی سکون
در لحد پس بازتان سازد درون
در قیامت هم درآرد از لحد
تا رساند بر مقرّ و جای خود
هست آنجا یا که دوزخ یا بهشت
تا چه باشد هر کسی را سرنوشت
ما بیان کردیم آیت های خویش
بهر ارباب تفقه و اهل کیش
۸- آیات ۷۴ تا ۹۰: وَ إِذْ قٰالَ إِبْرٰاهِیمُ لِأَبِیهِ آزَرَ أَ تَتَّخِذُ أَصْنٰاماً آلِهَةً إِنِّی أَرٰاکَ وَ قَوْمَکَ فِی ضَلاٰلٍ مُبِینٍ (۷۴) وَ کَذٰلِکَ نُرِی إِبْرٰاهِیمَ مَلَکُوتَ اَلسَّمٰاوٰاتِ وَ اَلْأَرْضِ وَ لِیَکُونَ مِنَ اَلْمُوقِنِینَ (۷۵) فَلَمّٰا جَنَّ عَلَیْهِ اَللَّیْلُ رَأیٰ کَوْکَباً قٰالَ هٰذٰا رَبِّی فَلَمّٰا أَفَلَ قٰالَ لاٰ أُحِبُّ اَلْآفِلِینَ (۷۶) فَلَمّٰا رَأَی اَلْقَمَرَ بٰازِغاً قٰالَ هٰذٰا رَبِّی فَلَمّٰا أَفَلَ قٰالَ لَئِنْ لَمْ یَهْدِنِی رَبِّی لَأَکُونَنَّ مِنَ اَلْقَوْمِ اَلضّٰالِّینَ (۷۷) فَلَمّٰا رَأَی اَلشَّمْسَ بٰازِغَةً قٰالَ هٰذٰا رَبِّی هٰذٰا أَکْبَرُ فَلَمّٰا أَفَلَتْ قٰالَ یٰا قَوْمِ إِنِّی بَرِیءٌ مِمّٰا تُشْرِکُونَ (۷۸) إِنِّی وَجَّهْتُ وَجْهِیَ لِلَّذِی فَطَرَ اَلسَّمٰاوٰاتِ وَ اَلْأَرْضَ حَنِیفاً وَ مٰا أَنَا مِنَ اَلْمُشْرِکِینَ (۷۹) وَ حٰاجَّهُ قَوْمُهُ قٰالَ أَ تُحٰاجُّونِّی فِی اَللّٰهِ وَ قَدْ هَدٰانِ وَ لاٰ أَخٰافُ مٰا تُشْرِکُونَ بِهِ إِلاّٰ أَنْ یَشٰاءَ رَبِّی شَیْئاً وَسِعَ رَبِّی کُلَّ شَیْ‌ءٍ عِلْماً أَ فَلاٰ تَتَذَکَّرُونَ (۸۰) وَ کَیْفَ أَخٰافُ مٰا أَشْرَکْتُمْ وَ لاٰ تَخٰافُونَ أَنَّکُمْ أَشْرَکْتُمْ بِاللّٰهِ مٰا لَمْ یُنَزِّلْ بِهِ عَلَیْکُمْ سُلْطٰاناً فَأَیُّ اَلْفَرِیقَیْنِ أَحَقُّ بِالْأَمْنِ إِنْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ (۸۱) اَلَّذِینَ آمَنُوا وَ لَمْ یَلْبِسُوا إِیمٰانَهُمْ بِظُلْمٍ أُولٰئِکَ لَهُمُ اَلْأَمْنُ وَ هُمْ مُهْتَدُونَ (۸۲) وَ تِلْکَ حُجَّتُنٰا آتَیْنٰاهٰا إِبْرٰاهِیمَ عَلیٰ قَوْمِهِ نَرْفَعُ دَرَجٰاتٍ مَنْ نَشٰاءُ إِنَّ رَبَّکَ حَکِیمٌ عَلِیمٌ (۸۳) وَ وَهَبْنٰا لَهُ إِسْحٰاقَ وَ یَعْقُوبَ کُلاًّ هَدَیْنٰا وَ نُوحاً هَدَیْنٰا مِنْ قَبْلُ وَ مِنْ ذُرِّیَّتِهِ دٰاوُدَ وَ سُلَیْمٰانَ وَ أَیُّوبَ وَ یُوسُفَ وَ مُوسیٰ وَ هٰارُونَ وَ کَذٰلِکَ‌ نَجْزِی اَلْمُحْسِنِینَ (۸۴) وَ زَکَرِیّٰا وَ یَحْییٰ وَ عِیسیٰ وَ إِلْیٰاسَ کُلٌّ مِنَ اَلصّٰالِحِینَ (۸۵) وَ إِسْمٰاعِیلَ وَ اَلْیَسَعَ وَ یُونُسَ وَ لُوطاً وَ کلاًّ فَضَّلْنٰا عَلَی اَلْعٰالَمِینَ (۸۶) وَ مِنْ آبٰائِهِمْ وَ ذُرِّیّٰاتِهِمْ وَ إِخْوٰانِهِمْ وَ اِجْتَبَیْنٰاهُمْ وَ هَدَیْنٰاهُمْ إِلیٰ صِرٰاطٍ مُسْتَقِیمٍ (۸۷) ذٰلِکَ هُدَی اَللّٰهِ یَهْدِی بِهِ مَنْ یَشٰاءُ مِنْ عِبٰادِهِ وَ لَوْ أَشْرَکُوا لَحَبِطَ عَنْهُمْ مٰا کٰانُوا یَعْمَلُونَ (۸۸) أُولٰئِکَ اَلَّذِینَ آتَیْنٰاهُمُ اَلْکِتٰابَ وَ اَلْحُکْمَ وَ اَلنُّبُوَّةَ فَإِنْ یَکْفُرْ بِهٰا هٰؤُلاٰءِ فَقَدْ وَکَّلْنٰا بِهٰا قَوْماً لَیْسُوا بِهٰا بِکٰافِرِینَ (۸۹) أُولٰئِکَ اَلَّذِینَ هَدَی اَللّٰهُ فَبِهُدٰاهُمُ اِقْتَدِهْ قُلْ لاٰ أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِنْ هُوَ إِلاّٰ ذِکْریٰ لِلْعٰالَمِینَ (۹۰)۱۰- آیات ۹۹ تا ۱۲۳: وَ هُوَ اَلَّذِی أَنْزَلَ مِنَ اَلسَّمٰاءِ مٰاءً فَأَخْرَجْنٰا بِهِ نَبٰاتَ کُلِّ شَیْ‌ءٍ فَأَخْرَجْنٰا مِنْهُ خَضِراً نُخْرِجُ مِنْهُ حَبًّا مُتَرٰاکِباً وَ مِنَ اَلنَّخْلِ مِنْ طَلْعِهٰا قِنْوٰانٌ دٰانِیَةٌ وَ جَنّٰاتٍ مِنْ أَعْنٰابٍ وَ اَلزَّیْتُونَ وَ اَلرُّمّٰانَ مُشْتَبِهاً وَ غَیْرَ مُتَشٰابِهٍ اُنْظُرُوا إِلیٰ ثَمَرِهِ إِذٰا أَثْمَرَ وَ یَنْعِهِ إِنَّ فِی ذٰلِکُمْ لَآیٰاتٍ لِقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ (۹۹) وَ جَعَلُوا لِلّٰهِ شُرَکٰاءَ اَلْجِنَّ وَ خَلَقَهُمْ وَ خَرَقُوا لَهُ بَنِینَ وَ بَنٰاتٍ بِغَیْرِ عِلْمٍ سُبْحٰانَهُ وَ تَعٰالیٰ عَمّٰا یَصِفُونَ (۱۰۰) بَدِیعُ اَلسَّمٰاوٰاتِ وَ اَلْأَرْضِ أَنّٰی یَکُونُ لَهُ وَلَدٌ وَ لَمْ تَکُنْ لَهُ صٰاحِبَةٌ وَ خَلَقَ کُلَّ شَیْ‌ءٍ وَ هُوَ بِکُلِّ شَیْ‌ءٍ عَلِیمٌ (۱۰۱) ذٰلِکُمُ اَللّٰهُ رَبُّکُمْ لاٰ إِلٰهَ إِلاّٰ هُوَ خٰالِقُ کُلِّ شَیْ‌ءٍ فَاعْبُدُوهُ‌ وَ هُوَ عَلیٰ کُلِّ شَیْ‌ءٍ وَکِیلٌ (۱۰۲) لاٰ تُدْرِکُهُ اَلْأَبْصٰارُ وَ هُوَ یُدْرِکُ اَلْأَبْصٰارَ وَ هُوَ اَللَّطِیفُ اَلْخَبِیرُ (۱۰۳) قَدْ جٰاءَکُمْ بَصٰائِرُ مِنْ رَبِّکُمْ فَمَنْ أَبْصَرَ فَلِنَفْسِهِ وَ مَنْ عَمِیَ فَعَلَیْهٰا وَ مٰا أَنَا عَلَیْکُمْ بِحَفِیظٍ (۱۰۴) وَ کَذٰلِکَ نُصَرِّفُ اَلْآیٰاتِ وَ لِیَقُولُوا دَرَسْتَ وَ لِنُبَیِّنَهُ لِقَوْمٍ یَعْلَمُونَ (۱۰۵) اِتَّبِعْ مٰا أُوحِیَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ لاٰ إِلٰهَ إِلاّٰ هُوَ وَ أَعْرِضْ عَنِ اَلْمُشْرِکِینَ (۱۰۶) وَ لَوْ شٰاءَ اَللّٰهُ مٰا أَشْرَکُوا وَ مٰا جَعَلْنٰاکَ عَلَیْهِمْ حَفِیظاً وَ مٰا أَنْتَ عَلَیْهِمْ بِوَکِیلٍ (۱۰۷) وَ لاٰ تَسُبُّوا اَلَّذِینَ یَدْعُونَ مِنْ دُونِ اَللّٰهِ فَیَسُبُّوا اَللّٰهَ عَدْواً بِغَیْرِ عِلْمٍ کَذٰلِکَ زَیَّنّٰا لِکُلِّ أُمَّةٍ عَمَلَهُمْ ثُمَّ إِلیٰ رَبِّهِمْ مَرْجِعُهُمْ فَیُنَبِّئُهُمْ بِمٰا کٰانُوا یَعْمَلُونَ (۱۰۸) وَ أَقْسَمُوا بِاللّٰهِ جَهْدَ أَیْمٰانِهِمْ لَئِنْ جٰاءَتْهُمْ آیَةٌ لَیُؤْمِنُنَّ بِهٰا قُلْ إِنَّمَا اَلْآیٰاتُ عِنْدَ اَللّٰهِ وَ مٰا یُشْعِرُکُمْ أَنَّهٰا إِذٰا جٰاءَتْ لاٰ یُؤْمِنُونَ (۱۰۹) وَ نُقَلِّبُ أَفْئِدَتَهُمْ وَ أَبْصٰارَهُمْ کَمٰا لَمْ یُؤْمِنُوا بِهِ أَوَّلَ مَرَّةٍ وَ نَذَرُهُمْ فِی طُغْیٰانِهِمْ یَعْمَهُونَ (۱۱۰) وَ لَوْ أَنَّنٰا نَزَّلْنٰا إِلَیْهِمُ اَلْمَلاٰئِکَةَ وَ کَلَّمَهُمُ اَلْمَوْتیٰ وَ حَشَرْنٰا عَلَیْهِمْ کُلَّ شَیْ‌ءٍ قُبُلاً مٰا کٰانُوا لِیُؤْمِنُوا إِلاّٰ أَنْ یَشٰاءَ اَللّٰهُ وَ لٰکِنَّ أَکْثَرَهُمْ یَجْهَلُونَ (۱۱۱) وَ کَذٰلِکَ جَعَلْنٰا لِکُلِّ نَبِیٍّ عَدُوًّا شَیٰاطِینَ اَلْإِنْسِ وَ اَلْجِنِّ یُوحِی بَعْضُهُمْ إِلیٰ بَعْضٍ زُخْرُفَ اَلْقَوْلِ غُرُوراً وَ لَوْ شٰاءَ رَبُّکَ مٰا فَعَلُوهُ فَذَرْهُمْ وَ مٰا یَفْتَرُونَ (۱۱۲) وَ لِتَصْغیٰ إِلَیْهِ أَفْئِدَةُ اَلَّذِینَ لاٰ یُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ وَ لِیَرْضَوْهُ وَ لِیَقْتَرِفُوا مٰا هُمْ مُقْتَرِفُونَ (۱۱۳) أَ فَغَیْرَ اَللّٰهِ أَبْتَغِی حَکَماً وَ هُوَ اَلَّذِی أَنْزَلَ إِلَیْکُمُ اَلْکِتٰابَ مُفَصَّلاً وَ اَلَّذِینَ آتَیْنٰاهُمُ اَلْکِتٰابَ یَعْلَمُونَ أَنَّهُ مُنَزَّلٌ مِنْ رَبِّکَ بِالْحَقِّ فَلاٰ تَکُونَنَّ مِنَ اَلْمُمْتَرِینَ (۱۱۴)وَ تَمَّتْ کَلِمَةُ رَبِّکَ صِدْقاً وَ عَدْلاً لاٰ مُبَدِّلَ لِکَلِمٰاتِهِ وَ هُوَ اَلسَّمِیعُ اَلْعَلِیمُ (۱۱۵) وَ إِنْ تُطِعْ أَکْثَرَ مَنْ فِی اَلْأَرْضِ یُضِلُّوکَ عَنْ سَبِیلِ اَللّٰهِ إِنْ یَتَّبِعُونَ إِلاَّ اَلظَّنَّ وَ إِنْ هُمْ إِلاّٰ یَخْرُصُونَ (۱۱۶) إِنَّ رَبَّکَ هُوَ أَعْلَمُ مَنْ یَضِلُّ عَنْ سَبِیلِهِ وَ هُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِینَ (۱۱۷) فَکُلُوا مِمّٰا ذُکِرَ اِسْمُ اَللّٰهِ عَلَیْهِ إِنْ کُنْتُمْ بِآیٰاتِهِ مُؤْمِنِینَ (۱۱۸) وَ مٰا لَکُمْ أَلاّٰ تَأْکُلُوا مِمّٰا ذُکِرَ اِسْمُ اَللّٰهِ عَلَیْهِ وَ قَدْ فَصَّلَ لَکُمْ مٰا حَرَّمَ عَلَیْکُمْ إِلاّٰ مَا اُضْطُرِرْتُمْ إِلَیْهِ وَ إِنَّ کَثِیراً لَیُضِلُّونَ بِأَهْوٰائِهِمْ بِغَیْرِ عِلْمٍ إِنَّ رَبَّکَ هُوَ أَعْلَمُ بِالْمُعْتَدِینَ (۱۱۹) وَ ذَرُوا ظٰاهِرَ اَلْإِثْمِ وَ بٰاطِنَهُ إِنَّ اَلَّذِینَ یَکْسِبُونَ اَلْإِثْمَ سَیُجْزَوْنَ بِمٰا کٰانُوا یَقْتَرِفُونَ (۱۲۰) وَ لاٰ تَأْکُلُوا مِمّٰا لَمْ یُذْکَرِ اِسْمُ اَللّٰهِ عَلَیْهِ وَ إِنَّهُ لَفِسْقٌ وَ إِنَّ اَلشَّیٰاطِینَ لَیُوحُونَ إِلیٰ أَوْلِیٰائِهِمْ لِیُجٰادِلُوکُمْ وَ إِنْ أَطَعْتُمُوهُمْ إِنَّکُمْ لَمُشْرِکُونَ (۱۲۱) أَ وَ مَنْ کٰانَ مَیْتاً فَأَحْیَیْنٰاهُ وَ جَعَلْنٰا لَهُ نُوراً یَمْشِی بِهِ فِی اَلنّٰاسِ کَمَنْ مَثَلُهُ فِی اَلظُّلُمٰاتِ لَیْسَ بِخٰارِجٍ مِنْهٰا کَذٰلِکَ زُیِّنَ لِلْکٰافِرِینَ مٰا کٰانُوا یَعْمَلُونَ (۱۲۲) وَ کَذٰلِکَ جَعَلْنٰا فِی کُلِّ قَرْیَةٍ أَکٰابِرَ مُجْرِمِیهٰا لِیَمْکُرُوا فِیهٰا وَ مٰا یَمْکُرُونَ إِلاّٰ بِأَنْفُسِهِمْ وَ مٰا یَشْعُرُونَ (۱۲۳)

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی)
قالب شعری: مثنوی

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

وَ مٰا قَدَرُوا اَللّٰهَ حَقَّ قَدْرِهِ إِذْ قٰالُوا مٰا أَنْزَلَ اَللّٰهُ عَلیٰ بَشَرٍ مِنْ شَیْ‌ءٍ قُلْ مَنْ أَنْزَلَ اَلْکِتٰابَ اَلَّذِی جٰاءَ بِهِ مُوسیٰ نُوراً وَ هُدیً لِلنّٰاسِ تَجْعَلُونَهُ قَرٰاطِیسَ تُبْدُونَهٰا وَ تُخْفُونَ کَثِیراً وَ عُلِّمْتُمْ مٰا لَمْ تَعْلَمُوا أَنْتُمْ وَ لاٰ آبٰاؤُکُمْ قُلِ اَللّٰهُ ثُمَّ ذَرْهُمْ فِی خَوْضِهِمْ یَلْعَبُونَ (۹۱) وَ هٰذٰا کِتٰابٌ أَنْزَلْنٰاهُ مُبٰارَکٌ مُصَدِّقُ اَلَّذِی بَیْنَ یَدَیْهِ وَ لِتُنْذِرَ أُمَّ اَلْقُریٰ وَ مَنْ حَوْلَهٰا وَ اَلَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ یُؤْمِنُونَ بِهِ وَ هُمْ عَلیٰ صَلاٰتِهِمْ‌ یُحٰافِظُونَ (۹۲) وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ اِفْتَریٰ عَلَی اَللّٰهِ کَذِباً أَوْ قٰالَ أُوحِیَ إِلَیَّ وَ لَمْ یُوحَ إِلَیْهِ شَیْ‌ءٌ وَ مَنْ قٰالَ سَأُنْزِلُ مِثْلَ مٰا أَنْزَلَ اَللّٰهُ وَ لَوْ تَریٰ إِذِ اَلظّٰالِمُونَ فِی غَمَرٰاتِ اَلْمَوْتِ وَ اَلْمَلاٰئِکَةُ بٰاسِطُوا أَیْدِیهِمْ أَخْرِجُوا أَنْفُسَکُمُ اَلْیَوْمَ تُجْزَوْنَ عَذٰابَ اَلْهُونِ بِمٰا کُنْتُمْ تَقُولُونَ عَلَی اَللّٰهِ غَیْرَ اَلْحَقِّ وَ کُنْتُمْ عَنْ آیٰاتِهِ تَسْتَکْبِرُونَ (۹۳) وَ لَقَدْ جِئْتُمُونٰا فُرٰادیٰ کَمٰا خَلَقْنٰاکُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ وَ تَرَکْتُمْ مٰا خَوَّلْنٰاکُمْ وَرٰاءَ ظُهُورِکُمْ وَ مٰا نَریٰ مَعَکُمْ شُفَعٰاءَکُمُ اَلَّذِینَ زَعَمْتُمْ أَنَّهُمْ فِیکُمْ شُرَکٰاءُ لَقَدْ تَقَطَّعَ بَیْنَکُمْ وَ ضَلَّ عَنْکُمْ مٰا کُنْتُمْ تَزْعُمُونَ (۹۴) إِنَّ اَللّٰهَ فٰالِقُ اَلْحَبِّ وَ اَلنَّویٰ یُخْرِجُ اَلْحَیَّ مِنَ اَلْمَیِّتِ وَ مُخْرِجُ اَلْمَیِّتِ مِنَ اَلْحَیِّ ذٰلِکُمُ اَللّٰهُ فَأَنّٰی تُؤْفَکُونَ (۹۵) فٰالِقُ اَلْإِصْبٰاحِ وَ جَعَلَ اَللَّیْلَ سَکَناً وَ اَلشَّمْسَ وَ اَلْقَمَرَ حُسْبٰاناً ذٰلِکَ تَقْدِیرُ اَلْعَزِیزِ اَلْعَلِیمِ (۹۶) وَ هُوَ اَلَّذِی جَعَلَ لَکُمُ اَلنُّجُومَ لِتَهْتَدُوا بِهٰا فِی ظُلُمٰاتِ اَلْبَرِّ وَ اَلْبَحْرِ قَدْ فَصَّلْنَا اَلْآیٰاتِ لِقَوْمٍ یَعْلَمُونَ (۹۷) وَ هُوَ اَلَّذِی أَنْشَأَکُمْ مِنْ نَفْسٍ وٰاحِدَةٍ فَمُسْتَقَرٌّ وَ مُسْتَوْدَعٌ قَدْ فَصَّلْنَا اَلْآیٰاتِ لِقَوْمٍ یَفْقَهُونَ (۹۸)
هوش مصنوعی: هریک از شما نتوانسته‌اید خدا را به اندازه‌ای که شایسته است، بشناسید؛ زیرا هنگامی که می‌گویید خداوند هیچ چیزی به بشر نازل نکرده، در واقع به او جسارت می‌زنید. بپرسید که پس چه کسی آن کتاب را نازل کرده که موسی با آن آمده است و نور و هدایت برای مردم به همراه داشته؟ شما آن را پاره‌پاره می‌کنید و بسیاری از چیزها را پنهان می‌کنید و آنچه را که نمی‌دانستید به شما آموختیم، نه شما و نه پدرانتان. بگویید: خداست، سپس آنها را در بازی‌های خود رها کنید. این کتابی است که نازل کرده‌ایم، مبارک و تصدیق‌کننده‌ی آنچه پیش از آن است و برای این است که تو مردم آن «ام القری» و اطراف آن را هشدار دهی. و کسانی که به آخرت ایمان دارند به آن ایمان می‌آورند و آنها بر نمازهایشان محافظت می‌کنند. چه کسی ظالم‌تر از کسی است که بر خدا دروغی ببندد یا بگوید به من وحی شده ولی به او هیچ چیزی وحی نشده است، و کسی که بگوید من مانند آنچه خدا نازل کرده نازل می‌کنم، اگر ببینی که ستمگران در حال مرگ در عذاب هستند و فرشتگان دست‌های خود را گشوده‌اند و به آنها می‌گویند: جان‌های خود را بیرون کنید که امروز به خاطر سخنان نادرستی که درباره خدا می‌گفتید عذاب خفت‌انگیزی خواهید دید و شما نسبت به آیات او تکبر می‌ورزیدید. شما به تنهایی به سوی ما آمدید همان‌طور که شما را نخستین بار آفریدیم و آنچه را به شما بخشیده بودیم پشت سر گذاشتید و ما شفیعان شما را نمی‌بینیم، کسانی که گمان می‌کردید شریک شما هستند. بین شما قطع رابطه شده و آنچه را که ادعا می‌کردید از شما گم شده است. خداست که دانه و هسته را می‌شکافد و زنده را از مرده خارج می‌کند و مرده را از زنده خارج می‌کند. این است خدا. پس چگونه به بی‌راهه می‌روید؟ اوست که صبح را می‌شکافد و شب را آرامش می‌سازد و خورشید و ماه را محاسبه‌گر قرار داده است. این تقدیر عزیز و دانا است. اوست که برای شما ستاره‌ها را آفریده تا در تاریکی‌های خشکی و دریا با آنها هدایت شوند. ما آیات را برای مردمی که می‌دانند روشن کرده‌ایم. اوست که شما را از یک نفس واحد خلق کرده است و مکان و جایگاه زندگی‌تان را تعیین کرده است و ما آیات را برای مردمی که درک می‌کنند توضیح داده‌ایم.
و نشناختند خدا را سزای شناختنش چون گفتند فرو نفرستاد خدا بر انسانی هیچ چیز را بگو کیست که فرو فرستاد بر تو کتاب که آورد آن را موسی روشنایی و هدایت از برای مردمان می‌گردانید آن را پارچه کاغذها ظاهر می‌کنند و پنهان می‌کنند بسیاری را و آموخته شدند آنچه را نمی‌دانستید شما و نه پدرانتان بگو فرستاد خدا پس بگذار ایشان را در درآمدشان بازی می‌کرده باشند (۹۱) و این کتابیست که فرو فرستادیم آن را مبارک تصدیق کننده آن چیزی که باشد میان دو دستش و از برای آنکه بترسانی اهل مکه را و آنکه باشد گرداگردش و آنان که می‌گروند بآخرت می‌گروید بآن و ایشان بر نمازشان محافظت می‌نمایند (۹۲) و کیست ستمکارتر از آنکه افترا کرد بر خدا دروغی را یا گفت وحی کرده شد بمن و وحی کرده نشد باو چیزی و کسی که گفت زود باشد که فرو فرستم مانند آنچه فرو فرستاد خدا و اگر به بینی هنگامی که ظالمان باشند در سکرات مرگ و ملائکه باشند کشانیدگان دستهای خود را که بیرون کنید جانهاتان را امروز جزا داده شوید عذاب خواری بسبب بودنتان که می‌گفتید بر خدا ناحق را و بودنتان که از آیتهایش سرکشی می‌کردید (۹۳) و هر آینه بتحقیق که آمدند بسوی ما تنها هم چنان که آفریدیم شما را اول بار و وا گذاشتید آنچه را تملیک کرده بودیم شما را به پس پشتهاتان و نه می‌بینم با شما شفیعان شما را که گمان کردید که ایشان در شما انبازانند بحقیقت بریده شد میانتان و گم شد از شما آنچه بودید گمان می‌کردید (۹۴) بدرستی که خدا شکافنده دانه و هسته است بیرون می‌آورد زنده را از مرده و بیرون آورنده مرده است از زنده اینتان خداست پس بکجا رو گردان می‌شوید (۹۵) شکافنده عمود صبح و گردانید شب را آرامگاه و آفتاب و ماه را بشماره روندگان آن تقدیر خدای غالب داناست (۹۶) و اوست که گردانید برای شما ستاره‌ها را تا راه یابید بسبب آنها در تاریکیهای خشکی و دریا بتحقیق تفصیل دادیم آیتها را از برای گروهی که می‌دانند (۹۷) و اوست که آفرید شما را از یک نفس پس جای قراریست و جای بامانت بودنی بتحقیق تفصیل دادیم آیتها را برای قومی که بفهمند (۹۸)
هوش مصنوعی: آنان، خدا را نشناختند و به درستی که شایستگی شناخت او را ندارند، زیرا می‌گویند خدا هیچ چیز را بر انسانی نازل نکرد. بپرسید: کیست که کتابی را برای تو فرستاده است؟ آن کتاب، روشنی و هدایت برای مردم آورده و مانند کاغذهای مختلفی جلوه‌گر می‌شود و بسیاری از آن پنهان می‌ماند. شما و پدرتان چیزهایی آموخته‌اید که نمی‌دانستید. بگویید که خدا فرستاده است، پس بگذارید در سرگرمی‌های خود بمانند. این کتابی است که ما نازل کرده‌ایم و آن مبارک است، تصدیق‌کننده‌ی آنچه در میان دو دستش است و برای نگرانی اهل مکه و اطرافیان آنها نازل شده است. آنان که به آخرت ایمان می‌آورند به آن ایمان دارند و بر نمازهای خود محافظت می‌کنند. کیست که ستمکارتر از کسی باشد که به خدا افترا بزند یا بگوید بر من وحی شده در حالی که هیچ وحی به او نشده است؟ و کسانی که می‌گویند به زودی مانند آنچه خدا فرستاده، فرستم. اگر آن زمان را ببینی که ستمکاران در سختی مرگ هستند و فرشتگان دست‌ها را گشوده و به آنها می‌گویند که جان‌های خود را بیرون آورید. امروز جزا خواهید دید و عذاب خوارکننده‌ای به خاطر سخنان ناحق شما درباره خدا و نافرمانی از آیات او خواهید داشت. درست است که به سوی ما آمدید، همان‌طور که شما را ابتدا آفریدیم و آنچه را که به شما داده بودیم، رها کردید. و من نمی‌بینم شفیعانی را که گمان کردید در کنار شما هستند. حقیقت این است که روابط شما قطع شده و آنچه را که فکر می‌کردید، از دست رفته است. خداوند دانه و هسته را شکافته و زنده را از مرده بیرون می‌آورد و مرده را از زنده. این خداست، پس کجا می‌روید؟ اوست که صبح را می‌شکافد و شب را آرامگاه قرار می‌دهد و آفتاب و ماه را به شماره قرار داده است؛ این تقدیر خداوند غالب است. او شما را به ستاره‌ها هدایت کرده تا در تاریکی خشکی و دریا راه یابید. ما آیات را برای گروهی که می‌دانند، به تفصیل بیان کرده‌ایم. اوست که شما را از یک نفس آفرید و برای شما مقصد و مکانی برای ماندن قرار داده است. ما آیات را برای قومی که درک کنند، به تفصیل بیان کرده‌ایم.
روشنی بخشنده و هم رهنما
مردمان را سوی ایمان و ولا
هوش مصنوعی: این عبارت به معنای این است که چیزی یا شخصی که نور و هدایت می‌افزاید، به مردم کمک می‌کند تا به سوی ایمان و محبت حرکت کنند.
می بگردانید آن را بارها
صفحه ها، قرطاسها، طومارها
هوش مصنوعی: آن را بارها و بارها روی کاغذها و طومارها می‌چرخاندند و بررسی می‌کردند.
آنچه خود خواهید سازید آن عیان
هم نهان سازید بسیاری از آن
هوش مصنوعی: هرچیزی را که خود می‌خواهید بسازید، می‌توانید آن را به‌گونه‌ای پنهان کنید که دیگران متوجه نشوند، حتی اگر از آن بسیار باشد.
مر شما اینسان شدید آموخته
آنچه زآن بودید نااندوخته
هوش مصنوعی: شما به این شکل تبدیل شده‌اید و چیزهایی را آموخته‌اید که قبلاً هیچ اطلاعاتی درباره آن نداشتید.
یعنی آنچه می ندانستید آن
نه شما و نه پدرهاتان عیان
هوش مصنوعی: این جمله به این معناست که چیزهایی وجود دارند که نه شما و نه پدران‌تان از آن‌ها آگاه نبوده‌اید و این مسائل کاملاً روشن و واضح نیستند.
قصد می گویند زین باشد یهود
شاید ار هم عام باشد در ورود
هوش مصنوعی: نیت و هدف را می‌گویند که ممکن است از یهود باشد، و شاید حتی برای عموم نیز در دسترس باشد.
گو فرستاد آن خدای بی نیاز
آنچه آن را می ندانستید باز
هوش مصنوعی: خدای بی‌نیاز چیزی را برایتان فرستاد که شما از آن آگاهی نداشتید.
هست محذوف الخبر این مبتدا
میتواند کز خبر باشد جدا
هوش مصنوعی: این جمله به ما می‌گوید که گاهی اوقات خبری که باید به یک موضوع (مبتدا) اضافه شود، به طور مستقیم بیان نمی‌شود و می‌تواند به نوعی از آن جدا باشد. به عبارت دیگر، محتوای اصلی می‌تواند در بخشی از جمله حضور نداشته باشد، اما مفهوم کلی هنوز قابل فهم است.
گو خدا یعنی که سلطان دل است
بگذر از چیز دگر کو باطل است
هوش مصنوعی: خدا حاکم بر دل‌هاست و باید از چیزهای دیگر که بی‌اساس و بی‌ارزش هستند، صرف‌نظر کنیم.
هست افزون مبتدائی که خبر
هست در وی چون قُلِ الله در نظر
هوش مصنوعی: در وجود هر شخصی نشانه‌ای از آغاز و نویدهایی هست که مانند آیات الهی در دل او جلوه‌گر است.
یعنی او را خوان و باقی ر ا گذار
حق تو را کافی است با غیرت چه کار
هوش مصنوعی: او را بخوان و به دیگران توجه نکن، زیرا حق تو را کفایت می‌کند. با غیرت، چه نیازی به دیگران داری؟
ثُم ذَرهُم بگذر اعنی از همه
گو به لعب خود بمانند این رمه
هوش مصنوعی: سپس از آنها بگذر، منظور من این است که مانند این گله، به بازی خود ادامه دهند.
واگذار این منکران را ای رسول
در اباطیلی که گویند از فضول
هوش مصنوعی: ای رسول، این کافران را رها کن و بی‌اعتنا به باطل‌گویی‌هایی که درباره‌ی تو می‌گویند، باش.
چون رجوع جمله آخر بر من است
روزی آید کاین زبانها الکن است
هوش مصنوعی: زمانی خواهد رسید که همه زبان‌ها خاموش خواهند شد و تنها من هستم که به آخرین حقیقت بازمی‌گردم.
گو خدا یعنی که او از جمله بس
مابقی از ماسوی باشد هوس
هوش مصنوعی: خداوند به این معناست که او از تمامی موجودات دیگر متفاوت است و تنها از آن‌ها فراتر است.
این کتاب ما که بفرستاده ایم
بس فوائد اندر او بنهاده ایم
هوش مصنوعی: این کتابی که برای شما فرستاده‌ایم، دارای فواید و سودهای زیادی است که در آن گنجانده‌ایم.
مر مصدّق وآنچه را بُد پیش از او
اندر احکام و اصول از جستجو
هوش مصنوعی: به نظر می‌رسد که مقامات و اصولی که قبل از مصدق وجود داشته‌اند، به شکلی مورد بررسی و جستجو قرار گرفته‌اند.
تا کنی انذار از آن بر مکیان
وآنکه گِرد مکه اند از مردمان
هوش مصنوعی: برای اینکه مردم مکه و کسانی که در اطراف آن هستند را به هشدار و بیداری دعوت کنی.
یعنی اهل مشرق و مغرب تمام
هر کجا کز خلق باشد از دحام
هوش مصنوعی: یعنی مردم شرق و غرب، در هر جا که باشند، از جمعیت و شلوغی پر هستند.
آنکه هست ایمان او بر آخرت
آرد ایمان هم به وی بی معذرت
هوش مصنوعی: کسی که به آخرت ایمان دارد، ایمانش نیز بدون هیچ بهانه‌ای به او بازگردانده خواهد شد.
یعنی آن کو بر قیامت موقن است
بر کتاب و بر پیمبر مؤمن است
هوش مصنوعی: کسی که به روز قیامت ایمان دارد و به کتاب (قرآن) و پیامبر (ص) اعتماد و اعتقاد دارد، به حقیقت ایمان آورده است.
حافظونند آن جماعت بر نماز
کاندر او جمع است آداب نیاز
هوش مصنوعی: آن گروهی که به نماز اهمیت می‌دهند، بر این باورند که در آن، آداب و رسوم درخواستی و نیازمندی به خوبی رعایت می‌شود.
کیست ظالم تر از آن کس کافتراء
بر خدا بندد ز کذب و اجتراء
هوش مصنوعی: چه کسی ظالم‌تر است از آن کسی که به دروغ و گستاخی به خدا نسبت‌های نادرست می‌دهد؟
گوید از جرأت منم پیغمبرش
یا که آید سوی من وحی از برش
هوش مصنوعی: می‌گوید که من به اندازه‌ای شجاع هستم که همچون پیامبر او باشم یا اینکه وحی از سوی او به من فرود آید.
وآنگهی وحی ای نشد هرگز به وی
جز خرافاتی که گوید پی به پی
هوش مصنوعی: و بعد از آن، هیچ وحی و پیامی هرگز به او نرسیده جز باورهای بی‌اساسی که او مدام بیان می‌کند.
بو مُسیلم مورد است این آیه را
کاتب وحی ار بود هم شد روا
هوش مصنوعی: اگر پیامبری مانند مسیلمۀ کذاب هم وحی می‌آورد، باز هم نوشتن آیه‌ای از خداوند برای او جایز نیست.
زآنکه می گفتند این هر دو که وحی
میشود بر ما ز حق در امر و نهی
هوش مصنوعی: این دو نفر که درباره‌ی دستورها و نهی‌های حق با ما صحبت می‌کنند، به ما وحی و الهام می‌شود.
کیست هم ظالم تر از آن کس که گفت
میکنم نازل به زودی از نهفت
هوش مصنوعی: کیست که از او ظالم‌تر باشد، کسی که می‌گوید به زودی از درون رازها چیزی را نازل می‌کنم؟
مثل آنچه کرده نازل کردگار
سوی عبد خود رسول نامدار
هوش مصنوعی: مثل آنچه که خداوند بر بنده‌اش، پیامبر بزرگوار، نازل کرده است.
ور که بینی ظالمان را وقت موت
اندر آن سختی که شاید گاه فوت
هوش مصنوعی: اگر ببینی ظالمان را در لحظه‌ای که در حال مرگ هستند و در آن سختی که ممکن است جانشان به خطر بیفتد.
وآن ملایک دسته ها سازند باز
بر عذاب آن گروه حیله ساز
هوش مصنوعی: فرشتگان گروه‌های مختلفی تشکیل می‌دهند تا بر آن دسته‌ی فریبکار عذاب نازل کنند.
این چنین گویندشان کز چنگ ما
نفس خود خارج کنید اعنی رها
هوش مصنوعی: این‌گونه به آنها می‌گویند که باید نفس خود را از چنگ ما آزاد کنند.
مر جزاء داده شوید امروز خود
بر عذابی سخت کش خواری است حد
هوش مصنوعی: امروز بر حسب اعمال خود جزا می‌گیرید و در عذابی سخت دچار خواری و سرافکندگی خواهید شد.
زآنچه میگفتید بر حق افترا
غیر حق یعنی که چیزی ناروا
هوش مصنوعی: این جمله به این معنی است که از آنچه شما می‌گفتید، به نظر می‌رسد که به حق به کسی تهمت زده‌اید، یعنی چیزی نادرست و بی‌پایه را نسبت داده‌اید.
همچو اولاد و شریک از بهر او
دعوی وحی و نبوّ ت از عتو
هوش مصنوعی: مانند فرزندان و شریکان، به‌خاطر او ادعای وحی و نبوت را از بزرگی و تکبر خود انجام می‌دهند.
هم بدید از آیتش دامن فشان
آمدید اینک به تنها مو کشان
هوش مصنوعی: شما با مشاهده نشانه‌هایش به سوی او آمدید و حالا به آرامی و با احتیاط در مسیر او پیش می‌روید.
با شما نه مال باشد نه خدم
نه مددکار، نه فرزند و حشم
هوش مصنوعی: با شما نه ثروت و نه خدمتکاری وجود دارد، نه فرزند و نه پیرو.
آن چنان که خلقتان کردم به جد
در رحم سر پا برهنه ، منفرد
هوش مصنوعی: آنگونه که شما را خلق کردم، در رحم مادر به طور مستقل و بدون پوشش به دنیا آمدید.
ترک کردید آنچه را محض عطا
داده بودیم آن شما را از نوا
هوش مصنوعی: شما آن چیزی را که به عنوان هدیه به شما داده بودیم، رها کرده‌اید و به خاطر آن، از نعمت‌ها و لذت‌ها دور شده‌اید.
یعنی آنها را بجا بگذاشتید
که به خود پاینده می پنداشتید
هوش مصنوعی: شما افرادی را رها کردید که فکر می‌کردید همیشه در زندگی‌تان باقی خواهند ماند.
پشت سر هِشتید نی همراه خویش
برده اید و نی فرستادید پیش
هوش مصنوعی: در اینجا اشاره شده که شما چیزی را که به دست آورده‌اید، همراه خود نمی‌برید و هیچ کمکی هم به جلو نمی‌فرستید. به عبارتی دیگر، چیزهای ارزشمندی دارید اما از آن‌ها به درستی استفاده نمی‌کنید یا آن‌ها را به دیگران منتقل نمی‌سازید.
آن شفیعان را نبینیم با شما
که شما را بُد بدیشان التجا
هوش مصنوعی: ما نمی‌توانیم آن شفیعان را ببینیم که با شما هستند، چرا که شما به آن‌ها پناه نبرده‌اید.
بودتان اندر گمان کآنها کسند
کمتر اینک بنگرید از هر خسند
هوش مصنوعی: وجود شما در اشتباه است که آن‌ها هیچ‌کس نیستند، حالا نگاه کنید که از هر خس و خاشاکی بیشتر هستند.
مر نه ایشان آن شریکان حقند
که به حق از راه شرکت ملحقند
هوش مصنوعی: این افراد آنها نیستند که با حق پیوند دارند، زیرا که تنها از طریق همکاری و همراهی به حق ملحق شده‌اند.
منقطع گردید نک پیوندتان
منفصل هم گشت بند از بندتان
هوش مصنوعی: پیوند شما قطع شده است و دیگر هیچ رابطه‌ای بین شما وجود ندارد.
ضایع و باطل شد آنچه در گمان
بودتان اندر شفاعت از بتان
هوش مصنوعی: هر آنچه که در ذهن شما درباره شفاعت از بتان وجود داشت، بی‌فایده و نادرست شد.
دانه ها را حق شکافنده بود
تا که زو روید نبات و نان شود
هوش مصنوعی: دانه‌ها به مدد حق شکسته می‌شوند تا از آن‌ها گیاه بروید و در نهایت تبدیل به نان شوند.
همچنین هر دانه کو گردد شجر
برشکافد تا زند از خاک سر
هوش مصنوعی: هر دانه‌ای که در خاک قرار می‌گیرد، به مرور زمان جوانه می‌زند و از خاک بیرون می‌آید و به درخت تبدیل می‌شود.
دانۀ کش استخوان باشد نوی است
حبّ بود بی استخوان و این برملاست
هوش مصنوعی: دانه‌ای که درونش می‌تواند استخوان باشد، به مثابه‌ی عشق است که بدون استخوان وجود دارد و این موضوع کاملاً مشخص است.
زنده را آرد برون از مرده حق
این یک است از صنع آن ربّ الفلق
هوش مصنوعی: زندگی حقیقی باعث می‌شود که انسان‌های زنده از حالت‌های مرده و بی‌حالی خارج شوند. این نکته ناشی از قدرت و خالقیت پروردگار است.
یعنی اشجار و گل و برگ و نبات
که به نشو و هم نماء دارد حیات
هوش مصنوعی: درختان، گل‌ها، برگ‌ها و گیاهان همگی نشانه‌های زندگی و رشد هستند.
آورد از دانه بیرون دم به دم
یا ولد از نطفه، مرغ از بیضه هم
هوش مصنوعی: هر لحظه به دنیا آمدن و ایجاد شدن یک موجود جدید، مانند این است که از دانه‌ای جوانه می‌زند یا از نطفه‌ای جانداری به وجود می‌آید و یا مرغی از تخم بیرون می‌آید.
آورد از آب و خون بی اشتباه
هر زمان یوسف رخی بیرون چو ماه
هوش مصنوعی: هر بار که یوسف با چهره‌ای زیبا و درخشان از آب و خون به وجود می‌آید، بدون هیچ‌گونه اشتباهی همچون ماهی تابناک و زیبایی نمایان می‌شود.
از میانۀ شاخۀ خشکی زبون
میوه ها از هر قبیل آرد برون
هوش مصنوعی: از وسط شاخه‌های خشک، میوه‌های مختلفی به دست می‌آید.
آورد بیرون ز صلب جاهلی
عالِمی، نیک اختری، روشن دلی
هوش مصنوعی: یک فرد عالم و با ویژگی‌های نیکو از نسل جاهلان متولد شد، که دارای دل روشن و پاکی بود.
مرده هم از زنده ای آرد پدید
همچو نطفه ز آدمیّ پاک دید
هوش مصنوعی: مرده هم می‌تواند در دل زنده‌ها تأثیر بگذارد مانند این که نطفه‌ای از یک انسان پاک به وجود می‌آید.
این ممیت و محیی ار بینید راست
مر شما را در هر آن آنی خداست
هوش مصنوعی: اگر مرگ و زندگی را به درستی مشاهده کنید، در هر لحظه تنها خداوند را خواهید دید.
پس شما گردانده گردید از کجا
زو به غیر او نمائید التجا
هوش مصنوعی: شما از کجا به جز او می‌توانید به کسی دیگر پناه ببرید؟
میشکافد صبح از ظلمات شب
هم شب آرد بهر تسکین از تعب
هوش مصنوعی: صبح از تاریکی‌های شب عبور می‌کند و شب تنها برای آرامش خود، از خستگی‌ها و زحماتش به وجود می‌آید.
کرد شب را بر شما آرام گاه
تا ز رنج روزتان باشد پناه
هوش مصنوعی: شب را برای شما مکانی آرامش‌بخش قرار داده تا از سختی‌های روز مایه‌ای برای آسایش و پناه باشد.
آفتاب و ماه را داد از عیان
دورهای مختلف بهر نشان
هوش مصنوعی: خورشید و ماه را در دورهای متفاوت، به‌طور واضح و نمایان نشانه‌هایی اختصاص داده است.
تا که آن باشد علامت در حساب
وقتها را سال و مه در انقلاب
هوش مصنوعی: زمان‌ها و سال‌ها با تغییرات و روندهای مشخصی سنجیده می‌شوند و این تغییرات به ما نشان می‌دهند که چگونه زمانها تغییر می‌کنند.
این دوار مهر و ماه اندر تمیز
هست بر اندازه تقدیر عزیز
هوش مصنوعی: خورشید و ماه در حرکت و چرخش خود، بر اساس اندازه‌گیری‌ها و تقدیرهای باارزش، در نهایت به خوبی مشخص و تمیز هستند.
غالب و دانا به تدبیر و سبب
هم به سیر مهر و ماه و روز و شب
هوش مصنوعی: کسی که هوشمند و با درایت است، با تدبیر خود به خوبی می‌تواند به سیر و حرکت خورشید، ماه، روز و شب دست یابد.
اوست آن کس کآفرید استاره ها
ره به آن یابید تا در چاره ها
هوش مصنوعی: او کسی است که ستاره‌ها را خلق کرده و راهی را به منظور یافتن راه‌حل‌ها نشان داده است.
خاصه در ظلمات برّ و بحر نیز
که رود هم چاره از کف، هم تمیز
هوش مصنوعی: به ویژه در تاریکی‌ها، در دریا و خشکی هم که رود جریان داشته باشد، راهی برای نجات نیست و هیچ‌چیز مشخص و واضح نیست.
این کواکب باشد اندر هر سبیل
رهروان را هم علامت هم دلیل
هوش مصنوعی: این ستاره‌ها در هر مسیر به مسافران راهنمایی و نشانه‌ای می‌دهند.
پس مبیّن ساختیم آیات خود
بهر قومی که بدانند از رشد
هوش مصنوعی: ما نشانه‌های خود را برای قومی که بفهمند و به راه درست هدایت شوند، به روشنی توضیح دادیم.
اوست آن کس که شما را آفرید
از تن واحد چه اَسود چه سفید
هوش مصنوعی: او کسی است که شما را از یک جسم واحد خلق کرده، چه سیاه و چه سفید.
یعنی از آدم که بود اصل بشر
تا نباشید از تودّد بیخبر
هوش مصنوعی: این جمله به این معناست که ریشه‌ی انسانیت به آدم برمی‌گردد و تا زمانی که از ارتباط و پیوندهای اجتماعی بی‌خبر باشید، نمی‌توانید به عمق این مسئله پی ببرید.
داد در صلب پدرهاتان قرار
پس به بطن مادران اندر مدار
هوش مصنوعی: سخن از این است که روح و استعدادهای شما از اجداد شما به ارث رسیده و در رحم مادرانتان شکل می‌گیرد. پس به ریشه‌ها و منبع خود افتخار کنید و از آن‌ها بی‌خبر نمانید.
پس به دنیا دادتان چندی سکون
در لحد پس بازتان سازد درون
هوش مصنوعی: زندگی در این دنیا مانند مدتی استراحت در گور است و در نهایت، دوباره شما را به زندگی باز می‌گرداند.
در قیامت هم درآرد از لحد
تا رساند بر مقرّ و جای خود
هوش مصنوعی: در روز قیامت، انسان از قبرش بیرون می‌آید و به محل و جایگاه واقعی‌اش می‌رسد.
هست آنجا یا که دوزخ یا بهشت
تا چه باشد هر کسی را سرنوشت
هوش مصنوعی: در جایی که هستیم، ممکن است دوزخ یا بهشت وجود داشته باشد؛ سرنوشت هر فرد بسته به انتخاب‌ها و کارهایش مشخص می‌شود.
ما بیان کردیم آیت های خویش
بهر ارباب تفقه و اهل کیش
هوش مصنوعی: ما نشانه‌های خود را برای آگاهان و پیروان دین توضیح داده‌ایم.