صفی علیشاه۲۰- آیات ۹۵ تا ۱۰۰
لاٰ یَسْتَوِی اَلْقٰاعِدُونَ مِنَ اَلْمُؤْمِنِینَ غَیْرُ أُولِی اَلضَّرَرِ وَ اَلْمُجٰاهِدُونَ فِی سَبِیلِ اَللّٰهِ بِأَمْوٰالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ فَضَّلَ اَللّٰهُ اَلْمُجٰاهِدِینَ بِأَمْوٰالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ عَلَی اَلْقٰاعِدِینَ دَرَجَةً وَ کُلاًّ وَعَدَ اَللّٰهُ اَلْحُسْنیٰ وَ فَضَّلَ اَللّٰهُ اَلْمُجٰاهِدِینَ عَلَی اَلْقٰاعِدِینَ أَجْراً عَظِیماً (۹۵) دَرَجٰاتٍ مِنْهُ وَ مَغْفِرَةً وَ رَحْمَةً وَ کٰانَ اَللّٰهُ غَفُوراً رَحِیماً (۹۶) إِنَّ اَلَّذِینَ تَوَفّٰاهُمُ اَلْمَلاٰئِکَةُ ظٰالِمِی أَنْفُسِهِمْ قٰالُوا فِیمَ کُنْتُمْ قٰالُوا کُنّٰا مُسْتَضْعَفِینَ فِی اَلْأَرْضِ قٰالُوا أَ لَمْ تَکُنْ أَرْضُ اَللّٰهِ وٰاسِعَةً فَتُهٰاجِرُوا فِیهٰا فَأُولٰئِکَ مَأْوٰاهُمْ جَهَنَّمُ وَ سٰاءَتْ مَصِیراً (۹۷) إِلاَّ اَلْمُسْتَضْعَفِینَ مِنَ اَلرِّجٰالِ وَ اَلنِّسٰاءِ وَ اَلْوِلْدٰانِ لاٰ یَسْتَطِیعُونَ حِیلَةً وَ لاٰ یَهْتَدُونَ سَبِیلاً (۹۸) فَأُولٰئِکَ عَسَی اَللّٰهُ أَنْ یَعْفُوَ عَنْهُمْ وَ کٰانَ اَللّٰهُ عَفُوًّا غَفُوراً (۹۹) وَ مَنْ یُهٰاجِرْ فِی سَبِیلِ اَللّٰهِ یَجِدْ فِی اَلْأَرْضِ مُرٰاغَماً کَثِیراً وَ سَعَةً وَ مَنْ یَخْرُجْ مِنْ بَیْتِهِ مُهٰاجِراً إِلَی اَللّٰهِ وَ رَسُولِهِ ثُمَّ یُدْرِکْهُ اَلْمَوْتُ فَقَدْ وَقَعَ أَجْرُهُ عَلَی اَللّٰهِ وَ کٰانَ اَللّٰهُ غَفُوراً رَحِیماً (۱۰۰)
برابر نیستند نشستگان از گروندگان غیر صاحبان رنج و جهادکنندگان در راه خدا بمالهای خود و جانهای خود زیادتی داد خدا جهادکنندگان را بمالهاشان و خودشان بر نشینندگان مرتبه و همه را وعده داد خدا به نیکی و زیادتی خدا جهادکنندگان را بر نشینندگان مزد بزرگ (۹۵) مرتبه‌های از او و آمرزشی و رحمتی و هست خدا آمرزنده مهربان (۹۶) بدرستی که آنان که می‌میراند ایشان را ملائکه ستمکاران بر خودهاشان گفتند در چه بودید گفتند بودیم ضعیفان در زمین گفتند آیا نبود زمین خدا فراخ پس هجرت می‌گزید در آن پس آن گروه جایگاهشان دوزخ است و بد است بازنگشت (۹۷) مگر عاجزان از مردان و زنان و فرزندانی که نتوانند چاره و نیابند راهی (۹۸) پس آنها شاید خدا که درگذراند از ایشان و باشد خدا درگذرنده آمرزنده (۹۹) و آنکه هجرت گزیند در راه خدا می‌یابد در زمین موضعهای بسیار و فراخی و آنکه بیرون رود از خانه‌اش مسافر بسوی خدا و رسولش پس دریابد او را مرگ پس بتحقیق لازم شد اجرش بر خدا و باشد خدا آمرزنده مهربان (۱۰۰)
نیست یکسان قاعدین و جاهدین
جز که صاحب رنجها از اهل دین
که به مال و نفس های خویشتن
هستشان تعظیم امر ذوالمنن
مر مجاهد را به مال و نفسشان
حق فزونی داد بر بنشستگان
پایه ای کآن نام نیک است و ظفر
مغفرتها کآید او را سر به سر
جمله را حق وعده داد از داوری
در دو عالم نیکویی و برتری
پس مجاهد را به قاعد فضلهاست
اجر او اعظم ز هر چیز از خداست
رتبه ها و پایه های بس بلند
رحمت و آمرزش بی چون و چند
بر گناهانشان خدا باشد غفور
هم ز شفقتشان فزاید بر اُجور
آن کسانی که ملایک ناگزیر
جانشان بگرفت در بدر کبیر
آن جماعت تارکین هجرتند
یار کفار از فساد نیّتند
کرده ظلم از تر ک آن هجرت به خود
بازگشتند از طریق معتمد
بهر یاریِ عدو از ضیق صدر
آمدند از مکه با ایشان به بدر
برگرفتند آن موکل های موت
جانشان در جهل پس گشتند فوت
گفت از توبیخ، ایشان را سروش
در چه بودید از فُتور عقل و هوش
نامتان را با که بنویسیم هان
ما به لوح از مشرکان و مؤمنان
پس بگفتند آنکه در ارض شریف
ما مگر بودیم نادار و ضعیف
باز گفتند ارض حق آیا نبود
بر شما واسع در اخراج و ورود
تا کنید از مکه هجرت اندر آن
همچو مردان حبش یا دیگران
پس بود این قوم را بی عذر جا
در جهنم جای بد بهر جزا
جز زن و مردی که بس مستضعفند
ز افتقار اندر زمینی واقفند
همچنین صِبیان بی تدبیر و فن
وآن ممالیکند گر دانی سخن
این سه ناچارند از صبر و سکون
هیچ نتوانند رفتن بر برون
نیست ایشان را توانایی به کار
تا کنند از خانه و مسکن فرار
راه نشناسند تا غایب شوند
پس ز بطحا خُفیه بر یثرب روند
پس ببخشد شاید ایشان را خدا
کو عفوّ است و غفور از هر خطا
هست مروی کاهل مکه بر رسول
اکثری را بود ایمان بی نکول
لیک بر هجرت نبدشان دست هم
چون به ترک هجرت آمد حکم ذم
گشت اندر مکه شایع این خبر
شد ملول آن کو بدش رنج از سفر
جندع ابن ضمره بد بیمار لیک
بود او را مال و هم اولاد نیک
گفت از مستضعفان من نیستم
که نمایم ترک هجرت بایستم
ترسم از آنکه رسد ناگه اجل
در توقف دین من یابد خلل
با همین بستر مرا بیرون برید
جانب یثرب زمین اکنون برید
پس ببردندش برون اولاد او
زآنکه می بودند بس منقاد او
گَرد موت اندر رهش بر رخ نشست
پس به دست دیگرش بنهاد دست
گفت یا رب این بود دست رسول
کن تو از من بیعت او را قبول
بر هر آنچه کرده بیعت با تو او
میکنم بیعت به وی بی گفتگو
پس گذشت از دار دنیا رو سفید
هم موحد، هم مهاجر، هم سعید
آمد این آیت ز باب اعتلا
کآن که هجرت کرد در راه خدا
پس به زعم قوم خود یابد یقین
موضع بسیار و نیکو در زمین
وسعتی در رزق او گردد پدید
وارهد از تنگی و رنج شدید
یا شود مستخلص از ضیق ضلال
بر هدایت های حق یابد مجال
وآنکه بیرون از سرای خویشتن
شد به هجر ت بر رضای ذوالمنن
هم به خاطر خواهی پیغمبرش
پیک موت آنگاه تازد بر سرش
کرده واجب اجر او با خود خدا
که غفور است و رحیم اندر جزا
۱۹- آیات ۹۲ تا ۹۴: وَ مٰا کٰانَ لِمُؤْمِنٍ أَنْ یَقْتُلَ مُؤْمِناً إِلاّٰ خَطَأً وَ مَنْ قَتَلَ مُؤْمِناً خَطَأً فَتَحْرِیرُ رَقَبَةٍ مُؤْمِنَةٍ وَ دِیَةٌ مُسَلَّمَةٌ إِلیٰ أَهْلِهِ إِلاّٰ أَنْ یَصَّدَّقُوا فَإِنْ کٰانَ مِنْ قَوْمٍ عَدُوٍّ لَکُمْ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَتَحْرِیرُ رَقَبَةٍ مُؤْمِنَةٍ وَ إِنْ کٰانَ مِنْ قَوْمٍ بَیْنَکُمْ وَ بَیْنَهُمْ مِیثٰاقٌ فَدِیَةٌ مُسَلَّمَةٌ إِلیٰ أَهْلِهِ وَ تَحْرِیرُ رَقَبَةٍ مُؤْمِنَةٍ فَمَنْ لَمْ یَجِدْ فَصِیٰامُ شَهْرَیْنِ مُتَتٰابِعَیْنِ تَوْبَةً مِنَ اَللّٰهِ وَ کٰانَ اَللّٰهُ عَلِیماً حَکِیماً (۹۲) وَ مَنْ یَقْتُلْ مُؤْمِناً مُتَعَمِّداً فَجَزٰاؤُهُ جَهَنَّمُ خٰالِداً فِیهٰا وَ غَضِبَ اَللّٰهُ عَلَیْهِ وَ لَعَنَهُ وَ أَعَدَّ لَهُ عَذٰاباً عَظِیماً (۹۳) یٰا أَیُّهَا اَلَّذِینَ آمَنُوا إِذٰا ضَرَبْتُمْ فِی سَبِیلِ اَللّٰهِ فَتَبَیَّنُوا وَ لاٰ تَقُولُوا لِمَنْ أَلْقیٰ إِلَیْکُمُ اَلسَّلاٰمَ لَسْتَ مُؤْمِناً تَبْتَغُونَ عَرَضَ اَلْحَیٰاةِ اَلدُّنْیٰا فَعِنْدَ اَللّٰهِ مَغٰانِمُ کَثِیرَةٌ کَذٰلِکَ کُنْتُمْ مِنْ قَبْلُ فَمَنَّ اَللّٰهُ عَلَیْکُمْ فَتَبَیَّنُوا إِنَّ اَللّٰهَ کٰانَ بِمٰا تَعْمَلُونَ خَبِیراً (۹۴)۲۱- آیات ۱۰۱ تا ۱۱۱: وَ إِذٰا ضَرَبْتُمْ فِی اَلْأَرْضِ فَلَیْسَ عَلَیْکُمْ جُنٰاحٌ أَنْ تَقْصُرُوا مِنَ اَلصَّلاٰةِ إِنْ خِفْتُمْ أَنْ یَفْتِنَکُمُ اَلَّذِینَ کَفَرُوا إِنَّ اَلْکٰافِرِینَ کٰانُوا لَکُمْ عَدُوًّا مُبِیناً (۱۰۱) وَ إِذٰا کُنْتَ فِیهِمْ فَأَقَمْتَ لَهُمُ اَلصَّلاٰةَ فَلْتَقُمْ طٰائِفَةٌ مِنْهُمْ مَعَکَ وَ لْیَأْخُذُوا أَسْلِحَتَهُمْ فَإِذٰا سَجَدُوا فَلْیَکُونُوا مِنْ وَرٰائِکُمْ وَ لْتَأْتِ طٰائِفَةٌ أُخْریٰ لَمْ یُصَلُّوا فَلْیُصَلُّوا مَعَکَ وَ لْیَأْخُذُوا حِذْرَهُمْ وَ أَسْلِحَتَهُمْ وَدَّ اَلَّذِینَ کَفَرُوا لَوْ تَغْفُلُونَ عَنْ أَسْلِحَتِکُمْ وَ أَمْتِعَتِکُمْ فَیَمِیلُونَ عَلَیْکُمْ مَیْلَةً وٰاحِدَةً وَ لاٰ جُنٰاحَ عَلَیْکُمْ إِنْ کٰانَ بِکُمْ أَذیً مِنْ مَطَرٍ أَوْ کُنْتُمْ مَرْضیٰ أَنْ تَضَعُوا أَسْلِحَتَکُمْ وَ خُذُوا حِذْرَکُمْ إِنَّ اَللّٰهَ أَعَدَّ لِلْکٰافِرِینَ عَذٰاباً مُهِیناً (۱۰۲) فَإِذٰا قَضَیْتُمُ اَلصَّلاٰةَ فَاذْکُرُوا اَللّٰهَ قِیٰاماً وَ قُعُوداً وَ عَلیٰ جُنُوبِکُمْ فَإِذَا اِطْمَأْنَنْتُمْ فَأَقِیمُوا اَلصَّلاٰةَ إِنَّ اَلصَّلاٰةَ کٰانَتْ عَلَی اَلْمُؤْمِنِینَ کِتٰاباً مَوْقُوتاً (۱۰۳) وَ لاٰ تَهِنُوا فِی اِبْتِغٰاءِ اَلْقَوْمِ إِنْ تَکُونُوا تَأْلَمُونَ فَإِنَّهُمْ یَأْلَمُونَ کَمٰا تَأْلَمُونَ وَ تَرْجُونَ مِنَ اَللّٰهِ مٰا لاٰ یَرْجُونَ وَ کٰانَ اَللّٰهُ عَلِیماً حَکِیماً (۱۰۴) إِنّٰا أَنْزَلْنٰا إِلَیْکَ اَلْکِتٰابَ بِالْحَقِّ لِتَحْکُمَ بَیْنَ اَلنّٰاسِ بِمٰا أَرٰاکَ اَللّٰهُ وَ لاٰ تَکُنْ لِلْخٰائِنِینَ خَصِیماً (۱۰۵) وَ اِسْتَغْفِرِ اَللّٰهَ إِنَّ اَللّٰهَ کٰانَ غَفُوراً رَحِیماً (۱۰۶) وَ لاٰ تُجٰادِلْ عَنِ اَلَّذِینَ یَخْتٰانُونَ أَنْفُسَهُمْ إِنَّ اَللّٰهَ لاٰ یُحِبُّ مَنْ کٰانَ خَوّٰاناً أَثِیماً (۱۰۷) یَسْتَخْفُونَ مِنَ اَلنّٰاسِ وَ لاٰ یَسْتَخْفُونَ مِنَ اَللّٰهِ وَ هُوَ مَعَهُمْ إِذْ یُبَیِّتُونَ مٰا لاٰ یَرْضیٰ مِنَ اَلْقَوْلِ وَ کٰانَ اَللّٰهُ بِمٰا یَعْمَلُونَ مُحِیطاً (۱۰۸) هٰا أَنْتُمْ هٰؤُلاٰءِ جٰادَلْتُمْ عَنْهُمْ فِی اَلْحَیٰاةِ اَلدُّنْیٰا فَمَنْ یُجٰادِلُ اَللّٰهَ عَنْهُمْ یَوْمَ اَلْقِیٰامَةِ أَمْ مَنْ یَکُونُ عَلَیْهِمْ وَکِیلاً (۱۰۹) وَ مَنْ یَعْمَلْ سُوءاً أَوْ یَظْلِمْ نَفْسَهُ ثُمَّ یَسْتَغْفِرِ اَللّٰهَ یَجِدِ اَللّٰهَ غَفُوراً رَحِیماً (۱۱۰) وَ مَنْ یَکْسِبْ إِثْماً فَإِنَّمٰا یَکْسِبُهُ عَلیٰ نَفْسِهِ وَ کٰانَ اَللّٰهُ عَلِیماً حَکِیماً (۱۱۱)
اطلاعات
وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: خانم مقصودی
* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.
برگردان به زبان ساده
لاٰ یَسْتَوِی اَلْقٰاعِدُونَ مِنَ اَلْمُؤْمِنِینَ غَیْرُ أُولِی اَلضَّرَرِ وَ اَلْمُجٰاهِدُونَ فِی سَبِیلِ اَللّٰهِ بِأَمْوٰالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ فَضَّلَ اَللّٰهُ اَلْمُجٰاهِدِینَ بِأَمْوٰالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ عَلَی اَلْقٰاعِدِینَ دَرَجَةً وَ کُلاًّ وَعَدَ اَللّٰهُ اَلْحُسْنیٰ وَ فَضَّلَ اَللّٰهُ اَلْمُجٰاهِدِینَ عَلَی اَلْقٰاعِدِینَ أَجْراً عَظِیماً (۹۵) دَرَجٰاتٍ مِنْهُ وَ مَغْفِرَةً وَ رَحْمَةً وَ کٰانَ اَللّٰهُ غَفُوراً رَحِیماً (۹۶) إِنَّ اَلَّذِینَ تَوَفّٰاهُمُ اَلْمَلاٰئِکَةُ ظٰالِمِی أَنْفُسِهِمْ قٰالُوا فِیمَ کُنْتُمْ قٰالُوا کُنّٰا مُسْتَضْعَفِینَ فِی اَلْأَرْضِ قٰالُوا أَ لَمْ تَکُنْ أَرْضُ اَللّٰهِ وٰاسِعَةً فَتُهٰاجِرُوا فِیهٰا فَأُولٰئِکَ مَأْوٰاهُمْ جَهَنَّمُ وَ سٰاءَتْ مَصِیراً (۹۷) إِلاَّ اَلْمُسْتَضْعَفِینَ مِنَ اَلرِّجٰالِ وَ اَلنِّسٰاءِ وَ اَلْوِلْدٰانِ لاٰ یَسْتَطِیعُونَ حِیلَةً وَ لاٰ یَهْتَدُونَ سَبِیلاً (۹۸) فَأُولٰئِکَ عَسَی اَللّٰهُ أَنْ یَعْفُوَ عَنْهُمْ وَ کٰانَ اَللّٰهُ عَفُوًّا غَفُوراً (۹۹) وَ مَنْ یُهٰاجِرْ فِی سَبِیلِ اَللّٰهِ یَجِدْ فِی اَلْأَرْضِ مُرٰاغَماً کَثِیراً وَ سَعَةً وَ مَنْ یَخْرُجْ مِنْ بَیْتِهِ مُهٰاجِراً إِلَی اَللّٰهِ وَ رَسُولِهِ ثُمَّ یُدْرِکْهُ اَلْمَوْتُ فَقَدْ وَقَعَ أَجْرُهُ عَلَی اَللّٰهِ وَ کٰانَ اَللّٰهُ غَفُوراً رَحِیماً (۱۰۰)
هوش مصنوعی: افراد مؤمن که در خانه نشسته‌اند و قادر به جهاد نیستند، با مجاهدان در راه خدا که دارایی‌ها و جانهای خود را به خطر می‌اندازند، برابر نیستند. خداوند مجاهدان را نسبت به قاعدین از درجات بالاتری برخوردار کرده و هردو گروه را به پاداش‌های نیک بشارت داده است. مجاهدان از نظر پاداش نزد خداوند در مقایسه با قاعدین، اجر عظیمی دارند و خداوند رحمت و مغفرت را برای آنها در نظر گرفته است.
زمانی که فرشتگان روح کسانی را که بر خود ظلم کرده‌اند بگیرند، از آنها می‌پرسند که در چه حالی بودند و آنها پاسخ می‌دهند که در زمین ضعیف و ناتوان بودند. فرشتگان می‌پرسند: آیا زمین خدا وسیع نبود تا در آن هجرت کنید؟ پس، سرنوشت این افراد جهنم خواهد بود که بد سرنوشتی است، مگر کسانی که مردان، زنان و کودکان ضعيفی هستند که توانایی تدبیر ندارند و راهی برای نجات نمی‌یابند. برای این افراد امید است که خداوند از آنها درگذرد، زیرا او بخشنده و مهربان است.
هر کس که در راه خدا هجرت کند، در زمین، فرصت‌های زیاد و وسعت می‌یابد. و اگر کسی از خانه‌اش به قصد هجرت به سوی خدا و پیامبرش بیرون برود و در این حال بمیرد، پاداش او بر عهده خدا خواهد بود، زیرا او بخشنده و مهربان است.
برابر نیستند نشستگان از گروندگان غیر صاحبان رنج و جهادکنندگان در راه خدا بمالهای خود و جانهای خود زیادتی داد خدا جهادکنندگان را بمالهاشان و خودشان بر نشینندگان مرتبه و همه را وعده داد خدا به نیکی و زیادتی خدا جهادکنندگان را بر نشینندگان مزد بزرگ (۹۵) مرتبه‌های از او و آمرزشی و رحمتی و هست خدا آمرزنده مهربان (۹۶) بدرستی که آنان که می‌میراند ایشان را ملائکه ستمکاران بر خودهاشان گفتند در چه بودید گفتند بودیم ضعیفان در زمین گفتند آیا نبود زمین خدا فراخ پس هجرت می‌گزید در آن پس آن گروه جایگاهشان دوزخ است و بد است بازنگشت (۹۷) مگر عاجزان از مردان و زنان و فرزندانی که نتوانند چاره و نیابند راهی (۹۸) پس آنها شاید خدا که درگذراند از ایشان و باشد خدا درگذرنده آمرزنده (۹۹) و آنکه هجرت گزیند در راه خدا می‌یابد در زمین موضعهای بسیار و فراخی و آنکه بیرون رود از خانه‌اش مسافر بسوی خدا و رسولش پس دریابد او را مرگ پس بتحقیق لازم شد اجرش بر خدا و باشد خدا آمرزنده مهربان (۱۰۰)
هوش مصنوعی: نشستگان و کسانی که جهاد در راه خدا را رها کرده‌اند، به هیچ وجه با مجاهدان که جان و مالشان را فدای خدا کرده‌اند، برابر نیستند. خداوند به مجاهدان بیشتر از دیگران پاداش می‌دهد و برای همه وعده نیکی را داده است. البته، مجاهدان در رتبه و مقام بالاتری قرار دارند و خداوند برای آنان آمرزش و رحمت قرار داده است.
به راستی، وقتی فرشتگان جان افرادی را بگیرند که خود بر خویش ستم کرده‌اند، از آنها می‌پرسند که چه وضعی داشتید و آنها پاسخ می‌دهند که در زمین ضعیف بودند. فرشتگان می‌پرسند آیا زمین خدا وسیع نبود تا هجرت کنید؟ این افراد، جایگاهشان جهنم است و چه بد جایی است.
مگر کسانی که از مردان و زنان و فرزندانی ضعیف هستند و توانایی حرکت و هجرت ندارند. شاید خداوند به آنان ببخشاید زیرا خداوند آمرزنده و مهربان است. همچنین، آنکه هجرت کند در راه خدا، در زمین فرصت‌های زیادی خواهد یافت و اگر کسی از خانه‌اش به سوی خدا و پیامبرش برود و در این مسیر بمیرد، پاداش او بر عهده خداست و خداوند آمرزنده و مهربان خواهد بود.
نیست یکسان قاعدین و جاهدین
جز که صاحب رنجها از اهل دین
هوش مصنوعی: در اینجا بیان می‌شود که افرادی که در دین و جهاد تلاش می‌کنند، با یکدیگر تفاوت دارند. تنها چیزی که میان آنها مشترک است، این است که کسی که سختی‌ها و رنجها را تحمل می‌کند، به یقین از اهل ایمان و دین است.
که به مال و نفس های خویشتن
هستشان تعظیم امر ذوالمنن
هوش مصنوعی: به این معناست که افراد باید به خداوند بزرگ و نعمت‌های او احترام بگذارند و در برابر مال و جان خود تواضع داشته باشند.
مر مجاهد را به مال و نفسشان
حق فزونی داد بر بنشستگان
هوش مصنوعی: سختکوشان را به خاطر تلاش و فداکاری‌شان بر سایرین برتری بیشتری داده‌اند.
پایه ای کآن نام نیک است و ظفر
مغفرتها کآید او را سر به سر
هوش مصنوعی: پایه ای که نامش نیکو و پیروزی آفرین است، در نهایت برتری و مقام می‌تواند به او دست یابد.
جمله را حق وعده داد از داوری
در دو عالم نیکویی و برتری
هوش مصنوعی: خداوند به همه وعده داده است که در قضاوتش در این دنیا و آن دنیا، انصاف و برتری را نشان خواهد داد.
پس مجاهد را به قاعد فضلهاست
اجر او اعظم ز هر چیز از خداست
هوش مصنوعی: پس پاداش مجاهد به سبب فضل و رحمت الهی، از هر چیز دیگر بزرگ‌تر است.
رتبه ها و پایه های بس بلند
رحمت و آمرزش بی چون و چند
هوش مصنوعی: مراتب و درجات بسیار بالای رحمت و بخشش بی‌قید و شرط وجود دارد.
بر گناهانشان خدا باشد غفور
هم ز شفقتشان فزاید بر اُجور
هوش مصنوعی: خداوند بر گناهان بندگانش می‌بخشاید و از روی محبتش بر پاداش‌های خیر آنها می‌افزاید.
آن کسانی که ملایک ناگزیر
جانشان بگرفت در بدر کبیر
هوش مصنوعی: افرادی که فرشتگان به ناچار جانشان را در جنگ بدر گرفتند.
آن جماعت تارکین هجرتند
یار کفار از فساد نیّتند
هوش مصنوعی: آن گروه کسانی که از هجرت و دوری انتخاب کرده‌اند، دوستان کافران هستند و نیت آنها در این کار فاسد است.
کرده ظلم از تر ک آن هجرت به خود
بازگشتند از طریق معتمد
هوش مصنوعی: از ظلمی که به او شده، به یاد گذشته و هجرتش افتاده و اکنون به سمت راهی مطمئن و اعتمادآور برمی‌گردد.
بهر یاریِ عدو از ضیق صدر
آمدند از مکه با ایشان به بدر
هوش مصنوعی: برای کمک به دشمن، آنها از مکه به سمت بدر آمدند و این کار را با دل تنگی انجام دادند.
برگرفتند آن موکل های موت
جانشان در جهل پس گشتند فوت
هوش مصنوعی: موکل‌های مرگ جانشان را در جهل گرفتند و به این ترتیب از دست رفتند.
گفت از توبیخ، ایشان را سروش
در چه بودید از فُتور عقل و هوش
هوش مصنوعی: او از نداشتن عقل و درک در میان آنها (ایشان) به شدت انتقاد می‌کند و می‌پرسد که شما چگونه می‌توانید به این حالت دچار شده‌اید.
نامتان را با که بنویسیم هان
ما به لوح از مشرکان و مؤمنان
هوش مصنوعی: نام شما را با چه کسی بنویسیم؟ ما نام شما را بر لوحی خواهیم نوشت که متعلق به کافران و مؤمنان است.
پس بگفتند آنکه در ارض شریف
ما مگر بودیم نادار و ضعیف
هوش مصنوعی: پس گفتند کسانی که در سرزمین با ارزش ما بودند، مگر ما بی‌پول و ضعیف نبودیم؟
باز گفتند ارض حق آیا نبود
بر شما واسع در اخراج و ورود
هوش مصنوعی: گفتند آیا زمین حق به اندازه‌ای برای شما وجود نداشت تا بتوانید به راحتی وارد و خارج شوید؟
تا کنید از مکه هجرت اندر آن
همچو مردان حبش یا دیگران
هوش مصنوعی: برای اینکه از مکه هجرت کنید، باید مثل مردان حبش و دیگران عمل کنید.
پس بود این قوم را بی عذر جا
در جهنم جای بد بهر جزا
هوش مصنوعی: این افراد بدون هیچ بهانه‌ای مستحق عذاب و punishment در جهنم هستند و به طور حتم باید در آنجا عذاب ببیند.
جز زن و مردی که بس مستضعفند
ز افتقار اندر زمینی واقفند
هوش مصنوعی: فقط زن و مردانی که به شدت در مضیقه هستند، از فقر و نیازمندی خود در این دنیا آگاهند.
همچنین صِبیان بی تدبیر و فن
وآن ممالیکند گر دانی سخن
هوش مصنوعی: بچه‌های نادان و بی‌تجربه، مانند آن کشورها هستند که اگر بدانی چگونه باید با آنها صحبت کرد.
این سه ناچارند از صبر و سکون
هیچ نتوانند رفتن بر برون
هوش مصنوعی: این سه چیز، یعنی صبر، سکون و تحمل، نمی‌توانند از حالت خود خارج شوند و هرگز نمی‌توانند به سوی خارج حرکت کنند.
نیست ایشان را توانایی به کار
تا کنند از خانه و مسکن فرار
هوش مصنوعی: آنها توانایی لازم برای انجام کاری ندارند که بتوانند از خانه و محل زندگی‌شان فرار کنند.
راه نشناسند تا غایب شوند
پس ز بطحا خُفیه بر یثرب روند
هوش مصنوعی: اگر کسی راه را نشناسد، ممکن است گم شود و به همین دلیل از سرزمین بطحا به صورت مخفیانه به یثرب می‌روند.
پس ببخشد شاید ایشان را خدا
کو عفوّ است و غفور از هر خطا
هوش مصنوعی: پس شاید خداوند ایشان را ببخشاید، چرا که او بسیار بخشنده و رحیم است و از هر اشتباهی در گذر است.
هست مروی کاهل مکه بر رسول
اکثری را بود ایمان بی نکول
هوش مصنوعی: مردی از مکه که تنبل است، در برابر پیامبر قرار دارد و بسیاری از مردم به او ایمان دارند؛ ایمانی که بدون شک و تردید است.
لیک بر هجرت نبدشان دست هم
چون به ترک هجرت آمد حکم ذم
هوش مصنوعی: اما در مورد هجرت، آنان نتوانستند دست از آن بردارند. همچنان که در ترک هجرت، حکم و گفته منفی وجود دارد.
گشت اندر مکه شایع این خبر
شد ملول آن کو بدش رنج از سفر
هوش مصنوعی: خبر در مکه پخش شد که کسی از سفر خسته و ناراحت شده است.
جندع ابن ضمره بد بیمار لیک
بود او را مال و هم اولاد نیک
هوش مصنوعی: جندع ابن ضمره فردی بیمار است، اما در عوض دارایی و فرزندان خوبی دارد.
گفت از مستضعفان من نیستم
که نمایم ترک هجرت بایستم
هوش مصنوعی: می‌گوید من از کسانی نیستم که به خاطر مشکلات و سختی‌ها از هجرت و حرکت به جلو دست بکشم و سکوت کنم.
ترسم از آنکه رسد ناگه اجل
در توقف دین من یابد خلل
هوش مصنوعی: من نگرانم که ناگهان مرگ به سراغم بیاید و در این حالت ایمانم آسیب ببیند.
با همین بستر مرا بیرون برید
جانب یثرب زمین اکنون برید
هوش مصنوعی: با همین زادگاه و محیطی که دارم، مرا به سوی یثرب ببر و از اینجا جدا کن.
پس ببردندش برون اولاد او
زآنکه می بودند بس منقاد او
هوش مصنوعی: آنها او را بیرون بردند و فرزندانش را به این دلیل که همیشه به فرمان او گوش می‌دادند.
گَرد موت اندر رهش بر رخ نشست
پس به دست دیگرش بنهاد دست
هوش مصنوعی: غبار مرگ بر چهره‌اش نشسته و او با دستی دیگر بر صورتش دست گذاشته است.
گفت یا رب این بود دست رسول
کن تو از من بیعت او را قبول
هوش مصنوعی: ای پروردگار، آیا این بود که دست پیامبرت را بگیری و بیعت او را از من بپذیری؟
بر هر آنچه کرده بیعت با تو او
میکنم بیعت به وی بی گفتگو
هوش مصنوعی: هر چیزی را که او با تو پیمان بسته، من نیز بدون هیچ سخنی به او پیمان می‌بندم.
پس گذشت از دار دنیا رو سفید
هم موحد، هم مهاجر، هم سعید
هوش مصنوعی: بعد از گذر از دنیا، او فردی با ویژگی‌های موجه، مهاجر و خوشبخت خواهد بود.
آمد این آیت ز باب اعتلا
کآن که هجرت کرد در راه خدا
هوش مصنوعی: این آیه از سوی خداوند نازل شده که هر کسی که در راه خداوند هجرت کند، به مقام عالی و بزرگی خواهد رسید.
پس به زعم قوم خود یابد یقین
موضع بسیار و نیکو در زمین
هوش مصنوعی: بنابراین با تصور و باور مردم، او در زمین جایگاهی مطمئن و بهتر پیدا می‌کند.
وسعتی در رزق او گردد پدید
وارهد از تنگی و رنج شدید
هوش مصنوعی: در زندگی، با فراهم شدن امکانات و برطرف شدن مشکلات، فرد می‌تواند به آرامش و شادی بیشتری دست پیدا کند.
یا شود مستخلص از ضیق ضلال
بر هدایت های حق یابد مجال
هوش مصنوعی: شاید کسی از تنگی گمراهی رهایی یابد و فرصت پیدا کند تا به هدایت‌های حقیقی دسترسی پیدا کند.
وآنکه بیرون از سرای خویشتن
شد به هجر ت بر رضای ذوالمنن
هوش مصنوعی: کسی که از خانه و دیار خود دور شده است، در جدایی تو، به خواست و رضا و نعمت‌های خداوند راضی شده است.
هم به خاطر خواهی پیغمبرش
پیک موت آنگاه تازد بر سرش
هوش مصنوعی: به خاطر محبت و ارادتی که به پیامبر دارد، در آن زمان درد و بلایی بر سرش نازل می‌شود.
کرده واجب اجر او با خود خدا
که غفور است و رحیم اندر جزا
هوش مصنوعی: کسی که کار نیک انجام می‌دهد، به زودی پاداشش را با خدا خواهد گرفت؛ چرا که خداوند بخشنده و مهربان است و در عوض کارهای نیک جزا می‌دهد.