گنجور

۱۷- آیات ۸۴ تا ۸۶

فَقٰاتِلْ فِی سَبِیلِ اَللّٰهِ لاٰ تُکَلَّفُ إِلاّٰ نَفْسَکَ وَ حَرِّضِ اَلْمُؤْمِنِینَ عَسَی اَللّٰهُ أَنْ یَکُفَّ بَأْسَ اَلَّذِینَ کَفَرُوا وَ اَللّٰهُ أَشَدُّ بَأْساً وَ أَشَدُّ تَنْکِیلاً (۸۴) مَنْ یَشْفَعْ شَفٰاعَةً حَسَنَةً یَکُنْ لَهُ نَصِیبٌ مِنْهٰا وَ مَنْ یَشْفَعْ شَفٰاعَةً سَیِّئَةً یَکُنْ لَهُ کِفْلٌ مِنْهٰا وَ کٰانَ اَللّٰهُ عَلیٰ کُلِّ شَیْ‌ءٍ مُقِیتاً (۸۵) وَ إِذٰا حُیِّیتُمْ بِتَحِیَّةٍ فَحَیُّوا بِأَحْسَنَ مِنْهٰا أَوْ رُدُّوهٰا إِنَّ اَللّٰهَ کٰانَ عَلیٰ کُلِّ شَیْ‌ءٍ حَسِیباً (۸۶)

پس کارزار کنید در راه خدا تکلیف کرده نمی‌شود مگر نفست و ترغیب کن مؤمنان را شاید خدا که باز دارد آسیب آنان را که کافر شدند و خدا سخت‌تر است در آسیب و سخت‌تر است در عقوبت کردن (۸۴) هر که درخواست کرد درخواستی خوب می‌باشد مر او را بهرۀ از آن و هر که درخواست می‌کند درخواستنی بد می‌باشد مر او را بهره از آن و باشد خدا بر همه چیزی نگهبان (۸۵) و چون تحیت داده می‌شوید تحیتی پس تحیت دهید بخوبتر از آن یا ردّ کنید همان را بدرستی که خدا باشد بر همه چیزی محاسب (۸۶)

پس تو را در راه حق با اختیار
فرض باشد تا نمایی کارزار
از مدینه آن رسول ذو فنون
چون به جنگ بدر صغری شد برون
مردی از ایشان که نامش بد نُعیم
داد مردم را ز جِیش خصم بیم
می شدند اصحاب کاره از جهاد
آمد این آیت پس از ربّ العباد
که نباشد هیچت ار هم عون و یار
خود تو تنها رو به سوی کارزار
نیست غیر از نفس تو با عزم جزم
مر مکلف بر جهاد خصم و رزم
هر کسی یعنی به نفس خود عیان
شد مکلف نی به نفس دیگران
گر که باشی نکته فهم آن شاه فرد
دانی از چه خوانده فردت بر نبرد
لفظ مفرد بس در این آیت بجاست
خود چو هر نفسی مکلف بر غزاست
برخلاف نفس خود تو قادری
نی به نفس غیر گرچه قاهری
نفس، یک تن کُشت و آن یک حیدر است
ور کُشد هم دیگری زآن جوهر است
پس نمایند ار تخلّف از جهاد
رو تو تنها ای پیمبر ز اعتماد
زآن مشو غمگین که حقت یاور است
با تو می باشد ظفر وین اظهر است
زآنکه چون حق یار کس شد در نبرد
غالب است او همچو گردونی به گرد
دیده افزون نصرت حق را صفی
زآن بر او این رمز نبود مختفی
بر تو لب بندم نگویم زآن یکی
چون نپندارم که تند و زیرکی
پس تو سبقت گیر ای فخر عباد
بر قتال مشرکین و بر جهاد
هم نما ترغیب یاران بر قتال
لیک نی تکلیف کآیند از ملال
باز دارد شاید از اسلامیان
حق تعالی کارزار کافران
افکند در قلب ایشان واهمه
واهِلند از ترس شدت ها همه
اوست در بأس از خلایق بس اشد
هم به تعذ یب و عقوبت بهر حد
همچنان که شد ابوسفیان مخوف
روز جنگ بدر و هم پنهان به جوف
هیبت حق در میان لشکرش
ساخت پنهان کرد هارب یک سرش
سطوت شیر خدا اندر نبرد
می فزودش هر زمان بر خوف و درد
هر که خواهد خواستی بر کس نکو
هست زآن خواهش نصیبی بهر او
از کسی یعنی شود دفع ضرر
یا رسد نفعی به شخصی در اثر
ور کسی خواهد بدی از بهر کس
می برد خود بهره زآن مقصود و بس
خواهی ار نیکی به کس نیکی بری
خواهی ار بد رنج و تاریکی بری
هر کسی از خوان حق روزی خورد
آنکه نیکی خواست فیروزی برد
حق بود بر جملۀ اشیاء مقِیت
وآنکه بخشد قوت باشد با مقِیت
بود احمد(ص) بر خلایق نیک خواه
قوت زآن میخورد از خوان اِله
نی از آنکه عامه را باشد نصیب
بل ز خوانی که بود خاص حبیب
بر دعای مؤمنان می داشت جد
هم به دفع ضرّ ایشان مستعد
زآن مصمّم بود و ساعی بر جهاد
زآنکه می دید اندر آن نفع عباد
صاحبی را گر بخوانی بر جهاد
بهر او خواهی یقین خیری زیاد
زآن پیمبر مؤمنان را بر قتال
خواند تا یابند خیر از ذوالجلال
۱۶- آیات ۸۱ تا ۸۳: وَ یَقُولُونَ طٰاعَةٌ فَإِذٰا بَرَزُوا مِنْ عِنْدِکَ بَیَّتَ طٰائِفَةٌ مِنْهُمْ غَیْرَ اَلَّذِی تَقُولُ وَ اَللّٰهُ یَکْتُبُ مٰا یُبَیِّتُونَ فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ وَ تَوَکَّلْ عَلَی اَللّٰهِ وَ کَفیٰ بِاللّٰهِ وَکِیلاً (۸۱) أَ فَلاٰ یَتَدَبَّرُونَ اَلْقُرْآنَ وَ لَوْ کٰانَ مِنْ عِنْدِ غَیْرِ اَللّٰهِ لَوَجَدُوا فِیهِ اِخْتِلاٰفاً کَثِیراً (۸۲) وَ إِذٰا جٰاءَهُمْ أَمْرٌ مِنَ اَلْأَمْنِ أَوِ اَلْخَوْفِ أَذٰاعُوا بِهِ وَ لَوْ رَدُّوهُ إِلَی اَلرَّسُولِ وَ إِلیٰ أُولِی اَلْأَمْرِ مِنْهُمْ لَعَلِمَهُ اَلَّذِینَ یَسْتَنْبِطُونَهُ مِنْهُمْ وَ لَوْ لاٰ فَضْلُ اَللّٰهِ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَتُهُ لاَتَّبَعْتُمُ اَلشَّیْطٰانَ إِلاّٰ قَلِیلاً (۸۳)۱۸- آیات ۸۷ تا ۹۱: اَللّٰهُ لاٰ إِلٰهَ إِلاّٰ هُوَ لَیَجْمَعَنَّکُمْ إِلیٰ یَوْمِ اَلْقِیٰامَةِ لاٰ رَیْبَ فِیهِ وَ مَنْ أَصْدَقُ مِنَ اَللّٰهِ حَدِیثاً (۸۷) فَمٰا لَکُمْ فِی اَلْمُنٰافِقِینَ فِئَتَیْنِ وَ اَللّٰهُ أَرْکَسَهُمْ بِمٰا کَسَبُوا أَ تُرِیدُونَ أَنْ تَهْدُوا مَنْ أَضَلَّ اَللّٰهُ وَ مَنْ یُضْلِلِ اَللّٰهُ فَلَنْ تَجِدَ لَهُ سَبِیلاً (۸۸) وَدُّوا لَوْ تَکْفُرُونَ کَمٰا کَفَرُوا فَتَکُونُونَ سَوٰاءً فَلاٰ تَتَّخِذُوا مِنْهُمْ أَوْلِیٰاءَ حَتّٰی یُهٰاجِرُوا فِی سَبِیلِ اَللّٰهِ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَخُذُوهُمْ وَ اُقْتُلُوهُمْ حَیْثُ وَجَدْتُمُوهُمْ وَ لاٰ تَتَّخِذُوا مِنْهُمْ وَلِیًّا وَ لاٰ نَصِیراً (۸۹) إِلاَّ اَلَّذِینَ یَصِلُونَ إِلیٰ قَوْمٍ بَیْنَکُمْ وَ بَیْنَهُمْ مِیثٰاقٌ أَوْ جٰاؤُکُمْ حَصِرَتْ صُدُورُهُمْ أَنْ یُقٰاتِلُوکُمْ أَوْ یُقٰاتِلُوا قَوْمَهُمْ وَ لَوْ شٰاءَ اَللّٰهُ لَسَلَّطَهُمْ عَلَیْکُمْ فَلَقٰاتَلُوکُمْ فَإِنِ اِعْتَزَلُوکُمْ فَلَمْ یُقٰاتِلُوکُمْ وَ أَلْقَوْا إِلَیْکُمُ اَلسَّلَمَ فَمٰا جَعَلَ اَللّٰهُ لَکُمْ عَلَیْهِمْ سَبِیلاً (۹۰) سَتَجِدُونَ آخَرِینَ یُرِیدُونَ أَنْ یَأْمَنُوکُمْ وَ یَأْمَنُوا قَوْمَهُمْ کُلَّمٰا رُدُّوا إِلَی اَلْفِتْنَةِ أُرْکِسُوا فِیهٰا فَإِنْ لَمْ یَعْتَزِلُوکُمْ وَ یُلْقُوا إِلَیْکُمُ اَلسَّلَمَ وَ یَکُفُّوا أَیْدِیَهُمْ فَخُذُوهُمْ وَ اُقْتُلُوهُمْ حَیْثُ ثَقِفْتُمُوهُمْ وَ أُولٰئِکُمْ جَعَلْنٰا لَکُمْ عَلَیْهِمْ سُلْطٰاناً مُبِیناً (۹۱)

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: خانم مقصودی

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

فَقٰاتِلْ فِی سَبِیلِ اَللّٰهِ لاٰ تُکَلَّفُ إِلاّٰ نَفْسَکَ وَ حَرِّضِ اَلْمُؤْمِنِینَ عَسَی اَللّٰهُ أَنْ یَکُفَّ بَأْسَ اَلَّذِینَ کَفَرُوا وَ اَللّٰهُ أَشَدُّ بَأْساً وَ أَشَدُّ تَنْکِیلاً (۸۴) مَنْ یَشْفَعْ شَفٰاعَةً حَسَنَةً یَکُنْ لَهُ نَصِیبٌ مِنْهٰا وَ مَنْ یَشْفَعْ شَفٰاعَةً سَیِّئَةً یَکُنْ لَهُ کِفْلٌ مِنْهٰا وَ کٰانَ اَللّٰهُ عَلیٰ کُلِّ شَیْ‌ءٍ مُقِیتاً (۸۵) وَ إِذٰا حُیِّیتُمْ بِتَحِیَّةٍ فَحَیُّوا بِأَحْسَنَ مِنْهٰا أَوْ رُدُّوهٰا إِنَّ اَللّٰهَ کٰانَ عَلیٰ کُلِّ شَیْ‌ءٍ حَسِیباً (۸۶)
هوش مصنوعی: پس در راه خدا به جهاد بپردازید؛ تنها خودتان مسئول هستید و مؤمنان را تشویق کنید. امید است خداوند قدرت دشمنان کافر را کاهش دهد، چرا که خداوند سخت‌تر و عذابش شدیدتر است. هر کس شفاعت خوبی کند، بهره‌ای از آن خواهد داشت و هر کس شفاعت بدی کند، دچار عواقب آن خواهد شد و خداوند بر همه چیز تواناست. و وقتی شما با سلامی مورد استقبال قرار می‌گیرید، با سلامی بهتر از آن پاسخ دهید یا مشابه آن را بگویید. خداوند بر همه چیز حسابرس است.
پس کارزار کنید در راه خدا تکلیف کرده نمی‌شود مگر نفست و ترغیب کن مؤمنان را شاید خدا که باز دارد آسیب آنان را که کافر شدند و خدا سخت‌تر است در آسیب و سخت‌تر است در عقوبت کردن (۸۴) هر که درخواست کرد درخواستی خوب می‌باشد مر او را بهرۀ از آن و هر که درخواست می‌کند درخواستنی بد می‌باشد مر او را بهره از آن و باشد خدا بر همه چیزی نگهبان (۸۵) و چون تحیت داده می‌شوید تحیتی پس تحیت دهید بخوبتر از آن یا ردّ کنید همان را بدرستی که خدا باشد بر همه چیزی محاسب (۸۶)
هوش مصنوعی: در راه خدا فعالیت کنید، زیرا وظیفه‌ای که بر عهده دارید، تنها مربوط به خودتان است و مؤمنان را تشویق کنید شاید خدا از آسیب آنها که کافر شده‌اند، جلوگیری کند؛ چرا که عذاب خدا شدیدتر و سخت‌تر است. هر کسی که چیزی درخواست کند، درخواستش خوب باشد، از آن بهره‌مند خواهد شد و هر که درخواست بدی کند، او هم از آن بهره‌ای خواهد برد. خداوند بر همه چیز نظارت دارد. و هنگامی که شما مورد تحیت قرار می‌گیرید، باید با تحیتی بهتر پاسخ دهید یا همان تحیت را برگردانید، چرا که خداوند بر همه چیز حسابرسی می‌کند.
پس تو را در راه حق با اختیار
فرض باشد تا نمایی کارزار
هوش مصنوعی: بنابراین بر توست که با اراده خود در مسیر درست حرکت کنی تا قدرت جهاد و مبارزه را نشان دهی.
از مدینه آن رسول ذو فنون
چون به جنگ بدر صغری شد برون
هوش مصنوعی: از شهر مدینه، پیامبری با ویژگی‌های فراوان زمانی که به جنگ بدر کوچک رفت، خارج شد.
مردی از ایشان که نامش بد نُعیم
داد مردم را ز جِیش خصم بیم
هوش مصنوعی: مردی از آن گروه به اسم بد نُعیم وجود دارد که به مردم هشدار می‌دهد از بروز خطر دشمن بترسند.
می شدند اصحاب کاره از جهاد
آمد این آیت پس از ربّ العباد
هوش مصنوعی: این بیت به این معناست که افرادی که در جهاد و تلاش بودند، مقام و جایگاه خود را به دست آورده و این آیه پس از خداوند و در مقام پروردگار نازل شده است.
که نباشد هیچت ار هم عون و یار
خود تو تنها رو به سوی کارزار
هوش مصنوعی: اگر هیچ کسی در کنار تو نباشد و حتی یاری هم نداشته باشی، باید به تنهایی به سوی میدان نبرد بروی و با تمام قدرت به جلو پیش بروی.
نیست غیر از نفس تو با عزم جزم
مر مکلف بر جهاد خصم و رزم
هوش مصنوعی: تنها خودت با اراده محکم و قوی هستی که بر عهده‌ات است که در برابر دشمنان بجنگی و مقاومت کنی.
هر کسی یعنی به نفس خود عیان
شد مکلف نی به نفس دیگران
هوش مصنوعی: هر فردی باید به خود و مسئولیت‌های خود توجه داشته باشد و نیازی نیست که به مسئولیت‌های دیگران توجه کند.
گر که باشی نکته فهم آن شاه فرد
دانی از چه خوانده فردت بر نبرد
هوش مصنوعی: اگر تو فردی دانا و فهمیده باشی، می‌دانی که چرا او به جنگ تو پرداخته است.
لفظ مفرد بس در این آیت بجاست
خود چو هر نفسی مکلف بر غزاست
هوش مصنوعی: در این دنیا، هر فردی به تنهایی مسئول و دارای وظایفی است. هر شخص باید به خوبی از عهده وظایف خود برآید و در زندگی خویش بکوشد.
برخلاف نفس خود تو قادری
نی به نفس غیر گرچه قاهری
هوش مصنوعی: اگرچه برتری و قدرت نسبت به دیگران داری، اما کنترل نفس و خواسته‌های خودت برایت دشوار است.
نفس، یک تن کُشت و آن یک حیدر است
ور کُشد هم دیگری زآن جوهر است
هوش مصنوعی: نفس (هوا یا جان) می‌تواند انسانی را بکشاند، اما آن یک نفر (حیدر) دارای ویژگی‌های خاصی است. حتی اگر آن شخص هم کشته شود، باز هم دیگری از همان ویژگی‌ها و جوهر در او وجود دارد.
پس نمایند ار تخلّف از جهاد
رو تو تنها ای پیمبر ز اعتماد
هوش مصنوعی: اگر در جهاد از معیارها تخلف کردند، تو ای پیامبر، از اعتماد به خود تنها نمان.
زآن مشو غمگین که حقت یاور است
با تو می باشد ظفر وین اظهر است
هوش مصنوعی: نگران نباش که خداوند در کنار توست و همیشه به تو کمک می‌کند. پیروزی و موفقیت همیشه در دست توست.
زآنکه چون حق یار کس شد در نبرد
غالب است او همچو گردونی به گرد
هوش مصنوعی: چون خداوند در جنگیار کسی باشد، او همیشه پیروز است، مانند آسمان که به دور خود می‌چرخد.
دیده افزون نصرت حق را صفی
زآن بر او این رمز نبود مختفی
هوش مصنوعی: چشم‌ها بر پیروزی حق بی‌نهایت معطوف است، و این راز بر او پنهان نیست.
بر تو لب بندم نگویم زآن یکی
چون نپندارم که تند و زیرکی
هوش مصنوعی: من به تو چیزی نمی‌گویم که ممکن است از آن ناراحت شوی، زیرا نمی‌خواهم فکر کنی که بی‌دقت و تند هستم.
پس تو سبقت گیر ای فخر عباد
بر قتال مشرکین و بر جهاد
هوش مصنوعی: پس تو ای بزرگ‌ترین و بهترین بندگان، در نبرد با کافران و جنگیدن در راه خدا پیشی بگیر.
هم نما ترغیب یاران بر قتال
لیک نی تکلیف کآیند از ملال
هوش مصنوعی: به دوستانت برای جنگیدن انگیزه بده، اما بدان که این کار به خاطر ناامیدی آن‌ها خواهد بود.
باز دارد شاید از اسلامیان
حق تعالی کارزار کافران
هوش مصنوعی: خداوند ممکن است مسلمانان را از رویارویی با کافران بازدارد.
افکند در قلب ایشان واهمه
واهِلند از ترس شدت ها همه
هوش مصنوعی: ترس و نگرانی شدید را در دل آن‌ها انداخت و همه از شدت ترس وحشت زده شدند.
اوست در بأس از خلایق بس اشد
هم به تعذ یب و عقوبت بهر حد
هوش مصنوعی: او در سختی و قدرت از همه مردم نیرومندتر است و در مجازات و کیفر، حد و مرزی نمی‌شناسد.
همچنان که شد ابوسفیان مخوف
روز جنگ بدر و هم پنهان به جوف
هوش مصنوعی: ابوسفیان در روز جنگ بدر بسیار ترسناک و خطرناک بود، اما همزمان در دلش نگرانی و ترس پنهان از این وضعیت وجود داشت.
هیبت حق در میان لشکرش
ساخت پنهان کرد هارب یک سرش
هوش مصنوعی: در میان لشکر حق، وقار و عظمت او به خوبی نمایان است و هارب (سلاح یا قدرت) آن به طور کامل پنهان شده است.
سطوت شیر خدا اندر نبرد
می فزودش هر زمان بر خوف و درد
هوش مصنوعی: شجاعت و قدرت شیر خدا در میدان جنگ هر لحظه بر ترس و درد افزوده می‌شود.
هر که خواهد خواستی بر کس نکو
هست زآن خواهش نصیبی بهر او
هوش مصنوعی: هر کسی که بخواهد چیزی نیکو برای دیگران، از آن خواسته برای خودش نیز بهره‌ای خواهد برد.
از کسی یعنی شود دفع ضرر
یا رسد نفعی به شخصی در اثر
هوش مصنوعی: از کسی انتظار داریم که مشکل یا ضرری را برطرف کند یا اینکه به فردی سودی برساند.
ور کسی خواهد بدی از بهر کس
می برد خود بهره زآن مقصود و بس
هوش مصنوعی: اگر کسی بخواهد برای دیگران بدی کند، خود را از آن نفعی که می‌خواهد ببرد، محروم می‌سازد.
خواهی ار نیکی به کس نیکی بری
خواهی ار بد رنج و تاریکی بری
هوش مصنوعی: اگر می‌خواهی به کسی خوبی کنی، باید خودت عمل نیکی انجام دهی؛ و اگر بخواهی بدی کنی، رنج و ناامیدی نصیب تو خواهد شد.
هر کسی از خوان حق روزی خورد
آنکه نیکی خواست فیروزی برد
هوش مصنوعی: هر کسی به اندازه‌ای که از نعمت‌ها و برکات الهی استفاده می‌کند، بهره‌مند می‌شود و کسی که به دنبال کارهای نیکو باشد، به موفقیت و پیروزی می‌رسد.
حق بود بر جملۀ اشیاء مقِیت
وآنکه بخشد قوت باشد با مقِیت
هوش مصنوعی: هر چیز در دنیا حق دارد که به اندازه‌ای که نیاز دارد، قوت و توانایی دریافت کند. و آن کسی که توانایی می‌دهد، باید همواره در کنار منبع قوت باشد.
بود احمد(ص) بر خلایق نیک خواه
قوت زآن میخورد از خوان اِله
هوش مصنوعی: احمد (ص) به عنوان فردی که برای مردم خیرخواهی می‌کند، از نعمت و فیض خداوند بهره‌مند است.
نی از آنکه عامه را باشد نصیب
بل ز خوانی که بود خاص حبیب
هوش مصنوعی: این شعر به این معناست که نه هر کس که به گنجینه‌ها دسترسی دارد، می‌تواند بهره‌مند شود. بلکه تنها کسانی که مورد توجه و محبت خاص قرار دارند، از این منابع بهره‌مند می‌شوند.
بر دعای مؤمنان می داشت جد
هم به دفع ضرّ ایشان مستعد
هوش مصنوعی: بر دعا و نیایش مؤمنان تأثیر می‌گذاشت و به همین خاطر بر سختی‌ها و مشکلات آن‌ها نیز یاری می‌رسانید.
زآن مصمّم بود و ساعی بر جهاد
زآنکه می دید اندر آن نفع عباد
هوش مصنوعی: او به خاطر این‌که در جهاد مصمم و کوشا بود، می‌دید که در آن خیر و منفعت مردم نهفته است.
صاحبی را گر بخوانی بر جهاد
بهر او خواهی یقین خیری زیاد
هوش مصنوعی: اگر کسی را برای جهاد دعوت کنی، مطمئن باش که برای او خیر و نیکی زیادی به دست می‌آید.
زآن پیمبر مؤمنان را بر قتال
خواند تا یابند خیر از ذوالجلال
هوش مصنوعی: آن پیامبر مؤمنان را به جهاد دعوت کرد تا از خداوند متعال خیر و نعمت به دست آورند.