گنجور

۱۹- آیات ۱۰۳ تا ۱۰۹

مٰا جَعَلَ اَللّٰهُ مِنْ بَحِیرَةٍ وَ لاٰ سٰائِبَةٍ وَ لاٰ وَصِیلَةٍ وَ لاٰ حٰامٍ وَ لٰکِنَّ اَلَّذِینَ کَفَرُوا یَفْتَرُونَ عَلَی اَللّٰهِ اَلْکَذِبَ وَ أَکْثَرُهُمْ لاٰ یَعْقِلُونَ (۱۰۳) وَ إِذٰا قِیلَ لَهُمْ تَعٰالَوْا إِلیٰ مٰا أَنْزَلَ اَللّٰهُ وَ إِلَی اَلرَّسُولِ قٰالُوا حَسْبُنٰا مٰا وَجَدْنٰا عَلَیْهِ آبٰاءَنٰا أَ وَ لَوْ کٰانَ آبٰاؤُهُمْ لاٰ یَعْلَمُونَ شَیْئاً وَ لاٰ یَهْتَدُونَ (۱۰۴) یٰا أَیُّهَا اَلَّذِینَ آمَنُوا عَلَیْکُمْ أَنْفُسَکُمْ لاٰ یَضُرُّکُمْ مَنْ ضَلَّ إِذَا اِهْتَدَیْتُمْ إِلَی اَللّٰهِ مَرْجِعُکُمْ جَمِیعاً فَیُنَبِّئُکُمْ بِمٰا کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ (۱۰۵) یٰا أَیُّهَا اَلَّذِینَ آمَنُوا شَهٰادَةُ بَیْنِکُمْ إِذٰا حَضَرَ أَحَدَکُمُ اَلْمَوْتُ حِینَ اَلْوَصِیَّةِ اِثْنٰانِ ذَوٰا عَدْلٍ مِنْکُمْ أَوْ آخَرٰانِ مِنْ غَیْرِکُمْ إِنْ أَنْتُمْ ضَرَبْتُمْ فِی اَلْأَرْضِ فَأَصٰابَتْکُمْ مُصِیبَةُ اَلْمَوْتِ تَحْبِسُونَهُمٰا مِنْ بَعْدِ اَلصَّلاٰةِ فَیُقْسِمٰانِ بِاللّٰهِ إِنِ اِرْتَبْتُمْ لاٰ نَشْتَرِی بِهِ ثَمَناً وَ لَوْ کٰانَ ذٰا قُرْبیٰ وَ لاٰ نَکْتُمُ شَهٰادَةَ اَللّٰهِ إِنّٰا إِذاً لَمِنَ اَلْآثِمِینَ (۱۰۶) فَإِنْ عُثِرَ عَلیٰ أَنَّهُمَا اِسْتَحَقّٰا إِثْماً فَآخَرٰانِ‌ یَقُومٰانِ مَقٰامَهُمٰا مِنَ اَلَّذِینَ اِسْتَحَقَّ عَلَیْهِمُ اَلْأَوْلَیٰانِ فَیُقْسِمٰانِ بِاللّٰهِ لَشَهٰادَتُنٰا أَحَقُّ مِنْ شَهٰادَتِهِمٰا وَ مَا اِعْتَدَیْنٰا إِنّٰا إِذاً لَمِنَ اَلظّٰالِمِینَ (۱۰۷) ذٰلِکَ أَدْنیٰ أَنْ یَأْتُوا بِالشَّهٰادَةِ عَلیٰ وَجْهِهٰا أَوْ یَخٰافُوا أَنْ تُرَدَّ أَیْمٰانٌ بَعْدَ أَیْمٰانِهِمْ وَ اِتَّقُوا اَللّٰهَ وَ اِسْمَعُوا وَ اَللّٰهُ لاٰ یَهْدِی اَلْقَوْمَ اَلْفٰاسِقِینَ (۱۰۸) یَوْمَ یَجْمَعُ اَللّٰهُ اَلرُّسُلَ فَیَقُولُ مٰا ذٰا أُجِبْتُمْ قٰالُوا لاٰ عِلْمَ لَنٰا إِنَّکَ أَنْتَ عَلاّٰمُ اَلْغُیُوبِ (۱۰۹)

نگردانید خدا هیچ بحیرۀ و نه سائبه و نه وصیله و نه حامی و لیکن آنان که کافر شدند افترا می‌کنند بر خدا دروغ را و بیشترین ایشان در نمی‌یابند بعقل (۱۰۳) و چون گفته شود مر ایشان را بیائید بسوی آنچه فرستاد خدا و بسوی رسول گویند بس است ما را آنچه یافتیم بر آن پدران خود را و اگر چه باشد پدرانشان که ندانند چیزی را و راه نیابند (۱۰۴) ای آن کسانی که گرویدید بر شماست نفسهای شما زیان نمی‌کند شما را آنکه گمراه شد چون هدایت یابید بسوی خداست بازگشت شما همه پس خبر می‌دهد شما را آنچه بودید که می‌کردید (۱۰۵) ای آن کسانی که گرویدید گواهی میانتان چون حاضر شود یکی از شما را مرگ هنگام وصیت کردن دو کس صاحبان عدالت باید از شما یا دو تای دیگر از جز شما اگر شما سفر کردید در زمین پس رسید شما را حادثه مرگ باز می‌دارید آن دو را بعد از نماز پس سوگند می‌خورند بخدا اگر شکی بهم رسانیده باشید که نگرفته‌ایم بآن بهایی را و اگر چه باشد صاحب قرابت و نپوشیده‌ایم گواهی خدا را بدرستی که ما آن‌گاه هر آینه از بدکاران باشیم (۱۰۶) پس اگر اطلاع یافته شد بر آنکه آن دو مستحق شدند بدی را پس دو تا دیگر برمیخیزند بجای آن دو تا از آنان که مستحق شده بر ایشان که آن دو اولایند پس قسم می‌خورند بخدا که هر آینه گواهی ما سزاوارتر است از گواهی آن دو و تعدی نکرده‌ایم بدرستی که ما آن‌گاه باشیم از ستمکاران (۱۰۷) آن نزدیکتر است بآنکه بیارند گواهی را بر وجهش یا بترسند که رد کرده شود سوگندهایی بعد از سوگندهاشان و بترسید از خدا و بشنوید و خدا هدایت نمی‌کند گروه فاسقان را (۱۰۸) روزی که جمع می‌کند خدا رسولان را پس می‌گوید چه چیز اجابت کرده شدید گویند نیست دانشی از برای ما بدرستی که تویی دانای نهانیها (۱۰۹)

حق نفرمود از بَحیره هیچ چیز
ناقۀ بشکافته گوش از تمیز
سآئبه هم با وصیله یا که حام
که بُد اندر جاهلیّت رسم عام
حق نفرموده است تعیین این چهار
بلکه خود کردند جهال اختیار
بود رسم جاهلیّت اینکه چون
ناقه زادی پنج بطن از آزمون
گر مذکر بود بطن پنجمین
گوش او بشکافتند از رسم دین
ز انتفاعش چشم بر می داشتند
وز علف دورش نمی بگذاشتند
هر کسش می خواند بهتر میمنت
مر بَحِیره، سَآئِبَه در ناحیت
گوسفندی هفت بطن ار زاد هم
گر که اُنثی بود آن آخر شکم
این است میگفتند از ما یک دله
سرش میدادند وآنگه در گله
ور که بُد نر ذبح کردندش که این
هست مخصوص خدایان بالیقین
ور یکی نر بود و دیگر ماده باز
نر نمی کشتند بهر امتیاز
پس بگفتند از ره آئین و کیش
بر برادر وصل گشت این ماده میش
هر کسی خواندش وَصیله در سخن
شیر او را مرد می خوردی نه زن
همچنین فحلی که ده سال تمام
ناقه زو آبست شد خواندیش حام
پشت خود را گشته یعنی حامی او
در تیّمن بود فحلی نامی او
جمله بود اینها ز جُهال ابتداع
نز کتاب و از نبیّی انتزاع
لیک آنها کز غلط کافر شدند
افتراء بر حق ببستند و زدند
نسبت تحریم اینها بر خدا
میدهند از راه کذب و اجترا
اکثری زآنها ندارند آن خرد
گمرهی تا باز دانند از رشد
یا که احکام الهی را تمام
باز دانند از حلال و از حرام
عقل خود را می نفرمایند کار
بهر تحقیق نکونامی ز عار
چونکه می گویندشان کآیید شاد
سوی آنچه آمد از حق بر عباد
هم به سوی آن رسولش تا تمام
گوید او حکم حلال و هم حرام
حَسبُنَا گویند یعنی بس بود
یافتیم آنچه از پدرها در سند
میبود آیا بس آن چیزی که هست
از پدرهاشان ز نادانی به دست
آن پدرهاشان که نادان بوده اند
راه بر لَایَهتَدُون پیموده اند
بر شما باد ای گروه مؤمنان
حفظ نفس خود کز او ناید زیان
ملتزم یعنی شویدش بر صلاح
هر که خواهد کو بود دور از فلاح
گمرهیِ دیگران بهر شما
کی زیانی وارد آرد برملا
خویش دارید از ضلال اعنی نگاه
چون شما خود یافته باشید راه
سوی حق گردید راجع سر به سر
از عمل هاتان کند پس حق خبر
یعنی از وعد و وعید آگه شوید
مطلع از امر و نهی آنگه شوید
مسلمی بهر تجارت و انتظام
با دو تن رفت از نصاری سوی شام
مُرد و اموالش سوی اهل و عیال
باز بُردند آن دو ترسا بی سؤال
خود بر ایشان چون وصیّت کرده بود
که رسانند آن بر اولادش به زود
وآن یکی ظرفی که بود از نقره بس
می ندادند آن دو خائن باز پس
ثبت مال خود ز حزمی بانشان
کرده بود اندر رخوت خود نهان
چون رخوتش سر به سر کردند باز
آمد آن صورت به دست از امتیاز
چون ندیدند آن اِنای آنجا، بجا
خواستند از همرهان کردند اِبا
رفت آن دعوی به دربار رسول
یافت اندر ساعت این آیت نزول
کز گواهان ای گروه مؤمنان
در وصیّت آورید اندر میان
از شما حاضر یکی چون شد به موت
بی وصیّت نیست نیک ار گشت فوت
پس به هنگام وصیّت مُرد و مَرد
عادل و منصف گوه بایست کرد
از اقارب وز مسلمانان اگر
نیست کس، آرید از خلق دگر
غَیرِ کُم یعنی ز غیر دین خود
مر گواه آرید بر بالین خود
گر کنید اندر زمین وقتی سفر
پس رسد پیک اجل ناگه به سر
یعنی آید مر شما را وقت مرگ
وز درخت عمر ریزد بار و برگ
پس دو شاهد از مسلمان یا ز غیر
آورید اندر وصیّت، وین است خیر
در گواهی ور که باشند آن شهود
متهم بر اِستمی اندر نمود
حبسشان سازید تا بعد از صلات
یعنی اندر وقت اجماع ثقات
پس به حق بدهید ایشان را قسم
گر که در ریبید ز ایشان بر ستم
خود به مضمون بِهِ لَانَشْتَری
ظاهر خویش از دغل سازد بری
نکنم اعنی دین مبدل بر ثمن
بر دروغی تا خورم سوگند من
گرچه ذا قربی بود مشهود لَه
ما گواهی را نپوشیم از گنه
ور شهادت را بپوشیم از یقین
آن زمان باشیم ما از آثِمِین
نیست یعنی از طمع سوگند ما
بهر خود یا بهر هم پیوند ما
یافت از حق چونکه این آیت نزول
داد سوگند آن دو تن را پس رسول
بعد از آنکه منقطع آن حرف شد
پیش آنها آشکار آن ظرف شد
باز بگرفتند از سر قال و قیل
با تمیم و با عُدی، آل بدیل
مدعی گشتند کآن را ما به سیم
از بدیل از پیشتر بخریده ایم
چونکه ما را حجتی در کف نبود
زآن نکردیم اعتراف آن را به زود
باز کردند آن به پیغمبر رجوع
آمد این آیت به هنگام وقوع
پس اگر معلوم شد کآن دو گواه
کسب کرد استند فعلی بر گناه
کرده اند اعنی خیانت اندر آن
پس دو تن خیزند باز از شاهدان
جای دو خائن ز قوم مستمند
که بر ایشان گشته وارد آن گزند
أولَیَان وصف است بهر الَّذِین
بر عَلَیهِم استَحَق باشد معین
یعنی آنها کاقدمند و هم احق
بر بدیل از الَّذِینَ استَحَقَّ
حاصل این کز قوم میّت هم دو تن
مر گواه آیند اندر انجمن
پس خورند ایشان قسم بر ماصَدَق
بر شهادت اینکه ما باشیم احق
ما گواهیم اینکه باشند آن دو کس
در گواهی خائن و صاحب هوس
مَا اعتَدینَآ یعنی از اندازه ما
نگذریم اندر گواهی تازه ما
ور نه باشیم از ستمکاران یقین
چون رسد پاداش ظالم یوم دین
بر دو تن پس یافت سوگند اختصاص
زآن دو تن می بود یک تن عمرو عاص
آن اِنا پس گشت بعد از قال و قیل
منتقل زآن دو به وارث بدیل
اینکه شد مذکور حکم اقرب است
هم به یَأتُواْ بِالشَّهَادَه انسب است
اقرب اعنی زآنکه بفزاید ستم
بر وصییّن ار که برگردد قسم
بودشان ترس از تمیم و از عُدی
که به حلف آیند هم باز از بدی
از خدا ترسید و امرش بشنوید
فاسق است آن کو ز امرش سر کشید
راه ننماید خدا بر فاسقان
کز یمین کذب می جویند امان
۱۰۹ اندر آن روزی که جمع آرد تمام
حق تعالی انبیاء را در مقام
پس به دعوت گوید ایشان را که هم
چون اجابت کرده گشتید از امم
دعوت اعنی چون نمودید از عباد
در ره توحید و آئین رشاد
از شما کردند اجابت بر چه چیز
وین بود توبیخ گر داری تمیز
تا که بر ماذَآ أجِبتُم انبیاء
شاهد امّت بوند اندر جزاء
انبیاء گویند لَا عِلْم َ لَنآ
خود تو علام الغیوبی در خفا
۱۸- آیات ۹۰ تا ۱۰۲: یٰا أَیُّهَا اَلَّذِینَ آمَنُوا إِنَّمَا اَلْخَمْرُ وَ اَلْمَیْسِرُ وَ اَلْأَنْصٰابُ وَ اَلْأَزْلاٰمُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ اَلشَّیْطٰانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ (۹۰) إِنَّمٰا یُرِیدُ اَلشَّیْطٰانُ أَنْ یُوقِعَ بَیْنَکُمُ اَلْعَدٰاوَةَ وَ اَلْبَغْضٰاءَ فِی اَلْخَمْرِ وَ اَلْمَیْسِرِ وَ یَصُدَّکُمْ عَنْ ذِکْرِ اَللّٰهِ وَ عَنِ اَلصَّلاٰةِ فَهَلْ أَنْتُمْ مُنْتَهُونَ (۹۱) وَ أَطِیعُوا اَللّٰهَ وَ أَطِیعُوا اَلرَّسُولَ وَ اِحْذَرُوا فَإِنْ تَوَلَّیْتُمْ فَاعْلَمُوا أَنَّمٰا عَلیٰ رَسُولِنَا اَلْبَلاٰغُ اَلْمُبِینُ (۹۲) لَیْسَ عَلَی اَلَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا اَلصّٰالِحٰاتِ جُنٰاحٌ فِیمٰا طَعِمُوا إِذٰا مَا اِتَّقَوْا وَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا اَلصّٰالِحٰاتِ ثُمَّ اِتَّقَوْا وَ آمَنُوا ثُمَّ اِتَّقَوْا وَ أَحْسَنُوا وَ اَللّٰهُ یُحِبُّ اَلْمُحْسِنِینَ (۹۳) یٰا أَیُّهَا اَلَّذِینَ آمَنُوا لَیَبْلُوَنَّکُمُ اَللّٰهُ بِشَیْ‌ءٍ مِنَ اَلصَّیْدِ تَنٰالُهُ أَیْدِیکُمْ وَ رِمٰاحُکُمْ لِیَعْلَمَ اَللّٰهُ مَنْ یَخٰافُهُ بِالْغَیْبِ فَمَنِ اِعْتَدیٰ بَعْدَ ذٰلِکَ فَلَهُ عَذٰابٌ أَلِیمٌ (۹۴) یٰا أَیُّهَا اَلَّذِینَ آمَنُوا لاٰ تَقْتُلُوا اَلصَّیْدَ وَ أَنْتُمْ حُرُمٌ وَ مَنْ قَتَلَهُ مِنْکُمْ مُتَعَمِّداً فَجَزٰاءٌ مِثْلُ مٰا قَتَلَ مِنَ اَلنَّعَمِ یَحْکُمُ بِهِ ذَوٰا عَدْلٍ مِنْکُمْ هَدْیاً بٰالِغَ اَلْکَعْبَةِ أَوْ کَفّٰارَةٌ طَعٰامُ مَسٰاکِینَ أَوْ عَدْلُ ذٰلِکَ صِیٰاماً لِیَذُوقَ وَبٰالَ أَمْرِهِ عَفَا اَللّٰهُ عَمّٰا سَلَفَ وَ مَنْ عٰادَ فَیَنْتَقِمُ اَللّٰهُ مِنْهُ وَ اَللّٰهُ عَزِیزٌ ذُو اِنْتِقٰامٍ (۹۵) أُحِلَّ لَکُمْ صَیْدُ اَلْبَحْرِ وَ طَعٰامُهُ مَتٰاعاً لَکُمْ وَ لِلسَّیّٰارَةِ وَ حُرِّمَ عَلَیْکُمْ صَیْدُ اَلْبَرِّ مٰا دُمْتُمْ حُرُماً وَ اِتَّقُوا اَللّٰهَ اَلَّذِی إِلَیْهِ تُحْشَرُونَ (۹۶) جَعَلَ اَللّٰهُ اَلْکَعْبَةَ اَلْبَیْتَ اَلْحَرٰامَ قِیٰاماً لِلنّٰاسِ وَ اَلشَّهْرَ اَلْحَرٰامَ وَ اَلْهَدْیَ وَ اَلْقَلاٰئِدَ ذٰلِکَ لِتَعْلَمُوا أَنَّ اَللّٰهَ یَعْلَمُ مٰا فِی اَلسَّمٰاوٰاتِ وَ مٰا فِی اَلْأَرْضِ وَ أَنَّ اَللّٰهَ بِکُلِّ شَیْ‌ءٍ عَلِیمٌ‌ (۹۷) اِعْلَمُوا أَنَّ اَللّٰهَ شَدِیدُ اَلْعِقٰابِ وَ أَنَّ اَللّٰهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ (۹۸) مٰا عَلَی اَلرَّسُولِ إِلاَّ اَلْبَلاٰغُ وَ اَللّٰهُ یَعْلَمُ مٰا تُبْدُونَ وَ مٰا تَکْتُمُونَ (۹۹) قُلْ لاٰ یَسْتَوِی اَلْخَبِیثُ وَ اَلطَّیِّبُ وَ لَوْ أَعْجَبَکَ کَثْرَةُ اَلْخَبِیثِ فَاتَّقُوا اَللّٰهَ یٰا أُولِی اَلْأَلْبٰابِ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ (۱۰۰) یٰا أَیُّهَا اَلَّذِینَ آمَنُوا لاٰ تَسْئَلُوا عَنْ أَشْیٰاءَ إِنْ تُبْدَ لَکُمْ تَسُؤْکُمْ وَ إِنْ تَسْئَلُوا عَنْهٰا حِینَ یُنَزَّلُ اَلْقُرْآنُ تُبْدَ لَکُمْ عَفَا اَللّٰهُ عَنْهٰا وَ اَللّٰهُ غَفُورٌ حَلِیمٌ (۱۰۱) قَدْ سَأَلَهٰا قَوْمٌ مِنْ قَبْلِکُمْ ثُمَّ أَصْبَحُوا بِهٰا کٰافِرِینَ (۱۰۲)۲۰- آیات ۱۱۰ تا ۱۲۰: إِذْ قٰالَ اَللّٰهُ یٰا عِیسَی اِبْنَ مَرْیَمَ اُذْکُرْ نِعْمَتِی عَلَیْکَ وَ عَلیٰ وٰالِدَتِکَ إِذْ أَیَّدْتُکَ بِرُوحِ اَلْقُدُسِ تُکَلِّمُ اَلنّٰاسَ فِی اَلْمَهْدِ وَ کَهْلاً وَ إِذْ عَلَّمْتُکَ اَلْکِتٰابَ وَ اَلْحِکْمَةَ وَ اَلتَّوْرٰاةَ وَ اَلْإِنْجِیلَ وَ إِذْ تَخْلُقُ مِنَ اَلطِّینِ کَهَیْئَةِ اَلطَّیْرِ بِإِذْنِی فَتَنْفُخُ فِیهٰا فَتَکُونُ طَیْراً بِإِذْنِی وَ تُبْرِئُ اَلْأَکْمَهَ وَ اَلْأَبْرَصَ بِإِذْنِی وَ إِذْ تُخْرِجُ اَلْمَوْتیٰ بِإِذْنِی وَ إِذْ کَفَفْتُ بَنِی إِسْرٰائِیلَ عَنْکَ إِذْ جِئْتَهُمْ بِالْبَیِّنٰاتِ فَقٰالَ اَلَّذِینَ کَفَرُوا مِنْهُمْ إِنْ هٰذٰا إِلاّٰ سِحْرٌ مُبِینٌ (۱۱۰) وَ إِذْ أَوْحَیْتُ إِلَی اَلْحَوٰارِیِّینَ أَنْ آمِنُوا بِی وَ بِرَسُولِی قٰالُوا آمَنّٰا وَ اِشْهَدْ بِأَنَّنٰا مُسْلِمُونَ (۱۱۱) إِذْ قٰالَ اَلْحَوٰارِیُّونَ یٰا عِیسَی اِبْنَ مَرْیَمَ هَلْ یَسْتَطِیعُ رَبُّکَ أَنْ یُنَزِّلَ عَلَیْنٰا مٰائِدَةً مِنَ اَلسَّمٰاءِ قٰالَ اِتَّقُوا اَللّٰهَ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ (۱۱۲) قٰالُوا نُرِیدُ أَنْ نَأْکُلَ مِنْهٰا وَ تَطْمَئِنَّ قُلُوبُنٰا وَ نَعْلَمَ أَنْ قَدْ صَدَقْتَنٰا وَ نَکُونَ عَلَیْهٰا مِنَ اَلشّٰاهِدِینَ (۱۱۳) قٰالَ عِیسَی اِبْنُ مَرْیَمَ اَللّٰهُمَّ رَبَّنٰا أَنْزِلْ عَلَیْنٰا مٰائِدَةً مِنَ اَلسَّمٰاءِ تَکُونُ لَنٰا عِیداً لِأَوَّلِنٰا وَ آخِرِنٰا وَ آیَةً مِنْکَ وَ اُرْزُقْنٰا وَ أَنْتَ خَیْرُ اَلرّٰازِقِینَ (۱۱۴) قٰالَ اَللّٰهُ إِنِّی مُنَزِّلُهٰا عَلَیْکُمْ فَمَنْ یَکْفُرْ بَعْدُ مِنْکُمْ فَإِنِّی أُعَذِّبُهُ عَذٰاباً لاٰ أُعَذِّبُهُ أَحَداً مِنَ اَلْعٰالَمِینَ (۱۱۵) وَ إِذْ قٰالَ اَللّٰهُ یٰا عِیسَی اِبْنَ مَرْیَمَ أَ أَنْتَ قُلْتَ لِلنّٰاسِ اِتَّخِذُونِی وَ أُمِّی إِلٰهَیْنِ‌ مِنْ دُونِ اَللّٰهِ قٰالَ سُبْحٰانَکَ مٰا یَکُونُ لِی أَنْ أَقُولَ مٰا لَیْسَ لِی بِحَقٍّ إِنْ کُنْتُ قُلْتُهُ فَقَدْ عَلِمْتَهُ تَعْلَمُ مٰا فِی نَفْسِی وَ لاٰ أَعْلَمُ مٰا فِی نَفْسِکَ إِنَّکَ أَنْتَ عَلاّٰمُ اَلْغُیُوبِ (۱۱۶) مٰا قُلْتُ لَهُمْ إِلاّٰ مٰا أَمَرْتَنِی بِهِ أَنِ اُعْبُدُوا اَللّٰهَ رَبِّی وَ رَبَّکُمْ وَ کُنْتُ عَلَیْهِمْ شَهِیداً مٰا دُمْتُ فِیهِمْ فَلَمّٰا تَوَفَّیْتَنِی کُنْتَ أَنْتَ اَلرَّقِیبَ عَلَیْهِمْ وَ أَنْتَ عَلیٰ کُلِّ شَیْ‌ءٍ شَهِیدٌ (۱۱۷) إِنْ تُعَذِّبْهُمْ فَإِنَّهُمْ عِبٰادُکَ وَ إِنْ تَغْفِرْ لَهُمْ فَإِنَّکَ أَنْتَ اَلْعَزِیزُ اَلْحَکِیمُ (۱۱۸) قٰالَ اَللّٰهُ هٰذٰا یَوْمُ یَنْفَعُ اَلصّٰادِقِینَ صِدْقُهُمْ لَهُمْ جَنّٰاتٌ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا اَلْأَنْهٰارُ خٰالِدِینَ فِیهٰا أَبَداً رَضِیَ اَللّٰهُ عَنْهُمْ وَ رَضُوا عَنْهُ ذٰلِکَ اَلْفَوْزُ اَلْعَظِیمُ (۱۱۹) لِلّٰهِ مُلْکُ اَلسَّمٰاوٰاتِ وَ اَلْأَرْضِ وَ مٰا فِیهِنَّ وَ هُوَ عَلیٰ کُلِّ شَیْ‌ءٍ قَدِیرٌ (۱۲۰)

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی)
قالب شعری: مثنوی

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

مٰا جَعَلَ اَللّٰهُ مِنْ بَحِیرَةٍ وَ لاٰ سٰائِبَةٍ وَ لاٰ وَصِیلَةٍ وَ لاٰ حٰامٍ وَ لٰکِنَّ اَلَّذِینَ کَفَرُوا یَفْتَرُونَ عَلَی اَللّٰهِ اَلْکَذِبَ وَ أَکْثَرُهُمْ لاٰ یَعْقِلُونَ (۱۰۳) وَ إِذٰا قِیلَ لَهُمْ تَعٰالَوْا إِلیٰ مٰا أَنْزَلَ اَللّٰهُ وَ إِلَی اَلرَّسُولِ قٰالُوا حَسْبُنٰا مٰا وَجَدْنٰا عَلَیْهِ آبٰاءَنٰا أَ وَ لَوْ کٰانَ آبٰاؤُهُمْ لاٰ یَعْلَمُونَ شَیْئاً وَ لاٰ یَهْتَدُونَ (۱۰۴) یٰا أَیُّهَا اَلَّذِینَ آمَنُوا عَلَیْکُمْ أَنْفُسَکُمْ لاٰ یَضُرُّکُمْ مَنْ ضَلَّ إِذَا اِهْتَدَیْتُمْ إِلَی اَللّٰهِ مَرْجِعُکُمْ جَمِیعاً فَیُنَبِّئُکُمْ بِمٰا کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ (۱۰۵) یٰا أَیُّهَا اَلَّذِینَ آمَنُوا شَهٰادَةُ بَیْنِکُمْ إِذٰا حَضَرَ أَحَدَکُمُ اَلْمَوْتُ حِینَ اَلْوَصِیَّةِ اِثْنٰانِ ذَوٰا عَدْلٍ مِنْکُمْ أَوْ آخَرٰانِ مِنْ غَیْرِکُمْ إِنْ أَنْتُمْ ضَرَبْتُمْ فِی اَلْأَرْضِ فَأَصٰابَتْکُمْ مُصِیبَةُ اَلْمَوْتِ تَحْبِسُونَهُمٰا مِنْ بَعْدِ اَلصَّلاٰةِ فَیُقْسِمٰانِ بِاللّٰهِ إِنِ اِرْتَبْتُمْ لاٰ نَشْتَرِی بِهِ ثَمَناً وَ لَوْ کٰانَ ذٰا قُرْبیٰ وَ لاٰ نَکْتُمُ شَهٰادَةَ اَللّٰهِ إِنّٰا إِذاً لَمِنَ اَلْآثِمِینَ (۱۰۶) فَإِنْ عُثِرَ عَلیٰ أَنَّهُمَا اِسْتَحَقّٰا إِثْماً فَآخَرٰانِ‌ یَقُومٰانِ مَقٰامَهُمٰا مِنَ اَلَّذِینَ اِسْتَحَقَّ عَلَیْهِمُ اَلْأَوْلَیٰانِ فَیُقْسِمٰانِ بِاللّٰهِ لَشَهٰادَتُنٰا أَحَقُّ مِنْ شَهٰادَتِهِمٰا وَ مَا اِعْتَدَیْنٰا إِنّٰا إِذاً لَمِنَ اَلظّٰالِمِینَ (۱۰۷) ذٰلِکَ أَدْنیٰ أَنْ یَأْتُوا بِالشَّهٰادَةِ عَلیٰ وَجْهِهٰا أَوْ یَخٰافُوا أَنْ تُرَدَّ أَیْمٰانٌ بَعْدَ أَیْمٰانِهِمْ وَ اِتَّقُوا اَللّٰهَ وَ اِسْمَعُوا وَ اَللّٰهُ لاٰ یَهْدِی اَلْقَوْمَ اَلْفٰاسِقِینَ (۱۰۸) یَوْمَ یَجْمَعُ اَللّٰهُ اَلرُّسُلَ فَیَقُولُ مٰا ذٰا أُجِبْتُمْ قٰالُوا لاٰ عِلْمَ لَنٰا إِنَّکَ أَنْتَ عَلاّٰمُ اَلْغُیُوبِ (۱۰۹)
هوش مصنوعی: خداوند نه از دریاها را حرمت قرار داد و نه از چیزهای دیگر، اما کسانی که کافرند به خدا دروغ می‌بندند و بیشتر آن‌ها عقل ندارند. وقتی به آن‌ها گفته می‌شود به آنچه خدا نازل کرده و به پیامبر بیایید، می‌گویند ما فقط به آنچه پدرانمان را یافته‌ایم، بسنده می‌کنیم، آیا اگر پدرانشان چیزی نمی‌دانستند و هدایت نمی‌شدند، این درست است؟ ای کسانی که ایمان آورده‌اید، فقط بر خودتان مسئولید و کسی که گمراه شده بر شما ضرری نمی‌زند اگر شما به راه هدایت رفته‌اید. بازگشت همه شما به سوی خداست و او به آنچه انجام داده‌اید، آگاه خواهد بود. ای کسانی که ایمان آورده‌اید، هنگام وصیت‌کردن در زمان مرگ، باید دو نفر عادل از خودتان و یا دو نفر دیگر از غیر شما حاضر باشند. اگر شما در سفر هستید و مصیبت مرگ شما را در بر گرفته است، آن‌ها را پس از نماز نگه‌دارید و اگر تردید دارید آن‌ها قسم یاد کنند که ما با این شهادت، هیچ قیمتی نمی‌خواهیم، حتی اگر آن شخص نزدیک‌ترین خویشاوند ما باشد و شهادت خدا را پنهان نمی‌کنیم، وگرنه از خطاکاران خواهیم بود. اگر معلوم شود که آن‌ها مستحق گناه شده‌اند، باید دو نفر دیگر به جای آن‌ها از کسانی که حق بر گردن‌شان است، بیایند و قسم یاد کنند که شهادت ما از شهادت آن‌ها حق‌تر است و ما از مرز انصاف فراتر نرفته‌ایم، وگرنه از ظلم‌کنندگان خواهیم بود. این کار بهتر است تا آن‌ها شهادت را به درستی ارائه دهند یا بترسند که قسم‌هایشان پس از قسم‌های دیگر رد شود. از خداوند پروا کنید و بشنوید، چرا که خدا قوم فاسق را هدایت نمی‌کند. روزی که خداوند پیامبران را جمع کند، می‌فرماید: چه پاسخی دادید؟ آن‌ها خواهند گفت: ما چیزی نمی‌دانیم، تو خود عالم الغیوب هستی.
نگردانید خدا هیچ بحیرۀ و نه سائبه و نه وصیله و نه حامی و لیکن آنان که کافر شدند افترا می‌کنند بر خدا دروغ را و بیشترین ایشان در نمی‌یابند بعقل (۱۰۳) و چون گفته شود مر ایشان را بیائید بسوی آنچه فرستاد خدا و بسوی رسول گویند بس است ما را آنچه یافتیم بر آن پدران خود را و اگر چه باشد پدرانشان که ندانند چیزی را و راه نیابند (۱۰۴) ای آن کسانی که گرویدید بر شماست نفسهای شما زیان نمی‌کند شما را آنکه گمراه شد چون هدایت یابید بسوی خداست بازگشت شما همه پس خبر می‌دهد شما را آنچه بودید که می‌کردید (۱۰۵) ای آن کسانی که گرویدید گواهی میانتان چون حاضر شود یکی از شما را مرگ هنگام وصیت کردن دو کس صاحبان عدالت باید از شما یا دو تای دیگر از جز شما اگر شما سفر کردید در زمین پس رسید شما را حادثه مرگ باز می‌دارید آن دو را بعد از نماز پس سوگند می‌خورند بخدا اگر شکی بهم رسانیده باشید که نگرفته‌ایم بآن بهایی را و اگر چه باشد صاحب قرابت و نپوشیده‌ایم گواهی خدا را بدرستی که ما آن‌گاه هر آینه از بدکاران باشیم (۱۰۶) پس اگر اطلاع یافته شد بر آنکه آن دو مستحق شدند بدی را پس دو تا دیگر برمیخیزند بجای آن دو تا از آنان که مستحق شده بر ایشان که آن دو اولایند پس قسم می‌خورند بخدا که هر آینه گواهی ما سزاوارتر است از گواهی آن دو و تعدی نکرده‌ایم بدرستی که ما آن‌گاه باشیم از ستمکاران (۱۰۷) آن نزدیکتر است بآنکه بیارند گواهی را بر وجهش یا بترسند که رد کرده شود سوگندهایی بعد از سوگندهاشان و بترسید از خدا و بشنوید و خدا هدایت نمی‌کند گروه فاسقان را (۱۰۸) روزی که جمع می‌کند خدا رسولان را پس می‌گوید چه چیز اجابت کرده شدید گویند نیست دانشی از برای ما بدرستی که تویی دانای نهانیها (۱۰۹)
هوش مصنوعی: خدا هیچ‌گونه قید و شرطی برای هدایت قرار نداده و کافران به دروغ به خدا افترا می‌بندند و بیشتر آن‌ها قادر به درک حقیقت نیستند. زمانی که به آن‌ها گفته شود به چیزی که خدا فرستاده و به رسولش بیایند، می‌گویند ما به آنچه پدران خود یافتیم بسنده می‌کنیم، هرچند که پدرانشان چیزی نمی‌دانند و راه درست را نمی‌شناسند. ای کسانی که ایمان آورده‌اید، بر شماست که مراقب خویش باشید؛ کسانی که گمراه شده‌اند، اگر شما هدایت یابید، به سوی خدا بازمی‌گردید و در آن روز به شما خبر خواهد داد که درباره اعمالتان چه کرده‌اید. همچنین ای مؤمنین، هنگامی که مرگ به سراغ یکی از شما می‌آید و می‌خواهد وصیت کند، باید دو شاهد عادل از خودتان یا دو نفر دیگر از غیر شما حاضر شوند. اگر در سفری باشید و مرگ شما را غافلگیر کند، آن دو باید بعد از نماز گواهی بدهند و به خدا سوگند یاد کنند که ما رشوه‌ای نگرفته‌ایم و اگر چه گواهی از خویشاوندان باشد، حقیقت را پنهان نکرده‌ایم. در غیر این صورت، ما از ستمکاران خواهیم بود. اگر معلوم شود که آن دو شاهد بی‌گناهند، باید دو شاهد دیگر از کسانی که شایسته‌ترند به جای آن‌ها بیایند و سوگند بخورند که گواهی ما از گواهی آن دو بهتر است و ما هرگز تجاوز نکردیم. این کار به انصاف نزدیک‌تر است تا آنکه گواهی را به روش درست بیان کنید و از رد شدن سوگندهایتان بترسید. از خدا بترسید و بشنوید، زیرا خدا قوم منحرف را هدایت نمی‌کند. روزی که خدا پیامبران را جمع می‌کند، از آن‌ها خواهد پرسید که شما چه پاسخی داده‌اید و آن‌ها خواهند گفت که ما دانشی نداریم و تویی که از اسرار آگاه هستی.
حق نفرمود از بَحیره هیچ چیز
ناقۀ بشکافته گوش از تمیز
هوش مصنوعی: خداوند هیچ چیز از دریا را نخواسته که گوسفندانی که گوششان از تمیزی شکافته شده باشد، بخورند.
سآئبه هم با وصیله یا که حام
که بُد اندر جاهلیّت رسم عام
هوش مصنوعی: سگهای ولگرد هم با وسیله یا کسی که در دوران جاهلیت مرسوم بود، در کنار هم حضور داشتند.
حق نفرموده است تعیین این چهار
بلکه خود کردند جهال اختیار
هوش مصنوعی: خداوند درباره تعیین چهار چیز، چیزی نگفته است و این خود انسان‌های نادان هستند که این انتخاب را انجام داده‌اند.
بود رسم جاهلیّت اینکه چون
ناقه زادی پنج بطن از آزمون
هوش مصنوعی: در زمان جاهلیت، عادت این بود که وقتی شتر زایمان می‌کرد، پنج نوزاد را در یک بار زایمان به دنیا بیاورد.
گر مذکر بود بطن پنجمین
گوش او بشکافتند از رسم دین
هوش مصنوعی: اگر مردی باشد، پس گوش پنجم او را از روی آداب دین شکافته‌اند.
ز انتفاعش چشم بر می داشتند
وز علف دورش نمی بگذاشتند
هوش مصنوعی: آنها از منافع او چشم‌پوشی می‌کردند و از دور، به او نگاه می‌کردند.
هر کسش می خواند بهتر میمنت
مر بَحِیره، سَآئِبَه در ناحیت
هوش مصنوعی: هر کسی که او را می‌خواند، خوشبختی و برکت بیشتری نصیبش می‌شود، مانند برکه‌ای که در ناحیه‌ای خوب قرار دارد.
گوسفندی هفت بطن ار زاد هم
گر که اُنثی بود آن آخر شکم
هوش مصنوعی: اگر گوسفندی هفت بچه به دنیا بیاورد، حتی اگر آخرین بچه او از جنس مؤنث باشد، باز هم خاصیتی به آن ندارد.
این است میگفتند از ما یک دله
سرش میدادند وآنگه در گله
هوش مصنوعی: می‌گفتند که از ما یکی را به خوبی می‌شناختند و سپس در جمع دیگران به او می‌پرداختند.
ور که بُد نر ذبح کردندش که این
هست مخصوص خدایان بالیقین
هوش مصنوعی: اگر مردی را قربانی کنند، این عمل و این تقدیم کردن، به یقین مختص به خداوند است.
ور یکی نر بود و دیگر ماده باز
نر نمی کشتند بهر امتیاز
هوش مصنوعی: اگر یکی نر باشد و دیگری ماده، هرگز نر را نمی‌کشند تا امتیاز و تفاوتی بین آن‌ها وجود نداشته باشد.
پس بگفتند از ره آئین و کیش
بر برادر وصل گشت این ماده میش
هوش مصنوعی: پس گفتند که به سبب آیین و مذهب، این ماده‌ میش به برادر وصل و پیوند خورده است.
هر کسی خواندش وَصیله در سخن
شیر او را مرد می خوردی نه زن
هوش مصنوعی: هر کس این شعر را بخواند و به معنا توجه کند، متوجه می‌شود که در اینجا تأکید بر شجاعت و قدرت مردانگی است و به نوعی نشان می‌دهد که مردان باید در زندگی قوی و مؤثر باشند، نه اینکه تحت تأثیر ضعف‌ها و ناتوانی‌ها قرار بگیرند.
همچنین فحلی که ده سال تمام
ناقه زو آبست شد خواندیش حام
هوش مصنوعی: این بیت به این معناست که مانند آن زنی که پس از ده سال انتظار، سرانجام شترش آبستن شده و انتظارش به نتیجه رسیده است، شادی و امید به باروری و نتیجه دلخواه را مطرح می‌کند.
پشت خود را گشته یعنی حامی او
در تیّمن بود فحلی نامی او
هوش مصنوعی: در اینجا به معرفی شخصیتی پرداخته می‌شود که پشتوانه و حامی او در تمامی امور، فردی بزرگ و معروف به نام "فحلی" است. این شخص به واسطه حمایت آن فرد، در زندگی خود از خوشبختی و موفقیت برخوردار شده است.
جمله بود اینها ز جُهال ابتداع
نز کتاب و از نبیّی انتزاع
هوش مصنوعی: تمام این اطلاعات ناشی از نادانی است که از کتاب و سخنان پیامبران استخراج شده است.
لیک آنها کز غلط کافر شدند
افتراء بر حق ببستند و زدند
هوش مصنوعی: اما کسانی که به اشتباه کافر شدند، به دروغ حق را انکار کرده و به آن آسیب رساندند.
نسبت تحریم اینها بر خدا
میدهند از راه کذب و اجترا
هوش مصنوعی: این افراد به دروغ و به صورت نادرست ارتباط تحریم‌هایی را به خدا نسبت می‌دهند.
اکثری زآنها ندارند آن خرد
گمرهی تا باز دانند از رشد
هوش مصنوعی: بسیاری از آن‌ها از عقل و درک کافی برخوردار نیستند تا بتوانند به درستی رشد و پیشرفت خود را بشناسند.
یا که احکام الهی را تمام
باز دانند از حلال و از حرام
هوش مصنوعی: یا اینکه تمام احکام الهی را به خوبی بشناسند و بدانند چه چیزهایی حلال و چه چیزهایی حرام است.
عقل خود را می نفرمایند کار
بهر تحقیق نکونامی ز عار
هوش مصنوعی: عقل را به کار نمی‌گیرند تا از نیکی‌ها تحقیق کند، زیرا از عیب و ناپسندی شرم دارد.
چونکه می گویندشان کآیید شاد
سوی آنچه آمد از حق بر عباد
هوش مصنوعی: وقتی به آنها می‌گویند که به سوی خشنودی و شادی بیایند، به سمت آنچه از جانب حق بر بندگان نازل شده است.
هم به سوی آن رسولش تا تمام
گوید او حکم حلال و هم حرام
هوش مصنوعی: به سوی پیامبرش می‌رود تا همه احکام حلال و حرام را برای او بیان کند.
حَسبُنَا گویند یعنی بس بود
یافتیم آنچه از پدرها در سند
هوش مصنوعی: می‌گویند که کافی است و آنچه از اجداد در ارث داریم، یافته‌ایم.
میبود آیا بس آن چیزی که هست
از پدرهاشان ز نادانی به دست
هوش مصنوعی: آیا نمی‌توانست آنچه که وجود دارد، فقط ناشی از نادانی پدرانشان باشد؟
آن پدرهاشان که نادان بوده اند
راه بر لَایَهتَدُون پیموده اند
هوش مصنوعی: پدران آن‌ها که نادان بوده‌اند، راهی را انتخاب کرده‌اند که به هدایت نمی‌انجامد.
بر شما باد ای گروه مؤمنان
حفظ نفس خود کز او ناید زیان
هوش مصنوعی: ای گروه مؤمنان، بر شما واجب است که مراقب جان خود باشید؛ چرا که از آن، زیانی به شما نمی‌رسد.
ملتزم یعنی شویدش بر صلاح
هر که خواهد کو بود دور از فلاح
هوش مصنوعی: به خود بسپارید که به نیکویی و صلاح رفتار کنید، زیرا هر کسی که از مسیر درست و موفقیت دور شود، همچنان در خطر است.
گمرهیِ دیگران بهر شما
کی زیانی وارد آرد برملا
هوش مصنوعی: غفلت و نادانی دیگران برای شما چه زیانی می‌تواند داشته باشد اگر آشکار شود؟
خویش دارید از ضلال اعنی نگاه
چون شما خود یافته باشید راه
هوش مصنوعی: به خودتان توجه کنید و از گمراهی دوری کنید، یعنی باید به روشنگری و بینش خودتان اهمیت دهید، چرا که شما خودتان باید راه درست را پیدا کنید.
سوی حق گردید راجع سر به سر
از عمل هاتان کند پس حق خبر
هوش مصنوعی: به سوی حقیقت بروید و توجه کنید که همه اعمال شما مورد بررسی قرار می‌گیرد و در نهایت حقیقت، شما را آگاه می‌سازد.
یعنی از وعد و وعید آگه شوید
مطلع از امر و نهی آنگه شوید
هوش مصنوعی: یعنی قبل از اینکه در مورد وعده‌ها و هشدارها چیزی بدانید، ابتدا باید از دستورات و ممنوعیت‌ها آگاه شوید.
مسلمی بهر تجارت و انتظام
با دو تن رفت از نصاری سوی شام
هوش مصنوعی: یک مسلمان برای تجارت و سامان‌دهی با دو نفر از مسیحیان به سمت شام رفت.
مُرد و اموالش سوی اهل و عیال
باز بُردند آن دو ترسا بی سؤال
هوش مصنوعی: کسی که فوت کرد و دارایی‌اش را به خانواده‌اش بردند، آن دو نفر از اهل دین دیگر بدون هیچ پرس‌وجویی این کار را انجام دادند.
خود بر ایشان چون وصیّت کرده بود
که رسانند آن بر اولادش به زود
هوش مصنوعی: او به آن‌ها سفارش کرده بود که این مطلب را به سرعت به فرزندانش برسانند.
وآن یکی ظرفی که بود از نقره بس
می ندادند آن دو خائن باز پس
هوش مصنوعی: آن ظرف نقره‌ای که در اختیار بود، به دست خیانتکاران بازگردانده نمی‌شد.
ثبت مال خود ز حزمی بانشان
کرده بود اندر رخوت خود نهان
هوش مصنوعی: او به‌طور پنهانی دارایی خود را از روی ناپایداری و کسالت ثبت کرده بود.
چون رخوتش سر به سر کردند باز
آمد آن صورت به دست از امتیاز
هوش مصنوعی: وقتی که کسالت و بی‌حالی او را کامل احساس کردند، دوباره آن چهره‌ی زیبا و برجسته با همه‌ی ویژگی‌هایش به دست آمد.
چون ندیدند آن اِنای آنجا، بجا
خواستند از همرهان کردند اِبا
هوش مصنوعی: وقتی آن لطف و توجهی که باید در آنجا وجود داشت را نیافتند، به طور طبیعی از همراهان خود خواستند که از آنجا دوری کنند و سرپیچی کردند.
رفت آن دعوی به دربار رسول
یافت اندر ساعت این آیت نزول
هوش مصنوعی: دعا و شکایت به حضور پیامبر رسید و در همین زمان این آیه نازل شد.
کز گواهان ای گروه مؤمنان
در وصیّت آورید اندر میان
هوش مصنوعی: ای گروه مؤمنان، از میان گواهان، در وصیت خود گواهی بگیرید.
از شما حاضر یکی چون شد به موت
بی وصیّت نیست نیک ار گشت فوت
هوش مصنوعی: اگر کسی از شما بمیرد و وصیت نداشته باشد، ترک او شایسته نیست، حتی اگر مرگ او به خوبی انجام شده باشد.
پس به هنگام وصیّت مُرد و مَرد
عادل و منصف گوه بایست کرد
هوش مصنوعی: در زمان وصیت، مرد عادل و منصف باید سکوت کند و به درستی رفتار نماید.
از اقارب وز مسلمانان اگر
نیست کس، آرید از خلق دگر
هوش مصنوعی: اگر از فامیل و مسلمانان کسی نیست، از دیگر مردم کمک بگیرید.
غَیرِ کُم یعنی ز غیر دین خود
مر گواه آرید بر بالین خود
هوش مصنوعی: از دیگران به جز دین خود شهادت نگیرید و در کنار خود کسی را نیاورید که به دین شما ایمان ندارد.
گر کنید اندر زمین وقتی سفر
پس رسد پیک اجل ناگه به سر
هوش مصنوعی: اگر زمانی در زمین سفر کنید و به شما خبر مرگ ناگهانی برسد، این سفر به پایان می‌رسد.
یعنی آید مر شما را وقت مرگ
وز درخت عمر ریزد بار و برگ
هوش مصنوعی: زمانی خواهد رسید که شما با مرگ روبه‌رو می‌شوید و درخت عمرتان میوه‌ها و برگ‌هایش را از دست می‌دهد.
پس دو شاهد از مسلمان یا ز غیر
آورید اندر وصیّت، وین است خیر
هوش مصنوعی: برای وصیت، دو شاهد از مسلمانان یا از غیر مسلمانان بیاورید، و این کار بهترین عمل است.
در گواهی ور که باشند آن شهود
متهم بر اِستمی اندر نمود
هوش مصنوعی: اگر شاهدانی برای گواهی وجود داشته باشند که متهم را در عمل اتهام‌آمیز دیده باشند، باید در این زمینه証ت دهند.
حبسشان سازید تا بعد از صلات
یعنی اندر وقت اجماع ثقات
هوش مصنوعی: آن‌ها را حبس کنید تا بعد از نماز، یعنی در زمانی که افراد مورد اعتماد جمع شده‌اند.
پس به حق بدهید ایشان را قسم
گر که در ریبید ز ایشان بر ستم
هوش مصنوعی: بنابراین به درستی و حق، به آنها بدهید قسم که اگر از آنها دور شوید به ظلمی مبتلا نشوید.
خود به مضمون بِهِ لَانَشْتَری
ظاهر خویش از دغل سازد بری
هوش مصنوعی: انسان باید مراقب باشد که فریب ظاهری را نخورد و از وجود ناپاکی‌ها و نیرنگ‌ها در دیگران دوری کند تا به خود آسیب نرساند.
نکنم اعنی دین مبدل بر ثمن
بر دروغی تا خورم سوگند من
هوش مصنوعی: من هرگز دین خود را به بهایی به لرز درنمی‌آورم و به دروغی که بر زبان می‌آورم، سوگند نمی‌خورم.
گرچه ذا قربی بود مشهود لَه
ما گواهی را نپوشیم از گنه
هوش مصنوعی: هرچند که نزد خداوند و در نزدیکی او چیزهایی مشهود و نمایان است، اما ما نمی‌توانیم از گناه خود چشم‌پوشی کنیم و حقیقت را پنهان کنیم.
ور شهادت را بپوشیم از یقین
آن زمان باشیم ما از آثِمِین
هوش مصنوعی: اگر ما شهادت را از یقین پنهان کنیم، در آن صورت، از گناهکاران خواهیم بود.
نیست یعنی از طمع سوگند ما
بهر خود یا بهر هم پیوند ما
هوش مصنوعی: ما به خاطر طمع و سود شخصی سوگند نمی‌خوریم؛ بلکه به خاطر همبستگی و ارتباطی که با یکدیگر داریم، در اینجا هستیم.
یافت از حق چونکه این آیت نزول
داد سوگند آن دو تن را پس رسول
هوش مصنوعی: به خاطر این که خداوند آیه‌ای نازل کرد، آن دو نفر را به عنوان قسم‌دهندگان شناخت. سپس پیامبر به آنها اشاره کرد.
بعد از آنکه منقطع آن حرف شد
پیش آنها آشکار آن ظرف شد
هوش مصنوعی: پس از آنکه آن سخن قطع شد، آن ظرف برای آنها نمایان گشت.
باز بگرفتند از سر قال و قیل
با تمیم و با عُدی، آل بدیل
هوش مصنوعی: دوباره درگیری و جدل بالا گرفت و با تمیم و عُدی، خاندان بدیل هم در این ماجرا دخالت کردند.
مدعی گشتند کآن را ما به سیم
از بدیل از پیشتر بخریده ایم
هوش مصنوعی: ادعایی کردند که ما این را با نقره از قبل خریده‌ایم.
چونکه ما را حجتی در کف نبود
زآن نکردیم اعتراف آن را به زود
هوش مصنوعی: زمانی که ما دلیلی برای اثبات نداشتیم، به همین خاطر اعتراف به آن موضوع را به تأخیر انداختیم.
باز کردند آن به پیغمبر رجوع
آمد این آیت به هنگام وقوع
هوش مصنوعی: بازگشت مردم به پیامبر در زمانی بود که این آیه نازل شد، یعنی در زمان وقوع یک واقعه خاص.
پس اگر معلوم شد کآن دو گواه
کسب کرد استند فعلی بر گناه
هوش مصنوعی: اگر مشخص شود که آن دو شاهد گواهی داده‌اند، بر گناهی در حال وقوع دلالت می‌کند.
کرده اند اعنی خیانت اندر آن
پس دو تن خیزند باز از شاهدان
هوش مصنوعی: دو تن از شاهدان، به دلیل خیانتی که انجام شده، دوباره به میانه گام می‌نهند.
جای دو خائن ز قوم مستمند
که بر ایشان گشته وارد آن گزند
هوش مصنوعی: دو خائن از میان افراد فقیر و نیازمند که بلایی به سرشان آمده و به آنها آسیب رسیده است.
أولَیَان وصف است بهر الَّذِین
بر عَلَیهِم استَحَق باشد معین
هوش مصنوعی: ابن این بیت، به افرادی که شایسته و سزاوار تعریف و تمجید هستند اشاره می‌کند. در واقع، بیان می‌کند که توصیف و ستایش فقط برای کسانی است که حقیقتاً لایق آن هستند و این وصف، به آن‌ها تعلق می‌گیرد.
یعنی آنها کاقدمند و هم احق
بر بدیل از الَّذِینَ استَحَقَّ
هوش مصنوعی: آنها در مسیر خود پیش می‌روند و برتر از کسانی هستند که به حق به چنین وضعیتی رسیده‌اند.
حاصل این کز قوم میّت هم دو تن
مر گواه آیند اندر انجمن
هوش مصنوعی: این جمله به این معنا است که از میان افرادی که مرده‌اند، تنها دو نفر می‌توانند در جمع حاضر شوند و شهادت دهند. به عبارتی، در جمع‌ها و مجالس، کسانی که از پیش رفته‌اند نیز می‌توانند در بیان واقعیت‌ها و یادآوری‌ها شرکت کنند، حتی اگر دیگر در قید حیات نباشند.
پس خورند ایشان قسم بر ماصَدَق
بر شهادت اینکه ما باشیم احق
هوش مصنوعی: آنها قسم می‌خورند که گواهی دهند ما حق‌تریم.
ما گواهیم اینکه باشند آن دو کس
در گواهی خائن و صاحب هوس
هوش مصنوعی: ما شاهد هستیم که آن دو نفر در گواهی، خیانتکار و دارای خواسته‌های نفسانی هستند.
مَا اعتَدینَآ یعنی از اندازه ما
نگذریم اندر گواهی تازه ما
هوش مصنوعی: ما از مرزهای خود فراتر نرفته‌ایم و در گواهی جدیدی که آورده‌ایم، خود را محدود می‌دانیم.
ور نه باشیم از ستمکاران یقین
چون رسد پاداش ظالم یوم دین
هوش مصنوعی: اگر ما در زمره ستمکاران نباشیم، مطمئناً در روز جزا که پاداش ظالمین فرامی‌رسد، حضور نخواهیم داشت.
بر دو تن پس یافت سوگند اختصاص
زآن دو تن می بود یک تن عمرو عاص
هوش مصنوعی: سخن از این است که از میان دو نفر، قسمتی که به عمرو عاص تعلق دارد، به‌تنهایی و بدون یاری دیگران مشخص می‌شود. بنابراین، او به‌تنهایی در این موضوع برجسته است.
آن اِنا پس گشت بعد از قال و قیل
منتقل زآن دو به وارث بدیل
هوش مصنوعی: پس از گفت و گوها و بحث‌ها، آن شخص به سراغ وارث اصلی خود رفت و از آن دو نفر جدا شد.
اینکه شد مذکور حکم اقرب است
هم به یَأتُواْ بِالشَّهَادَه انسب است
هوش مصنوعی: اینکه موضوع بحث، دستور نزدیک‌ترین نفر است و هم به این که شهود را بیاورند، مربوط‌تر است.
اقرب اعنی زآنکه بفزاید ستم
بر وصییّن ار که برگردد قسم
هوش مصنوعی: به معنای این بیت می‌توان گفت: نزدیک‌ترین مفهوم این است که اگر ظلم بر پیشوایان بیشتر شود، سوگندهایی که خورده‌اند، تغییر می‌کند یا به عقب برمی‌گردد. به عبارت دیگر، وقتی فشار و ظلم افزایش می‌یابد، ممکن است تعهدات و قول‌هایی که داده‌اند، تحت تاثیر قرار گیرد.
بودشان ترس از تمیم و از عُدی
که به حلف آیند هم باز از بدی
هوش مصنوعی: ترس آن‌ها از تمیم و عدی است، زیرا که این قبائل در پی عهد و پیمان می‌آیند و این خود نشان‌دهنده بدی‌ای است که در دل دارند.
از خدا ترسید و امرش بشنوید
فاسق است آن کو ز امرش سر کشید
هوش مصنوعی: هر کس از خدا می‌ترسد و به دستورات او گوش می‌دهد، به درستی روی صراط مستقیم است، اما کسی که از دستورات او سرپیچی کند، فاسق و نافرمان به حساب می‌آید.
راه ننماید خدا بر فاسقان
کز یمین کذب می جویند امان
هوش مصنوعی: خداوند راه را بر کسانی که فاسد و گمراه هستند نمی‌نمایاند، زیرا آنها از راستای حقیقت و صداقت دوری کرده و به دروغ و باطل پناه می‌برند.
۱۰۹ اندر آن روزی که جمع آرد تمام
حق تعالی انبیاء را در مقام
هوش مصنوعی: در آن روزی که خداوند همه پیامبران را در یک جا گرد هم می‌آورد.
پس به دعوت گوید ایشان را که هم
چون اجابت کرده گشتید از امم
هوش مصنوعی: پس به دعوت او پاسخ می‌دهند و چون دعوت او را پذیرفته‌اند، در جمع‌های دیگر نیز دیده می‌شوند.
دعوت اعنی چون نمودید از عباد
در ره توحید و آئین رشاد
هوش مصنوعی: زمانی که از بندگان دعوت کردید تا به سوی وحدت و راه درست هدایت شوند، این عمل شما را نشان می‌دهد.
از شما کردند اجابت بر چه چیز
وین بود توبیخ گر داری تمیز
هوش مصنوعی: از تو پرسیده‌اند که به چه چیزی پاسخ داده‌ای و این خودش باعث سرزنش است اگر شناختی داشته باشی.
تا که بر ماذَآ أجِبتُم انبیاء
شاهد امّت بوند اندر جزاء
هوش مصنوعی: تا زمانی که به پیامبران پاسخ دهید، آنان گواه بر امتی خواهند بود که در روز جزا حاضر می‌شوند.
انبیاء گویند لَا عِلْم َ لَنآ
خود تو علام الغیوبی در خفا
هوش مصنوعی: پیامبران می‌گویند که ما هیچ دانشی نداریم، اما تو، ای خدا، عالم به اسرار پنهان هستی.