گنجور

۵۶- آیات ۱۹۰ تا ۱۹۲

إِنَّ فِی خَلْقِ اَلسَّمٰاوٰاتِ وَ اَلْأَرْضِ وَ اِخْتِلاٰفِ اَللَّیْلِ وَ اَلنَّهٰارِ لَآیٰاتٍ لِأُولِی اَلْأَلْبٰابِ (۱۹۰) اَلَّذِینَ‌ یَذْکُرُونَ اَللّٰهَ قِیٰاماً وَ قُعُوداً وَ عَلیٰ جُنُوبِهِمْ وَ یَتَفَکَّرُونَ فِی خَلْقِ اَلسَّمٰاوٰاتِ وَ اَلْأَرْضِ رَبَّنٰا مٰا خَلَقْتَ هٰذٰا بٰاطِلاً سُبْحٰانَکَ فَقِنٰا عَذٰابَ اَلنّٰارِ (۱۹۱) رَبَّنٰا إِنَّکَ مَنْ تُدْخِلِ اَلنّٰارَ فَقَدْ أَخْزَیْتَهُ وَ مٰا لِلظّٰالِمِینَ مِنْ أَنْصٰارٍ (۱۹۲)

به درستی که در آفریدن آسمانها و زمین و اختلاف شب و روز هر آینه آیت‌هاست مر صاحبان خردها را (۱۹۰) آنان که یاد می‌کنند خدا را ایستاده و نشسته و بر پهلوهاشان و اندیشه می‌کنند در آفرینش آسمانها و زمین پروردگار ما نیافریدی این را باطل منزهی تو پس نگاهدار ما را از عذاب آتش (۱۹۱) ای پروردگار ما بدرستی که تو کسی را که داخل می‌کنی در آتش پس بتحقیق خوار کردۀ او را و نیست مر ستمکاران را هیچ یاری‌کنندگان (۱۹۲)

« در بیان دلیل حدوث عالم »

اندر ایجاد سماوات و زمین
و اختلاف و روز و شب بین از یقین
هست در آن حادثات دم به دم
وینکه آیند این دو بر دنبال هم
شب ز بعد از روز و روز از بعد شب
واندر این ظاهر نشانی های رب
زآنکه تغییر از حدوث آمد دلیل
حادث از محدث نشان داد ای خلیل
روز و شب وین رنگ اسپید و سیاه
بر وجود محدثی باشد گواه
رنگ دیدی دان که بی صبّاغ نیست
رنگها در گل بود در باغ نیست
هر چه تغییر آن پذیرد حادث است
بانی اش حق بود و بعدش وارث است
بر اولوالالباب این باشد عیان
کآگهند از رمز آیات و بیان
آن کسان کاندر تذکر دائمند
قائم و قاعد به یاد منعمند
همچنین ذاکر به پهلوهای خود
یعنی از هر جنبشِ اعضای خود
روح قائم، قلب قاعد در مقام
نفس سیّار مدبّر بالتمام
نیستند از یاد او غافل دمی
رو به او دارند از هر سو همی
همچنین هر مو که جنبد در بدن
زآن کند یاد از وجود ذوالمنن
هم گر اوراق شجر جنبد ز باد
میکند در دم ز جنباننده یاد
باد را زآن رو که جنباننده ای است
ماند از جنبش چه گفت او را بایست
از سکون و جنبش بادت بس است
کاختیار جمله با دیگر کس است
فکر در خلق سماوات و زمین
می کنند ایشان ز عقل نکته بین
عقل اندیشد که از پروردگار
خلقت بیهوده ناید در عیار
باعثی پس بوده بر ایجاد خلق
غرق این بحرند از پا تا به حلق
ای منزه از عقول ممکنات
ده تو ما را ز آتش غفلت نجات
غفلت از یادت عذاب و آتش است
آتش ار با یاد حق باشد خوش است
یا رب آن را که کنی داخل به نار
ظالم است و خوار و بی انصار و یار
از تو غافل گشت هر کس نیم دم
کرده آن دم بر وجود خود ستم
از تو شد غافل به یاد شیء پست
غفلتش عین عذاب و آتش است
۵۵- آیات ۱۸۵ تا ۱۸۹: کُلُّ نَفْسٍ ذٰائِقَةُ اَلْمَوْتِ وَ إِنَّمٰا تُوَفَّوْنَ أُجُورَکُمْ یَوْمَ اَلْقِیٰامَةِ فَمَنْ زُحْزِحَ عَنِ اَلنّٰارِ وَ أُدْخِلَ اَلْجَنَّةَ فَقَدْ فٰازَ وَ مَا اَلْحَیٰاةُ اَلدُّنْیٰا إِلاّٰ مَتٰاعُ اَلْغُرُورِ (۱۸۵) لَتُبْلَوُنَّ فِی أَمْوٰالِکُمْ وَ أَنْفُسِکُمْ وَ لَتَسْمَعُنَّ مِنَ اَلَّذِینَ أُوتُوا اَلْکِتٰابَ مِنْ قَبْلِکُمْ وَ مِنَ اَلَّذِینَ أَشْرَکُوا أَذیً کَثِیراً وَ إِنْ تَصْبِرُوا وَ تَتَّقُوا فَإِنَّ ذٰلِکَ مِنْ عَزْمِ اَلْأُمُورِ (۱۸۶) وَ إِذْ أَخَذَ اَللّٰهُ مِیثٰاقَ اَلَّذِینَ أُوتُوا اَلْکِتٰابَ لَتُبَیِّنُنَّهُ لِلنّٰاسِ وَ لاٰ تَکْتُمُونَهُ فَنَبَذُوهُ وَرٰاءَ ظُهُورِهِمْ وَ اِشْتَرَوْا بِهِ ثَمَناً قَلِیلاً فَبِئْسَ مٰا یَشْتَرُونَ (۱۸۷) لاٰ تَحْسَبَنَّ اَلَّذِینَ یَفْرَحُونَ بِمٰا أَتَوْا وَ یُحِبُّونَ أَنْ یُحْمَدُوا بِمٰا لَمْ یَفْعَلُوا فَلاٰ تَحْسَبَنَّهُمْ بِمَفٰازَةٍ مِنَ اَلْعَذٰابِ وَ لَهُمْ عَذٰابٌ أَلِیمٌ (۱۸۸) وَ لِلّٰهِ مُلْکُ اَلسَّمٰاوٰاتِ وَ اَلْأَرْضِ وَ اَللّٰهُ عَلیٰ کُلِّ شَیْ‌ءٍ قَدِیرٌ (۱۸۹)۵۷- آیات ۱۹۳ تا ۱۹۹: رَبَّنٰا إِنَّنٰا سَمِعْنٰا مُنٰادِیاً یُنٰادِی لِلْإِیمٰانِ أَنْ آمِنُوا بِرَبِّکُمْ فَآمَنّٰا رَبَّنٰا فَاغْفِرْ لَنٰا ذُنُوبَنٰا وَ کَفِّرْ عَنّٰا سَیِّئٰاتِنٰا وَ تَوَفَّنٰا مَعَ اَلْأَبْرٰارِ (۱۹۳) رَبَّنٰا وَ آتِنٰا مٰا وَعَدْتَنٰا عَلیٰ رُسُلِکَ وَ لاٰ تُخْزِنٰا یَوْمَ اَلْقِیٰامَةِ إِنَّکَ لاٰ تُخْلِفُ اَلْمِیعٰادَ (۱۹۴) فَاسْتَجٰابَ لَهُمْ رَبُّهُمْ أَنِّی لاٰ أُضِیعُ عَمَلَ عٰامِلٍ مِنْکُمْ مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثیٰ بَعْضُکُمْ مِنْ بَعْضٍ فَالَّذِینَ هٰاجَرُوا وَ أُخْرِجُوا مِنْ دِیٰارِهِمْ وَ أُوذُوا فِی سَبِیلِی وَ قٰاتَلُوا وَ قُتِلُوا لَأُکَفِّرَنَّ عَنْهُمْ سَیِّئٰاتِهِمْ وَ لَأُدْخِلَنَّهُمْ جَنّٰاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا اَلْأَنْهٰارُ ثَوٰاباً مِنْ عِنْدِ اَللّٰهِ وَ اَللّٰهُ عِنْدَهُ حُسْنُ اَلثَّوٰابِ (۱۹۵) لاٰ یَغُرَّنَّکَ تَقَلُّبُ اَلَّذِینَ کَفَرُوا فِی اَلْبِلاٰدِ (۱۹۶) مَتٰاعٌ قَلِیلٌ ثُمَّ مَأْوٰاهُمْ جَهَنَّمُ وَ بِئْسَ اَلْمِهٰادُ (۱۹۷) لٰکِنِ اَلَّذِینَ اِتَّقَوْا رَبَّهُمْ لَهُمْ جَنّٰاتٌ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا اَلْأَنْهٰارُ خٰالِدِینَ فِیهٰا نُزُلاً مِنْ عِنْدِ اَللّٰهِ وَ مٰا عِنْدَ اَللّٰهِ خَیْرٌ لِلْأَبْرٰارِ (۱۹۸) وَ إِنَّ مِنْ أَهْلِ اَلْکِتٰابِ لَمَنْ یُؤْمِنُ بِاللّٰهِ وَ مٰا أُنْزِلَ إِلَیْکُمْ وَ مٰا أُنْزِلَ إِلَیْهِمْ خٰاشِعِینَ لِلّٰهِ لاٰ یَشْتَرُونَ بِآیٰاتِ اَللّٰهِ ثَمَناً قَلِیلاً أُولٰئِکَ لَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ إِنَّ اَللّٰهَ سَرِیعُ اَلْحِسٰابِ (۱۹۹)

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: خانم مقصودی

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

إِنَّ فِی خَلْقِ اَلسَّمٰاوٰاتِ وَ اَلْأَرْضِ وَ اِخْتِلاٰفِ اَللَّیْلِ وَ اَلنَّهٰارِ لَآیٰاتٍ لِأُولِی اَلْأَلْبٰابِ (۱۹۰) اَلَّذِینَ‌ یَذْکُرُونَ اَللّٰهَ قِیٰاماً وَ قُعُوداً وَ عَلیٰ جُنُوبِهِمْ وَ یَتَفَکَّرُونَ فِی خَلْقِ اَلسَّمٰاوٰاتِ وَ اَلْأَرْضِ رَبَّنٰا مٰا خَلَقْتَ هٰذٰا بٰاطِلاً سُبْحٰانَکَ فَقِنٰا عَذٰابَ اَلنّٰارِ (۱۹۱) رَبَّنٰا إِنَّکَ مَنْ تُدْخِلِ اَلنّٰارَ فَقَدْ أَخْزَیْتَهُ وَ مٰا لِلظّٰالِمِینَ مِنْ أَنْصٰارٍ (۱۹۲)
هوش مصنوعی: در آفرینش آسمان‌ها و زمین و همچنین تفاوت شب و روز نشانه‌هایی برای اندیشمندان وجود دارد. این افراد خدا را در حال قیام و نشسته و در همه حالت‌ها یاد می‌کنند و در مورد آفرینش آسمان‌ها و زمین فکر می‌کنند و می‌گویند: پروردگارا! این‌گونه آفریده‌ای را بیهوده خلق نکرده‌ای، پاکی برای توست. پس ما را از عذاب آتش نجات ده. پروردگارا! کسی که به آتش درآوری، او را خوار کرده‌ای و ظالمین هیچ یاوری ندارند.
به درستی که در آفریدن آسمانها و زمین و اختلاف شب و روز هر آینه آیت‌هاست مر صاحبان خردها را (۱۹۰) آنان که یاد می‌کنند خدا را ایستاده و نشسته و بر پهلوهاشان و اندیشه می‌کنند در آفرینش آسمانها و زمین پروردگار ما نیافریدی این را باطل منزهی تو پس نگاهدار ما را از عذاب آتش (۱۹۱) ای پروردگار ما بدرستی که تو کسی را که داخل می‌کنی در آتش پس بتحقیق خوار کردۀ او را و نیست مر ستمکاران را هیچ یاری‌کنندگان (۱۹۲)
هوش مصنوعی: در واقع، آفرینش آسمان‌ها و زمین و تغییر شب و روز نشان‌های روشنی برای افرادی است که خرد دارند. این افراد در حالت‌های مختلف، اعم از ایستاده، نشسته یا درازکش به یاد خداوند هستند و در مورد آفرینش آسمان‌ها و زمین تفکر می‌کنند. آنها به پروردگار خود می‌گویند که تو این جهان را باطل و بیهوده نیافریدی؛ پس ما را از عذاب آتش حفظ کن. پروردگار ما، به‌راستی کسی که در آتش داخل می‌کنی، به او خفت و ذلت می‌چشاند و ستمکاران هیچ‌ کس را در کنار خود برای یاری ندارند.
« در بیان دلیل حدوث عالم »
هوش مصنوعی: در توضیح دلیل به وجود آمدن جهان، باید گفت که هر چیزی که موجود است، علت یا دلیلی برای وجودش دارد. این بدان معناست که برای هر پدیده‌ای، یک نیروی اولیه یا علتی وجود دارد که آن را به وجود آورده است. در مورد جهان نیز، باید به این نکته توجه کنیم که جهان نمی‌تواند بدون یک دلیل یا علت به وجود آمده باشد. بنابراین، وجود یک دلیل یا علت برای پیدایش جهان از جمله مباحثی است که همواره مورد توجه فلاسفه و متفکران بوده است.
اندر ایجاد سماوات و زمین
و اختلاف و روز و شب بین از یقین
هوش مصنوعی: در آفرینش آسمان‌ها و زمین و همچنین تفاوت روز و شب، نشانه‌هایی از یقین و علم نهفته است.
هست در آن حادثات دم به دم
وینکه آیند این دو بر دنبال هم
هوش مصنوعی: در هر لحظه، حوادث تازه‌ای رخ می‌دهد و این دو (شخص یا چیز) همیشه در پی هم هستند و به دنبال یکدیگر می‌آیند.
شب ز بعد از روز و روز از بعد شب
واندر این ظاهر نشانی های رب
هوش مصنوعی: شب بعد از روز می‌آید و روز بعد از شب، و در این دنیا نشانه‌هایی از خداوند دیده می‌شود.
زآنکه تغییر از حدوث آمد دلیل
حادث از محدث نشان داد ای خلیل
هوش مصنوعی: این شعر به این معناست که تغییر و تحولات، نشان‌دهنده وجود یک عامل ایجادکننده است. یعنی وقتی چیزی دچار تغییر می‌شود، این تغییر به ما این نکته را می‌آموزد که یک نیروی خارجی یا مولد وجود دارد که موجب آن تغییر شده است. این اشاره به عمق وجودی و تأثیرگذاران بر پدیده‌ها دارد.
روز و شب وین رنگ اسپید و سیاه
بر وجود محدثی باشد گواه
هوش مصنوعی: روز و شب، این رنگ‌های سفید و سیاه بر وجود مخلوقی دلیلی است آشکار.
رنگ دیدی دان که بی صبّاغ نیست
رنگها در گل بود در باغ نیست
هوش مصنوعی: اگر رنگی را می‌بینی، بدان که بدون نقاش نیست؛ رنگ‌ها در گل وجود دارند و در باغ نیستند.
هر چه تغییر آن پذیرد حادث است
بانی اش حق بود و بعدش وارث است
هوش مصنوعی: هر چیزی که دچار تغییر و تحول می‌شود، جدید و حادث است. کسی که این تغییر را به وجود می‌آورد، خداوند است و بعد از او، همه چیز به ارث می‌رسد.
بر اولوالالباب این باشد عیان
کآگهند از رمز آیات و بیان
هوش مصنوعی: افرادی که درک و شناخت بالایی دارند، به روشنی می‌فهمند که آیات و بیان‌های عمیق دارای رموز و معانی خاصی هستند.
آن کسان کاندر تذکر دائمند
قائم و قاعد به یاد منعمند
هوش مصنوعی: کسانی که همواره در یاد خداوند هستند، هم ایستاده‌اند و هم نشسته، و در تمام حالات به یاد نعمت‌های او هستند.
همچنین ذاکر به پهلوهای خود
یعنی از هر جنبشِ اعضای خود
هوش مصنوعی: شخصی که ذکر می‌گوید، باید در هر حرکت و جابجایی اعضای بدن خود به یاد خدا باشد.
روح قائم، قلب قاعد در مقام
نفس سیّار مدبّر بالتمام
هوش مصنوعی: روح حضرت قائم، به قلب انسان نیکو در موقعیت نفس که همیشه در حال حرکت و تدبیر است، توجه دارد.
نیستند از یاد او غافل دمی
رو به او دارند از هر سو همی
هوش مصنوعی: شخصی در هر لحظه در یاد او است و از او غافل نیستند، به گونه‌ای که در هر طرف به او توجه دارند.
همچنین هر مو که جنبد در بدن
زآن کند یاد از وجود ذوالمنن
هوش مصنوعی: هر بار که مویی در بدن حرکت کند، به یاد وجود خداوند مهربان می‌افتم.
هم گر اوراق شجر جنبد ز باد
میکند در دم ز جنباننده یاد
هوش مصنوعی: اگر برگ‌های درخت به خاطر باد حرکت کنند، در هر دم یاد آن جنبنده را زنده می‌کند.
باد را زآن رو که جنباننده ای است
ماند از جنبش چه گفت او را بایست
هوش مصنوعی: به خاطر اینکه باد حرکتی دارد و چیزی را به حرکت در می‌آورد، از او پرسیدند که چرا خود به حرکت ادامه می‌دهد.
از سکون و جنبش بادت بس است
کاختیار جمله با دیگر کس است
هوش مصنوعی: شما به اندازه کافی با آرامش و حیات خود آشنا هستید، زیرا همه چیز در کنار یکدیگر وجود دارد و هر چیز با دیگری در ارتباط است.
فکر در خلق سماوات و زمین
می کنند ایشان ز عقل نکته بین
هوش مصنوعی: آنها با دقت و بصیرت عقلانی خود به تفکر در آفرینش آسمان‌ها و زمین می‌پردازند.
عقل اندیشد که از پروردگار
خلقت بیهوده ناید در عیار
هوش مصنوعی: عقل می‌اندیشد که از خالق، خلقت به طور بیهوده صورت نگرفته است.
باعثی پس بوده بر ایجاد خلق
غرق این بحرند از پا تا به حلق
هوش مصنوعی: موجوداتی که در این دنیا به وجود آمده‌اند، تحت تأثیر یک عامل اصلی قرار دارند. آن‌ها در این دریای وسیع وجود غرق شده‌اند، به طوری که از سر تا پا در آن فرورفته‌اند.
ای منزه از عقول ممکنات
ده تو ما را ز آتش غفلت نجات
هوش مصنوعی: ای پاک و منزه از تفکرات انسان‌ها، تو ما را از آتش غفلت و نادانی نجات بده.
غفلت از یادت عذاب و آتش است
آتش ار با یاد حق باشد خوش است
هوش مصنوعی: فراموشی یاد تو عذابی سخت و سوزان است، اما اگر این آتش با یاد خدا همراه باشد، دلپذیر و خوشایند است.
یا رب آن را که کنی داخل به نار
ظالم است و خوار و بی انصار و یار
هوش مصنوعی: ای خدا، آن کسی که به آتش دوزخ می‌افتد، ستمگر و ذلیل است و هیچ یاری ندارد.
از تو غافل گشت هر کس نیم دم
کرده آن دم بر وجود خود ستم
هوش مصنوعی: هر کس که در غفلت از تو بود، در کوتاه زمانی که از تو دور شده، بر خود بی‌انصافی کرده است.
از تو شد غافل به یاد شیء پست
غفلتش عین عذاب و آتش است
هوش مصنوعی: وقتی که به چیزهای بی‌ارزش و سطحی توجه می‌کنیم، از یاد تو غافل می‌شویم و این غفلت برای ما همانند عذابی سخت و آتشی سوزان است.