گنجور

۴۹- آیات ۱۵۲ تا ۱۵۴

وَ لَقَدْ صَدَقَکُمُ اَللّٰهُ وَعْدَهُ إِذْ تَحُسُّونَهُمْ بِإِذْنِهِ حَتّٰی إِذٰا فَشِلْتُمْ وَ تَنٰازَعْتُمْ فِی اَلْأَمْرِ وَ عَصَیْتُمْ مِنْ بَعْدِ مٰا أَرٰاکُمْ مٰا تُحِبُّونَ مِنْکُمْ مَنْ یُرِیدُ اَلدُّنْیٰا وَ مِنْکُمْ مَنْ یُرِیدُ اَلْآخِرَةَ ثُمَّ صَرَفَکُمْ عَنْهُمْ لِیَبْتَلِیَکُمْ وَ لَقَدْ عَفٰا عَنْکُمْ وَ اَللّٰهُ ذُو فَضْلٍ عَلَی اَلْمُؤْمِنِینَ (۱۵۲) إِذْ تُصْعِدُونَ وَ لاٰ تَلْوُونَ عَلیٰ أَحَدٍ وَ اَلرَّسُولُ یَدْعُوکُمْ فِی أُخْرٰاکُمْ فَأَثٰابَکُمْ غَمًّا بِغَمٍّ لِکَیْلاٰ تَحْزَنُوا عَلیٰ مٰا فٰاتَکُمْ وَ لاٰ مٰا أَصٰابَکُمْ وَ اَللّٰهُ خَبِیرٌ بِمٰا تَعْمَلُونَ (۱۵۳) ثُمَّ أَنْزَلَ عَلَیْکُمْ مِنْ بَعْدِ اَلْغَمِّ أَمَنَةً نُعٰاساً یَغْشیٰ طٰائِفَةً مِنْکُمْ وَ طٰائِفَةٌ قَدْ أَهَمَّتْهُمْ أَنْفُسُهُمْ یَظُنُّونَ بِاللّٰهِ غَیْرَ اَلْحَقِّ ظَنَّ اَلْجٰاهِلِیَّةِ یَقُولُونَ هَلْ لَنٰا مِنَ اَلْأَمْرِ مِنْ شَیْ‌ءٍ قُلْ إِنَّ اَلْأَمْرَ کُلَّهُ لِلّٰهِ یُخْفُونَ فِی أَنْفُسِهِمْ مٰا لاٰ یُبْدُونَ لَکَ یَقُولُونَ لَوْ کٰانَ لَنٰا مِنَ اَلْأَمْرِ شَیْ‌ءٌ مٰا قُتِلْنٰا هٰاهُنٰا قُلْ لَوْ کُنْتُمْ فِی بُیُوتِکُمْ لَبَرَزَ اَلَّذِینَ کُتِبَ عَلَیْهِمُ اَلْقَتْلُ إِلیٰ مَضٰاجِعِهِمْ وَ لِیَبْتَلِیَ اَللّٰهُ مٰا فِی صُدُورِکُمْ وَ لِیُمَحِّصَ مٰا فِی قُلُوبِکُمْ وَ اَللّٰهُ عَلِیمٌ بِذٰاتِ اَلصُّدُورِ (۱۵۴)

و بدرستی که راست کرد با شما خدا وعده خود را چون چابک می‌کند آنها را باذنش تا چون بد دلی کردید و منازعه کردید در امر و نافرمانی کردید پس از آنکه نمود به شما آنچه دوست داشتید از شما کیست که می‌خواهد دنیا را و از شما کیست که می‌خواهد آخرت را پس گردانید شما را از ایشان تا بیازماید شما را و به درستی که عفو کرد از شما و خداست صاحب فضل بر گروندگان (۱۵۲) هنگامی که دور می‌رفتند و نمی‌ایستادید بر احدی و رسول می‌خواند شما را در عقبتان پس جزا داد شما را غمی بغمی تا اندوهگین نشوید بر آنچه فوت شد از شما و نه آنچه رسید شما را و خدا آن‌گاه است بآنچه می‌کنید (۱۵۳) پس فرو فرستاد بر شما پس از غم ایمنی پینکی که فرو می‌گرفت طایفۀ را از شما و طایفۀ که بحقیقت بغم انداخته بود ایشان را خودشان گمان می‌بردند بخدا غیر حق را گمان جاهلیت می‌گفتند آیا مر ما را از امر چیزی بگو بدرستی که امر همۀ آن مر خدا راست پنهان می‌دارند در نفسهاشان آنچه را آشکار نمی‌کنند از برای تو می‌گویند اگر بودی مر ما را از امر چیزی کشته نمی‌شدیم در اینجا بگو اگر بودید در خانه‌هاتان هر آینه می‌آمدند آنان که نوشته شده بود بر ایشان قتل تا کشتن‌گاهشان و تا بیازماید خدا آنچه را در سینه‌های شماست و تا خالص گرداند آنچه در دلهای شماست و خدا داناست بذات سینه‌ها (۱۵۴)

بر شما حق وعدة خود کرد راست
چون کنید امدادشان که اذن خداست
پس شما بَد دل شدید اعنی جبون
منهزم گشتید از اعدای دون
بینتان افتاد در امر اختلاف
سوی عصیان رو نمودید از مصاف
بعد از آنکه بر شما بنموده بود
روی اقبال و ظفر اندر شهود
بود نصرت بر عدو محبوبتان
بر شما داد آنچه بُد مطلوبتان
از شما بعضی به دنیا مایلند
بعضی دیگر آخرت جو از دلند
پس شما را کرد ز ایشان منصرف
باز بودید اندر آن هم مختلف
فرقه ای گشتید بعد از انهزام
منصرف تا با ز گیرید انتقام
هم به پیغمبر نمایید اقتدای
نیستند این فرقه عاصی بر خدای
و انصراف بعض دیگر بُد خلاف
لیک حق کرد از شما آن هم معاف
زآنکه ذو فضل است حق بر مؤمنین
بدهد افزون نعمت دنیا و دین
چونکه می رفتید بالا در فرار
ملتفت نی بر کسی ز اغیار و یار
نی شما را بود در آنی درنگ
نی شناسا مرد را از خار و سنگ
مصطفی(ص) می خواندتان در جستجو
یَا عِبَادَ الله الَّی ارجِعُواْ
از قفا میزد صدا او هر دمی
لیک بُد پاداشتان غم بر غمی
بُد غمِ اول شما را انهزام
غم دیگر انفعال از خاص و عام
غم دیگر استماع آن خبر
که به میدان کُشته شد خیرالبشر
غم دیگر آن ندامت از فرار
غم دیگر ترک امر کردگار
تا نباشید این چنین اندوهناک
زآنچه شد فوت از شما هم نیست باک
حق بر آنچه میکنید از خیر و شرّ
پیش از ایجاد شما دارد خبر
بر شما پس کرد نازل بعد غم
خواب امنیّت چو نوشی بعد سم
آن چنان خوابی که قومی از شما
بر غش افتادند و رفتند از خطا
بر غلط افکندشان نفس جبون
باعث اندوهشان بود آن ظنون
بر خدا بُردند بر ناحق گمان
آن گمان کز جاهلیّت بُد نشان
که دهد بر احمد آیا حق ظفر
این نیاید هیچ ما را در نظر
وعدة حقشان به وهم آمد دروغ
که به امر آیا رسد ما را فروغ
گو بر ایشان امر یکجا با خداست
هر چه خواهد می کند یعنی به راست
هستشان در نفسها این سوء ظن
مختفی نی آشکار و بر علن
مستتر دارند یعنی در سیاق
از تو آن اندیشه و شک و نفاق
گر که ما را بود در نصرت دلیل
کی رجال ما چنین گشتی قتیل
گو شما بودید گر در خانه ها
وآنکه بر وی قتل بُد حتم از قضا
کُشته میشد همچنان در مضجعش
چاره نه از موت است اندر موقعش
کارزار از بهر ایشان فخر بود
حق شما را زآن در ایمان آزمود
ظاهر آید تا هنرها از عیوب
آنچه باشد در صدور و در قلوب
حق بود آگاه بر سرّ صدور
لیک شیرین ز امتحان یابی ز شور
۴۸- آیات ۱۴۷ تا ۱۵۱: وَ مٰا کٰانَ قَوْلَهُمْ إِلاّٰ أَنْ قٰالُوا رَبَّنَا اِغْفِرْ لَنٰا ذُنُوبَنٰا وَ إِسْرٰافَنٰا فِی أَمْرِنٰا وَ ثَبِّتْ أَقْدٰامَنٰا وَ اُنْصُرْنٰا عَلَی اَلْقَوْمِ اَلْکٰافِرِینَ (۱۴۷) فَآتٰاهُمُ اَللّٰهُ ثَوٰابَ اَلدُّنْیٰا وَ حُسْنَ ثَوٰابِ اَلْآخِرَةِ وَ اَللّٰهُ یُحِبُّ اَلْمُحْسِنِینَ (۱۴۸) یٰا أَیُّهَا اَلَّذِینَ آمَنُوا إِنْ تُطِیعُوا اَلَّذِینَ کَفَرُوا یَرُدُّوکُمْ عَلیٰ أَعْقٰابِکُمْ فَتَنْقَلِبُوا خٰاسِرِینَ (۱۴۹) اَللّٰهُ مَوْلاٰکُمْ وَ هُوَ خَیْرُ اَلنّٰاصِرِینَ (۱۵۰) سَنُلْقِی فِی قُلُوبِ اَلَّذِینَ کَفَرُوا اَلرُّعْبَ بِمٰا أَشْرَکُوا بِاللّٰهِ مٰا لَمْ یُنَزِّلْ بِهِ سُلْطٰاناً وَ مَأْوٰاهُمُ اَلنّٰارُ وَ بِئْسَ مَثْوَی اَلظّٰالِمِینَ (۱۵۱)۵۰- آیات ۱۵۵ تا ۱۶۰: إِنَّ اَلَّذِینَ تَوَلَّوْا مِنْکُمْ یَوْمَ اِلْتَقَی اَلْجَمْعٰانِ إِنَّمَا اِسْتَزَلَّهُمُ اَلشَّیْطٰانُ بِبَعْضِ مٰا کَسَبُوا وَ لَقَدْ عَفَا اَللّٰهُ عَنْهُمْ إِنَّ اَللّٰهَ غَفُورٌ حَلِیمٌ (۱۵۵) یٰا أَیُّهَا اَلَّذِینَ آمَنُوا لاٰ تَکُونُوا کَالَّذِینَ کَفَرُوا وَ قٰالُوا لِإِخْوٰانِهِمْ إِذٰا ضَرَبُوا فِی اَلْأَرْضِ أَوْ کٰانُوا غُزًّی لَوْ کٰانُوا عِنْدَنٰا مٰا مٰاتُوا وَ مٰا قُتِلُوا لِیَجْعَلَ اَللّٰهُ ذٰلِکَ حَسْرَةً فِی قُلُوبِهِمْ وَ اَللّٰهُ یُحْیِی وَ یُمِیتُ وَ اَللّٰهُ بِمٰا تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ (۱۵۶) وَ لَئِنْ قُتِلْتُمْ فِی سَبِیلِ اَللّٰهِ أَوْ مُتُّمْ لَمَغْفِرَةٌ مِنَ اَللّٰهِ وَ رَحْمَةٌ خَیْرٌ مِمّٰا یَجْمَعُونَ (۱۵۷) وَ لَئِنْ مُتُّمْ أَوْ قُتِلْتُمْ لَإِلَی اَللّٰهِ تُحْشَرُونَ (۱۵۸) فَبِمٰا رَحْمَةٍ مِنَ اَللّٰهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلِیظَ اَلْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَ اِسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَ شٰاوِرْهُمْ فِی اَلْأَمْرِ فَإِذٰا عَزَمْتَ فَتَوَکَّلْ عَلَی اَللّٰهِ إِنَّ اَللّٰهَ یُحِبُّ اَلْمُتَوَکِّلِینَ (۱۵۹) إِنْ یَنْصُرْکُمُ اَللّٰهُ فَلاٰ غٰالِبَ لَکُمْ وَ إِنْ یَخْذُلْکُمْ فَمَنْ ذَا اَلَّذِی یَنْصُرُکُمْ مِنْ بَعْدِهِ وَ عَلَی اَللّٰهِ فَلْیَتَوَکَّلِ اَلْمُؤْمِنُونَ (۱۶۰)

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: خانم مقصودی

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

وَ لَقَدْ صَدَقَکُمُ اَللّٰهُ وَعْدَهُ إِذْ تَحُسُّونَهُمْ بِإِذْنِهِ حَتّٰی إِذٰا فَشِلْتُمْ وَ تَنٰازَعْتُمْ فِی اَلْأَمْرِ وَ عَصَیْتُمْ مِنْ بَعْدِ مٰا أَرٰاکُمْ مٰا تُحِبُّونَ مِنْکُمْ مَنْ یُرِیدُ اَلدُّنْیٰا وَ مِنْکُمْ مَنْ یُرِیدُ اَلْآخِرَةَ ثُمَّ صَرَفَکُمْ عَنْهُمْ لِیَبْتَلِیَکُمْ وَ لَقَدْ عَفٰا عَنْکُمْ وَ اَللّٰهُ ذُو فَضْلٍ عَلَی اَلْمُؤْمِنِینَ (۱۵۲) إِذْ تُصْعِدُونَ وَ لاٰ تَلْوُونَ عَلیٰ أَحَدٍ وَ اَلرَّسُولُ یَدْعُوکُمْ فِی أُخْرٰاکُمْ فَأَثٰابَکُمْ غَمًّا بِغَمٍّ لِکَیْلاٰ تَحْزَنُوا عَلیٰ مٰا فٰاتَکُمْ وَ لاٰ مٰا أَصٰابَکُمْ وَ اَللّٰهُ خَبِیرٌ بِمٰا تَعْمَلُونَ (۱۵۳) ثُمَّ أَنْزَلَ عَلَیْکُمْ مِنْ بَعْدِ اَلْغَمِّ أَمَنَةً نُعٰاساً یَغْشیٰ طٰائِفَةً مِنْکُمْ وَ طٰائِفَةٌ قَدْ أَهَمَّتْهُمْ أَنْفُسُهُمْ یَظُنُّونَ بِاللّٰهِ غَیْرَ اَلْحَقِّ ظَنَّ اَلْجٰاهِلِیَّةِ یَقُولُونَ هَلْ لَنٰا مِنَ اَلْأَمْرِ مِنْ شَیْ‌ءٍ قُلْ إِنَّ اَلْأَمْرَ کُلَّهُ لِلّٰهِ یُخْفُونَ فِی أَنْفُسِهِمْ مٰا لاٰ یُبْدُونَ لَکَ یَقُولُونَ لَوْ کٰانَ لَنٰا مِنَ اَلْأَمْرِ شَیْ‌ءٌ مٰا قُتِلْنٰا هٰاهُنٰا قُلْ لَوْ کُنْتُمْ فِی بُیُوتِکُمْ لَبَرَزَ اَلَّذِینَ کُتِبَ عَلَیْهِمُ اَلْقَتْلُ إِلیٰ مَضٰاجِعِهِمْ وَ لِیَبْتَلِیَ اَللّٰهُ مٰا فِی صُدُورِکُمْ وَ لِیُمَحِّصَ مٰا فِی قُلُوبِکُمْ وَ اَللّٰهُ عَلِیمٌ بِذٰاتِ اَلصُّدُورِ (۱۵۴)
هوش مصنوعی: خداوند به شما وعده داده بود که با اجازه‌اش بر دشمنان پیروز خواهید شد، اما وقتی شکست خوردید و در کارها با یکدیگر نزاع کردید و پس از اینکه آنچه را که دوست داشتید مشاهده کردید، نافرمانی کردید. برخی از شما خواهان دنیا بودند و برخی دیگری خواهان آخرت. سپس خداوند شما را از آنها دور کرد تا شما را آزمایش کند و او از شما درگذشت، زیرا خداوند بر مؤمنان بخشش و فضل دارد. در آن زمان که شما فرار می‌کردید و به هیچ کس نگریستید؛ در حالی که پیامبر شما را می‌خواند. بنابراین، خداوند غم و اندوهی بر شما نازل کرد تا بر آنچه از دست دادید غمگین نشوید و بر آنچه به شما رسید، و خداوند به آنچه انجام می‌دهید خبر دارد. سپس پس از غم، آرامش و خواب سبکی بر شما نازل کرد، در حالی که گروهی از شما نگران جان‌های خود بودند و درباره خداوند به ناحق گمان می‌کردند و مانند دوران جاهلیت می‌گفتند: آیا در این کار چیزی نصیب ما می‌شود؟ بگو! تمام امور برای خداوند است. آنها آنچه را در دل‌هایشان می‌پوشانیدند، به تو نمی‌گفتند و می‌گفتند: اگر در این کار چیزی برای ما بود، اینجا کشته نمی‌شدیم. بگو! اگر شما در خانه‌هایتان بودید، کسانی که بر آنان مرگ نوشته شده بود، به بسترهایشان می‌آمدند. این برای آن است که خداوند آنچه را در دل‌های شماست، آزمایش کند و آنچه را در قلب‌هایتان است، خالص کند و خداوند به آنچه در سینه‌هاست، آگاه است.
و بدرستی که راست کرد با شما خدا وعده خود را چون چابک می‌کند آنها را باذنش تا چون بد دلی کردید و منازعه کردید در امر و نافرمانی کردید پس از آنکه نمود به شما آنچه دوست داشتید از شما کیست که می‌خواهد دنیا را و از شما کیست که می‌خواهد آخرت را پس گردانید شما را از ایشان تا بیازماید شما را و به درستی که عفو کرد از شما و خداست صاحب فضل بر گروندگان (۱۵۲) هنگامی که دور می‌رفتند و نمی‌ایستادید بر احدی و رسول می‌خواند شما را در عقبتان پس جزا داد شما را غمی بغمی تا اندوهگین نشوید بر آنچه فوت شد از شما و نه آنچه رسید شما را و خدا آن‌گاه است بآنچه می‌کنید (۱۵۳) پس فرو فرستاد بر شما پس از غم ایمنی پینکی که فرو می‌گرفت طایفۀ را از شما و طایفۀ که بحقیقت بغم انداخته بود ایشان را خودشان گمان می‌بردند بخدا غیر حق را گمان جاهلیت می‌گفتند آیا مر ما را از امر چیزی بگو بدرستی که امر همۀ آن مر خدا راست پنهان می‌دارند در نفسهاشان آنچه را آشکار نمی‌کنند از برای تو می‌گویند اگر بودی مر ما را از امر چیزی کشته نمی‌شدیم در اینجا بگو اگر بودید در خانه‌هاتان هر آینه می‌آمدند آنان که نوشته شده بود بر ایشان قتل تا کشتن‌گاهشان و تا بیازماید خدا آنچه را در سینه‌های شماست و تا خالص گرداند آنچه در دلهای شماست و خدا داناست بذات سینه‌ها (۱۵۴)
هوش مصنوعی: خدا به شما وعده‌اش را به‌درستی محقق کرد و شما را تشویق کرد تا در کارها شتاب کنید. اما زمانی که دل‌هایتان درهم ریخت و دچار نزاع و نافرمانی شدید، او آنچه را که می‌خواستید به شما نشان داد. برخی از شما دنیای فانی را می‌خواستند و برخی دیگر آخرت را. او شما را از هم جدا کرد تا شما را آزمایش کند. خداوند از شما عفو کرد و به مؤمنان رحمت دارد. زمانی که در میدان جنگ می‌رفتید و هیچ‌کس نمی‌ایستاد، پیامبر شما را ندا می‌داد. او شما را به‌خاطر احساساتی که داشتید مجازات کرد، تا بر آنچه از دست رفته غمگین نشوید و بر آنچه به شما رسید شادمان نشوید. خدا به آنچه می‌کنید، آگاهی دارد. بعد از غم و اندوه، آرامش را بر شما فرستاد. گروهی از شما می‌ترسیدند و برخی دیگر دچار نگرانی بودند و به خداوند باوری نداشتند. آن‌ها به جاهایی که خداوند مقدر کرده بود، گمان می‌بردند و می‌گفتند اگر خدا قضا و قدر را می‌دانست، ما کشته نمی‌شدیم. به آن‌ها بگو اگر در خانه‌هایتان بودید، کسانی که سرنوشتشان به مرگ دچار شده بود به قتل می‌رسیدند. این وضعیت برای آزمایش ایمان شما و خالص کردن نیاتتان رخ می‌دهد و خداوند به آنچه در دل‌هاست، داناست.
بر شما حق وعدة خود کرد راست
چون کنید امدادشان که اذن خداست
هوش مصنوعی: خدا با شما وعده داده است که به شما کمک خواهد کرد. حال شما باید چگونه به آن‌ها یاری رسانید، چرا که این امر به فرمان خداست.
پس شما بَد دل شدید اعنی جبون
منهزم گشتید از اعدای دون
هوش مصنوعی: شما بدگمان و ترسو شدید و از دشمنان بی‌ارزش و پست خود، فراری و شکسته شدید.
بینتان افتاد در امر اختلاف
سوی عصیان رو نمودید از مصاف
هوش مصنوعی: شما در موضوع اختلافات دچار مشکل شدید و به سوی سرکشی و تمرد رفتید.
بعد از آنکه بر شما بنموده بود
روی اقبال و ظفر اندر شهود
هوش مصنوعی: پس از آنکه بر شما نشان داده بود چهره خوشبختی و پیروزی در زندگی.
بود نصرت بر عدو محبوبتان
بر شما داد آنچه بُد مطلوبتان
هوش مصنوعی: کمک و یاری از طرف کسانی که با شما دشمنی دارند، به شما رسید و آنچه را که شما به دنبالش بودید، نصیب آنها شد.
از شما بعضی به دنیا مایلند
بعضی دیگر آخرت جو از دلند
هوش مصنوعی: بعضی از شما به زندگی دنیا علاقه‌مندند، در حالی که برخی دیگر به دنبال آخرت هستند و خواسته‌های خود را از دل دارند.
پس شما را کرد ز ایشان منصرف
باز بودید اندر آن هم مختلف
هوش مصنوعی: شما را از آن‌ها دور کرد و همچنان در این موضوع نظرهای متفاوتی دارید.
فرقه ای گشتید بعد از انهزام
منصرف تا با ز گیرید انتقام
هوش مصنوعی: پس از شکست، گروهی به هم پیوستند تا انتقام بگیرند.
هم به پیغمبر نمایید اقتدای
نیستند این فرقه عاصی بر خدای
هوش مصنوعی: این گروه نافرمان، اطاعت از خدا را نادیده گرفته و حتی به پیامبر نیز پیروی نمی‌کنند.
و انصراف بعض دیگر بُد خلاف
لیک حق کرد از شما آن هم معاف
هوش مصنوعی: اگر برخی دیگر از حضور بازگردند، اشکالی ندارد؛ اما خداوند شما را از این موضوع معاف کرده است.
زآنکه ذو فضل است حق بر مؤمنین
بدهد افزون نعمت دنیا و دین
هوش مصنوعی: زیرا که خداوند به مؤمنان لطف و رحمت دارد و به آنها نعمت‌های بیشتری از دنیا و دین عطا می‌کند.
چونکه می رفتید بالا در فرار
ملتفت نی بر کسی ز اغیار و یار
هوش مصنوعی: زمانی که شما در حال بالا رفتن و فرار بودید، به هیچ‌کس از دشمنان و دوستان توجهی نکردید.
نی شما را بود در آنی درنگ
نی شناسا مرد را از خار و سنگ
هوش مصنوعی: شما در حال حاضر در وضعیت خاصی هستید که نمی‌توانید به درستی تشخیص دهید و همچنین نمی‌توانید بین افراد حقیقی و بی‌هویت تفاوت قائل شوید.
مصطفی(ص) می خواندتان در جستجو
یَا عِبَادَ الله الَّی ارجِعُواْ
هوش مصنوعی: حضرت محمد (ص) شما را دعوت می‌کند تا بازگردید و به سوی پروردگار خویش رو کنید.
از قفا میزد صدا او هر دمی
لیک بُد پاداشتان غم بر غمی
هوش مصنوعی: هر لحظه صدایی از او به گوش می‌رسید، اما درد و غم‌های پادشاهان بر مشکلات و غم‌های دیگران افزوده بود.
بُد غمِ اول شما را انهزام
غم دیگر انفعال از خاص و عام
هوش مصنوعی: غم نخستین شما باعث شکست و قم و قهر دیگران نسبت به شما شده است.
غم دیگر استماع آن خبر
که به میدان کُشته شد خیرالبشر
هوش مصنوعی: غم دیگری وجود دارد که باعث ناراحتی می‌شود؛ این غم مربوط به شنیدن خبری است که در آن، بهترین انسان‌ها در میدان جنگ کشته شده‌اند.
غم دیگر آن ندامت از فرار
غم دیگر ترک امر کردگار
هوش مصنوعی: غم دیگری که به خاطر ترک خواسته‌های الهی به وجود آمده، ناشی از ندامت و پشیمانی از گریختن از غم‌های پیشین است.
تا نباشید این چنین اندوهناک
زآنچه شد فوت از شما هم نیست باک
هوش مصنوعی: نگران نباشید از آنچه که از دست رفته است، تا زمانی که این‌گونه غمگین نباشید.
حق بر آنچه میکنید از خیر و شرّ
پیش از ایجاد شما دارد خبر
هوش مصنوعی: خداوند از آنچه که شما انجام می‌دهید، چه کارهای نیک و چه کارهای زشت، قبل از اینکه به وجود بیایید، آگاه است.
بر شما پس کرد نازل بعد غم
خواب امنیّت چو نوشی بعد سم
هوش مصنوعی: پس از غم و اندوهی که داشتید، حالا وقتی خواب راحت و امنیت را تجربه می‌کنید، مانند کسی است که بعد از نوشیدن زهر، طعم شیرینی را می‌چشد.
آن چنان خوابی که قومی از شما
بر غش افتادند و رفتند از خطا
هوش مصنوعی: خوابی عمیق و غافلگیرکننده که برخی از شما در آن به خواب رفتید و به خاطر اشتباهاتتان از واقعیت دور شدید.
بر غلط افکندشان نفس جبون
باعث اندوهشان بود آن ظنون
هوش مصنوعی: نفس ضعیف و ترسو باعث گمراهی آنها شد و همین موضوع باعث ناراحتی و غم‌شان گردید.
بر خدا بُردند بر ناحق گمان
آن گمان کز جاهلیّت بُد نشان
هوش مصنوعی: آنها به اشتباه درباره خداوند فکر کردند و این فکر، حاصل جهالتشان بود.
که دهد بر احمد آیا حق ظفر
این نیاید هیچ ما را در نظر
هوش مصنوعی: آیا حق به احمد پیروزی خواهد داد؟ این موضوع هیچ تأثیری بر ما ندارد و هیچ‌گونه اعتنایی به آن نداریم.
وعدة حقشان به وهم آمد دروغ
که به امر آیا رسد ما را فروغ
هوش مصنوعی: آنچه وعده داده شده، در ذهن ما به شکل دروغین به نظر می‌رسد و نمی‌دانیم آیا به فرمانی ما به حقیقتی روشن خواهیم رسید یا نه.
گو بر ایشان امر یکجا با خداست
هر چه خواهد می کند یعنی به راست
هوش مصنوعی: این بیت به این معناست که همه امور به خواست خداوند انجام می‌شود و هر آنچه که اراده کند حقیقت دارد و درست خواهد بود.
هستشان در نفسها این سوء ظن
مختفی نی آشکار و بر علن
هوش مصنوعی: این افراد در دل‌هایشان سوء ظنی پنهان دارند، اما آن را به طور علنی نشان نمی‌دهند.
مستتر دارند یعنی در سیاق
از تو آن اندیشه و شک و نفاق
هوش مصنوعی: در این بیت، اشاره به این است که درون خود ما، افکار و تردیدها و نفاق‌هایی وجود دارد که ناشناخته و پنهان هستند. این اندیشه‌ها در پس‌زمینهٔ افکار و رفتارهای ما نهفته‌اند و خود را به طور واضح نشان نمی‌دهند.
گر که ما را بود در نصرت دلیل
کی رجال ما چنین گشتی قتیل
هوش مصنوعی: اگر دلیلی برای یاری ما وجود داشت، چرا مردان ما این‌گونه به قتل می‌رسند؟
گو شما بودید گر در خانه ها
وآنکه بر وی قتل بُد حتم از قضا
هوش مصنوعی: اگر شما در خانه‌ها بودید، آن کس که کشته شد، سرنوشتش از قبل مشخص بود.
کُشته میشد همچنان در مضجعش
چاره نه از موت است اندر موقعش
هوش مصنوعی: اگر کسی در جایی به خواب ابدی برود، دیگر راهی برای نجات از مرگ وجود ندارد، و این وضعیت مانند تقدیری است که اجتناب‌ناپذیر است.
کارزار از بهر ایشان فخر بود
حق شما را زآن در ایمان آزمود
هوش مصنوعی: جنگ و مبارزه برای آن‌ها باعث افتخار است و از این رو خداوند شما را در ایمان آزمایش کرده است.
ظاهر آید تا هنرها از عیوب
آنچه باشد در صدور و در قلوب
هوش مصنوعی: ظاهر انسان می‌تواند باعث شود که هنرها و قابلیت‌های او از عیوبش پنهان بماند، چه در ظاهرش و چه در دل‌ها.
حق بود آگاه بر سرّ صدور
لیک شیرین ز امتحان یابی ز شور
هوش مصنوعی: خداوند به راز صدور (آفرینش) آگاه است، اما شیرینی تجربه و آزمایش را از شور و هیجان زندگی می‌چشد.