گنجور

۲۱- آیات ۱۰۱ تا ۱۱۱

وَ إِذٰا ضَرَبْتُمْ فِی اَلْأَرْضِ فَلَیْسَ عَلَیْکُمْ جُنٰاحٌ أَنْ تَقْصُرُوا مِنَ اَلصَّلاٰةِ إِنْ خِفْتُمْ أَنْ یَفْتِنَکُمُ اَلَّذِینَ کَفَرُوا إِنَّ اَلْکٰافِرِینَ کٰانُوا لَکُمْ عَدُوًّا مُبِیناً (۱۰۱) وَ إِذٰا کُنْتَ فِیهِمْ فَأَقَمْتَ لَهُمُ اَلصَّلاٰةَ فَلْتَقُمْ طٰائِفَةٌ مِنْهُمْ مَعَکَ وَ لْیَأْخُذُوا أَسْلِحَتَهُمْ فَإِذٰا سَجَدُوا فَلْیَکُونُوا مِنْ وَرٰائِکُمْ وَ لْتَأْتِ طٰائِفَةٌ أُخْریٰ لَمْ یُصَلُّوا فَلْیُصَلُّوا مَعَکَ وَ لْیَأْخُذُوا حِذْرَهُمْ وَ أَسْلِحَتَهُمْ وَدَّ اَلَّذِینَ کَفَرُوا لَوْ تَغْفُلُونَ عَنْ أَسْلِحَتِکُمْ وَ أَمْتِعَتِکُمْ فَیَمِیلُونَ عَلَیْکُمْ مَیْلَةً وٰاحِدَةً وَ لاٰ جُنٰاحَ عَلَیْکُمْ إِنْ کٰانَ بِکُمْ أَذیً مِنْ مَطَرٍ أَوْ کُنْتُمْ مَرْضیٰ أَنْ تَضَعُوا أَسْلِحَتَکُمْ وَ خُذُوا حِذْرَکُمْ إِنَّ اَللّٰهَ أَعَدَّ لِلْکٰافِرِینَ عَذٰاباً مُهِیناً (۱۰۲) فَإِذٰا قَضَیْتُمُ اَلصَّلاٰةَ فَاذْکُرُوا اَللّٰهَ قِیٰاماً وَ قُعُوداً وَ عَلیٰ جُنُوبِکُمْ فَإِذَا اِطْمَأْنَنْتُمْ فَأَقِیمُوا اَلصَّلاٰةَ إِنَّ اَلصَّلاٰةَ کٰانَتْ عَلَی اَلْمُؤْمِنِینَ کِتٰاباً مَوْقُوتاً (۱۰۳) وَ لاٰ تَهِنُوا فِی اِبْتِغٰاءِ اَلْقَوْمِ إِنْ تَکُونُوا تَأْلَمُونَ فَإِنَّهُمْ یَأْلَمُونَ کَمٰا تَأْلَمُونَ وَ تَرْجُونَ مِنَ اَللّٰهِ مٰا لاٰ یَرْجُونَ وَ کٰانَ اَللّٰهُ عَلِیماً حَکِیماً (۱۰۴) إِنّٰا أَنْزَلْنٰا إِلَیْکَ اَلْکِتٰابَ بِالْحَقِّ لِتَحْکُمَ بَیْنَ اَلنّٰاسِ بِمٰا أَرٰاکَ اَللّٰهُ وَ لاٰ تَکُنْ لِلْخٰائِنِینَ خَصِیماً (۱۰۵) وَ اِسْتَغْفِرِ اَللّٰهَ إِنَّ اَللّٰهَ کٰانَ غَفُوراً رَحِیماً (۱۰۶) وَ لاٰ تُجٰادِلْ عَنِ اَلَّذِینَ یَخْتٰانُونَ أَنْفُسَهُمْ إِنَّ اَللّٰهَ لاٰ یُحِبُّ مَنْ کٰانَ خَوّٰاناً أَثِیماً (۱۰۷) یَسْتَخْفُونَ مِنَ اَلنّٰاسِ وَ لاٰ یَسْتَخْفُونَ مِنَ اَللّٰهِ وَ هُوَ مَعَهُمْ إِذْ یُبَیِّتُونَ مٰا لاٰ یَرْضیٰ مِنَ اَلْقَوْلِ وَ کٰانَ اَللّٰهُ بِمٰا یَعْمَلُونَ مُحِیطاً (۱۰۸) هٰا أَنْتُمْ هٰؤُلاٰءِ جٰادَلْتُمْ عَنْهُمْ فِی اَلْحَیٰاةِ اَلدُّنْیٰا فَمَنْ یُجٰادِلُ اَللّٰهَ عَنْهُمْ یَوْمَ اَلْقِیٰامَةِ أَمْ مَنْ یَکُونُ عَلَیْهِمْ وَکِیلاً (۱۰۹) وَ مَنْ یَعْمَلْ سُوءاً أَوْ یَظْلِمْ نَفْسَهُ ثُمَّ یَسْتَغْفِرِ اَللّٰهَ یَجِدِ اَللّٰهَ غَفُوراً رَحِیماً (۱۱۰) وَ مَنْ یَکْسِبْ إِثْماً فَإِنَّمٰا یَکْسِبُهُ عَلیٰ نَفْسِهِ وَ کٰانَ اَللّٰهُ عَلِیماً حَکِیماً (۱۱۱)

و چون سفر کنید در زمین پس نیست بر شما گناهی که کوتاه گردانید از نماز اگر بترسید که مفتون سازد شما را آنها که کافر شدند بدرستی که کافران باشید مر شما را دشمنی آشکار (۱۰۱) و چون باشی در ایشان پس اقامت کردی برای ایشان نماز را پس باید بایستند پارۀ از ایشان با تو و باید که برگیرند سلاحهای خود را پس چون سجده کردند پس باید که باشند از پشت سر شما و باید که بیایند پارۀ دیگر که نماز نکرده باشند پس نماز گزارند با تو و باید که بگیرند پاسشان را و سلاحشان را دوست داشتند آنان که کافر شدند که کاش غفلت می‌کردند از سلاحهاتان و کالاهاتان پس حمله می‌کردند بر شما یک حمله و نیست گناهی بر شما اگر باشد شما را رنجی از باران یا باشید بیماران که بنهید سلاحهاتان را و بگیرید پاستان را بدرستی که خدا مهیا کرده از برای کافران عذابی خوارکننده (۱۰۲) پس چون گذاردید نماز را پس یاد کنید خدا را ایستاده و نشسته و افتاده بر پهلوهای خود پس چون آرامیدید پس بر پا بدارید نماز را بدرستی که نماز هست بر گروندگان واجبی وقت پدید کرده شده (۱۰۳) و سستی مکنید در طلب آن جماعت اگر هستید که آزار می‌کشید پس بدرستی که ایشان آزار می‌کشند هم چنان که آزار می‌کشید و امیدوار بود از خدا آنچه امید ندارند و باشد خدا دانای درست کردار (۱۰۴) بدرستی که ما فرو فرستادیم بتو کتاب را براستی تا حکم کنی میان مردمان بآنچه نمود بتو خدا و مباش مر خیانت‌کاران را دشمنی کننده (۱۰۵)و آمرزش خواه از خدا بدرستی که خدا باشد آمرزنده مهربان (۱۰۶) و مجادله مکن از آنها که خیانت می‌کنند بخودهاشان بدرستی که خدا دوست ندارد کسی را که باشد خیانت کننده گناهکار (۱۰۷) پنهان می‌دارند از مردمان و پنهان نمی‌دارند از خدا و او با ایشانست وقتی که در شب تدبیر می‌کنند آنچه را نمی‌پسندد از گفتار و باشد خدا بآنچه می‌کنند فرا رسنده (۱۰۸) اینک شما این گروهید که مجادله کردید از ایشان در زندگانی دنیا پس کیست که مجادله کند خدا را از ایشان روز رستخیز یا کیست که باشد بر ایشان کارگزار (۱۰۹) و کسی که کند بدی را یا ستم کند بر خود پس آمرزش طلبد از خدا می‌یابد خدا را آمرزنده مهربان (۱۱۰) و کسی که کسب کند گناه را پس کسب نمی‌کند آن را مگر بر خودش و باشد خدا دانای درست کردار (۱۱۱)

« در سؤال قصر صلاة از خلیفه ثانی رضی اللّٰه تعالی عنه و جواب او »

چون سفر کردید بر روی زمین
بر شما نبود گناهی پس یقین
گر نماز خویش را سازید قصر
چار را بر رکعتین اعنی به حصر
گر که ترسید از فساد مشرکان
با شما چون دشمنند ایشان عیان
از خلیفه ثانی اخیار و ثقات
باز پرسیدند از قصر صلات
کز چه در اسلام گشت این حکم عام
زآنکه نبود خوفی اندر هر مقام
گفت من هم داشتم زین ره عجب
باز جستم از رسول منتجب
گفت این ص دقه است از حق بر عباد
شکر باید کرد زین فضل زیاد
چون تو باشی در میان مؤمنان
در سفر در وقت خوف از دشمنان
پس چو خواهی کرد اقامت در نماز
لشکر خود را دو قسم از حزم ساز
با تو باید ایستند از دو گروه
یک گروه در رکعتی راسخ چو کوه
وآن گروه دیگرت دارند پاس
تا گذاری رکعتی را بیهراس
رکعت دیگر درآیند از نیاز
آنکه او میداشت پاس اندر نماز
مر مصلّی باید از خود بی درنگ
دور سازد در نماز آلات جنگ
وآن سلاحی که به حرب آید به کار
باز بربندند وقت کارزار
هم به وقت پاس با تیغ و سلاح
در کمین باشید و این باشد صلاح
دوست می دارند کفار عنید
کز سلاح خود شما غافل شوید
وز متاع و از رخوت خود چنین
بر شما پس حمله آرند از کمین
تا برند از حمله ای اموالتان
در کف آرند از تجرّی مالتان
ور به رنج آیید از حمل سلاح
می نباشد بر شما جرم و جناح
چونکه سنگین گردد آنها از مطر
یا کسی بیمار باشد هم دگر
گر که سازید آن سلاح از خود جدا
بر شما حق کرده آسان کارها
اسلحه گیرید با خود تا عدو
بر شما نارد هجوم از پشت و رو
برحذر باشید یعنی روز و شب
تا که حق بر حفظتان سازد سبب
حق مهیّا کرده بهر کافران
مر عذابی کو دهد خواری به جان

« در بیان فتوّت و مروّت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم »

باعث تنزیل این آیت شد این
که به جنگی رفت خیرالمرسلین
گشت اندر منزلی آن بحر نور
از پی کاری ز لشکرگاه دور
خواست گردد باز، سیلی از مطر
خاست پیش او که سد شد رهگذر
گشت در پای درختی ساکن او
دید او را خیره مردی از عدو
گفت، یارانْ احمد است این با نشان
میروم تا بکشم او را در مکان
تا خبر می شد رسول آمد برش
تیغ بکشید او ، زند تا بر سرش
گفت کبود کز منت نک مانع است
گفت آن بیننده ای کو سامع است
ناگهان لغزید و شد نقش زمین
تیغ او برداشت خیرالمرسلین
حمله بر وی کرد و گفتا گو که کیست
کز منت مانع شود گفتا که نیست
گفت، برگو نک شهادت، گفت، لا
این نگویم لیک بندم عهدها
تا که نکشم تیغ دیگر بر تو من
هم نگردم یار خصمت در فتن
تیغ خود بگرفت و رفت او تیز پی
گفت با قوم از جوانمردیِ وی
وجه دیگر آنکه روزی در قتال
با مخالف بود آن بحر نوال
ظهر شد وقت نماز آمد به پیش
کافران دیدند آن آداب و کیش
منتظر گشتند تا وقت سجود
آید و آرند بر وی حمله زود
آمد این آیت که در اوقات رزم
با حذر باشید و حذر از روی حزم
چون نماز خوف را در رزم ها
باز بگذارید با آن حزم ها
یاد حق باید کنید اندر حدود
بی تغافل در قیام و در قعود
هم به پهلوها که برگردید باز
در نیاز آیید با دانای راز
مطمئن گشتید چون از خوف باز
با شرایط کرد می باید نماز
کآن بود بر مؤمنین فرض تمام
اندر اوقات معیّن لاکلام
ضعف و سستی می نورزید ای مهان
از جهاد و جستجوی کافران
خواست پیغمبر پس از جنگ اُحد
تازد از دنبال با یا ران خود
تابعان بودند بعضی زخم دار
کاره از پی رفتن و از کارزار
آمد این آیت که هستید از شما
خسته و مجروح اینسان از غزا
همچنین هستند ایشان دردمند
که شما هستید بر درد و گزند
مر شما را لیک هست از حق امید
که نباشد کافران را آن پدید
یعنی از بعد شکست ، امید فتح
وز خدا در یوم دین، تأیید فتح
در دو عالم از حقید امیدوار
این رجاء نبود مر ایشان را به کار
پس شما را میل بر حرب و قتال
بیش از ایشان بود باید بی سؤال
حق بود دانا بر اعمال شما
امر و نهی اش راست بر حال شما
حکم او یعنی به وفق حکمت است
موجب آسایش و امنیّت است
شرح این در سورة عمران گذشت
گر که خواهی سوی آن کن بازگشت
ما فرستادیم قرآن را به حق
بر تو ای پیغمبر صاحب نَسق
تا نمایی حکم بین مردمان
بر هر آنچه حق نمودت ره بر آن
پس مباش از غیرت دین ای رسول
یار خائن بهر کتمان فضول
می مکن مستور هیچ از خائنین
آن خیانت ها که باشد ننگ دین
بهر رفع ننگ از اسلامی ان
عیب خائن را همی خواهی نهان
وآنگهی بر بیگناه آری عتاب
این نباشد در عدالت مستطاب
خواه آمرزش ز حق از هر قصور
زو طلب توفیق در کل امور
کوست آمرزندگار و مهربان
بر تمام خلقِ خویش، از انس و جان
بهر خائن خواه یعنی مغفرت
که دو عصیان کرده او بی معذرت
برده مال مسلمی را در مهم
دیگری را پس نموده متهم
آمد این آیت ز بهر تُهمتی
بر یهودی در مقام سرقتی
دزدیی شد، مسلمین دادند زود
نسبت آن را به مردی از یهود
آمد آن دعوی به سلطان عقول
آن یهودی شد معاقب از رسول
تا مگر زآن فعل ناهنجار پست
می نیاید بر مسلمانان شکست
ای محمّ د(ص) کن تو حکم از روی عدل
نی که گردی منحرف از خوی عدل
یعنی از عدلی که آن شایع بود
کثرت شرم و حیا مانع شود
چون تو داری شرح صدر و چشم باز
از چه پنهان می کنی در پرده راز
نه خصومت کن به کس از مردمان
نزد حکم از جانب آن خائنا ن
که به نفس خود به سوگند دروغ
خائنند آن شاهدان بیفروغ
بر یهودی گشته بر ناحق گواه
که گنهکار است و بود او بی گناه
حق ندارد دوست خائن را به سِرّ
گر که باشد بر گناه خود مصِر
مختفی دارند از شرم و هراس
آن خیانت های بیّن را ز ناس
وز خدا پنهان ندارند آن گناه
گرچه هست اولی که پوشند از اِله
شرمشان باشد ز خلق ناتمام
نی از آن کو هست با ایشان مدام
اوست مع با هر کسی در جهر و سِرّ
تا ندانی از او ست چیزی مستتر
از خدای راز دان اخفاء کنند
آن تدابیری که در شبها کنند
نیست حق راضی بر آن گفتارها
کز دروغ آرند بر کردارها
که خورد گر طعمه سوگند دروغ
زو کند باور رسول با فروغ
کوست مسلم وآن یهودی کافر است
قول او نزد پیمبر ابتر است
هست بر اعمال ایشان حق محیط
غرقهاند اشیا ء در آن علم بسیط
پس شوید آگاه، قوم بی ظفر
که شمایید از گروهی بی خبر
یعنی اهل جاهلیّت کاین چنین
در جدال آیید بهر خائنین
از پی رفع خیانت هایشان
مشتبه سازید تا بر هر کس آن
این همه بهر حیات دنیوی است
پس کسی کو خصم حق گردید کیست
تا کند دفع خیانت از تمیز
هیچ از ایشان در مقام رستخیز
یا نگهبان کیست ایشان را به حشر
تا شود یار از عذاب روز نشر
بعد از این توبیخشان پرورد گار
میکند بر توبه ها امیدوار
گوید آن کس کو به غیری یا به خود
می رساند ظلمی از کردار بد
پس نماید از حق آمرزش طلب
یابد آمرزنده حق را زآن سبب
مهربان تر کیست بر خلق از خدا
توبه را فرموده اسباب رجا
گر کسی شد بر گناهی ملتزم
که کند زآن دیگری را متهم
خود کند، بر دیگری تهمت نهد
تا که خویش از ننگ فعل خود رهد
آن زیان بر وی رسد چون درخور است
ور کند بر کس تعدّ ی نادر است
حق بود دانا به سارق هم به حد
در مجازاتش حکیم از قطع ید
۲۰- آیات ۹۵ تا ۱۰۰: لاٰ یَسْتَوِی اَلْقٰاعِدُونَ مِنَ اَلْمُؤْمِنِینَ غَیْرُ أُولِی اَلضَّرَرِ وَ اَلْمُجٰاهِدُونَ فِی سَبِیلِ اَللّٰهِ بِأَمْوٰالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ فَضَّلَ اَللّٰهُ اَلْمُجٰاهِدِینَ بِأَمْوٰالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ عَلَی اَلْقٰاعِدِینَ دَرَجَةً وَ کُلاًّ وَعَدَ اَللّٰهُ اَلْحُسْنیٰ وَ فَضَّلَ اَللّٰهُ اَلْمُجٰاهِدِینَ عَلَی اَلْقٰاعِدِینَ أَجْراً عَظِیماً (۹۵) دَرَجٰاتٍ مِنْهُ وَ مَغْفِرَةً وَ رَحْمَةً وَ کٰانَ اَللّٰهُ غَفُوراً رَحِیماً (۹۶) إِنَّ اَلَّذِینَ تَوَفّٰاهُمُ اَلْمَلاٰئِکَةُ ظٰالِمِی أَنْفُسِهِمْ قٰالُوا فِیمَ کُنْتُمْ قٰالُوا کُنّٰا مُسْتَضْعَفِینَ فِی اَلْأَرْضِ قٰالُوا أَ لَمْ تَکُنْ أَرْضُ اَللّٰهِ وٰاسِعَةً فَتُهٰاجِرُوا فِیهٰا فَأُولٰئِکَ مَأْوٰاهُمْ جَهَنَّمُ وَ سٰاءَتْ مَصِیراً (۹۷) إِلاَّ اَلْمُسْتَضْعَفِینَ مِنَ اَلرِّجٰالِ وَ اَلنِّسٰاءِ وَ اَلْوِلْدٰانِ لاٰ یَسْتَطِیعُونَ حِیلَةً وَ لاٰ یَهْتَدُونَ سَبِیلاً (۹۸) فَأُولٰئِکَ عَسَی اَللّٰهُ أَنْ یَعْفُوَ عَنْهُمْ وَ کٰانَ اَللّٰهُ عَفُوًّا غَفُوراً (۹۹) وَ مَنْ یُهٰاجِرْ فِی سَبِیلِ اَللّٰهِ یَجِدْ فِی اَلْأَرْضِ مُرٰاغَماً کَثِیراً وَ سَعَةً وَ مَنْ یَخْرُجْ مِنْ بَیْتِهِ مُهٰاجِراً إِلَی اَللّٰهِ وَ رَسُولِهِ ثُمَّ یُدْرِکْهُ اَلْمَوْتُ فَقَدْ وَقَعَ أَجْرُهُ عَلَی اَللّٰهِ وَ کٰانَ اَللّٰهُ غَفُوراً رَحِیماً (۱۰۰)۲۲- آیات ۱۱۲ تا ۱۱۶: وَ مَنْ یَکْسِبْ خَطِیئَةً أَوْ إِثْماً ثُمَّ یَرْمِ بِهِ بَرِیئاً فَقَدِ اِحْتَمَلَ بُهْتٰاناً وَ إِثْماً مُبِیناً (۱۱۲) وَ لَوْ لاٰ فَضْلُ اَللّٰهِ عَلَیْکَ وَ رَحْمَتُهُ لَهَمَّتْ طٰائِفَةٌ مِنْهُمْ أَنْ یُضِلُّوکَ وَ مٰا یُضِلُّونَ إِلاّٰ أَنْفُسَهُمْ وَ مٰا یَضُرُّونَکَ مِنْ شَیْ‌ءٍ وَ أَنْزَلَ اَللّٰهُ عَلَیْکَ اَلْکِتٰابَ وَ اَلْحِکْمَةَ وَ عَلَّمَکَ مٰا لَمْ تَکُنْ تَعْلَمُ وَ کٰانَ فَضْلُ اَللّٰهِ عَلَیْکَ عَظِیماً (۱۱۳) لاٰ خَیْرَ فِی کَثِیرٍ مِنْ نَجْوٰاهُمْ إِلاّٰ مَنْ أَمَرَ بِصَدَقَةٍ أَوْ مَعْرُوفٍ أَوْ إِصْلاٰحٍ بَیْنَ اَلنّٰاسِ وَ مَنْ یَفْعَلْ ذٰلِکَ اِبْتِغٰاءَ مَرْضٰاتِ اَللّٰهِ فَسَوْفَ نُؤْتِیهِ أَجْراً عَظِیماً (۱۱۴) وَ مَنْ یُشٰاقِقِ اَلرَّسُولَ مِنْ بَعْدِ مٰا تَبَیَّنَ لَهُ اَلْهُدیٰ وَ یَتَّبِعْ غَیْرَ سَبِیلِ اَلْمُؤْمِنِینَ نُوَلِّهِ مٰا تَوَلّٰی وَ نُصْلِهِ جَهَنَّمَ وَ سٰاءَتْ مَصِیراً (۱۱۵) إِنَّ اَللّٰهَ لاٰ یَغْفِرُ أَنْ یُشْرَکَ بِهِ وَ یَغْفِرُ مٰا دُونَ ذٰلِکَ لِمَنْ یَشٰاءُ وَ مَنْ یُشْرِکْ بِاللّٰهِ فَقَدْ ضَلَّ ضَلاٰلاً بَعِیداً (۱۱۶)

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: خانم مقصودی

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

وَ إِذٰا ضَرَبْتُمْ فِی اَلْأَرْضِ فَلَیْسَ عَلَیْکُمْ جُنٰاحٌ أَنْ تَقْصُرُوا مِنَ اَلصَّلاٰةِ إِنْ خِفْتُمْ أَنْ یَفْتِنَکُمُ اَلَّذِینَ کَفَرُوا إِنَّ اَلْکٰافِرِینَ کٰانُوا لَکُمْ عَدُوًّا مُبِیناً (۱۰۱) وَ إِذٰا کُنْتَ فِیهِمْ فَأَقَمْتَ لَهُمُ اَلصَّلاٰةَ فَلْتَقُمْ طٰائِفَةٌ مِنْهُمْ مَعَکَ وَ لْیَأْخُذُوا أَسْلِحَتَهُمْ فَإِذٰا سَجَدُوا فَلْیَکُونُوا مِنْ وَرٰائِکُمْ وَ لْتَأْتِ طٰائِفَةٌ أُخْریٰ لَمْ یُصَلُّوا فَلْیُصَلُّوا مَعَکَ وَ لْیَأْخُذُوا حِذْرَهُمْ وَ أَسْلِحَتَهُمْ وَدَّ اَلَّذِینَ کَفَرُوا لَوْ تَغْفُلُونَ عَنْ أَسْلِحَتِکُمْ وَ أَمْتِعَتِکُمْ فَیَمِیلُونَ عَلَیْکُمْ مَیْلَةً وٰاحِدَةً وَ لاٰ جُنٰاحَ عَلَیْکُمْ إِنْ کٰانَ بِکُمْ أَذیً مِنْ مَطَرٍ أَوْ کُنْتُمْ مَرْضیٰ أَنْ تَضَعُوا أَسْلِحَتَکُمْ وَ خُذُوا حِذْرَکُمْ إِنَّ اَللّٰهَ أَعَدَّ لِلْکٰافِرِینَ عَذٰاباً مُهِیناً (۱۰۲) فَإِذٰا قَضَیْتُمُ اَلصَّلاٰةَ فَاذْکُرُوا اَللّٰهَ قِیٰاماً وَ قُعُوداً وَ عَلیٰ جُنُوبِکُمْ فَإِذَا اِطْمَأْنَنْتُمْ فَأَقِیمُوا اَلصَّلاٰةَ إِنَّ اَلصَّلاٰةَ کٰانَتْ عَلَی اَلْمُؤْمِنِینَ کِتٰاباً مَوْقُوتاً (۱۰۳) وَ لاٰ تَهِنُوا فِی اِبْتِغٰاءِ اَلْقَوْمِ إِنْ تَکُونُوا تَأْلَمُونَ فَإِنَّهُمْ یَأْلَمُونَ کَمٰا تَأْلَمُونَ وَ تَرْجُونَ مِنَ اَللّٰهِ مٰا لاٰ یَرْجُونَ وَ کٰانَ اَللّٰهُ عَلِیماً حَکِیماً (۱۰۴) إِنّٰا أَنْزَلْنٰا إِلَیْکَ اَلْکِتٰابَ بِالْحَقِّ لِتَحْکُمَ بَیْنَ اَلنّٰاسِ بِمٰا أَرٰاکَ اَللّٰهُ وَ لاٰ تَکُنْ لِلْخٰائِنِینَ خَصِیماً (۱۰۵) وَ اِسْتَغْفِرِ اَللّٰهَ إِنَّ اَللّٰهَ کٰانَ غَفُوراً رَحِیماً (۱۰۶) وَ لاٰ تُجٰادِلْ عَنِ اَلَّذِینَ یَخْتٰانُونَ أَنْفُسَهُمْ إِنَّ اَللّٰهَ لاٰ یُحِبُّ مَنْ کٰانَ خَوّٰاناً أَثِیماً (۱۰۷) یَسْتَخْفُونَ مِنَ اَلنّٰاسِ وَ لاٰ یَسْتَخْفُونَ مِنَ اَللّٰهِ وَ هُوَ مَعَهُمْ إِذْ یُبَیِّتُونَ مٰا لاٰ یَرْضیٰ مِنَ اَلْقَوْلِ وَ کٰانَ اَللّٰهُ بِمٰا یَعْمَلُونَ مُحِیطاً (۱۰۸) هٰا أَنْتُمْ هٰؤُلاٰءِ جٰادَلْتُمْ عَنْهُمْ فِی اَلْحَیٰاةِ اَلدُّنْیٰا فَمَنْ یُجٰادِلُ اَللّٰهَ عَنْهُمْ یَوْمَ اَلْقِیٰامَةِ أَمْ مَنْ یَکُونُ عَلَیْهِمْ وَکِیلاً (۱۰۹) وَ مَنْ یَعْمَلْ سُوءاً أَوْ یَظْلِمْ نَفْسَهُ ثُمَّ یَسْتَغْفِرِ اَللّٰهَ یَجِدِ اَللّٰهَ غَفُوراً رَحِیماً (۱۱۰) وَ مَنْ یَکْسِبْ إِثْماً فَإِنَّمٰا یَکْسِبُهُ عَلیٰ نَفْسِهِ وَ کٰانَ اَللّٰهُ عَلِیماً حَکِیماً (۱۱۱)
هوش مصنوعی: اگر شما در سفر بودید و در زمین به راه می‌رفتید، بر شما هیچ درشتی نیست که از نماز کم کنید، اگر بترسید که کفّار به شما حمله کنند، زیرا کفّار دشمنان آشکاری برای شما هستند. و وقتی که در میان آنها بودید و نماز را برای آنها برپا کردید، باید گروهی از آنها با شما بایستند و سلاح‌هایشان را همراه داشته باشند. زمانی که به سجده رفتند، باید از پشت شما قرار بگیرند و گروه دیگری که نماز نخوانده‌اند، با شما نماز بخوانند و مراقب جان و سلاح‌های خود باشند. کفّار امیدوارند که به خاطر غفلت شما از سلاح‌ها و وسایل‌تان، به شما حمله کنند. بر شما گناهی نیست اگر باران به شما اذیت کند یا مریض باشید و سلاح‌هایتان را بگذارید، ولی همواره حذرتان را داشته باشید. خداوند برای کفّار عذابی خوارکننده آماده کرده است. پس وقتی نماز را به پایان رساندید، خدا را در ایستاده، نشسته و به پهلوهایتان یاد کنید و وقتی که احساس امنیت کردید، نماز را برپا دارید، زیرا نماز برای مؤمنان زمان‌بندی شده‌ای است. در جستجوی قوم نکاهید اگر شما آسیب می‌بینید، زیرا آنها نیز مانند شما آسیب می‌بینند، و شما از خدا امید دارید چیزی را که آنها ندارند، و خداوند عالم و حکیم است. ما کتاب را با حق به سوی شما نازل کردیم تا بین مردم به آنچه خدا به شما نشان داده، حکم کنی و برای خیانتکاران هیچ‌گونه دفاعی نکن. از خدا آمرزش بخواه، زیرا خداوند آمرزنده و رحیم است. درباره کسانی که بر خود خیانت می‌کنند، جدال نکنید؛ زیرا خداوند کسی را که خیانت‌کار و گناهکار باشد، دوست ندارد. آنها از مردم می‌گریزند، ولی از خدا نمی‌گریزند، در حالی که خدا با آنهاست و وقتی که در دل‌هایشان گفتار ناپسند را می‌گذرانند، خداوند به آنچه که انجام می‌دهند، احاطه دارد. حال، این شما هستید که در زندگی دنیا برای آنها جدال کرده‌اید، پس کسی که در روز قیامت درباره آن‌ها با خدا جدال کند، چه کسی خواهد بود؟ و هر که مرتکب کار زشتی شود یا بر خود ظلم کند، سپس از خدا آمرزش بخواهد، خداوند را آمرزنده و رحیم خواهد یافت. و هر که گناهی کسب کند، تنها بر خود ظلم کرده است و خداوند عالم و حکیم است.
و چون سفر کنید در زمین پس نیست بر شما گناهی که کوتاه گردانید از نماز اگر بترسید که مفتون سازد شما را آنها که کافر شدند بدرستی که کافران باشید مر شما را دشمنی آشکار (۱۰۱) و چون باشی در ایشان پس اقامت کردی برای ایشان نماز را پس باید بایستند پارۀ از ایشان با تو و باید که برگیرند سلاحهای خود را پس چون سجده کردند پس باید که باشند از پشت سر شما و باید که بیایند پارۀ دیگر که نماز نکرده باشند پس نماز گزارند با تو و باید که بگیرند پاسشان را و سلاحشان را دوست داشتند آنان که کافر شدند که کاش غفلت می‌کردند از سلاحهاتان و کالاهاتان پس حمله می‌کردند بر شما یک حمله و نیست گناهی بر شما اگر باشد شما را رنجی از باران یا باشید بیماران که بنهید سلاحهاتان را و بگیرید پاستان را بدرستی که خدا مهیا کرده از برای کافران عذابی خوارکننده (۱۰۲) پس چون گذاردید نماز را پس یاد کنید خدا را ایستاده و نشسته و افتاده بر پهلوهای خود پس چون آرامیدید پس بر پا بدارید نماز را بدرستی که نماز هست بر گروندگان واجبی وقت پدید کرده شده (۱۰۳) و سستی مکنید در طلب آن جماعت اگر هستید که آزار می‌کشید پس بدرستی که ایشان آزار می‌کشند هم چنان که آزار می‌کشید و امیدوار بود از خدا آنچه امید ندارند و باشد خدا دانای درست کردار (۱۰۴) بدرستی که ما فرو فرستادیم بتو کتاب را براستی تا حکم کنی میان مردمان بآنچه نمود بتو خدا و مباش مر خیانت‌کاران را دشمنی کننده (۱۰۵)و آمرزش خواه از خدا بدرستی که خدا باشد آمرزنده مهربان (۱۰۶) و مجادله مکن از آنها که خیانت می‌کنند بخودهاشان بدرستی که خدا دوست ندارد کسی را که باشد خیانت کننده گناهکار (۱۰۷) پنهان می‌دارند از مردمان و پنهان نمی‌دارند از خدا و او با ایشانست وقتی که در شب تدبیر می‌کنند آنچه را نمی‌پسندد از گفتار و باشد خدا بآنچه می‌کنند فرا رسنده (۱۰۸) اینک شما این گروهید که مجادله کردید از ایشان در زندگانی دنیا پس کیست که مجادله کند خدا را از ایشان روز رستخیز یا کیست که باشد بر ایشان کارگزار (۱۰۹) و کسی که کند بدی را یا ستم کند بر خود پس آمرزش طلبد از خدا می‌یابد خدا را آمرزنده مهربان (۱۱۰) و کسی که کسب کند گناه را پس کسب نمی‌کند آن را مگر بر خودش و باشد خدا دانای درست کردار (۱۱۱)
هوش مصنوعی: وقتی که در سفر هستید، هیچ گناهی بر شما نیست اگر در نماز کوتاهی کنید، به شرطی که از ترس دشمنی که کافر هستند، این کار را انجام دهید. اگر در میان آن‌ها باشید و نماز بخوانید، باید بخشی از آن‌ها با شما بایستند و سلاح‌هایشان را بردارند. وقتی که سجده کردند، باید از پشت شما باشند و گروه دیگری که نماز نخوانده‌اند، به شما بپیوندند و نماز را با شما به جا آورند و مراقب خود باشند. کافران آرزو دارند که شما بی‌احتیاط باشید تا بر شما حمله کنند. اگر شما از باران رنج ببرید یا بیمار باشید، جایز است که سلاح‌هایتان را کنار بگذارید و مراقب خود باشید، زیرا خدا برای کافران عذاب سختی فراهم کرده است. وقتی که نماز را خواندید، خدا را یاد کنید، چه ایستاده، نشسته یا دراز کشیده. پس از آرامش، نماز را به پا دارید، زیرا نماز بر مؤمنان در زمان‌های مشخص واجب است. در تلاش برای مقابله با دشمنان سستی نکنید، زیرا آن‌ها نیز همانند شما رنج می‌برند. شما باید از خدا امید داشته باشید به چیزهایی که آن‌ها ندارند و خدا به اعمال شما آگاه است. ما به تو کتاب فرستاده‌ایم تا بین مردم بر اساس آنچه که خدا به تو نشان داده قضاوت کنی و از دشمنی با خیانت‌کاران بپرهیزی. از خدا آمرزش بخواه، زیرا او آمرزنده و مهربان است. با افرادی که به خود خیانت می‌کنند، مجادله نکن؛ زیرا خدا کسی را که خیانت‌کار باشد دوست ندارد. آن‌ها آنچه را که نمی‌پسندند، در خفا با هم می‌گویند و خدا با آن‌هاست وقتی که در شب تدبیر می‌کنند. شما این گروه هستید که در دنیای فانی از آن‌ها مجادله کردید، پس در روز قیامت کیست که بتواند با خدا مجادله کند یا کارگزار آن‌ها باشد؟ اگر کسی بدی کند یا بر خود ظلمی کند، باید از خدا آمرزش بخواهد و او را آمرزنده و مهربان می‌یابد. و کسی که گناهی به دست آورد، تنها بر خود گناهکاری کرده است و خدا به اعمال بندگانش آگاه است.
« در سؤال قصر صلاة از خلیفه ثانی رضی اللّٰه تعالی عنه و جواب او »
هوش مصنوعی: در مورد سؤال درباره قصر نماز از خلیفه دوم، رضی الله عنه، و پاسخ او صحبت می‌شود.
چون سفر کردید بر روی زمین
بر شما نبود گناهی پس یقین
هوش مصنوعی: وقتی که به سفر می‌روید و در زمین حرکت می‌کنید، هیچ گناهی بر شما نیست، پس مطمئن باشید.
گر نماز خویش را سازید قصر
چار را بر رکعتین اعنی به حصر
هوش مصنوعی: اگر نماز خود را به شکل صحیح و مناسب انجام دهید، می‌توانید همچون یک قصر بزرگ در دو رکعت به انجام برسانید.
گر که ترسید از فساد مشرکان
با شما چون دشمنند ایشان عیان
هوش مصنوعی: اگر از فساد و خرابی مشرکان بترسید، باید بدانید که آن‌ها با شما همچون دشمنان خود رفتار می‌کنند و این موضوع کاملاً واضح است.
از خلیفه ثانی اخیار و ثقات
باز پرسیدند از قصر صلات
هوش مصنوعی: از خلیفه دوم مخصوصاً افراد خوب و معتمد درباره‌ی مکان نماز جماعت سوال کردند.
کز چه در اسلام گشت این حکم عام
زآنکه نبود خوفی اندر هر مقام
هوش مصنوعی: چرا در اسلام چنین قانونی وضع شده است، در حالی که در هر موقعیتی ترس و نگرانی وجود نداشت؟
گفت من هم داشتم زین ره عجب
باز جستم از رسول منتجب
هوش مصنوعی: او گفت: من نیز از این مسیر شگفتی‌هایی را تجربه کرده‌ام، اما از پیامبر منتخب فاصله گرفتم.
گفت این ص دقه است از حق بر عباد
شکر باید کرد زین فضل زیاد
هوش مصنوعی: گفت این نعمت بزرگ از طرف خداوند بر بندگانش است و باید به خاطر این فضل فراوان، شکرگزاری کرد.
چون تو باشی در میان مؤمنان
در سفر در وقت خوف از دشمنان
هوش مصنوعی: وقتی تو در جمع مؤمنان باشی و در زمان ترس از دشمنان سفر کنی، از امنیت و حمایت بیشتری برخوردار خواهی بود.
پس چو خواهی کرد اقامت در نماز
لشکر خود را دو قسم از حزم ساز
هوش مصنوعی: به هنگام اقامه نماز، جنگاوران خود را به دو گروه تقسیم کن تا با احتیاط بیشتری عمل کنند.
با تو باید ایستند از دو گروه
یک گروه در رکعتی راسخ چو کوه
هوش مصنوعی: باید در کنار تو بایستند دو دسته، یکی از آن‌ها استواری دارد مانند کوه در رکعتی از نماز.
وآن گروه دیگرت دارند پاس
تا گذاری رکعتی را بیهراس
هوش مصنوعی: آن گروه دیگر در حال مراقبت هستند تا بدون ترس رکعتی (نمازی) را به جا بیاورند.
رکعت دیگر درآیند از نیاز
آنکه او میداشت پاس اندر نماز
هوش مصنوعی: در رکعت دیگری، افرادی به درگاه خدا می‌آیند زیرا او در حال پاسخی به نیازهای آنها در نماز است.
مر مصلّی باید از خود بی درنگ
دور سازد در نماز آلات جنگ
هوش مصنوعی: انسان باید در هنگام نماز از هرگونه تنش و جنگ و جدال دوری کند و با آرامش و تمرکز به عبادت بپردازد.
وآن سلاحی که به حرب آید به کار
باز بربندند وقت کارزار
هوش مصنوعی: سلاحی که در جنگ به کار می‌آید، باید در زمان نبرد آماده باشد.
هم به وقت پاس با تیغ و سلاح
در کمین باشید و این باشد صلاح
هوش مصنوعی: در زمان‌های حساس، باید آماده و مراقب باشید و از ابزارهای مناسب برای حفاظت از خود استفاده کنید تا به درستی عمل کنید.
دوست می دارند کفار عنید
کز سلاح خود شما غافل شوید
هوش مصنوعی: دشمنان می‌کوشند تا شما را از توانایی و سلاح‌های خود غافل کنند.
وز متاع و از رخوت خود چنین
بر شما پس حمله آرند از کمین
هوش مصنوعی: از کالای خود و از کسالت و تنبلی‌ام، این‌گونه بر شما حمله می‌کنند و از کمین بیرون می‌آیند.
تا برند از حمله ای اموالتان
در کف آرند از تجرّی مالتان
هوش مصنوعی: تا زمانی که از حمله‌ای مال و اموال شما را از دست نبرند، شجاعت و جسارت شما را نیز از بین خواهند برد.
ور به رنج آیید از حمل سلاح
می نباشد بر شما جرم و جناح
هوش مصنوعی: اگر به زحمت بیفتید از حمل سلاح، بر شما هیچ عیب و نقصی نیست و این کار گناهی ندارد.
چونکه سنگین گردد آنها از مطر
یا کسی بیمار باشد هم دگر
هوش مصنوعی: زمانی که باران ببارد یا وقتی که کسی بیمار باشد، حال و هوای اطراف نیز تحت تأثیر قرار می‌گیرد.
گر که سازید آن سلاح از خود جدا
بر شما حق کرده آسان کارها
هوش مصنوعی: اگر سلاحتان را از خود جدا کنید، کارها بر شما آسان خواهد شد.
اسلحه گیرید با خود تا عدو
بر شما نارد هجوم از پشت و رو
هوش مصنوعی: سلاح را با خود آماده کنید تا دشمن از جلو و عقب به شما حمله نکند.
برحذر باشید یعنی روز و شب
تا که حق بر حفظتان سازد سبب
هوش مصنوعی: مواظب باشید، زیرا که همواره حق می‌تواند عاملی برای حفاظت شما ایجاد کند.
حق مهیّا کرده بهر کافران
مر عذابی کو دهد خواری به جان
هوش مصنوعی: خداوند برای کافران عذابی آماده کرده است که باعث خفت و رسوایی آن‌ها خواهد شد.
« در بیان فتوّت و مروّت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم »
هوش مصنوعی: موضوع در مورد ویژگی‌های فتوّت و مروّت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم است. فتوّت به معنای جوانمردی و شجاعت در رفتار و کردار، و مروّت به معنای انسانیت و اصول اخلاقی بالا است که در زندگی پیامبر تجلی یافته و به عنوان الگو برای پیروانش به شمار می‌رود. این ویژگی‌ها نشان‌دهنده‌ی تعهد پیامبر به ارزش‌های انسانی و اجتماعی و نحوه رفتار او با دیگران است.
باعث تنزیل این آیت شد این
که به جنگی رفت خیرالمرسلین
هوش مصنوعی: این آیه به دلیل این واقعه نازل شده است که بهترین پیامبران به جنگی رفت.
گشت اندر منزلی آن بحر نور
از پی کاری ز لشکرگاه دور
هوش مصنوعی: در مکانی دور از اردوگاه، نوری همچون دریا به دنبال انجام کاری حرکت کرد.
خواست گردد باز، سیلی از مطر
خاست پیش او که سد شد رهگذر
هوش مصنوعی: به خاطر خواسته‌اش، ناگهان باران شدیدی شروع به باریدن کرد و راه او را مسدود کرد.
گشت در پای درختی ساکن او
دید او را خیره مردی از عدو
هوش مصنوعی: نزدیک درختی، مردی بی‌حرکت را دید که به شدت به چیزی خیره شده بود، و او از دشمنان بود.
گفت، یارانْ احمد است این با نشان
میروم تا بکشم او را در مکان
هوش مصنوعی: گفت که این شخص احمد است و من با علامت‌های مشخصی می‌روم تا او را در آن مکان بکشیم.
تا خبر می شد رسول آمد برش
تیغ بکشید او ، زند تا بر سرش
هوش مصنوعی: هنگامی که خبر آمدن پیامبر رسید، او تیغ را برکشید و آن را بر سر او زد.
گفت کبود کز منت نک مانع است
گفت آن بیننده ای کو سامع است
هوش مصنوعی: کسی که به واقعیت‌ها توجه دارد، می‌گوید که موانع و مشکلات نمی‌توانند از محبت و لطف جلوگیری کنند. او به این نکته اشاره می‌کند که فقط کسانی که به درک عمیق‌تری می‌رسند، می‌توانند این محبت را بشنوند و درک کنند.
ناگهان لغزید و شد نقش زمین
تیغ او برداشت خیرالمرسلین
هوش مصنوعی: ناگهان او لغزید و به زمین افتاد، در این هنگام تیغ پیامبر (ص) را برداشت.
حمله بر وی کرد و گفتا گو که کیست
کز منت مانع شود گفتا که نیست
هوش مصنوعی: به او حمله کرد و گفت: "چه کسی است که بخواهد از نعمت ما جلوگیری کند؟" و جواب داد: "هیچ کس نیست."
گفت، برگو نک شهادت، گفت، لا
این نگویم لیک بندم عهدها
هوش مصنوعی: شخصی گفت که از شهادت خبر بده، اما او جواب داد که نه، این را نمی‌گویم، اما عهدهای خود را محکم می‌کنم.
تا که نکشم تیغ دیگر بر تو من
هم نگردم یار خصمت در فتن
هوش مصنوعی: تا زمانی که من بر تو شمشیر نکشم، حتی به دوست تو هم تبدیل نخواهم شد در شرایط سخت و آشفتگی.
تیغ خود بگرفت و رفت او تیز پی
گفت با قوم از جوانمردیِ وی
هوش مصنوعی: او شمشیرش را به دست گرفت و با سرعت روانه شد و به قومش گفت که از جوانمردی او صحبت کنند.
وجه دیگر آنکه روزی در قتال
با مخالف بود آن بحر نوال
هوش مصنوعی: روزی او در جنگ با دشمنان بود، همانند دریای نعمت‌ها و فراوانی.
ظهر شد وقت نماز آمد به پیش
کافران دیدند آن آداب و کیش
هوش مصنوعی: در میانه روز، زمان نماز فرا رسید و او به جمع کافران رفت و آیین و رفتار آنها را مشاهده کرد.
منتظر گشتند تا وقت سجود
آید و آرند بر وی حمله زود
هوش مصنوعی: منتظر ماندند تا زمان سجده فرا برسد و به او حمله کنند.
آمد این آیت که در اوقات رزم
با حذر باشید و حذر از روی حزم
هوش مصنوعی: این آیه به ما یادآوری می‌کند که در زمان‌های جنگ و مبارزه، باید با احتیاط عمل کنیم و از روی احتیاط و دقت تصمیم‌گیری کنیم.
چون نماز خوف را در رزم ها
باز بگذارید با آن حزم ها
هوش مصنوعی: در زمان جنگ و نبرد، باید نماز خوف را با دقت و احتیاط انجام دهید و آن را فراموش نکنید.
یاد حق باید کنید اندر حدود
بی تغافل در قیام و در قعود
هوش مصنوعی: در هر زمان و مکان، چه در حال ایستادن و چه در دراز کشیدن، باید به یاد خدا باشید و در این یاد، هیچگونه غفلت نداشته باشید.
هم به پهلوها که برگردید باز
در نیاز آیید با دانای راز
هوش مصنوعی: وقتی به اطراف خود نگریستید، دوباره به درون خود بازگردید و در جستجوی دانایی و حکمت باشید.
مطمئن گشتید چون از خوف باز
با شرایط کرد می باید نماز
هوش مصنوعی: شما وقتی از ترس فاصله گرفتید و شرایط مناسب را فراهم کردید، باید نماز را بخوانید.
کآن بود بر مؤمنین فرض تمام
اندر اوقات معیّن لاکلام
هوش مصنوعی: این چیزی است که بر مؤمنان در زمان‌های مشخص واجب است و نیازی به گفتگو درباره آن نیست.
ضعف و سستی می نورزید ای مهان
از جهاد و جستجوی کافران
هوش مصنوعی: ای مردان بزرگ، از ضعف و سستی پرهیز کنید و در برابر تلاش‌ها و جستجوهای کافران، ایستادگی کنید.
خواست پیغمبر پس از جنگ اُحد
تازد از دنبال با یا ران خود
هوش مصنوعی: پس از جنگ احد، پیامبر خواست که به دنبال یاران خود برود و آنها را تشویق کند تا به راهی که در پیش دارند، ادامه دهند.
تابعان بودند بعضی زخم دار
کاره از پی رفتن و از کارزار
هوش مصنوعی: برخی از پیروان زخمی و رنجور بودند که در تلاش برای ادامه مسیر و شرکت در نبرد بودند.
آمد این آیت که هستید از شما
خسته و مجروح اینسان از غزا
هوش مصنوعی: این آیه به ما می‌گوید که شما دچار رنج و خستگی شده‌اید و این وضعیت ناشی از سختی‌ها و جنگ‌هاست.
همچنین هستند ایشان دردمند
که شما هستید بر درد و گزند
هوش مصنوعی: همچنین افرادی در جامعه وجود دارند که مانند شما از درد و رنج رنج می‌کشند و با مشکلات مواجه هستند.
مر شما را لیک هست از حق امید
که نباشد کافران را آن پدید
هوش مصنوعی: شما امیدی از جانب حق دارید، اما کافران هیچ‌گاه از این امید برخوردار نخواهند بود.
یعنی از بعد شکست ، امید فتح
وز خدا در یوم دین، تأیید فتح
هوش مصنوعی: بعد از اینکه شکست خوردیم، امید به پیروزی دوباره ما را رها نمی‌کند و ما به کمک خدا در روزهای سخت ایمان داریم که پیروزی نصیب‌مان خواهد شد.
در دو عالم از حقید امیدوار
این رجاء نبود مر ایشان را به کار
هوش مصنوعی: در دو جهان، امیدواری به حق و حقیقت وجود دارد، اما این افراد (مقصود در بیت) را نمی‌شود به کار و تلاش و کوشش واداشت.
پس شما را میل بر حرب و قتال
بیش از ایشان بود باید بی سؤال
هوش مصنوعی: پس شما بیشتر از آن‌ها به جنگ و درگیری تمایل دارید، بنابراین نیازی به پرسش نیست.
حق بود دانا بر اعمال شما
امر و نهی اش راست بر حال شما
هوش مصنوعی: حق و حقیقت بر اساس اعمال شما حکم می‌کند و دستوراتش به درستی بر وضعیت شما تطبیق دارد.
حکم او یعنی به وفق حکمت است
موجب آسایش و امنیّت است
هوش مصنوعی: حکم او بر اساس حکمت اوست و باعث آرامش و امنیت می‌شود.
شرح این در سورة عمران گذشت
گر که خواهی سوی آن کن بازگشت
هوش مصنوعی: این موضوع در سوره آل عمران توضیح داده شده است؛ اگر مایل هستی، می‌توانی به آن بازگردی و مطالعه کنی.
ما فرستادیم قرآن را به حق
بر تو ای پیغمبر صاحب نَسق
هوش مصنوعی: ما قرآن را با حقیقت به تو، ای پیامبر، فرستادیم.
تا نمایی حکم بین مردمان
بر هر آنچه حق نمودت ره بر آن
هوش مصنوعی: برای اینکه بتوانی در میان مردم داوری کنی، باید بر اساس آنچه حق و درست به نظر می‌رسد، اقدام کنی.
پس مباش از غیرت دین ای رسول
یار خائن بهر کتمان فضول
هوش مصنوعی: ای پیامبر، به خاطر غیرت دین، نگذار دوستی های خائنانه باعث پنهان کردن حقایق شود.
می مکن مستور هیچ از خائنین
آن خیانت ها که باشد ننگ دین
هوش مصنوعی: مشروباتی که پنهان از خیانتکاران مصرف می‌شود، ننگی برای دین به حساب می‌آید.
بهر رفع ننگ از اسلامی ان
عیب خائن را همی خواهی نهان
هوش مصنوعی: برای از بین بردن ننگی که به اسلام نسبت داده شده، تو حتی عیب کسی که خیانت کرده را هم می‌خواهی پنهان کنی.
وآنگهی بر بیگناه آری عتاب
این نباشد در عدالت مستطاب
هوش مصنوعی: پس از آن، بر بیگناهی عتاب و سرزنش نکن، زیرا این کار با انصاف و عدالت سازگار نیست.
خواه آمرزش ز حق از هر قصور
زو طلب توفیق در کل امور
هوش مصنوعی: از خدا بخواه که در همه کارها موفقیت یابی و از او بخواه که ببخشد هر خطا و کمبودت را.
کوست آمرزندگار و مهربان
بر تمام خلقِ خویش، از انس و جان
هوش مصنوعی: خداوندی که مهربان و آمرزنده است بر تمام مخلوقاتش، از انسان‌ها گرفته تا جانوران.
بهر خائن خواه یعنی مغفرت
که دو عصیان کرده او بی معذرت
هوش مصنوعی: این بیت به این معناست که حتی برای شخص خیانتکار نیز باید طلب بخشش کرد، زیرا او دو بار خطا کرده و عذرخواهی نکرده است.
برده مال مسلمی را در مهم
دیگری را پس نموده متهم
هوش مصنوعی: اگر مالک مسلمانی در مورد اموالش به دیگران اتهام بزند یا به آن‌ها بی‌احترامی کند، ممکن است دیگران او را متهم کنند.
آمد این آیت ز بهر تُهمتی
بر یهودی در مقام سرقتی
هوش مصنوعی: این آیه به خاطر اتهامی که به یهودیان در زمینه سرقت زده شده، نازل شده است.
دزدیی شد، مسلمین دادند زود
نسبت آن را به مردی از یهود
هوش مصنوعی: یک دزد به سرقتی اقدام کرد و مسلمانان به سرعت او را به مردی از یهودی‌ها نسبت دادند.
آمد آن دعوی به سلطان عقول
آن یهودی شد معاقب از رسول
هوش مصنوعی: دعوی به سلطان عقول در اینجا به معنای طلب حق و برقراری عدالت است. یهودی که در این متن به او اشاره شده، پس از تلاش برای اثبات خودش و محاکمه ابراز عقایدش، از طرف پیامبر یا نمایندگان او دچار عواقب می‌شود. در اینجا، نتیجه‌گیری و عواقب به چالش‌های فکری و معنوی مرتبط است که به او تحمیل می‌شود.
تا مگر زآن فعل ناهنجار پست
می نیاید بر مسلمانان شکست
هوش مصنوعی: تا زمانی که از آن عمل نادرست و ناپسند خبری نباشد، شکست و ضرر به مسلمانان نخواهد رسید.
ای محمّ د(ص) کن تو حکم از روی عدل
نی که گردی منحرف از خوی عدل
هوش مصنوعی: ای محمد (ص)، تو باید بر اساس عدل و انصاف قضاوت کنی و نه به گونه‌ای که از اصول و ویژگی‌های عدل منحرف شوی.
یعنی از عدلی که آن شایع بود
کثرت شرم و حیا مانع شود
هوش مصنوعی: به این معناست که گاهی اوقات اعمال نیک و انصاف ممکن است به قدری رایج شود که انسان از شرم و حیای خود عقب‌نشینی کند.
چون تو داری شرح صدر و چشم باز
از چه پنهان می کنی در پرده راز
هوش مصنوعی: چون تو دارای دلی بزرگ و نگاهی روشن هستی، چرا حقیقت را در پوششی مخفی نگه می‌داری؟
نه خصومت کن به کس از مردمان
نزد حکم از جانب آن خائنا ن
هوش مصنوعی: با دیگران دشمنی نکن، زیرا در قضاوت باید از نظر و حکم آن خائن پرهیز کرد.
که به نفس خود به سوگند دروغ
خائنند آن شاهدان بیفروغ
هوش مصنوعی: آنانی که شاهدان بی‌نوری هستند، به نفس خود و به سوگند دروغ خیانت می‌کنند.
بر یهودی گشته بر ناحق گواه
که گنهکار است و بود او بی گناه
هوش مصنوعی: در میان قوم یهود، شخصی به ناحق شهادت داده می‌شود که گنهکار است، در حالی که او بی‌گناه است.
حق ندارد دوست خائن را به سِرّ
گر که باشد بر گناه خود مصِر
هوش مصنوعی: دوست خیانتکار حق ندارد از رازها باخبر شود، زیرا او بر گناه خود پافشاری می‌کند.
مختفی دارند از شرم و هراس
آن خیانت های بیّن را ز ناس
هوش مصنوعی: آنها به خاطر شرم و ترس، خیانت‌های آشکار خود را پنهان می‌کنند.
وز خدا پنهان ندارند آن گناه
گرچه هست اولی که پوشند از اِله
هوش مصنوعی: خدا را نمی‌توان از گناه پنهان کرد، هرچند کسانی که گناه می‌کنند، سعی دارند آن را از دیگران بپوشانند.
شرمشان باشد ز خلق ناتمام
نی از آن کو هست با ایشان مدام
هوش مصنوعی: آن‌ها از رفتار نادرست و کم‌حالی خود شرمنده‌اند، نه از کسی که دائماً در کنارشان است و موجب این شرمندگی می‌شود.
اوست مع با هر کسی در جهر و سِرّ
تا ندانی از او ست چیزی مستتر
هوش مصنوعی: او به همراه هر کس به صورتی آشکار و پنهان است، تا اینکه متوجه نشوی از او چه چیزهایی از سرّ و راز نهفته است.
از خدای راز دان اخفاء کنند
آن تدابیری که در شبها کنند
هوش مصنوعی: خداوند از رازهایی که در شب‌ها انجام می‌شود، آگاه است و این تدابیر را از دیگران مخفی نگه می‌دارد.
نیست حق راضی بر آن گفتارها
کز دروغ آرند بر کردارها
هوش مصنوعی: حق و حقیقت بر آن گفتارها راضی نیست که با دروغ به کردارها نسبت داده شوند.
که خورد گر طعمه سوگند دروغ
زو کند باور رسول با فروغ
هوش مصنوعی: اگر کسی با سوگند دروغ طعمه‌ای را بخورد، می‌تواند به راحتی پیامبر را با نور خود باور کند.
کوست مسلم وآن یهودی کافر است
قول او نزد پیمبر ابتر است
هوش مصنوعی: او مسلمان است و آن یهودی کافر. سخن آن یهودی در نزد پیامبر ارزشی ندارد.
هست بر اعمال ایشان حق محیط
غرقهاند اشیا ء در آن علم بسیط
هوش مصنوعی: اعمال انسان‌ها تحت نظر حق قرار دارد و همه چیز در علم بی‌پرانتش غوطه‌ور است.
پس شوید آگاه، قوم بی ظفر
که شمایید از گروهی بی خبر
هوش مصنوعی: پس هوشیار باشید، ای قوم ناکام، که شما از گروهی بی‌خبر هستید.
یعنی اهل جاهلیّت کاین چنین
در جدال آیید بهر خائنین
هوش مصنوعی: یعنی افرادی که در دوران جاهلیت زندگی می‌کنند، به خاطر افرادی که خیانت کرده‌اند، این‌گونه به جدل و نزاع می‌پردازند.
از پی رفع خیانت هایشان
مشتبه سازید تا بر هر کس آن
هوش مصنوعی: برای جلوگیری از خیانت‌هایشان، آن‌ها را به گونه‌ای فریب دهید که هر فردی به نظرات و اعمالشان شک کند.
این همه بهر حیات دنیوی است
پس کسی کو خصم حق گردید کیست
هوش مصنوعی: این همه تلاش و کوشش برای زندگی دنیا است، پس چه کسی است که بر ضد حق قرار گیرد؟
تا کند دفع خیانت از تمیز
هیچ از ایشان در مقام رستخیز
هوش مصنوعی: برای جلوگیری از خیانت و حفظ پاکی، هیچ‌گاه نباید در روز قیامت به کسی اعتماد کرد.
یا نگهبان کیست ایشان را به حشر
تا شود یار از عذاب روز نشر
هوش مصنوعی: نگهبان کیست که در روز قیامت از اینان محافظت کند، تا یاران از عذاب این روز نجات یابند؟
بعد از این توبیخشان پرورد گار
میکند بر توبه ها امیدوار
هوش مصنوعی: پس از این، پروردگار آنها را توبیخ می‌کند و بر توبه‌هایشان امیدوار می‌شود.
گوید آن کس کو به غیری یا به خود
می رساند ظلمی از کردار بد
هوش مصنوعی: آن کسی که به دیگران یا به خودش آسیب می‌زند به خاطر اعمال نادرستش، چنین می‌گوید.
پس نماید از حق آمرزش طلب
یابد آمرزنده حق را زآن سبب
هوش مصنوعی: از خداوند آمرزش بخواهید و بدانید که او بخشنده است؛ چون بخاطر همین موضوع است که شما می‌توانید از او آمرزش طلب کنید.
مهربان تر کیست بر خلق از خدا
توبه را فرموده اسباب رجا
هوش مصنوعی: کیست که نسبت به مخلوقات مهربان‌تر از خداوند باشد؟ اوست که برای بندگانش راه امید و توبه را فراهم کرده است.
گر کسی شد بر گناهی ملتزم
که کند زآن دیگری را متهم
هوش مصنوعی: اگر کسی بر گناهی ناهنجار مسئولیت بپذیرد، نباید دیگری را به خاطر آن گناه متهم کند.
خود کند، بر دیگری تهمت نهد
تا که خویش از ننگ فعل خود رهد
هوش مصنوعی: انسانی که خود مرتکب خطا شده، سعی می‌کند با قرار دادن تقصیر بر گردن دیگران، خود را از شرم و ننگ اقدام ناپسندش رهایی بخشد.
آن زیان بر وی رسد چون درخور است
ور کند بر کس تعدّ ی نادر است
هوش مصنوعی: زیان به کسی می‌رسد که شایسته‌اش باشد و اگر کسی به دیگران آسیب بزند، این امر نادر اتفاق می‌افتد.
حق بود دانا به سارق هم به حد
در مجازاتش حکیم از قطع ید
هوش مصنوعی: حق این است که آگاهی و دانش، هم به دزد و هم به اندازه‌ی مجازاتش از سوی حکیم در قطع دست او رعایت شود.