گنجور

۱۴- آیات ۶۳ تا ۶۶

لَوْ لاٰ یَنْهٰاهُمُ اَلرَّبّٰانِیُّونَ وَ اَلْأَحْبٰارُ عَنْ قَوْلِهِمُ اَلْإِثْمَ وَ أَکْلِهِمُ اَلسُّحْتَ لَبِئْسَ مٰا کٰانُوا یَصْنَعُونَ (۶۳) وَ قٰالَتِ اَلْیَهُودُ یَدُ اَللّٰهِ مَغْلُولَةٌ غُلَّتْ أَیْدِیهِمْ وَ لُعِنُوا بِمٰا قٰالُوا بَلْ یَدٰاهُ مَبْسُوطَتٰانِ یُنْفِقُ کَیْفَ یَشٰاءُ وَ لَیَزِیدَنَّ کَثِیراً مِنْهُمْ مٰا أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ طُغْیٰاناً وَ کُفْراً وَ أَلْقَیْنٰا بَیْنَهُمُ اَلْعَدٰاوَةَ وَ اَلْبَغْضٰاءَ إِلیٰ یَوْمِ اَلْقِیٰامَةِ کُلَّمٰا أَوْقَدُوا نٰاراً لِلْحَرْبِ أَطْفَأَهَا اَللّٰهُ وَ یَسْعَوْنَ فِی اَلْأَرْضِ فَسٰاداً وَ اَللّٰهُ لاٰ یُحِبُّ اَلْمُفْسِدِینَ (۶۴) وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ اَلْکِتٰابِ آمَنُوا وَ اِتَّقَوْا لَکَفَّرْنٰا عَنْهُمْ سَیِّئٰاتِهِمْ وَ لَأَدْخَلْنٰاهُمْ جَنّٰاتِ اَلنَّعِیمِ (۶۵) وَ لَوْ أَنَّهُمْ أَقٰامُوا اَلتَّوْرٰاةَ وَ اَلْإِنْجِیلَ وَ مٰا أُنْزِلَ إِلَیْهِمْ مِنْ رَبِّهِمْ لَأَکَلُوا مِنْ فَوْقِهِمْ وَ مِنْ تَحْتِ أَرْجُلِهِمْ مِنْهُمْ أُمَّةٌ مُقْتَصِدَةٌ وَ کَثِیرٌ مِنْهُمْ سٰاءَ مٰا یَعْمَلُونَ (۶۶)

چرا باز نمی‌دارند ایشان را خداپرستان و دانایان دین‌دار از گفتارشان بد را و خوردنشان حرام را هر آینه بد است آنچه را هستند که می‌کنند (۶۳) و گفتند یهود دست خدا بسته است بسته باو دستهاشان و لعنت کرده شدند بآنچه گفتند بلکه دو دست او گشاده است انفاق می‌کند چنان که می‌خواهد و هر آینه می‌افزاید البته بسیاری از ایشان را آنچه فرو فرستاد بسوی تو از پروردگارت سرکشی و کفر و انداختیم میانشان دشمنی و کینه تا روز رستخیز هرگاه برافروختند آتش را برای کارزار خاموش گردانید آن را خدا و می‌شتابند در زمین از برای فساد کردن و خدا دوست نمی‌دارد فسادکنندگان را (۶۴) و اگر آنکه اهل کتاب گرویده بودند و پرهیزکار شده بودند در می‌گذراندیم از آنها بدیهاشان را و در می‌آوردیمشان در بهشتهای پر نعمت (۶۵) و اگر آنکه ایشان بر پای داشته بودند توریة و انجیل را و آنچه فرو فرستاده شد بایشان از پروردگارشان هر آینه می‌خوردند از بالاشان و از زیر پاهاشان از ایشانند گروهی میانه‌رو و بسیاری از ایشان بد است آنچه را می‌کنند (۶۶)

نهی چون نکنند زآن کردارشان
عالِم ربّانی و احبارشان
ز اکل سُحت و قول کذب و فعل بد
که در ایشان است شایع بی سند
باشد از آیات این آیت اشد
از پی تهدید بر هر خوب و بد
زآنکه نهی از منکر است از واجبات
وآن به هر کس مشکل آمد از جهات
قومی ار باشند اندر کشتی ای
پس یکی گیرد تبر با زشتی ای
تا کند سوراخ آن را بی شکی
نهی از واجب بود بر هر یکی
تا به حدی که ببندندش دو دست
فُلک تا محفوظ ماند از شکست
ور نه جان جمله باشد در خطر
غرق گردد فُلک و اهلش سر به سر
گشت بر یوشع خطاب از کردگار
که هلاک از قوم سازم صد هزار
از بَدانشان شصت و از نیکان چهل
چون به عصیانند ایشان مشتغل
گفت یوشع مستحقند ار بدان
چیست حکمت در هلاک بخردان
گفت زآن کایشان بنگرفتند خشم
بر بدان دیدند چون زشتی به چشم
روز و شب بودند با ایشان جلیس
نهی ننمودند ز افعال خسیس
پس هم ایشان بر عقوبت درخورند
بر خود و بر غیر چون استمگرند
گفت پیغمبر که مردی گر گذشت
بر بدان، وز فسقشان ناهی نگشت
پس عذاب آن جماعت بهر اوست
مینماید کآن عمل می داشت دوست
باز گفتند از فساد دل یهود
بسته باشد دست حق ز افضال و جود
دست ایشان پس ز نیکی بسته باد
جانشان از فقر و ذلت خسته باد
هم بر ایشان باد لعنت زآن مقال
دست حق باز است اندر کل حال
این بود بر رد قول آن گروه
کس نگوید ور نه سنگین است کوه
یا که باشد باز دست آفتاب
در جهان از بهر بذل نور و تاب
هست این یعنی بدیهی نزد عقل
لیک باشد گوش ظاهر بند نقل
بر حق اطلاق ید و سمع و بصر
یا یدین و وجه کآید در نظر
بر تشابه شد ز قرآن نسبتش
نیست بر تفسیر ظاهر رخصتش
یعنی از آن دست تفسیر است دور
بایدش دادن به محکم ها ظهور
کرد باید معنی ار دانی همش
نز تشابه بل به وفق محکمش
قصد از ید، قدرت آمد در امور
در هر آن چیزی که خواهد بی قصور
چون عطاء و منع را از هر چه هست
می دهی در کارها نسبت به دست
بهر فهم عامه زآن رو کارساز
گفت باشد دست حق پیوسته باز
قادر است اعنی که بر منع و عطا
از اراده و حکمتش بر ماسَوی
آلت سمع است گوش اصوات را
لیک آلت نیست سمع ذات را
همچنین بی آلت است اندر بصر
همچنین در جمله افعال دگر
نیستش تن تا نشیند در مکان
نیستش رخسار تا بینی تو آن
معنی رحمان علی العرش استوی
فیض رحمانی بود بر ماسوی
می رسد یعنی ز روی عدل و داد
فیض او بر خلق نی کم یا زیاد
می رسد بر قدر استعدادها
بر خلایق دم به دم امدادها
پس بود وجه یَداهُ مَبسُوطَتَانِ
اینکه لا تُحصی ست جودش بر جهان
می دهد روزی به هر کس خواهد او
رزق باشد هم به اندازة گلو
هست مختار او به توسیع و تضیق
باشد اعطایش به قدر مایلیق
کفر و طغیان سازد ایشان را زیاد
زآنچه نازل گشت از ربّ العباد
زاید اعنی در کثیری از یهود
میشود طغیان ز قرآن در نمود
هم در افکندیم ما تا رستخیز
دشمنی اندر یهود پر ستیز
هر گه آتش بهر حرب افروختند
حق فرو بنشاند و خود زآن سوختند
عزم کردندی چو جنگ مؤمنان
حق نمود از بددلی مغلوبشان
چند کرّت آمد ایشان را شکست
از فسادی کاندر ایشان بود و هست
چون نمودند از فساد و اختلاف
آن گروه از حکم تورات انحراف
پس مسلط گشت بُخت النصر زود
بر یهودان زآن تخلّف بر عهود
بعد از آن قسطوس رومی بی درنگ
یافت استیلاء بر ایشان گاه جنگ
آن مجوسان باز مستأصل شدند
تا دگر ره بر نبی بددل شدند
پس بر ایشان اهل دین بشتافتند
دست استیلاء بر ایشان یافتند
عادت ایشان راست افساد و عناد
گفت زآن یَسعَونَ فِی الأرضِ فَساد
کید و فتنه، هتک و اخفای نعم
سختی و تحریف تورات از ستم
حق ندارد مفسدان را هیچ دوست
زآنکه اصلاح جهان مقصود اوست
ور که ایمان بر رسول مستطاب
جمله آوردندی ارباب کتاب
وز گنه پرهیز هم می بودشان
یا ز ملتهای نامحمودشان
می گذشتیم از گناهانشان عیان
جای می دادیمشان اندر جنان
داخل ایشان را به جنّات النعیم
می نمودیم از ره فضل عمیم
ور بپا می داشتند احکام را
حکم آن تورات و انجیل از ولا
وآنچه نازل گشت از پروردگار
سوی ایشان ز امر و نهی استوار
بودشان تکلیف کایمان آورند
بر تمام منزلات ارجمند
رزق می خوردند از بالای سر
هم ز زیر پای خود شام و سحر
میشد اعنی رزق بر ایشان فراخ
همچنین بیت گلین، گلزار و کاخ
امتی هستند ز ایشان مقتصد
راستگوی و راستکار و معتمد
هم کثیری را بد است و ناپسند
زآن جماعت هر چه گویند و کنند
مقتصد یعنی که نسبت بر رسول
غالی و قاصر نی اند اندر قبول
نه شوند از روی ایمان یار او
نه کنند از بددلی آزار او
فرقه ای گویند قصد از مقتصد
مر نجاشی بوده تا دانی به جد
میتوان که باشد او یا دیگران
از یهود و از نصاری بی گمان
بعد از آن حق بر بقای دین خویش
میکند تأکید بر نصب ولیش
زآنکه هرگز هیچ دینی مستدام
مینمانَد جز که بر نصب امام
۱۳- آیات ۵۵ تا ۶۲: إِنَّمٰا وَلِیُّکُمُ اَللّٰهُ وَ رَسُولُهُ وَ اَلَّذِینَ آمَنُوا اَلَّذِینَ یُقِیمُونَ اَلصَّلاٰةَ وَ یُؤْتُونَ اَلزَّکٰاةَ وَ هُمْ رٰاکِعُونَ (۵۵) وَ مَنْ یَتَوَلَّ اَللّٰهَ وَ رَسُولَهُ وَ اَلَّذِینَ آمَنُوا فَإِنَّ حِزْبَ اَللّٰهِ هُمُ اَلْغٰالِبُونَ (۵۶) یٰا أَیُّهَا اَلَّذِینَ آمَنُوا لاٰ تَتَّخِذُوا اَلَّذِینَ اِتَّخَذُوا دِینَکُمْ هُزُواً وَ لَعِباً مِنَ اَلَّذِینَ أُوتُوا اَلْکِتٰابَ مِنْ قَبْلِکُمْ وَ اَلْکُفّٰارَ أَوْلِیٰاءَ وَ اِتَّقُوا اَللّٰهَ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ (۵۷) وَ إِذٰا نٰادَیْتُمْ إِلَی اَلصَّلاٰةِ اِتَّخَذُوهٰا هُزُواً وَ لَعِباً ذٰلِکَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لاٰ یَعْقِلُونَ (۵۸) قُلْ یٰا أَهْلَ اَلْکِتٰابِ هَلْ تَنْقِمُونَ مِنّٰا إِلاّٰ أَنْ آمَنّٰا بِاللّٰهِ وَ مٰا أُنْزِلَ إِلَیْنٰا وَ مٰا أُنْزِلَ مِنْ قَبْلُ وَ أَنَّ أَکْثَرَکُمْ فٰاسِقُونَ (۵۹) قُلْ هَلْ أُنَبِّئُکُمْ بِشَرٍّ مِنْ ذٰلِکَ مَثُوبَةً عِنْدَ اَللّٰهِ‌ مَنْ لَعَنَهُ اَللّٰهُ وَ غَضِبَ عَلَیْهِ وَ جَعَلَ مِنْهُمُ اَلْقِرَدَةَ وَ اَلْخَنٰازِیرَ وَ عَبَدَ اَلطّٰاغُوتَ أُولٰئِکَ شَرٌّ مَکٰاناً وَ أَضَلُّ عَنْ سَوٰاءِ اَلسَّبِیلِ (۶۰) وَ إِذٰا جٰاؤُکُمْ قٰالُوا آمَنّٰا وَ قَدْ دَخَلُوا بِالْکُفْرِ وَ هُمْ قَدْ خَرَجُوا بِهِ وَ اَللّٰهُ أَعْلَمُ بِمٰا کٰانُوا یَکْتُمُونَ (۶۱) وَ تَریٰ کَثِیراً مِنْهُمْ یُسٰارِعُونَ فِی اَلْإِثْمِ وَ اَلْعُدْوٰانِ وَ أَکْلِهِمُ اَلسُّحْتَ لَبِئْسَ مٰا کٰانُوا یَعْمَلُونَ (۶۲)۱۵- آیه ۶۷: یٰا أَیُّهَا اَلرَّسُولُ بَلِّغْ مٰا أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمٰا بَلَّغْتَ رِسٰالَتَهُ وَ اَللّٰهُ یَعْصِمُکَ مِنَ اَلنّٰاسِ إِنَّ اَللّٰهَ لاٰ یَهْدِی اَلْقَوْمَ اَلْکٰافِرِینَ (۶۷)

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی)
قالب شعری: مثنوی

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

لَوْ لاٰ یَنْهٰاهُمُ اَلرَّبّٰانِیُّونَ وَ اَلْأَحْبٰارُ عَنْ قَوْلِهِمُ اَلْإِثْمَ وَ أَکْلِهِمُ اَلسُّحْتَ لَبِئْسَ مٰا کٰانُوا یَصْنَعُونَ (۶۳) وَ قٰالَتِ اَلْیَهُودُ یَدُ اَللّٰهِ مَغْلُولَةٌ غُلَّتْ أَیْدِیهِمْ وَ لُعِنُوا بِمٰا قٰالُوا بَلْ یَدٰاهُ مَبْسُوطَتٰانِ یُنْفِقُ کَیْفَ یَشٰاءُ وَ لَیَزِیدَنَّ کَثِیراً مِنْهُمْ مٰا أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ طُغْیٰاناً وَ کُفْراً وَ أَلْقَیْنٰا بَیْنَهُمُ اَلْعَدٰاوَةَ وَ اَلْبَغْضٰاءَ إِلیٰ یَوْمِ اَلْقِیٰامَةِ کُلَّمٰا أَوْقَدُوا نٰاراً لِلْحَرْبِ أَطْفَأَهَا اَللّٰهُ وَ یَسْعَوْنَ فِی اَلْأَرْضِ فَسٰاداً وَ اَللّٰهُ لاٰ یُحِبُّ اَلْمُفْسِدِینَ (۶۴) وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ اَلْکِتٰابِ آمَنُوا وَ اِتَّقَوْا لَکَفَّرْنٰا عَنْهُمْ سَیِّئٰاتِهِمْ وَ لَأَدْخَلْنٰاهُمْ جَنّٰاتِ اَلنَّعِیمِ (۶۵) وَ لَوْ أَنَّهُمْ أَقٰامُوا اَلتَّوْرٰاةَ وَ اَلْإِنْجِیلَ وَ مٰا أُنْزِلَ إِلَیْهِمْ مِنْ رَبِّهِمْ لَأَکَلُوا مِنْ فَوْقِهِمْ وَ مِنْ تَحْتِ أَرْجُلِهِمْ مِنْهُمْ أُمَّةٌ مُقْتَصِدَةٌ وَ کَثِیرٌ مِنْهُمْ سٰاءَ مٰا یَعْمَلُونَ (۶۶)
هوش مصنوعی: اگر علمای دینی و روحانیون از آنها (یهودیان) نهی نمی‌کردند نسبت به گفتن باطل و خوردن فساد، بسیار بد بود که آن‌ها انجام می‌دادند. و گفتند که دست خدا بسته است؛ در حالی که دست‌هایشان بسته شده است و به خاطر گفتارشان لعنت شدند. در حالی که دست‌های خدا گشوده است و هر طور که بخواهد انفاق می‌کند. و حتماً بسیاری از آنها به خاطر آنچه به تو نازل شده، طغیان و کفر بیشتری خواهند داشت. و ما در بین آن‌ها تا روز قیامت دشمنی و کینه انداختیم. هر بار که آتش جنگی را می‌افروزند، خدا آن را خاموش می‌کند و در زمین فساد می‌ورزند و خدا، مفسدین را دوست ندارد. اگر اهل کتاب ایمان می‌آوردند و تقوا پیشه می‌کردند، قطعاً ما گناهانشان را می‌بخشیدیم و آن‌ها را وارد باغ‌های نعمت می‌کردیم. و اگر آن‌ها تورات و انجیل و آنچه از جانب پروردگارشان به سویشان نازل شده بود را برپا می‌داشتند، از فراز و فرود برکات بهره‌مند می‌شدند، در حالی که از آن‌ها گروهی معتدل و میانه‌رو وجود دارد و بسیاری از آن‌ها به شدت بدکار هستند.
چرا باز نمی‌دارند ایشان را خداپرستان و دانایان دین‌دار از گفتارشان بد را و خوردنشان حرام را هر آینه بد است آنچه را هستند که می‌کنند (۶۳) و گفتند یهود دست خدا بسته است بسته باو دستهاشان و لعنت کرده شدند بآنچه گفتند بلکه دو دست او گشاده است انفاق می‌کند چنان که می‌خواهد و هر آینه می‌افزاید البته بسیاری از ایشان را آنچه فرو فرستاد بسوی تو از پروردگارت سرکشی و کفر و انداختیم میانشان دشمنی و کینه تا روز رستخیز هرگاه برافروختند آتش را برای کارزار خاموش گردانید آن را خدا و می‌شتابند در زمین از برای فساد کردن و خدا دوست نمی‌دارد فسادکنندگان را (۶۴) و اگر آنکه اهل کتاب گرویده بودند و پرهیزکار شده بودند در می‌گذراندیم از آنها بدیهاشان را و در می‌آوردیمشان در بهشتهای پر نعمت (۶۵) و اگر آنکه ایشان بر پای داشته بودند توریة و انجیل را و آنچه فرو فرستاده شد بایشان از پروردگارشان هر آینه می‌خوردند از بالاشان و از زیر پاهاشان از ایشانند گروهی میانه‌رو و بسیاری از ایشان بد است آنچه را می‌کنند (۶۶)
هوش مصنوعی: چرا پیروان خدا و دانشمندان دین‌دار از گفتار نادرست و خوردن حرام خودداری نمی‌کنند؟ آنچه آنها انجام می‌دهند بسیار ناپسند است. آنها می‌گویند که دست خدا بسته است، در حالی که در حقیقت دست‌هایشان بسته است و به خاطر این سخنان لعنت شده‌اند. بلکه دست‌های خدا باز است و او همان‌طور که می‌خواهد انفاق می‌کند و به هر که بخواهد زیاد می‌دهد. بسیاری از آنها به خاطر کفر و سرکشی نسبت به آنچه پروردگارت به سوی تو فرستاده، در بین خودشان دشمنی و کینه ایجاد کرده‌اند و این وضعیت تا روز قیامت ادامه خواهد داشت. هرگاه آنها آتش جنگی را شعله‌ور کنند، خدا آن را خاموش خواهد کرد و آنها در زمین به فساد مشغولند، در حالی که خدا فسادکنندگان را دوست ندارد. اگر اهل کتاب ایمان می‌آوردند و پرهیزکار می‌شدند، بدی‌هایشان را از آنها می‌گذرانیدیم و آنها را به بهشت‌های پر نعمت می‌بردیم. اگر آن‌ها به اصلی که با خود دارند، یعنی تورات و انجیل، عمل می‌کردند و به آنچه از پروردگارشان فرستاده شده توجه می‌کردند، از خیر و برکت های زیادی برخوردار می‌شدند. برخی از آنها میانه‌رو هستند، اما بسیاری از آنها کارهای ناپسند انجام می‌دهند.
نهی چون نکنند زآن کردارشان
عالِم ربّانی و احبارشان
هوش مصنوعی: اگر عالِم واقعی و دانشمندانشان از این اعمال زشت نهی نکنند، پس چه امیدی به اصلاح رفتار آنهاست؟
ز اکل سُحت و قول کذب و فعل بد
که در ایشان است شایع بی سند
هوش مصنوعی: از خوردن مال حرام و گفتن دروغ و انجام کارهای بد که در میان مردم رواج یافته و بدون مدارک و دلیل است، دوری کنید.
باشد از آیات این آیت اشد
از پی تهدید بر هر خوب و بد
هوش مصنوعی: این جمله به این معناست که این نشانه یا آیه، در عین حال که می‌تواند نشانه‌ای از رحمت و آفرینش باشد، هشدار جدی و تهدیدی برای هر فردی، چه خوب و چه بد، به شمار می‌رود. به عبارت دیگر، این آیه پیامدی مهم و جدی دارد که نمی‌توان آن را نادیده گرفت.
زآنکه نهی از منکر است از واجبات
وآن به هر کس مشکل آمد از جهات
هوش مصنوعی: چون نهی از منکر یکی از واجبات است، اگر برای کسی دشوار باشد، دلایل و موانع مختلفی می‌تواند موجب این مشکل شده باشد.
قومی ار باشند اندر کشتی ای
پس یکی گیرد تبر با زشتی ای
هوش مصنوعی: اگر گروهی در یک کشتی باشند و یکی از آنها با تبر به دیگران آسیب برساند، به زشتی آن عمل اشاره شده است.
تا کند سوراخ آن را بی شکی
نهی از واجب بود بر هر یکی
هوش مصنوعی: برای ایجاد یک سوراخ در آن، باید بدون شک از هر کسی انتظار داشته باشی که کار ضروری را انجام دهد.
تا به حدی که ببندندش دو دست
فُلک تا محفوظ ماند از شکست
هوش مصنوعی: تا جایی که دو دست زمان او را در بر گیرد تا از آسیب و شکست در امان بماند.
ور نه جان جمله باشد در خطر
غرق گردد فُلک و اهلش سر به سر
هوش مصنوعی: اگر جان همه در خطر باشد، کشتی و همه ساکنان آن به طور کامل غرق خواهند شد.
گشت بر یوشع خطاب از کردگار
که هلاک از قوم سازم صد هزار
هوش مصنوعی: خداوند به یوشع گفت که من قصد دارم که صد هزار نفر از این قوم را هلاک کنم.
از بَدانشان شصت و از نیکان چهل
چون به عصیانند ایشان مشتغل
هوش مصنوعی: از بدها شصت و از خوب‌ها چهل نفر هستند، زیرا همواره در گناه و نافرمانی مشغولند.
گفت یوشع مستحقند ار بدان
چیست حکمت در هلاک بخردان
هوش مصنوعی: یوشع گفت: اگر بخواهد حکمت الهی در نابودی دانایان چیست، باید بدانند که این کار ضرورتی دارد.
گفت زآن کایشان بنگرفتند خشم
بر بدان دیدند چون زشتی به چشم
هوش مصنوعی: آنها گفتند چون که چشم‌هایشان به زشتی نگاه کرد، از روی خشم بر کسانی که بد بودند خشم گرفتند.
روز و شب بودند با ایشان جلیس
نهی ننمودند ز افعال خسیس
هوش مصنوعی: روز و شب همیشه با آن‌ها بودند و کسی آن‌ها را از کارهای ناپسند باز نداشت.
پس هم ایشان بر عقوبت درخورند
بر خود و بر غیر چون استمگرند
هوش مصنوعی: آنها خود و دیگران را به عذاب سزاوار می‌دانند، چون به دنبال نجات خود هستند.
گفت پیغمبر که مردی گر گذشت
بر بدان، وز فسقشان ناهی نگشت
هوش مصنوعی: پیامبر فرمود که اگر انسانی از کنار افراد ناپاک بگذرد و آنها را از زشتی‌هایشان منع نکند، او نیز در این کار شریک است.
پس عذاب آن جماعت بهر اوست
مینماید کآن عمل می داشت دوست
هوش مصنوعی: پس عذاب آن گروه به خاطر اعمالی است که به دوست خود نشان می‌دادند.
باز گفتند از فساد دل یهود
بسته باشد دست حق ز افضال و جود
هوش مصنوعی: باز هم گفته‌اند که دل یهودی به فساد آلوده است و به خاطر همین، دست خداوند از بخشش و نیکی به آنها کوتاه شده است.
دست ایشان پس ز نیکی بسته باد
جانشان از فقر و ذلت خسته باد
هوش مصنوعی: دست آنان از انجام کارهای نیک محروم باد و جانشان از درد فقر و ذلت خسته باشد.
هم بر ایشان باد لعنت زآن مقال
دست حق باز است اندر کل حال
هوش مصنوعی: آن‌ها به خاطر گفته‌هایشان سزاوار نفرین هستند؛ زیرا در هر حال، دست حق به انجام کار خود آزاد است.
این بود بر رد قول آن گروه
کس نگوید ور نه سنگین است کوه
هوش مصنوعی: هر کس نمی‌تواند به سادگی بر این ادعاها پاسخ دهد، زیرا این موضوع به اندازه‌ای سنگین و پیچیده است که مانند کوه، بر دوش کسی نمی‌تواند حمل شود.
یا که باشد باز دست آفتاب
در جهان از بهر بذل نور و تاب
هوش مصنوعی: آیا امکان دارد که دست آفتاب به خاطر پخش کردن نور و روشنایی در دنیا دوباره به حرکت درآید؟
هست این یعنی بدیهی نزد عقل
لیک باشد گوش ظاهر بند نقل
هوش مصنوعی: این جمله به این معناست که برخی از حقایق و دانستنی‌ها برای عقل کاملاً بدیهی و روشن هستند، اما ممکن است تنها با شنیدن آنها از دیگران، به درک واقعی نرسیم. برای درک عمیق‌تر، باید خودمان فکر کنیم و به آن‌ها توجه کنیم.
بر حق اطلاق ید و سمع و بصر
یا یدین و وجه کآید در نظر
هوش مصنوعی: این بیت به مفهوم این اشاره دارد که صفات و ویژگی‌های خداوند به گونه‌ای است که نمی‌توان آنها را به طور کامل توصیف کرد. به عنوان مثال، قدرت و علم خداوند به اندازه‌ای فراگیر است که هیچ انسانی نمی‌تواند به طور کامل درک کند. به همین دلیل، ویژگی‌های او مانند دست، گوش و چشم به شکلی در نظر گرفته می‌شوند که محدود به حالت انسانی نیستند و باید به صورت متمایز و فراتر از تصور ما فهمیده شوند.
بر تشابه شد ز قرآن نسبتش
نیست بر تفسیر ظاهر رخصتش
هوش مصنوعی: این بیت اشاره دارد به اینکه در تفسیر و برداشت از قرآن، ممکن است بعضی از معانی و مفاهیم شبیه به هم بیایند، اما این شبیه‌سازی نباید ما را از درک عمق و باطن آیات دور کند. یعنی گاهی ظاهر آیات ممکن است دچار اشتباهاتی شود و ما باید به معانی عمیق‌تر و باطن قرآن توجه کنیم، نه اینکه فقط به ظاهر آن بسنده کنیم.
یعنی از آن دست تفسیر است دور
بایدش دادن به محکم ها ظهور
هوش مصنوعی: این بیان نشان می‌دهد که برخی تفسیرها باید به دلایل معناشناختی یا منطقی از آنچه به طور روشن و قطعی بیان شده‌اند، دور نگه داشته شوند. در واقع، بهتر است به مفاهیم و برداشت‌های واضح و مستحکم توجه شود و از تفسیرهای مبهم دوری کرد.
کرد باید معنی ار دانی همش
نز تشابه بل به وفق محکمش
هوش مصنوعی: اگر بخواهی معنی را بفهمی، باید بدانی که این کار نیازمند دقت و توجه به نکات اصلی است، نه فقط شباهت‌ها.
قصد از ید، قدرت آمد در امور
در هر آن چیزی که خواهد بی قصور
هوش مصنوعی: هدف از قدرت، توانایی در انجام کارهاست و در هر زمانی که بخواهد، می‌تواند بدون نقص عمل کند.
چون عطاء و منع را از هر چه هست
می دهی در کارها نسبت به دست
هوش مصنوعی: وقتی که تو در هر کاری چیزی را می‌گیری یا منع می‌کنی، به خوبی این کار را انجام می‌دهی.
بهر فهم عامه زآن رو کارساز
گفت باشد دست حق پیوسته باز
هوش مصنوعی: برای درک عموم مردم، به همین دلیل است که کلام کارساز است و دست خداوند همیشه گشوده و آماده کمک است.
قادر است اعنی که بر منع و عطا
از اراده و حکمتش بر ماسَوی
هوش مصنوعی: او قادر است که بر اساس اراده و حکمتش، هم مانع را ایجاد کند و هم عطا کند به آنچه غیر از خودشه.
آلت سمع است گوش اصوات را
لیک آلت نیست سمع ذات را
هوش مصنوعی: گوش تنها وسیله‌ای برای شنیدن صداهاست، اما خود گوش به عنوان یک ابزار نمی‌تواند به درک و فهم ذات صدها بپردازد.
همچنین بی آلت است اندر بصر
همچنین در جمله افعال دگر
هوش مصنوعی: در چشم انسان، بدون ابزاری مانند چشم‌پزشکی یا وسایلی دیگر، نمی‌توانیم درست ببینیم و همین طور در دیگر اعمال و کارها نیز به ابزار و وسایل نیاز داریم.
نیستش تن تا نشیند در مکان
نیستش رخسار تا بینی تو آن
هوش مصنوعی: وجود جسمی ندارد که در جایی قرار گیرد و چهره‌ای هم ندارد که تو آن را ببینی.
معنی رحمان علی العرش استوی
فیض رحمانی بود بر ماسوی
هوش مصنوعی: رحمت و فیض الهی بر تمام مخلوقات فراگیر و حاکم است، و این نشان می‌دهد که خداوند بر جهان مسلط و بر همه جا حاکم است.
می رسد یعنی ز روی عدل و داد
فیض او بر خلق نی کم یا زیاد
هوش مصنوعی: به این معنی است که نعمت و لطف خداوند به مردم به اندازه‌ای که نیاز دارند و به طور عادلانه و منصفانه ارائه می‌شود، نه بیشتر و نه کمتر.
می رسد بر قدر استعدادها
بر خلایق دم به دم امدادها
هوش مصنوعی: کمک‌ها و نعمت‌ها به مردم به اندازه استعدادهایشان به طور مداوم می‌رسد.
پس بود وجه یَداهُ مَبسُوطَتَانِ
اینکه لا تُحصی ست جودش بر جهان
هوش مصنوعی: دو دست خداوند به روی زمین گشوده است و generosity او به قدری فراوان است که هیچ‌کس نمی‌تواند آن را بشمارد.
می دهد روزی به هر کس خواهد او
رزق باشد هم به اندازة گلو
هوش مصنوعی: هر کسی روزی خود را دریافت می‌کند، و این روزی به اندازه‌ای است که نیازش را تأمین کند.
هست مختار او به توسیع و تضیق
باشد اعطایش به قدر مایلیق
هوش مصنوعی: اختیار او در بخشش و تنگی، به اندازه ظرفیت و لیاقت هر فرد است.
کفر و طغیان سازد ایشان را زیاد
زآنچه نازل گشت از ربّ العباد
هوش مصنوعی: آن‌ها به سبب چیزی که از پروردگار جهانیان نازل شده، به کفر و سرکشی دچار می‌شوند.
زاید اعنی در کثیری از یهود
میشود طغیان ز قرآن در نمود
هوش مصنوعی: در میان تعداد زیادی از یهودیان، قساوت و طغیانی از قرآن نمود پیدا می‌کند.
هم در افکندیم ما تا رستخیز
دشمنی اندر یهود پر ستیز
هوش مصنوعی: ما برای مبارزه، دشمنی را به زمین زدیم و به جنگ با یهودیانی که در ستیز بودند پرداخته‌ایم.
هر گه آتش بهر حرب افروختند
حق فرو بنشاند و خود زآن سوختند
هوش مصنوعی: هر زمان که آتش جنگی روشن شد، حقایق روشن‌تری به نمایش گذاشته شد و کسانی که به جنگ پرداختند، خود از تماشای این واقعیت‌ها آسیب دیدند.
عزم کردندی چو جنگ مؤمنان
حق نمود از بددلی مغلوبشان
هوش مصنوعی: عزم کرد تا جنگی را آغاز کند و مؤمنان به حق در برابر بددلی‌ها پیروز شوند.
چند کرّت آمد ایشان را شکست
از فسادی کاندر ایشان بود و هست
هوش مصنوعی: بارها و بارها، آنها به دلیل فسادهایی که در وجودشان وجود دارد، شکست خوردند.
چون نمودند از فساد و اختلاف
آن گروه از حکم تورات انحراف
هوش مصنوعی: زمانی که آن گروه از مسیر درست و آموزه‌های تورات خارج شدند و دچار فساد و اختلاف شدند، وضعیت بدی را به نمایش گذاشتند.
پس مسلط گشت بُخت النصر زود
بر یهودان زآن تخلّف بر عهود
هوش مصنوعی: پس به زودی بخت النصر بر یهودیان تسلط پیدا کرد، به خاطر آنکه آن‌ها از عهد و پیمان خود منحرف شدند.
بعد از آن قسطوس رومی بی درنگ
یافت استیلاء بر ایشان گاه جنگ
هوش مصنوعی: پس از آن، قسطوس رومی به سرعت توانست بر آنها تسلط پیدا کند و در این میان، گاهی اوقات نیز با آنان درگیر می‌شد.
آن مجوسان باز مستأصل شدند
تا دگر ره بر نبی بددل شدند
هوش مصنوعی: آن افراد بدبخت دوباره به جایی گرفتار شدند و دیگر نتوانستند به پیامبر بدبین شوند.
پس بر ایشان اهل دین بشتافتند
دست استیلاء بر ایشان یافتند
هوش مصنوعی: افراد با ایمان به سوی آن‌ها رفتند و بر آن‌ها قدرت پیدا کردند.
عادت ایشان راست افساد و عناد
گفت زآن یَسعَونَ فِی الأرضِ فَساد
هوش مصنوعی: عادت آن‌ها به فساد و دشمنی است و از این رو در زمین فساد می‌کنند.
کید و فتنه، هتک و اخفای نعم
سختی و تحریف تورات از ستم
هوش مصنوعی: حیله و نیرنگ، ایجاد آشوب و نقض حقوق دیگران، پنهان کردن نعمت‌ها و دشواری‌ها، و تحریف کتاب مقدس به واسطه ظلم و ستم.
حق ندارد مفسدان را هیچ دوست
زآنکه اصلاح جهان مقصود اوست
هوش مصنوعی: هیچ دوست و یاری برای مفسدان نمی‌تواند باشد، زیرا هدف اصلی او اصلاح و بهبود اوضاع جهان است.
ور که ایمان بر رسول مستطاب
جمله آوردندی ارباب کتاب
هوش مصنوعی: اگر کسی به پیامبر عظیم‌الشان ایمان بیاورد و تمامی کتاب‌های آسمانی را تصدیق کند، او در زمره اهل ایمان خواهد بود.
وز گنه پرهیز هم می بودشان
یا ز ملتهای نامحمودشان
هوش مصنوعی: از گناه پرهیز می‌کردند و یا از ملت‌های ناپسند و نامناسبشان دوری می‌گرفتند.
می گذشتیم از گناهانشان عیان
جای می دادیمشان اندر جنان
هوش مصنوعی: ما از گناهان آشکار آن‌ها چشم‌پوشی می‌کردیم و در بهشت به آنها جا و مکانی می‌دادیم.
داخل ایشان را به جنّات النعیم
می نمودیم از ره فضل عمیم
هوش مصنوعی: ما از روی لطف و بخشندگی خود، درون دل‌های آنها را به باغ‌های نعمت و آسایش نشان می‌دادیم.
ور بپا می داشتند احکام را
حکم آن تورات و انجیل از ولا
هوش مصنوعی: اگر احکام و قوانین را رعایت می‌کردند، احکام که در تورات و انجیل آمده است، از قربانی کردن و وابستگی به دیگران آزاد می‌شدند.
وآنچه نازل گشت از پروردگار
سوی ایشان ز امر و نهی استوار
هوش مصنوعی: آنچه که از سوی پروردگار به ایشان نازل شده، شامل دستورات و نهی‌های محکم و استوار است.
بودشان تکلیف کایمان آورند
بر تمام منزلات ارجمند
هوش مصنوعی: اینان موظفند که بر تمام مراحل با ارزش، سختی‌ها را به دوش بکشند.
رزق می خوردند از بالای سر
هم ز زیر پای خود شام و سحر
هوش مصنوعی: آنها از نعمت‌های آسمانی بهره‌مند می‌شدند و در طول روز و شب از زیر پای خود نیز معاش خود را تأمین می‌کردند.
میشد اعنی رزق بر ایشان فراخ
همچنین بیت گلین، گلزار و کاخ
هوش مصنوعی: در دنیای پر نعمت، می‌توان گفت که روزی و روزگار برای آنها abundant و فراوان است، همان‌طور که باغ‌های گل و کاخ‌های زیبا وجود دارد.
امتی هستند ز ایشان مقتصد
راستگوی و راستکار و معتمد
هوش مصنوعی: گروهی از آن‌ها وجود دارند که صرفه‌جو، راستگو، راستکار و قابل اعتماد هستند.
هم کثیری را بد است و ناپسند
زآن جماعت هر چه گویند و کنند
هوش مصنوعی: برخی از افراد هستند که کارها و گفتارشان برای دیگران خوشایند نیست و ناپسند به نظر می‌رسد.
مقتصد یعنی که نسبت بر رسول
غالی و قاصر نی اند اندر قبول
هوش مصنوعی: مقتصد کسی است که در مورد رسول، نه از حد افراط و زیاده‌روی عبور می‌کند و نه به حد کسر و کم‌توجهی می‌رسد، بلکه در قبول او معتدل و میانه‌رو است.
نه شوند از روی ایمان یار او
نه کنند از بددلی آزار او
هوش مصنوعی: نه دوستانش به خاطر ایمانش به او وابسته‌اند و نه دشمنانش به خاطر بددلی‌اش به او آسیب می‌زنند.
فرقه ای گویند قصد از مقتصد
مر نجاشی بوده تا دانی به جد
هوش مصنوعی: برخی می‌گویند که هدف از اشاره به شخص مقتصد، نشان‌دادن جدیت و تلاش او بوده است، تا دیگران بدانند که او به‌خوبی کارش را انجام می‌دهد.
میتوان که باشد او یا دیگران
از یهود و از نصاری بی گمان
هوش مصنوعی: شاید او یا دیگران از یهودیان و مسیحیان باشند، بدون شک.
بعد از آن حق بر بقای دین خویش
میکند تأکید بر نصب ولیش
هوش مصنوعی: پس از آن، خداوند بر ماندگاری دین خود تأکید می‌کند و ولیّ خود را منصوب می‌سازد.
زآنکه هرگز هیچ دینی مستدام
مینمانَد جز که بر نصب امام
هوش مصنوعی: هیچ مذهبی نمی‌تواند همواره پایدار بماند مگر آنکه رهبری مشخص و مورد تأسیس داشته باشد.