گنجور

۱۶- آیات ۶۸ تا ۸۳

قُلْ یٰا أَهْلَ اَلْکِتٰابِ لَسْتُمْ عَلیٰ شَیْ‌ءٍ حَتّٰی تُقِیمُوا اَلتَّوْرٰاةَ وَ اَلْإِنْجِیلَ وَ مٰا أُنْزِلَ إِلَیْکُمْ مِنْ رَبِّکُمْ وَ لَیَزِیدَنَّ کَثِیراً مِنْهُمْ مٰا أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ طُغْیٰاناً وَ کُفْراً فَلاٰ تَأْسَ عَلَی اَلْقَوْمِ اَلْکٰافِرِینَ (۶۸) إِنَّ اَلَّذِینَ آمَنُوا وَ اَلَّذِینَ هٰادُوا وَ اَلصّٰابِئُونَ وَ اَلنَّصٰاریٰ مَنْ آمَنَ بِاللّٰهِ وَ اَلْیَوْمِ اَلْآخِرِ وَ عَمِلَ صٰالِحاً فَلاٰ خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لاٰ هُمْ یَحْزَنُونَ (۶۹) لَقَدْ أَخَذْنٰا مِیثٰاقَ بَنِی إِسْرٰائِیلَ وَ أَرْسَلْنٰا إِلَیْهِمْ رُسُلاً کُلَّمٰا جٰاءَهُمْ رَسُولٌ بِمٰا لاٰ تَهْویٰ أَنْفُسُهُمْ فَرِیقاً کَذَّبُوا وَ فَرِیقاً یَقْتُلُونَ (۷۰) وَ حَسِبُوا أَلاّٰ تَکُونَ فِتْنَةٌ فَعَمُوا وَ صَمُّوا ثُمَّ تٰابَ اَللّٰهُ عَلَیْهِمْ ثُمَّ عَمُوا وَ صَمُّوا کَثِیرٌ مِنْهُمْ وَ اَللّٰهُ بَصِیرٌ بِمٰا یَعْمَلُونَ (۷۱) لَقَدْ کَفَرَ اَلَّذِینَ قٰالُوا إِنَّ اَللّٰهَ هُوَ اَلْمَسِیحُ اِبْنُ مَرْیَمَ وَ قٰالَ اَلْمَسِیحُ یٰا بَنِی إِسْرٰائِیلَ اُعْبُدُوا اَللّٰهَ رَبِّی وَ رَبَّکُمْ إِنَّهُ مَنْ یُشْرِکْ بِاللّٰهِ فَقَدْ حَرَّمَ اَللّٰهُ عَلَیْهِ اَلْجَنَّةَ وَ مَأْوٰاهُ اَلنّٰارُ وَ مٰا لِلظّٰالِمِینَ مِنْ أَنْصٰارٍ (۷۲) لَقَدْ کَفَرَ اَلَّذِینَ قٰالُوا إِنَّ اَللّٰهَ ثٰالِثُ ثَلاٰثَةٍ وَ مٰا مِنْ إِلٰهٍ إِلاّٰ إِلٰهٌ وٰاحِدٌ وَ إِنْ لَمْ یَنْتَهُوا عَمّٰا یَقُولُونَ لَیَمَسَّنَّ اَلَّذِینَ کَفَرُوا مِنْهُمْ عَذٰابٌ أَلِیمٌ (۷۳) أَ فَلاٰ یَتُوبُونَ إِلَی اَللّٰهِ وَ یَسْتَغْفِرُونَهُ وَ اَللّٰهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ (۷۴) مَا اَلْمَسِیحُ اِبْنُ مَرْیَمَ إِلاّٰ رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ اَلرُّسُلُ وَ أُمُّهُ صِدِّیقَةٌ کٰانٰا یَأْکُلاٰنِ اَلطَّعٰامَ اُنْظُرْ کَیْفَ نُبَیِّنُ لَهُمُ اَلْآیٰاتِ ثُمَّ اُنْظُرْ أَنّٰی یُؤْفَکُونَ (۷۵) قُلْ أَ تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اَللّٰهِ مٰا لاٰ یَمْلِکُ لَکُمْ ضَرًّا وَ لاٰ نَفْعاً وَ اَللّٰهُ هُوَ اَلسَّمِیعُ اَلْعَلِیمُ (۷۶) قُلْ یٰا أَهْلَ اَلْکِتٰابِ لاٰ تَغْلُوا فِی دِینِکُمْ غَیْرَ اَلْحَقِّ وَ لاٰ تَتَّبِعُوا أَهْوٰاءَ قَوْمٍ قَدْ ضَلُّوا مِنْ قَبْلُ وَ أَضَلُّوا کَثِیراً وَ ضَلُّوا عَنْ سَوٰاءِ اَلسَّبِیلِ (۷۷) لُعِنَ اَلَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ بَنِی إِسْرٰائِیلَ عَلیٰ لِسٰانِ دٰاوُدَ وَ عِیسَی اِبْنِ مَرْیَمَ ذٰلِکَ بِمٰا عَصَوْا وَ کٰانُوا یَعْتَدُونَ (۷۸) کٰانُوا لاٰ یَتَنٰاهَوْنَ عَنْ مُنکَرٍ فَعَلُوهُ لَبِئْسَ مٰا کٰانُوا یَفْعَلُونَ (۷۹) تَریٰ کَثِیراً مِنْهُمْ یَتَوَلَّوْنَ اَلَّذِینَ کَفَرُوا لَبِئْسَ مٰا قَدَّمَتْ لَهُمْ أَنْفُسُهُمْ أَنْ سَخِطَ اَللّٰهُ عَلَیْهِمْ وَ فِی اَلْعَذٰابِ هُمْ خٰالِدُونَ (۸۰) وَ لَوْ کٰانُوا یُؤْمِنُونَ بِاللّٰهِ وَ اَلنَّبِیِّ وَ مٰا أُنْزِلَ إِلَیْهِ مَا اِتَّخَذُوهُمْ أَوْلِیٰاءَ وَ لٰکِنَّ کَثِیراً مِنْهُمْ فٰاسِقُونَ (۸۱) لَتَجِدَنَّ أَشَدَّ اَلنّٰاسِ عَدٰاوَةً لِلَّذِینَ آمَنُوا اَلْیَهُودَ وَ اَلَّذِینَ أَشْرَکُوا وَ لَتَجِدَنَّ أَقْرَبَهُمْ مَوَدَّةً لِلَّذِینَ آمَنُوا اَلَّذِینَ قٰالُوا إِنّٰا نَصٰاریٰ ذٰلِکَ بِأَنَّ مِنْهُمْ قِسِّیسِینَ وَ رُهْبٰاناً وَ أَنَّهُمْ لاٰ یَسْتَکْبِرُونَ (۸۲) وَ إِذٰا سَمِعُوا مٰا أُنْزِلَ إِلَی اَلرَّسُولِ تَریٰ أَعْیُنَهُمْ تَفِیضُ مِنَ اَلدَّمْعِ مِمّٰا عَرَفُوا مِنَ اَلْحَقِّ یَقُولُونَ رَبَّنٰا آمَنّٰا فَاکْتُبْنٰا مَعَ اَلشّٰاهِدِینَ (۸۳)

بگو ای اهل کتاب نیستند بر چیزی تا برپای دارید توریة و انجیل را و آنچه فرو فرستاده شد بشما از پروردگارتان و هر آینه افزون کند بسیاری از ایشان را و آنچه فرو فرستاده شد بتو از پروردگارت بیراهی و ناسپاسی پس اندوه مدار بر گروه کافران (۶۸) بدرستی که آنان که گرویدند و آنان که یهود شدند و از دینی بدینی روندگان و ترسایان آنکه گروید بخدا و روز بازپسین و کردگار شایسته پس نیست بیمی بر ایشان و نه ایشان اندوهناک شوند (۶۹) هر آینه بحقیقت گرفتیم پیمان فرزندان یعقوب را و فرستادیم بسوی ایشان رسولانی چند هرگاه که آمد ایشان را پیغمبری بآنچه نه آرزومند بود تنهایی ایشان گروهی را تکذیب کردند و گروهی را می‌کشتند (۷۰) و پنداشتند که نباشد آزمایشی پس کور شدند و کر شدند پس توبه داد خدا بر ایشان پس کور شدند و کر شدند بسیاری از ایشان و خدا بیناست بآنچه می‌کنند (۷۱) هر آینه بحقیقت کافر شدند آنان که گفتند بدرستی که خدا اوست مسیح پسر مریم و گفت مسیح ای بنی اسرائیل بپرستید خدا را که پروردگار من و پروردگار شماست بدرستی که هر که انباز قرار داد بخدا پس بدرستی که حرام کرده است خدا بر او بهشت را و جای اوست آتش و نیست مر ستمکاران را هیچ یاری‌کننده (۷۲) هر آینه بدرستی که کافر شدند آنان که گفتند بدرستی که خدا سیم سه است و نیست هیچ خدایی مگر خدای یگانه و اگر باز نایستند از آنچه می‌گویند هر آینه برسد آنان را که کافر شدند از ایشان عذابی دردناک (۷۳) آیا پس توبه نمی‌کنند بسوی خدا و آمرزش نمی‌خواهند از او و خدا آمرزندۀ مهربانست (۷۴) نیست مسیح پسر مریم مگر پیغمبری که بحقیقت گذشتند پیش از او پیغمبران و مادرش بود بسیار راست‌گوی بودند که می‌خوردند طعام را بنگر که چگونه بیان می‌کنم از برای ایشان آیتها را پس بنگر که چگونه برگردانیده می‌شوند (۷۵) بگو آیا می‌ترسید از جز خدا آنچه مالک نمی‌شود از برای شما ضروری و نه سودی را و خدا اوست شنوای دانا (۷۶) بگو ای اهل کتاب غلو مکنید در دینتان بناحق و پیروی مکنید خواهشهای جمعی که بحقیقت گمراه شدند از پیش و گم کردند بسیاری را و گمراه شدند از میانۀ راه (۷۷) لعنت کرده شدند آنان که کافر شدند از بنی اسرائیل بر زبان داود و عیسی پسر مریم این بسبب آنست که نافرمانی کردند و بودند که تعدی می‌کردند (۷۸) بودند که باز نمی‌ایستادند از منکری که می‌کردند آن را هر آینه بد بود بآنچه بودند که می‌کردند (۷۹) می‌بینی بسیاری از ایشان را که دوست می‌گیرند آنان را که کافر شدند هر آینه بد است آنچه پیش فرستاده برای ایشان نفسهاشان که خشم کرد خدا بر ایشان و در عذاب ایشانند جاویدان (۸۰) و اگر بودند که می‌گرویدند بخدا و پیغمبر و آنچه فرو فرستاده شد باو نمی‌گرفتندشان دوستان و لیکن بسیاری از ایشان نافرمانانند (۸۱) هر آینه خواهی یافت سخت‌ترین مردمان را در دشمنی از برای آنان که ایمان آوردند یهود را و آنان که شرک آوردند و هر آینه خواهی یافت نزدیک‌ترینشان را در دوستی از برای آنها که گرویدند آنان که گفتند بدرستی که ما ترسایانیم آن باینست که از ایشانند کشیشان و صومعه‌نشینان و آنکه آنها سرکشی نمی‌کنند (۸۲) و چون بشنوند آنچه فرو فرستاده شد برسول می‌بینی چشمهاشان را که می‌ریزد از اشک انده آنچه را شناختند از حق می‌گویند ای پروردگار ما گرویدیم پس بنویس ما را با شاهدان (۸۳)

آمد این آیت که با اهل کتاب
گو شما را نیست چیزی بر صواب
نیستید اعنی که بر دین صحیح
تا به وقتی کایستید از دل صریح
حکم آن تورات و هم انجیل را
وآنچه در این دو بود تنزیل را
وآن خود ایمان بر رسول آوردن است
هم قبول حکم قرآن کردن است
تا به وقتی کآنچه نازل بر شماست
ز امر و نهی آن را بپا دارید راست
می کند در اکثری ز ایشان زیاد
آنچه نازل گشته از ربّ العباد
سرکشی و فتنه و کفر و غرور
یعنی از قرآنشان زاید شرور
پس مشو اندوهناک از کافران
نیست راجع فعلشان بر دیگران
ز اهل ایمان، وز نصاری و یهود
همچنین از صابِئُون و اهل حدود
هر که زینان بر خدا و یوم دین
آرد ایمان، هم کند کاری متین
نیست پس خوفی بر ایشان از عِقاب
هم نه اندوهی ز فقدان ثواب
هیچ فعلی نیست ضایع نزد حق
زآنکه خیر از حق بود در ماخَلَق
چونکه بگرفتیم ز اسرائیلیان
عهد توحید و نبو ّت در زمان
یعنی از آباء ایشان کاعتراف
بودشان بر احمد از ایمان صاف
پس بر ایشان فعل آباء حجت است
گر کنند انکار ، ترک طاعت است
هم فرستادیم ما پیغمبران
سوی ایشان بهر تأکید و نشان
هر رسولی کآمد ایشان را ز جود
بر هر آنچه نفسشان مایل نبود
فرقه ای را چون محمّد (ص) یا مسیح
در زمان کردند تکذیب صریح
فرقه ای را هم بکُشتند از عناد
همچو شعیا، کو خبر از بعد داد
بر گمانشان محنتی از جزء و کل
نیستشان در قتل و تکذیب رسل
کور و کر گشتند پس ز آیات حق
چون بر این بودند از حق مستحق
توبه پس کردند و حق ز ایشان گذشت
بازشان دل کور و کر ز اجرام گشت
سوی کوری و کری بشتافتند
روی از پیغمبران برتافتند
ناشناسی بر خدا و بر رسول
بدترین آفت آمد در حصول
زآن مبدّل شد به زشتی حالشان
هم خدا بیناست بر اعمالشان
پس به تحقیق آن کسان کافر شدند
که برون از حد خود یکسر شدند
از غلط گفتند می باشد خدا
آن مسیح ابن مریم بی خطا
گفت اسرائیلیان ر ا مر مسیح
جز به حق باشد پرستش بس قبیح
جمله بپرستید او را ز اختیار
کوست بر ما و شما پروردگار
هر که آرد شرک بر وی از اَنام
پس یقین جنّت بر او گردد حرام
جای او دوزخ بود و اهل ستم
نیستشان یاری در آن مأوای غم
ممکن است این قول حق باشد صریح
یا تتمۀ قول عیسای مسیح
کافر آن کس شد که گفت از اشتباه
مر خدا باشد یکی از سه اِله
وآنگهی نبود به برهان و شهود
در وجوب ذاتی الاّ یک وجود
نیست هستی را قبول اشتراک
یا قبول افتراق و انفکاک
لازم ذاتش علو و وحدت است
هستی مادون خود را علت است
پس نه گر باز ایستند از این مقال
مَس نمایدشان عذابی بد مآل
بر نمیگردند آیا سوی حق
آب غفران تا خورند از جوی حق
هم نمی باشند آمرزش طلب
بر طریق اهل توحید و ادب
حق بود آمرزگار و مهربان
بر عبادش خاصه بر مستغفران
می نباشد نزد ارباب عقول
آن مسیح ابن مریم جز رسول
پیش از او بودند هم اهل سُبل
قَد خَلَت مِنْ قَبلِهِ قوم الرُّسُلُ
داشت گر او معجزات موجزی
جمله را بود آیتی و معجزی
مرده گر او زنده کردی هم کلیم
اژدها میشد عصایش بس عظیم
والدی او را نبودی گر به عین
آدم آمد همچنین بی والدین
عیسی ار امرش عجیب و مطلب است
امر موسی و امر آدم اعجب است
پس نباشد بر الوهیّت سبب
امر عیسی گرچه بس باشد عجب
مادرش صدّیقه ای بود از کرام
هر دو می خوردند چیزی از طعام
میبُود خوردن دلیل احتیاج
نیست حق محتاج بر طبع و مزاج
بین چگونه می کنم روشن تمام
بر شما آیات خود را از کلام
پس نگر کردند بر گردیده چون
ز امر حق وز فهم آن در آزمون
میکنند اعراض یعنی از قبول
وین ز هر چیزی است اعجب در عقول
گو پرستید ای نصاری در حیات
آنکه مالک بر شما نبود به ذات
نیست یعنی قادر اندر ضرّ و نفع
یا توانا بر کسی در جلب و دفع
بشنود حق هر چه گویند این غلات
هم بدانند جمله سرّ ممکنات
گو که در دین خود ای اهل کتاب
از غلو باشید اندر اجتناب
در حق عیسی است ناحق وآن نبود
آنچه گویید از نصاری وز یهود
آن کند افراط اندر مدح او
وین به ذمّش کرده بر تفریط رو
پیروی نارید بر اهواء قوم
یعنی اسلافی که بُدشان بغض و لوم
کآن جماعت گمره از آئین خویش
پیش از این گشتند دور از دین خویش
همچنین کردند گمراه از عباد
اکثری را از طریق اقتصاد
واندر آن ماندند یعنی در ضلال
منحرف از راه و رسم اعتدال
آنکه کافر شد ز اسرائیلیان
کردشان داوود لعنت یک لسان
پیش از این گردید در تفسیر ثبت
شرح صید ماهی و اصحاب سبت
همچنین عیسی ابن مریم کرد باز
لعنت ایشان را شدندی زآن گراز
این ز نافرمانی آن قوم بود
کز جهالت می گذشتند از حدود
آن چنان بودند کز افعال زشت
کس نکردی نهی کس را در سرشت
باالله آن بد بود کایشان از فنون
مرتکب بودند از اعلی و دون
نهی از منکر بُد آن فعلی که هم
سخت واجب بود در کلّ امم
بینی از ایشان تو بسیاری عیان
که تولّاشان بود بر کافران
می نمایند از عناد مسلمین
دوستی با اهل کفر و مشرکین
بد بود چیزی که بفرستاده پیش
نفس هاشان از دورویی بهر خویش
وآن بر ایشان شد به خشم حق سبب
جاودان اندر عذابند و تعب
بود اگر کآرند ایمان بددلان
بر خدا و بر نبی از قلب و جان
وآنچه بفرستاده از حق سوی اوست
مشرکان را هیچ نگرفتی به دوست
بود هم گویند روی این خطاب
بر یهودان کاهل دینند و کتاب
یعنی ار بودند ایشان معتقد
بر خدا و جمله احکامش به جد
حکم تورات است این ، کارباب دین
می نگیرند اولیاء از مشرکین
لیک بسیاری از ایشان فاسقند
خارج از ایمان و حکم سابقند
مینمایند از عناد مؤمنان
دوستی با مشرکان و دشمنان
سختتر یابی ز مردم در عناد
کآرد ایمان بر جهودان و اعتقاد
یا که آنهایی که شرک آورده اند
این دو قوم از دشمنی پرورده اند
هم ز مردم یابی اقرب تر کسی
کو به وُد با مؤمنان باشد بسی
آن کسان گویند از روی وداد
ما نصاراییم در زهد و سداد
می نباشد در نهان و در شهود
دوستی با مشرکانشان چون یهود
این از آن باشد که ایشان در خصال
راهبند و راستگو در کل حال
نیستند آن فرقه از گردنکشان
از قبول حق چو بشنیدند آن
وین بود خاص ن جاشی زآنکه او
داشت پاس مسلمین را بس نکو
از مسلمانان ز مکه با محن
پیش او رفتند چندین مرد و زن
زآنکه بُد ز اعدایشان توبیخ ها
شرح آن ضبط است در تاریخ ها
چونکه ایشان بشنوند از مسلمین
آنچه نازل شد به خیرالمرسلین
چشمشان بینی تو پر از اشک ها
ریزد از آن همچو آب از مشک ها
از شناسایی به حرف حق و راست
رقت قلب اصل این حزن و بکاست
ر َبنَآ گویند یعنی ما بر این
هستمان ایمان و اقرار از یقین
پس تو ما را با گواهان کن حساب
نام ما بنویس ز ایشان در نساب
بس ملامت کرد ایشان را یهود
بر قبول دین حق آن گونه زود
سالها گفتند ما را داعیند
جانب اسلام و بر آن ساعیند
هیچمان باور نشد قول رسول
چون شما را شد به این زودی قبول
۱۵- آیه ۶۷: یٰا أَیُّهَا اَلرَّسُولُ بَلِّغْ مٰا أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمٰا بَلَّغْتَ رِسٰالَتَهُ وَ اَللّٰهُ یَعْصِمُکَ مِنَ اَلنّٰاسِ إِنَّ اَللّٰهَ لاٰ یَهْدِی اَلْقَوْمَ اَلْکٰافِرِینَ (۶۷)۱۷- آیات ۸۴ تا ۸۹: وَ مٰا لَنٰا لاٰ نُؤْمِنُ بِاللّٰهِ وَ مٰا جٰاءَنٰا مِنَ اَلْحَقِّ وَ نَطْمَعُ أَنْ یُدْخِلَنٰا رَبُّنٰا مَعَ اَلْقَوْمِ اَلصّٰالِحِینَ (۸۴) فَأَثٰابَهُمُ اَللّٰهُ بِمٰا قٰالُوا جَنّٰاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا اَلْأَنْهٰارُ خٰالِدِینَ فِیهٰا وَ ذٰلِکَ جَزٰاءُ اَلْمُحْسِنِینَ (۸۵) وَ اَلَّذِینَ کَفَرُوا وَ کَذَّبُوا بِآیٰاتِنٰا أُولٰئِکَ أَصْحٰابُ اَلْجَحِیمِ (۸۶) یٰا أَیُّهَا اَلَّذِینَ آمَنُوا لاٰ تُحَرِّمُوا طَیِّبٰاتِ مٰا أَحَلَّ اَللّٰهُ لَکُمْ وَ لاٰ تَعْتَدُوا إِنَّ اَللّٰهَ لاٰ یُحِبُّ اَلْمُعْتَدِینَ (۸۷) وَ کُلُوا مِمّٰا رَزَقَکُمُ اَللّٰهُ حَلاٰلاً طَیِّباً وَ اِتَّقُوا اَللّٰهَ اَلَّذِی أَنْتُمْ بِهِ مُؤْمِنُونَ (۸۸) لاٰ یُؤٰاخِذُکُمُ اَللّٰهُ بِاللَّغْوِ فِی أَیْمٰانِکُمْ وَ لٰکِنْ یُؤٰاخِذُکُمْ بِمٰا عَقَّدْتُمُ اَلْأَیْمٰانَ فَکَفّٰارَتُهُ إِطْعٰامُ عَشَرَةِ مَسٰاکِینَ مِنْ أَوْسَطِ مٰا تُطْعِمُونَ أَهْلِیکُمْ أَوْ کِسْوَتُهُمْ أَوْ تَحْرِیرُ رَقَبَةٍ فَمَنْ لَمْ یَجِدْ فَصِیٰامُ ثَلاٰثَةِ أَیّٰامٍ ذٰلِکَ کَفّٰارَةُ أَیْمٰانِکُمْ إِذٰا حَلَفْتُمْ وَ اِحْفَظُوا أَیْمٰانَکُمْ کَذٰلِکَ یُبَیِّنُ اَللّٰهُ لَکُمْ آیٰاتِهِ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ (۸۹)

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی)
قالب شعری: مثنوی

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

قُلْ یٰا أَهْلَ اَلْکِتٰابِ لَسْتُمْ عَلیٰ شَیْ‌ءٍ حَتّٰی تُقِیمُوا اَلتَّوْرٰاةَ وَ اَلْإِنْجِیلَ وَ مٰا أُنْزِلَ إِلَیْکُمْ مِنْ رَبِّکُمْ وَ لَیَزِیدَنَّ کَثِیراً مِنْهُمْ مٰا أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ طُغْیٰاناً وَ کُفْراً فَلاٰ تَأْسَ عَلَی اَلْقَوْمِ اَلْکٰافِرِینَ (۶۸) إِنَّ اَلَّذِینَ آمَنُوا وَ اَلَّذِینَ هٰادُوا وَ اَلصّٰابِئُونَ وَ اَلنَّصٰاریٰ مَنْ آمَنَ بِاللّٰهِ وَ اَلْیَوْمِ اَلْآخِرِ وَ عَمِلَ صٰالِحاً فَلاٰ خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لاٰ هُمْ یَحْزَنُونَ (۶۹) لَقَدْ أَخَذْنٰا مِیثٰاقَ بَنِی إِسْرٰائِیلَ وَ أَرْسَلْنٰا إِلَیْهِمْ رُسُلاً کُلَّمٰا جٰاءَهُمْ رَسُولٌ بِمٰا لاٰ تَهْویٰ أَنْفُسُهُمْ فَرِیقاً کَذَّبُوا وَ فَرِیقاً یَقْتُلُونَ (۷۰) وَ حَسِبُوا أَلاّٰ تَکُونَ فِتْنَةٌ فَعَمُوا وَ صَمُّوا ثُمَّ تٰابَ اَللّٰهُ عَلَیْهِمْ ثُمَّ عَمُوا وَ صَمُّوا کَثِیرٌ مِنْهُمْ وَ اَللّٰهُ بَصِیرٌ بِمٰا یَعْمَلُونَ (۷۱) لَقَدْ کَفَرَ اَلَّذِینَ قٰالُوا إِنَّ اَللّٰهَ هُوَ اَلْمَسِیحُ اِبْنُ مَرْیَمَ وَ قٰالَ اَلْمَسِیحُ یٰا بَنِی إِسْرٰائِیلَ اُعْبُدُوا اَللّٰهَ رَبِّی وَ رَبَّکُمْ إِنَّهُ مَنْ یُشْرِکْ بِاللّٰهِ فَقَدْ حَرَّمَ اَللّٰهُ عَلَیْهِ اَلْجَنَّةَ وَ مَأْوٰاهُ اَلنّٰارُ وَ مٰا لِلظّٰالِمِینَ مِنْ أَنْصٰارٍ (۷۲) لَقَدْ کَفَرَ اَلَّذِینَ قٰالُوا إِنَّ اَللّٰهَ ثٰالِثُ ثَلاٰثَةٍ وَ مٰا مِنْ إِلٰهٍ إِلاّٰ إِلٰهٌ وٰاحِدٌ وَ إِنْ لَمْ یَنْتَهُوا عَمّٰا یَقُولُونَ لَیَمَسَّنَّ اَلَّذِینَ کَفَرُوا مِنْهُمْ عَذٰابٌ أَلِیمٌ (۷۳) أَ فَلاٰ یَتُوبُونَ إِلَی اَللّٰهِ وَ یَسْتَغْفِرُونَهُ وَ اَللّٰهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ (۷۴) مَا اَلْمَسِیحُ اِبْنُ مَرْیَمَ إِلاّٰ رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ اَلرُّسُلُ وَ أُمُّهُ صِدِّیقَةٌ کٰانٰا یَأْکُلاٰنِ اَلطَّعٰامَ اُنْظُرْ کَیْفَ نُبَیِّنُ لَهُمُ اَلْآیٰاتِ ثُمَّ اُنْظُرْ أَنّٰی یُؤْفَکُونَ (۷۵) قُلْ أَ تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اَللّٰهِ مٰا لاٰ یَمْلِکُ لَکُمْ ضَرًّا وَ لاٰ نَفْعاً وَ اَللّٰهُ هُوَ اَلسَّمِیعُ اَلْعَلِیمُ (۷۶) قُلْ یٰا أَهْلَ اَلْکِتٰابِ لاٰ تَغْلُوا فِی دِینِکُمْ غَیْرَ اَلْحَقِّ وَ لاٰ تَتَّبِعُوا أَهْوٰاءَ قَوْمٍ قَدْ ضَلُّوا مِنْ قَبْلُ وَ أَضَلُّوا کَثِیراً وَ ضَلُّوا عَنْ سَوٰاءِ اَلسَّبِیلِ (۷۷) لُعِنَ اَلَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ بَنِی إِسْرٰائِیلَ عَلیٰ لِسٰانِ دٰاوُدَ وَ عِیسَی اِبْنِ مَرْیَمَ ذٰلِکَ بِمٰا عَصَوْا وَ کٰانُوا یَعْتَدُونَ (۷۸) کٰانُوا لاٰ یَتَنٰاهَوْنَ عَنْ مُنکَرٍ فَعَلُوهُ لَبِئْسَ مٰا کٰانُوا یَفْعَلُونَ (۷۹) تَریٰ کَثِیراً مِنْهُمْ یَتَوَلَّوْنَ اَلَّذِینَ کَفَرُوا لَبِئْسَ مٰا قَدَّمَتْ لَهُمْ أَنْفُسُهُمْ أَنْ سَخِطَ اَللّٰهُ عَلَیْهِمْ وَ فِی اَلْعَذٰابِ هُمْ خٰالِدُونَ (۸۰) وَ لَوْ کٰانُوا یُؤْمِنُونَ بِاللّٰهِ وَ اَلنَّبِیِّ وَ مٰا أُنْزِلَ إِلَیْهِ مَا اِتَّخَذُوهُمْ أَوْلِیٰاءَ وَ لٰکِنَّ کَثِیراً مِنْهُمْ فٰاسِقُونَ (۸۱) لَتَجِدَنَّ أَشَدَّ اَلنّٰاسِ عَدٰاوَةً لِلَّذِینَ آمَنُوا اَلْیَهُودَ وَ اَلَّذِینَ أَشْرَکُوا وَ لَتَجِدَنَّ أَقْرَبَهُمْ مَوَدَّةً لِلَّذِینَ آمَنُوا اَلَّذِینَ قٰالُوا إِنّٰا نَصٰاریٰ ذٰلِکَ بِأَنَّ مِنْهُمْ قِسِّیسِینَ وَ رُهْبٰاناً وَ أَنَّهُمْ لاٰ یَسْتَکْبِرُونَ (۸۲) وَ إِذٰا سَمِعُوا مٰا أُنْزِلَ إِلَی اَلرَّسُولِ تَریٰ أَعْیُنَهُمْ تَفِیضُ مِنَ اَلدَّمْعِ مِمّٰا عَرَفُوا مِنَ اَلْحَقِّ یَقُولُونَ رَبَّنٰا آمَنّٰا فَاکْتُبْنٰا مَعَ اَلشّٰاهِدِینَ (۸۳)
هوش مصنوعی: به اهل کتاب بگوید: شما هیچ چیزی ندارید تا زمانی که تورات و انجیل و آنچه از طرف خداوند به شما نازل شده است را به پا دارید. و به یقین بسیاری از آن‌ها با آنچه به شما نازل شده است، افزایش طغیان و کفر خواهند داشت. پس بر این قوم کافر غم نخورید. بی‌تردید کسانی که ایمان آورده‌اند، یهودیان، صابیان و نصرانی‌ها که به خدا و روز قیامت ایمان آورده و عمل صالح انجام دهند، نه خوفی بر آن‌هاست و نه غمی خواهند داشت. ما با بنی‌اسرائیل میثاق بسته‌ایم و پیغمبرانی به سوی آن‌ها فرستاده‌ایم. هر گاه پیغمبری با آنچه که خواسته‌های آن‌ها نمی‌سازد بیاید، گروهی را تکذیب کرده و گروهی را می‌کشند. آنان فکر می‌کنند که فتنه‌ای نخواهد بود، پس کوری و کرّی کردند و بعد خداوند بر آن‌ها توبه پذیرفت. اما بسیاری از آن‌ها دوباره کوری و کرّی پیشه کردند و خداوند به آنچه انجام می‌دهند بیناست. حقیقتاً کسانی که گفتند: خدا مسیح پسر مریم است، کافر شده‌اند. در حالی که مسیح به بنی‌اسرائیل می‌گفت: خدا را بپرستید که پروردگار من و پروردگار شماست؛ هر کس که به خدا شرک ورزد، خداوند جنت را بر او حرام کرده و جایگاهش آتش است و برای ستمکاران هیچ یاوری نیست. همچنین کسانی که گفتند: خدا سومین سه است، کافر شده‌اند. و هیچ معبودی جز معبود واحد نیست و اگر از آنچه می‌گویند دست برندارند، به یقین عذاب دردناکی به مشاقین از آن‌ها خواهد رسید. آیا به سوی خدا توبه نمی‌کنند و از او طلب آمرزش نمی‌نمایند؟ خداوند بخشاینده و مهربان است. مسیح پسر مریم چیزی جز پیامبری نیست که پیش از او پیامبرانی آمده‌اند و مادرش صدّیقه است؛ آن‌ها هر دو غذا می‌خوردند. به این می‌نگرید که چگونه آیات را برای آن‌ها روشن می‌کنیم و سپس بنگرید که چگونه از حق منحرف می‌شوند. آیا شما غیر از خدا چیزی را می‌پرستید که مالک هیچ ضرر و نفعی برای شما نیست؟ و خداوند شنوا و داناست. به اهل کتاب بگو: در دین خود غلو نکنید، جز به حق. و از خواسته‌های قومی که پیش از این گمراه شده‌اند و بسیاری را گمراه کرده‌اند و خود نیز از راه راست دور شده‌اند، پیروی نکنید. لعنت شده‌اند کسانی که کافر شدند، از بنی‌اسرائیل، به زبان داوود و عیسی پسر مریم؛ این به خاطر عصیان آن‌ها و تعدی آن‌ها بود. آن‌ها از نهی کردن از کار زشت‌ها خودداری نمی‌کردند و چه بد کردند. تو بسیاری از آن‌ها را می‌بینی که به کافران محبت می‌ورزند. چه بد است آنچه برای خود پیشوایی کرده‌اند که غضب خدا بر آن‌ها فرود آمده و در عذاب جاویدان خواهند بود. و اگر آن‌ها به خدا و پیامبر و آنچه به او نازل شده است ایمان می‌آورده‌اند، هرگز آن‌ها را ولی نمی‌گرفتند؛ اما بسیاری از آن‌ها فاسق هستند. به یقین، تو شدیدترین مردم در دشمنی با مؤمنان را یهودیان و کسانی که شرک ورزیدند خواهی یافت و نزدیک‌ترین آنان به محبت به مؤمنان را کسانی خواهی یافت که گفتند: ما نصرانی هستیم؛ این به خاطر این است که در میان آنان کشیشان و راهبان وجود دارند و آنان متکبر نیستند. و هنگامی که آنچه به پیامبر نازل شده است می‌شنوند، می‌بینی که چشمانشان از آنچه از حق شناخته‌اند، پر از اشک می‌شود و می‌گویند: پروردگارا! ما ایمان آوردیم، پس ما را با گواهان بنویس.
بگو ای اهل کتاب نیستند بر چیزی تا برپای دارید توریة و انجیل را و آنچه فرو فرستاده شد بشما از پروردگارتان و هر آینه افزون کند بسیاری از ایشان را و آنچه فرو فرستاده شد بتو از پروردگارت بیراهی و ناسپاسی پس اندوه مدار بر گروه کافران (۶۸) بدرستی که آنان که گرویدند و آنان که یهود شدند و از دینی بدینی روندگان و ترسایان آنکه گروید بخدا و روز بازپسین و کردگار شایسته پس نیست بیمی بر ایشان و نه ایشان اندوهناک شوند (۶۹) هر آینه بحقیقت گرفتیم پیمان فرزندان یعقوب را و فرستادیم بسوی ایشان رسولانی چند هرگاه که آمد ایشان را پیغمبری بآنچه نه آرزومند بود تنهایی ایشان گروهی را تکذیب کردند و گروهی را می‌کشتند (۷۰) و پنداشتند که نباشد آزمایشی پس کور شدند و کر شدند پس توبه داد خدا بر ایشان پس کور شدند و کر شدند بسیاری از ایشان و خدا بیناست بآنچه می‌کنند (۷۱) هر آینه بحقیقت کافر شدند آنان که گفتند بدرستی که خدا اوست مسیح پسر مریم و گفت مسیح ای بنی اسرائیل بپرستید خدا را که پروردگار من و پروردگار شماست بدرستی که هر که انباز قرار داد بخدا پس بدرستی که حرام کرده است خدا بر او بهشت را و جای اوست آتش و نیست مر ستمکاران را هیچ یاری‌کننده (۷۲) هر آینه بدرستی که کافر شدند آنان که گفتند بدرستی که خدا سیم سه است و نیست هیچ خدایی مگر خدای یگانه و اگر باز نایستند از آنچه می‌گویند هر آینه برسد آنان را که کافر شدند از ایشان عذابی دردناک (۷۳) آیا پس توبه نمی‌کنند بسوی خدا و آمرزش نمی‌خواهند از او و خدا آمرزندۀ مهربانست (۷۴) نیست مسیح پسر مریم مگر پیغمبری که بحقیقت گذشتند پیش از او پیغمبران و مادرش بود بسیار راست‌گوی بودند که می‌خوردند طعام را بنگر که چگونه بیان می‌کنم از برای ایشان آیتها را پس بنگر که چگونه برگردانیده می‌شوند (۷۵) بگو آیا می‌ترسید از جز خدا آنچه مالک نمی‌شود از برای شما ضروری و نه سودی را و خدا اوست شنوای دانا (۷۶) بگو ای اهل کتاب غلو مکنید در دینتان بناحق و پیروی مکنید خواهشهای جمعی که بحقیقت گمراه شدند از پیش و گم کردند بسیاری را و گمراه شدند از میانۀ راه (۷۷) لعنت کرده شدند آنان که کافر شدند از بنی اسرائیل بر زبان داود و عیسی پسر مریم این بسبب آنست که نافرمانی کردند و بودند که تعدی می‌کردند (۷۸) بودند که باز نمی‌ایستادند از منکری که می‌کردند آن را هر آینه بد بود بآنچه بودند که می‌کردند (۷۹) می‌بینی بسیاری از ایشان را که دوست می‌گیرند آنان را که کافر شدند هر آینه بد است آنچه پیش فرستاده برای ایشان نفسهاشان که خشم کرد خدا بر ایشان و در عذاب ایشانند جاویدان (۸۰) و اگر بودند که می‌گرویدند بخدا و پیغمبر و آنچه فرو فرستاده شد باو نمی‌گرفتندشان دوستان و لیکن بسیاری از ایشان نافرمانانند (۸۱) هر آینه خواهی یافت سخت‌ترین مردمان را در دشمنی از برای آنان که ایمان آوردند یهود را و آنان که شرک آوردند و هر آینه خواهی یافت نزدیک‌ترینشان را در دوستی از برای آنها که گرویدند آنان که گفتند بدرستی که ما ترسایانیم آن باینست که از ایشانند کشیشان و صومعه‌نشینان و آنکه آنها سرکشی نمی‌کنند (۸۲) و چون بشنوند آنچه فرو فرستاده شد برسول می‌بینی چشمهاشان را که می‌ریزد از اشک انده آنچه را شناختند از حق می‌گویند ای پروردگار ما گرویدیم پس بنویس ما را با شاهدان (۸۳)
هوش مصنوعی: ای مردم کتاب، شما به چیزی نچسبید مگر اینکه بر پایه‌های تورات و انجیل و آنچه از سوی پروردگارتان برایتان نازل شده، پایبند باشید. بسیاری از آن‌ها را به حق و باطل افزون می‌دارد و نسبت به آنچه که به شما فرستاده شده، نافرمانی و کفر کرده‌اند. بنابراین، بر گروهی از کافران غمگین نباشید. بدانید که کسانی که ایمان آوردند، یهودیان و مسیحیانی که به خدا و روز قیامت ایمان دارند، بر آن‌ها هیچ ترسی نیست و آن‌ها اندوهگین نخواهند شد. ما به طور حقیقی با فرزندان یعقوب پیمان بستیم و پیامبرانی به سویشان فرستادیم. وقتی که پیامبری به آن‌ها آمد که با آرزوهایشان سازگار نبود، عده‌ای از آن‌ها او را تکذیب کردند و عده‌ای دیگر را کشتند. آن‌ها فکر کردند که این آزمایش نخواهد بود و به همین دلیل کور و کر شدند. خداوند بر آن‌ها رحمت فرستاد و باز هم بسیاری از آن‌ها کور و کر شدند، در حالی که خداوند به آنچه انجام می‌دهند آگاه است. به درستی که کافر شدند کسانی که گفتند خدا مسیح، پسر مریم است. و مسیح به بنی‌اسرائیل گفت که خدا را بپرستید، زیرا او پروردگار من و شماست. هر کس که شریک خدا قرار دهد، به حقیقت بهشت بر او حرام خواهد بود و عاقبتش آتش خواهد بود. هیچ کس از ستمکاران یاری نخواهد یافت. همچنین، کافر شدند کسانی که گفتند خدا سومین سه است و هیچ خدایی جز خداوند یگانه نیست. اگر از آنچه می‌گویند دست برندارند، عذابی دردناک به آنان خواهد رسید. آیا به سوی خدا توبه نمی‌کنند و از او آمرزش نمی‌خواهند؟ زیرا خداوند آمرزنده و مهربان است. مسیح، پسر مریم، فقط پیامبری است که پیش از او پیامبران دیگری بودند، و مادرش انسانی راستگو بود که غذا می‌خورد. بنگر چگونه آیات را برای آنان توضیح می‌دهیم و سپس ببین چگونه به انحراف کشیده می‌شوند. آیا از غیر خدا می‌ترسید در حالی که او مالک هیچ چیزی در زندگی شما نیست و هیچ سودی برایتان نخواهد داشت؟ ای اهل کتاب، در دین خود به حق غلو نکنید و از خواسته‌های کسانی که پیش‌تر گمراه شده‌اند، پیروی نکنید و بسیاری را به گمراهی کشانیدند. لعنت بر کافران بنی‌اسرائیل به زبان داود و مسیح، پسر مریم، به دلیل نافرمانی و تعدی‌گری آنان است. آن‌ها هیچ‌گاه از کارهای نادرست خود باز نمی‌ایستادند و این کارها بسیار بد بود. می‌بینی بسیاری از آن‌ها دوست می‌دارند کسانی را که کافر هستند. این بد است که برای خود پیشاپیش ذخیره کرده‌اند که خشم خدا بر آن‌هاست و در عذاب جاودان خواهند بود. اگر به خدا و پیامبرش ایمان می‌آوردند و از آنچه به او نازل شده بود پیروی می‌کردند، دیگر دوستانی برای آن‌ها نداشتند؛ اما بیشتر آن‌ها نافرمان‌اند. توجه داشته باشید که سخت‌ترین دشمنان برای مؤمنان، یهودیان و مشرکان هستند، اما نزدیک‌ترین آنان در دوستی به مؤمنان، کسانی هستند که می‌گویند ما مسیحی‌ایم. این به خاطر این است که در میان آنان روحانیون و زاهدان هستند که سرکشی نمی‌کنند. و وقتی آنچه به پیامبر فرستاده شده را بشنوند، چشمانشان از اشک و اندوه می‌ریزد از آنچه حق تشخیص داده‌اند و می‌گویند: پروردگارا، ما ایمان آوردیم، پس نام ما را در زمره شهیدان قرار بده.
آمد این آیت که با اهل کتاب
گو شما را نیست چیزی بر صواب
هوش مصنوعی: این آیه به شما می‌گوید که با اهل کتاب (یهودیان و مسیحیان) صحبت کنید و به آن‌ها بگویید که در حقیقت هیچ‌گونه برتری یا وزنی در امور درست و صواب بر پایه‌های دینی و آموزه‌ها وجود ندارد.
نیستید اعنی که بر دین صحیح
تا به وقتی کایستید از دل صریح
هوش مصنوعی: شما از نظر درونی و قلبی، زمانی به راستی و درستی راه خود پایبند هستید که از روی صفای دل و نیت خالص بایستید.
حکم آن تورات و هم انجیل را
وآنچه در این دو بود تنزیل را
هوش مصنوعی: این متن به اشاره به دستورها و احکام موجود در کتاب‌های مقدس مانند تورات و انجیل دارد و به اعتبار و نزول این متون مقدس اشاره می‌کند. به طور کلی، می‌تواند بیان‌کننده اهمیت و جایگاه این منابع در هدایت انسان‌ها به سوی مسیر درست و صحیح باشد.
وآن خود ایمان بر رسول آوردن است
هم قبول حکم قرآن کردن است
هوش مصنوعی: ایمان به حضرت پیامبر و پذیرفتن دستورات قرآن کریم، همگی بخشی از این باور به شمار می‌آیند.
تا به وقتی کآنچه نازل بر شماست
ز امر و نهی آن را بپا دارید راست
هوش مصنوعی: تا زمانی که دستورها و نهی‌هایی که بر شما نازل شده را به درستی رعایت کنید و اجرا کنید.
می کند در اکثری ز ایشان زیاد
آنچه نازل گشته از ربّ العباد
هوش مصنوعی: بسیاری از آن‌ها به طور فزاینده‌ای به آنچه از پروردگار آسمانی فرستاده شده، اهمیت می‌دهند.
سرکشی و فتنه و کفر و غرور
یعنی از قرآنشان زاید شرور
هوش مصنوعی: سرکشی و آشوب و کفر و خودخواهی، به این معناست که این رفتارها از قرآن ناشی می‌شود و باعث بوجود آمدن شر و فساد می‌گردد.
پس مشو اندوهناک از کافران
نیست راجع فعلشان بر دیگران
هوش مصنوعی: پس نگران اعمال کافران نباش، چرا که رفتار آنها بر دیگران تأثیری ندارد.
ز اهل ایمان، وز نصاری و یهود
همچنین از صابِئُون و اهل حدود
هوش مصنوعی: از مؤمنان، نصاری، یهودیان و همچنین صابئین و سایر اهل کتاب در مرزها.
هر که زینان بر خدا و یوم دین
آرد ایمان، هم کند کاری متین
هوش مصنوعی: هر کسی که به خدا و روز قیامت ایمان داشته باشد، کارهای مهم و جدی انجام می‌دهد.
نیست پس خوفی بر ایشان از عِقاب
هم نه اندوهی ز فقدان ثواب
هوش مصنوعی: پس دیگر ترسی از عذاب برای آنان وجود ندارد و نه اندوهی از دست دادن پاداش.
هیچ فعلی نیست ضایع نزد حق
زآنکه خیر از حق بود در ماخَلَق
هوش مصنوعی: هیچ عملی در پیشگاه خداوند بی‌ارزش و ضایع نیست، زیرا تمام خیر و خوبی‌ها از خداوند سرچشمه می‌گیرد و در مخلوقات او وجود دارد.
چونکه بگرفتیم ز اسرائیلیان
عهد توحید و نبو ّت در زمان
هوش مصنوعی: زمانی که ما از بنی‌اسرائیل پیمان توحید و پیامبری را گرفتیم،
یعنی از آباء ایشان کاعتراف
بودشان بر احمد از ایمان صاف
هوش مصنوعی: یعنی از پدران و نیاکان آن‌ها، اعترافی بوده است که بر ایمان پاک به احمد (پیامبر) دارند.
پس بر ایشان فعل آباء حجت است
گر کنند انکار ، ترک طاعت است
هوش مصنوعی: پس از آنجا که رفتار پدرانشان برای آنها دلیل و نشانه‌ای است، اگر آن را رد کنند، در واقع اطاعت و فرمانبری را ترک کرده‌اند.
هم فرستادیم ما پیغمبران
سوی ایشان بهر تأکید و نشان
هوش مصنوعی: ما پیامبران را به سوی آنان فرستادیم تا تأکید کنیم و نشانه‌هایی از حق را به آنها نشان دهیم.
هر رسولی کآمد ایشان را ز جود
بر هر آنچه نفسشان مایل نبود
هوش مصنوعی: هر پیامبری که آمد، به آنها از بخشندگی ارائه کرد، حتی به چیزهایی که برایشان مطلوب نبود.
فرقه ای را چون محمّد (ص) یا مسیح
در زمان کردند تکذیب صریح
هوش مصنوعی: گروهی را مانند پیامبر محمد (ص) یا پیامبر مسیح در زمان خود به وضوح رد کردند و نسبت به آنها ادعای نادرستی کردند.
فرقه ای را هم بکُشتند از عناد
همچو شعیا، کو خبر از بعد داد
هوش مصنوعی: گروهی را به دلیل دشمنی و کینه توزی کشتند، مانند پیشوایان و پیامبرانی که از حوادث آینده آگاه بودند.
بر گمانشان محنتی از جزء و کل
نیستشان در قتل و تکذیب رسل
هوش مصنوعی: به نظر آن‌ها، هیچ سختی و مشکلی وجود ندارد که بین جز و کل باشد و در کشتن یا دروغگو خواندن پیامبران، مانعی برایشان وجود ندارد.
کور و کر گشتند پس ز آیات حق
چون بر این بودند از حق مستحق
هوش مصنوعی: پس از دریافت نشانه‌های حق، آنها به دلیل نداشتن درک و بینش، کر و کور شدند؛ زیرا شایستگی درک حقیقت را نداشتند.
توبه پس کردند و حق ز ایشان گذشت
بازشان دل کور و کر ز اجرام گشت
هوش مصنوعی: آنها توبه کردند و خداوند از خطای آنها گذشت، اما دلشان همچنان کور و کر باقی ماند و از زیبایی‌ها بی‌خبر شدند.
سوی کوری و کری بشتافتند
روی از پیغمبران برتافتند
هوش مصنوعی: به سمت تاریکی و ناآگاهی شتافتند و روی از پیامبران و راهنمایان راستین برگرداندند.
ناشناسی بر خدا و بر رسول
بدترین آفت آمد در حصول
هوش مصنوعی: ناشناسی نسبت به خدا و پیامبر، بزرگ‌ترین بلای ناگواری است که بر سر انسان‌ها می‌آید.
زآن مبدّل شد به زشتی حالشان
هم خدا بیناست بر اعمالشان
هوش مصنوعی: آنها به خاطر رفتارهای نادرستشان تبدیل به افرادی زشت و ناپسند شدند و خداوند بر کارهایشان آگاه است.
پس به تحقیق آن کسان کافر شدند
که برون از حد خود یکسر شدند
هوش مصنوعی: به راستی کسانی که از مرزهای معقول و اخلاقی خود فراتر می‌روند، کافر شده‌اند.
از غلط گفتند می باشد خدا
آن مسیح ابن مریم بی خطا
هوش مصنوعی: برخی به اشتباه گفته‌اند که خدا همان مسیح ابن مریم است و او بی‌خطا است.
گفت اسرائیلیان ر ا مر مسیح
جز به حق باشد پرستش بس قبیح
هوش مصنوعی: اسرائیلیان گفتند که غیر از حق، هر پرستشی بد است و ناپسند.
جمله بپرستید او را ز اختیار
کوست بر ما و شما پروردگار
هوش مصنوعی: همه شما او را بپرستید، زیرا او کسی است که بر ما و شما پروردگار است و بر همه چیز اختیار دارد.
هر که آرد شرک بر وی از اَنام
پس یقین جنّت بر او گردد حرام
هوش مصنوعی: هر کسی که به شرک و کفر دچار شود، یقیناً بهشت بر او حرام خواهد شد.
جای او دوزخ بود و اهل ستم
نیستشان یاری در آن مأوای غم
هوش مصنوعی: جایگاه او دوزخ بود و اهل ستم در آنجا یاری ندارند و محل زندگی آن‌ها تنها غم و اندوه است.
ممکن است این قول حق باشد صریح
یا تتمۀ قول عیسای مسیح
هوش مصنوعی: این احتمال وجود دارد که این سخن، سخن درستی باشد که به وضوح بیان شده یا ادامه‌ای از صحبت‌های عیسای مسیح باشد.
کافر آن کس شد که گفت از اشتباه
مر خدا باشد یکی از سه اِله
هوش مصنوعی: کسی که بگوید خدا هم ممکن است اشتباه کند، در واقع به نوعی کافر شده است، چون او به جایگاه و عظمت الهی بی‌اعتنا است و آن را با وجود سه خدا یکی می‌داند.
وآنگهی نبود به برهان و شهود
در وجوب ذاتی الاّ یک وجود
هوش مصنوعی: در اینجا بیان شده که تنها یک وجود است که به طور ضروری و بدون نیاز به هیچ برهان یا شهادتی وجود دارد.
نیست هستی را قبول اشتراک
یا قبول افتراق و انفکاک
هوش مصنوعی: هستی هیچ گونه توافق یا تمایزی را نمی‌پذیرد.
لازم ذاتش علو و وحدت است
هستی مادون خود را علت است
هوش مصنوعی: ذات او همواره بالا و یکتا است و وجود دیگران به خاطر آن ذات و به عنوان علت وجود دارد.
پس نه گر باز ایستند از این مقال
مَس نمایدشان عذابی بد مآل
هوش مصنوعی: اگر از این گفتار باز نایستند، عذابی سخت و بد به سراغشان خواهد آمد.
بر نمیگردند آیا سوی حق
آب غفران تا خورند از جوی حق
هوش مصنوعی: آیا نمی‌خواهند به سوی حق بازگردند و از نعمت‌های بخشش الهی بهره‌مند شوند؟
هم نمی باشند آمرزش طلب
بر طریق اهل توحید و ادب
هوش مصنوعی: افرادی که بر راه یکتاپرستی و ادب قدم می‌گذارند، یکدیگر را نمی‌شناسند و نیاز به آمرزش از یکدیگر ندارند.
حق بود آمرزگار و مهربان
بر عبادش خاصه بر مستغفران
هوش مصنوعی: خداوند آمرزنده و مهربان است و به ویژه بر بندگان خود که از گناه خود پشیمان هستند، لطف و رحمت می‌کند.
می نباشد نزد ارباب عقول
آن مسیح ابن مریم جز رسول
هوش مصنوعی: در نظر صاحبان خرد، مسیح پسر مریم تنها یک پیامبر است و موضوعی بیشتر نیست.
پیش از او بودند هم اهل سُبل
قَد خَلَت مِنْ قَبلِهِ قوم الرُّسُلُ
هوش مصنوعی: پیش از او، افرادی بودند که راه‌های هدایت را می‌شناختند و قبل از او، گروهی از پیامبران بودند که دیگر وجود نداشتند.
داشت گر او معجزات موجزی
جمله را بود آیتی و معجزی
هوش مصنوعی: اگر او معجزاتی داشت که تمام مردم را تحت تأثیر قرار می‌داد، این نشان‌دهنده قدرت او و معجزه‌ای بزرگ بود.
مرده گر او زنده کردی هم کلیم
اژدها میشد عصایش بس عظیم
هوش مصنوعی: اگر مرده‌ای را زنده کنی، حتی موسی هم می‌تواند با عصای خود اژدها را بترساند و قدرتش بی‌نظیر خواهد بود.
والدی او را نبودی گر به عین
آدم آمد همچنین بی والدین
هوش مصنوعی: اگر او به صورت حقیقی هم آدم بیاید، باز هم والدینی ندارد.
عیسی ار امرش عجیب و مطلب است
امر موسی و امر آدم اعجب است
هوش مصنوعی: هرچند که کارهای عیسی شگفت‌انگیز و جالب است، اما کارها و داستان‌های موسی و آدم حتی شگفت‌انگیزتر و حیرت‌آورتر هستند.
پس نباشد بر الوهیّت سبب
امر عیسی گرچه بس باشد عجب
هوش مصنوعی: علی‌رغم اینکه ممکن است علت و دلیلی برای الوهیت عیسی وجود داشته باشد، اما نمی‌توان بر اساس آن به الوهیت او پی برد، حتی اگر این موضوع شگفت‌انگیز به نظر برسد.
مادرش صدّیقه ای بود از کرام
هر دو می خوردند چیزی از طعام
هوش مصنوعی: مادر او زنی پاک و شریف بود، و هر دو از غذای خوبی بهره‌مند می‌شدند.
میبُود خوردن دلیل احتیاج
نیست حق محتاج بر طبع و مزاج
هوش مصنوعی: شراب نوشیدن نیازی به دلیل ندارد، چرا که حق و نیاز آن به روح و طبیعت انسان وابسته است.
بین چگونه می کنم روشن تمام
بر شما آیات خود را از کلام
هوش مصنوعی: من چگونه می‌توانم تمام نشانه‌ها و کلمات خود را به‌وضوح برای شما آشکار کنم؟
پس نگر کردند بر گردیده چون
ز امر حق وز فهم آن در آزمون
هوش مصنوعی: آنها سپس به دور خود نگاه کردند و متوجه شدند که از سوی حقیقت و درک آن در حال آزمایش هستند.
میکنند اعراض یعنی از قبول
وین ز هر چیزی است اعجب در عقول
هوش مصنوعی: مردم از قبول کردن برخی چیزها دوری می‌کنند و این موضوع برای هر چیزی در ذهن‌ها بسیار عجیب و غریب است.
گو پرستید ای نصاری در حیات
آنکه مالک بر شما نبود به ذات
هوش مصنوعی: ای نصاری، در زندگی کسی را پرستش کنید که به حقیقت مالک شما نیست و وجود مستقل ندارد.
نیست یعنی قادر اندر ضرّ و نفع
یا توانا بر کسی در جلب و دفع
هوش مصنوعی: هیچ‌کس نمی‌تواند به دیگری ضرر یا فایده‌ای برساند یا بر او تسلط داشته باشد.
بشنود حق هر چه گویند این غلات
هم بدانند جمله سرّ ممکنات
هوش مصنوعی: خداوند هر چه را که این افراطی‌ها می‌گویند می‌شنود و می‌داند که همه‌ای آن‌ها به حقیقت هستی آگاه هستند.
گو که در دین خود ای اهل کتاب
از غلو باشید اندر اجتناب
هوش مصنوعی: ای اهل کتاب، در دین خود از افراط و تفریط دوری کنید و به اعتدال پایبند باشید.
در حق عیسی است ناحق وآن نبود
آنچه گویید از نصاری وز یهود
هوش مصنوعی: در مورد عیسی، سخن نادرست و بی‌اساسی گفته می‌شود و چیزی که از طرف مسیحیان و یهودیان درباره او بیان شده، صحیح نیست.
آن کند افراط اندر مدح او
وین به ذمّش کرده بر تفریط رو
هوش مصنوعی: یکی درباره‌ی او به حدی زیادی تعریف و تمجید می‌کند، و دیگری به طور کامل او را نکوهش می‌کند.
پیروی نارید بر اهواء قوم
یعنی اسلافی که بُدشان بغض و لوم
هوش مصنوعی: پیروی از خواسته‌ها و تمایلات افراد به معنای پیروی از اجداد و نیاکان است که در میان آن‌ها کینه و سرزنش وجود دارد.
کآن جماعت گمره از آئین خویش
پیش از این گشتند دور از دین خویش
هوش مصنوعی: این گروه از مردم، پیش از این، از راه و رسم خود خارج شده و از دین و آیین خود دور شده‌اند.
همچنین کردند گمراه از عباد
اکثری را از طریق اقتصاد
هوش مصنوعی: در میان عده‌ای، به خاطر مسائل اقتصادی، بسیاری از عبادت‌کنندگان را از راه درست منحرف کردند.
واندر آن ماندند یعنی در ضلال
منحرف از راه و رسم اعتدال
هوش مصنوعی: آنها در بلاتکلیفی مانده‌اند، یعنی به سوی گمراهی رفته‌اند و از مسیر درست و میانه‌روی منحرف شده‌اند.
آنکه کافر شد ز اسرائیلیان
کردشان داوود لعنت یک لسان
هوش مصنوعی: داوود بر افرادی از بنی‌اسرائیل که کافر شدند، لعنت فرستاد.
پیش از این گردید در تفسیر ثبت
شرح صید ماهی و اصحاب سبت
هوش مصنوعی: قبل از این، در تفسیر نوشته شده بود که ماجرای شکار ماهی و گروهی که در روز سبت بودند، چه بود.
همچنین عیسی ابن مریم کرد باز
لعنت ایشان را شدندی زآن گراز
هوش مصنوعی: عیسی ابن مریم نیز مانند دیگران در مورد افرادی که بدی می‌کنند موضوعی را مطرح کرد و از گناهکاران بیزار شد.
این ز نافرمانی آن قوم بود
کز جهالت می گذشتند از حدود
هوش مصنوعی: این ناشی از سرپیچی آن گروه است که به واسطه نادانی، از مرزها و حدود خود فراتر می‌روند.
آن چنان بودند کز افعال زشت
کس نکردی نهی کس را در سرشت
هوش مصنوعی: آن‌ها به گونه‌ای بودند که هیچ‌کس را به خاطر رفتارهای زشتش نهی نمی‌کردند، زیرا این رفتار در طبیعتشان نهفته بود.
باالله آن بد بود کایشان از فنون
مرتکب بودند از اعلی و دون
هوش مصنوعی: به خدا قسم، آنچه که این افراد انجام می‌دادند، از نظر علمی و هنری، نادرست و نامناسب بود، چه در سطح عالی و چه در سطح پایین.
نهی از منکر بُد آن فعلی که هم
سخت واجب بود در کلّ امم
هوش مصنوعی: نهی از منکر، عملی است که در همه جوامع به شدت لازم و مهم است.
بینی از ایشان تو بسیاری عیان
که تولّاشان بود بر کافران
هوش مصنوعی: شما می‌بینید که بسیاری از آن‌ها به وضوح نمایان هستند، چرا که میل و رغبت آن‌ها به کافران است.
می نمایند از عناد مسلمین
دوستی با اهل کفر و مشرکین
هوش مصنوعی: برخی از مسلمانان به خاطر دشمنی، با بی‌ایمانان و مشرکان دوستانه برخورد می‌کنند.
بد بود چیزی که بفرستاده پیش
نفس هاشان از دورویی بهر خویش
هوش مصنوعی: بدی در این است که کسی از دورویی و نفاق برای خود بهره‌برداری کند و به نفس خویش چیزهای ناپسند بفرستد.
وآن بر ایشان شد به خشم حق سبب
جاودان اندر عذابند و تعب
هوش مصنوعی: و این افراد به خاطر خشم خداوند، دچار عذابی دائمی و دشواری خواهند شد.
بود اگر کآرند ایمان بددلان
بر خدا و بر نبی از قلب و جان
هوش مصنوعی: اگر دل‌های بدگمان به خدا و پیامبر از صمیم قلب و جان ایمان می‌آوردند، اوضاع متفاوت بود.
وآنچه بفرستاده از حق سوی اوست
مشرکان را هیچ نگرفتی به دوست
هوش مصنوعی: آنچه که از حق به سمت او فرستاده شده، به مشرکان چیزی نمی‌دهد و با این حال او هیچ دوستی از آنان نگرفته است.
بود هم گویند روی این خطاب
بر یهودان کاهل دینند و کتاب
هوش مصنوعی: در این سخن گفته شده که بعضی افراد یهود را به علت سخت‌گیری در دین و کتاب‌ها، مورد انتقاد قرار می‌دهند و آنها را کم‌توجه به مسائل دینی می‌دانند.
یعنی ار بودند ایشان معتقد
بر خدا و جمله احکامش به جد
هوش مصنوعی: اگر آن‌ها به یقین به خدا و تمامی احکامش ایمان داشتند.
حکم تورات است این ، کارباب دین
می نگیرند اولیاء از مشرکین
هوش مصنوعی: این جمله بیان می‌کند که بر اساس دستورات دینی، اولیا یا افراد روحانی نباید از افرادی که به خدایان دیگر اعتقاد دارند، پیروی یا کمک بگیرند. در واقع، دین و اصول آن ایجاب می‌کند که ارتباط و همدلی با کسانی که به اعتقادات نادرست گرایش دارند، نباید برقرار شود.
لیک بسیاری از ایشان فاسقند
خارج از ایمان و حکم سابقند
هوش مصنوعی: اما بسیاری از آنان گناهکارند و از ایمان خارج شده‌اند و با حکم قبلی سازگاری ندارند.
مینمایند از عناد مؤمنان
دوستی با مشرکان و دشمنان
هوش مصنوعی: مؤمنان به خاطر دشمنی و کینه‌ای که دارند، با مشرکان و دشمنان دوستی نمی‌کنند.
سختتر یابی ز مردم در عناد
کآرد ایمان بر جهودان و اعتقاد
هوش مصنوعی: یافتن مردم در دشواری و سرسختی، به مراتب سخت‌تر است از این که بتوانی کسی را پیدا کنی که ایمانش قوی‌تر از عقیده‌ی یهودی‌ها باشد.
یا که آنهایی که شرک آورده اند
این دو قوم از دشمنی پرورده اند
هوش مصنوعی: آنهایی که به‌دنبال شرک بوده‌اند، این دو گروه را از روی دشمنی ایجاد کرده‌اند.
هم ز مردم یابی اقرب تر کسی
کو به وُد با مؤمنان باشد بسی
هوش مصنوعی: اگر بخواهی از میان مردم، نزدیک‌ترین فرد را بشناسی، کسی را بیاب که با مؤمنان محبت و دوستی داشته باشد.
آن کسان گویند از روی وداد
ما نصاراییم در زهد و سداد
هوش مصنوعی: آن‌ها که از روی صداقت و محبت ما را به عنوان نصارا می‌شناسند، در زهد و پرهیزکاری ما را شبیه آنها می‌دانند.
می نباشد در نهان و در شهود
دوستی با مشرکانشان چون یهود
هوش مصنوعی: در نهان و آشکار، دوستی با مشرکان مانند یهودیان پذیرفته نیست.
این از آن باشد که ایشان در خصال
راهبند و راستگو در کل حال
هوش مصنوعی: این به این معناست که آن‌ها در ویژگی‌ها و صفات خود مانند راهبان هستند و همیشه در شرایط مختلف راستگو می‌باشند.
نیستند آن فرقه از گردنکشان
از قبول حق چو بشنیدند آن
هوش مصنوعی: گروهی از گردنکشان وجود ندارند که وقتی حق را بشنوند، آن را بپذیرند.
وین بود خاص ن جاشی زآنکه او
داشت پاس مسلمین را بس نکو
هوش مصنوعی: این مهم است که کسی در مقام رهبری، وظیفه خود را به درستی انجام دهد و به حفاظت از مسلمانان و حفظ حقوق آن‌ها اهمیت بدهد.
از مسلمانان ز مکه با محن
پیش او رفتند چندین مرد و زن
هوش مصنوعی: تعدادی از مردان و زنان مسلمان از مکه با مشکلات و سختی‌ها به پیش او رفتند.
زآنکه بُد ز اعدایشان توبیخ ها
شرح آن ضبط است در تاریخ ها
هوش مصنوعی: چون تو از دشمنانشان سرزنش‌هایی را شنیده‌ای، جزئیات آن در تاریخ‌ها ثبت شده است.
چونکه ایشان بشنوند از مسلمین
آنچه نازل شد به خیرالمرسلین
هوش مصنوعی: وقتی که آن‌ها از مسلمانان بشنوند آنچه که به بهترین پیام‌آور یعنی پیامبر بزرگ اسلام نازل شده است، به خوبی متوجه خواهند شد.
چشمشان بینی تو پر از اشک ها
ریزد از آن همچو آب از مشک ها
هوش مصنوعی: چشمان آن‌ها را می‌بینی که پر از اشک است، مانند این که آب از مشک‌ها می‌ریزد.
از شناسایی به حرف حق و راست
رقت قلب اصل این حزن و بکاست
هوش مصنوعی: از شناخت و پذیرش حقیقت و راستگویی، دل انسان نرم شده و رنج و اندوه اصلی وی کاهش می‌یابد.
ر َبنَآ گویند یعنی ما بر این
هستمان ایمان و اقرار از یقین
هوش مصنوعی: در اینجا گفته می‌شود ما به این موضوع ایمان داریم و به حقیقت آن اذعان می‌کنیم.
پس تو ما را با گواهان کن حساب
نام ما بنویس ز ایشان در نساب
هوش مصنوعی: پس تو ما را به عنوان گواهانی بشناس، و نام ما را در ثبت احوال بنویس.
بس ملامت کرد ایشان را یهود
بر قبول دین حق آن گونه زود
هوش مصنوعی: یهودیان به شدت آن‌ها را سرزنش کردند که چرا به این راحتی دین حق را پذیرفته‌اند.
سالها گفتند ما را داعیند
جانب اسلام و بر آن ساعیند
هوش مصنوعی: سال‌هاست که می‌گویند ما دعوت‌گر دین اسلام هستیم و برای آن تلاش می‌کنیم.
هیچمان باور نشد قول رسول
چون شما را شد به این زودی قبول
هوش مصنوعی: ما هیچ‌گاه به قول پیامبر اعتماد نکردیم، چرا که شما خیلی زود آن را پذیرفتید.