گنجور

۴۶- آیات ۱۳۹ تا ۱۴۳

وَ لاٰ تَهِنُوا وَ لاٰ تَحْزَنُوا وَ أَنْتُمُ اَلْأَعْلَوْنَ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ (۱۳۹) إِنْ یَمْسَسْکُمْ قَرْحٌ فَقَدْ مَسَّ اَلْقَوْمَ قَرْحٌ مِثْلُهُ وَ تِلْکَ اَلْأَیّٰامُ نُدٰاوِلُهٰا بَیْنَ اَلنّٰاسِ وَ لِیَعْلَمَ اَللّٰهُ اَلَّذِینَ آمَنُوا وَ یَتَّخِذَ مِنْکُمْ شُهَدٰاءَ وَ اَللّٰهُ لاٰ یُحِبُّ اَلظّٰالِمِینَ (۱۴۰) وَ لِیُمَحِّصَ اَللّٰهُ اَلَّذِینَ آمَنُوا وَ یَمْحَقَ اَلْکٰافِرِینَ (۱۴۱) أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تَدْخُلُوا اَلْجَنَّةَ وَ لَمّٰا یَعْلَمِ اَللّٰهُ اَلَّذِینَ جٰاهَدُوا مِنْکُمْ وَ یَعْلَمَ اَلصّٰابِرِینَ (۱۴۲) وَ لَقَدْ کُنْتُمْ تَمَنَّوْنَ اَلْمَوْتَ مِنْ قَبْلِ أَنْ تَلْقَوْهُ فَقَدْ رَأَیْتُمُوهُ وَ أَنْتُمْ تَنْظُرُونَ (۱۴۳)

و سست مشوید و اندوهگین نگردید و شما برترانید اگر باشید گروندگان (۱۳۹) اگر مس کند شما را جراحتی پس بدرستی که مس کرد قوم را جراحتی مانند آن و این روزها می‌گردانیمشان بنوبت میان مردمان از برای آنکه بداند خدا آنان را که ایمان آوردند و بگیرد از شما گواهان و خدا دوست ندارد ستمکاران را (۱۴۰) و از برای آنان که خالص کند خدا آنان را که ایمان آوردند و بکاهد کافران را (۱۴۱) آیا پنداشتند که داخل مشوید بهشت را و هنوز جدا نکرده باشد خدا آنها را که مجاهده کردند از شما یا آنکه بداند صبرکنندگان را (۱۴۲) و بدرستی که بودید آرزو می‌کردید مرگ را پیش از آنکه ملاقات کنید او را پس بحقیقت دیدید او را و شما نظر می‌کردید (۱۴۳)

گر شما گشتید سست و خسته دل
هم بر ایشان خستگی شد متصل
این شما را بر مثال آن نمود
لیک این در دین و آن در کفر بود
می بگردانیم اینسان روزها
بین مردم در زحیر و سوزها
از وجوه مصلحتها و حکم
تا جدا از فربهی گردد ورم
وجه هر یک داند آن دانای راز
تا که را باشد در ایمان امتیاز
تا عمل ها ز امتحان آید پدید
پاکها ممتاز گردند از پلید
از شما در فعلتان گیرد گواه
خالص آید زر ز آتش یا سیاه

« در بیان غزوۀ احد »

در اُحد آمد شما را یک شکست
یک شکستی کز پی اش صد فتح هست
آن شکست از امتحان دوست بود
مغزها را امتیاز از پوست بود
تا که کرد از راه ایمان بذل روح
یا که شد بند غنیمت در فتوح
در حقیقت بود آن هم فتح و نصر
تا موحد باشد اندر حول حصر
از شکستی گر شوید اندوهناک
پس چسان از غش درآید زرّ پاک
کی موحد بند موت است و حیات
یا شکست از فتح داند در ثبات
ظلم بر عاشق بود دلدار او
گر نه ممتازش کند ز اغیار او
وآن شود ممتاز اندر امتحان
کو غنیمت جو بود یا جان فشان
آنکه جز محبوب جوید دوست نیست
هم به خود ظالم تر از وی گو تو کیست
ظالمین را او کجا گیرد به دوست
آنکه از خود بگذرد محبوب اوست
مؤمنان را حق کند پاکیزه جان
هم بکاهد کافران را ز امتحان
یا که پندارید داخل در بهشت
بی تمایز میشوید از خوب و زشت
از شما ننموده آنان را جدا
که به حق کردند مال و جان فدا
مر خودیّت را نهادند از وداد
بذل جان کردند بر حق در جهاد
داند او تا کیست اندر دین صبور
از خدا باشد شکیبا در امور
موت را بودید دائم خواستگار
پیش از آن کاسبابش آید آشکار
بعد جنگ بَدرتان بود آرزو
کشتن و مردن به پیش روی او
شد چو پیدا در اُحد آثار موت
منزجر گشتید از دیدار موت
مینمودید از عجب بر وی نگاه
وین شما را بُد به تمکین اشتباه
هست تمکین در شهود حق ثبوت
هم شدن فانی به ذات لایموت
تا هنوزت هست در افعال سیر
بند تلوینی و مستشهد به غیر
۴۵- آیات ۱۳۵ تا ۱۳۸: وَ اَلَّذِینَ إِذٰا فَعَلُوا فٰاحِشَةً أَوْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ ذَکَرُوا اَللّٰهَ فَاسْتَغْفَرُوا لِذُنُوبِهِمْ وَ مَنْ یَغْفِرُ اَلذُّنُوبَ إِلاَّ اَللّٰهُ وَ لَمْ یُصِرُّوا عَلیٰ مٰا فَعَلُوا وَ هُمْ یَعْلَمُونَ (۱۳۵) أُولٰئِکَ جَزٰاؤُهُمْ مَغْفِرَةٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَ جَنّٰاتٌ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا اَلْأَنْهٰارُ خٰالِدِینَ فِیهٰا وَ نِعْمَ أَجْرُ اَلْعٰامِلِینَ (۱۳۶) قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِکُمْ سُنَنٌ فَسِیرُوا فِی اَلْأَرْضِ فَانْظُروا کَیْفَ کٰانَ عٰاقِبَةُ اَلْمُکَذِّبِینَ (۱۳۷) هٰذٰا بَیٰانٌ لِلنّٰاسِ وَ هُدیً وَ مَوْعِظَةٌ لِلْمُتَّقِینَ (۱۳۸)۴۷- آیات ۱۴۴ تا ۱۴۶: وَ مٰا مُحَمَّدٌ إِلاّٰ رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ اَلرُّسُلُ أَ فَإِنْ مٰاتَ أَوْ قُتِلَ اِنْقَلَبْتُمْ عَلیٰ أَعْقٰابِکُمْ وَ مَنْ یَنْقَلِبْ عَلیٰ عَقِبَیْهِ فَلَنْ یَضُرَّ اَللّٰهَ شَیْئاً وَ سَیَجْزِی اَللّٰهُ اَلشّٰاکِرِینَ (۱۴۴) وَ مٰا کٰانَ لِنَفْسٍ أَنْ‌ تَمُوتَ إِلاّٰ بِإِذْنِ اَللّٰهِ کِتٰاباً مُؤَجَّلاً وَ مَنْ یُرِدْ ثَوٰابَ اَلدُّنْیٰا نُؤْتِهِ مِنْهٰا وَ مَنْ یُرِدْ ثَوٰابَ اَلْآخِرَةِ نُؤْتِهِ مِنْهٰا وَ سَنَجْزِی اَلشّٰاکِرِینَ (۱۴۵) وَ کَأَیِّنْ مِنْ نَبِیٍّ قٰاتَلَ مَعَهُ رِبِّیُّونَ کَثِیرٌ فَمٰا وَهَنُوا لِمٰا أَصٰابَهُمْ فِی سَبِیلِ اَللّٰهِ وَ مٰا ضَعُفُوا وَ مَا اِسْتَکٰانُوا وَ اَللّٰهُ یُحِبُّ اَلصّٰابِرِینَ (۱۴۶)

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: خانم مقصودی

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

وَ لاٰ تَهِنُوا وَ لاٰ تَحْزَنُوا وَ أَنْتُمُ اَلْأَعْلَوْنَ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ (۱۳۹) إِنْ یَمْسَسْکُمْ قَرْحٌ فَقَدْ مَسَّ اَلْقَوْمَ قَرْحٌ مِثْلُهُ وَ تِلْکَ اَلْأَیّٰامُ نُدٰاوِلُهٰا بَیْنَ اَلنّٰاسِ وَ لِیَعْلَمَ اَللّٰهُ اَلَّذِینَ آمَنُوا وَ یَتَّخِذَ مِنْکُمْ شُهَدٰاءَ وَ اَللّٰهُ لاٰ یُحِبُّ اَلظّٰالِمِینَ (۱۴۰) وَ لِیُمَحِّصَ اَللّٰهُ اَلَّذِینَ آمَنُوا وَ یَمْحَقَ اَلْکٰافِرِینَ (۱۴۱) أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تَدْخُلُوا اَلْجَنَّةَ وَ لَمّٰا یَعْلَمِ اَللّٰهُ اَلَّذِینَ جٰاهَدُوا مِنْکُمْ وَ یَعْلَمَ اَلصّٰابِرِینَ (۱۴۲) وَ لَقَدْ کُنْتُمْ تَمَنَّوْنَ اَلْمَوْتَ مِنْ قَبْلِ أَنْ تَلْقَوْهُ فَقَدْ رَأَیْتُمُوهُ وَ أَنْتُمْ تَنْظُرُونَ (۱۴۳)
هوش مصنوعی: از ناامیدی و اندوه پرهیز کنید و اگر مؤمن باشید، شما برتر هستید. اگر به شما آسیبی برسد، بدانید که دیگران نیز آسیب‌هایی مشابه را دیده‌اند. این روزها را به نوبت بین مردم تقسیم می‌کنیم تا خداوند مؤمنان را بشناساند و از میان شما گواهان بگیرد. خداوند ظالمین را دوست ندارد. همچنین، هدف از این شرایط این است که خداوند مؤمنان را خالص سازد و کافران را نابود کند. آیا فکر می‌کنید به بهشت می‌روید در حالی که هنوز خداوند مشخص نکرده چه کسانی از شما جهاد کرده‌اند و صابر هستند؟ شما پیش از این، آرزوی مرگ داشتید، ولی اکنون آن را دیده‌اید و خودتان شاهد آن هستید.
و سست مشوید و اندوهگین نگردید و شما برترانید اگر باشید گروندگان (۱۳۹) اگر مس کند شما را جراحتی پس بدرستی که مس کرد قوم را جراحتی مانند آن و این روزها می‌گردانیمشان بنوبت میان مردمان از برای آنکه بداند خدا آنان را که ایمان آوردند و بگیرد از شما گواهان و خدا دوست ندارد ستمکاران را (۱۴۰) و از برای آنان که خالص کند خدا آنان را که ایمان آوردند و بکاهد کافران را (۱۴۱) آیا پنداشتند که داخل مشوید بهشت را و هنوز جدا نکرده باشد خدا آنها را که مجاهده کردند از شما یا آنکه بداند صبرکنندگان را (۱۴۲) و بدرستی که بودید آرزو می‌کردید مرگ را پیش از آنکه ملاقات کنید او را پس بحقیقت دیدید او را و شما نظر می‌کردید (۱۴۳)
هوش مصنوعی: سست نشوید و ناامید نگردید؛ شما برتر هستید اگر ایمان بیاورید. اگر به شما آسیبی برسد، بدانید که قبلاً هم قوم‌های گذشته چنین آسیبی را تجربه کرده‌اند. این روزها را بین مردم به نوبت می‌گذرانیم تا خدا بداند چه کسانی ایمان آورده‌اند و بین شما شاهدان را برگیرد. خدا ستمکاران را دوست ندارد. همچنین، برای کسانی که ایمان آورده‌اند، خدا خالصی را می‌آورد و کافران را کم می‌کند. آیا فکر می‌کنید بدون اینکه خدا میان شما جدایی ایجاد کند، وارد بهشت خواهید شد؟ او به خوبی می‌داند که چه کسانی در راه خدا تلاش کردند و صابر بودند. در واقع، زمانی که شما آرزوی مرگ می‌کردید، اکنون آن را دیدید و در واقع آن را تجربه کردید.
گر شما گشتید سست و خسته دل
هم بر ایشان خستگی شد متصل
هوش مصنوعی: اگر شما ناراحت و بی‌انگیزه شدید، آن احساس خستگی و ناامیدی نیز به دیگران منتقل خواهد شد.
این شما را بر مثال آن نمود
لیک این در دین و آن در کفر بود
هوش مصنوعی: شما به گونه‌ای مشابه آنچه که گفتید تربیت شده‌اید، اما باید بدانید که یکی در مسیر ایمان و دیگری در مسیر کفر قرار دارد.
می بگردانیم اینسان روزها
بین مردم در زحیر و سوزها
هوش مصنوعی: ما روزها را به این صورت می‌گذرانیم که در میان مردم در تلاش و درد و رنج زندگی کنیم.
از وجوه مصلحتها و حکم
تا جدا از فربهی گردد ورم
هوش مصنوعی: اگر بخواهیم به مصلحت‌ها و حکم‌ها نگاه کنیم، باید بدانیم که این مسائل نمی‌توانند به سادگی از حقیقت و واقعیت‌ها جدا شوند. بدون توجه به جنبه‌های مختلف این مصلحت‌ها، حقیقت و عمق مسائل روشن نمی‌شود.
وجه هر یک داند آن دانای راز
تا که را باشد در ایمان امتیاز
هوش مصنوعی: هر کسی وجه خود را می‌داند و فقط آن دانای راز است که می‌تواند تشخیص دهد چه کسی در ایمان دارای امتیاز است.
تا عمل ها ز امتحان آید پدید
پاکها ممتاز گردند از پلید
هوش مصنوعی: هنگامی که اعمال انسان‌ها به آزمون گذاشته می‌شوند، نیکوکاران از بدکاران جدا می‌شوند و خود را نشان می‌دهند.
از شما در فعلتان گیرد گواه
خالص آید زر ز آتش یا سیاه
هوش مصنوعی: از شما در عملتان گواهی گرفته می‌شود، همان‌طور که طلا از آتش خالص می‌شود یا اینکه زغال سیاه باقی می‌ماند.
« در بیان غزوۀ احد »
هوش مصنوعی: غزوه احد یکی از مهم‌ترین جنگ‌های تاریخ اسلام است که در سال سوم هجرت اتفاق افتاد. این جنگ بین مسلمانان و قریش رخ داد و به دلیل قرار گرفتن مسلمانان در وضعیتی دشوار، نتایج متفاوتی به همراه داشت. در این نبرد، مسلمانان ابتدا پیروز شدند اما به دلیل عدم اطاعت از دستورات رهبرشان، حضرت محمد (ص)، شرایط به نفع دشمن تغییر کرد و قریش توانست به مسلمانان آسیب برساند. این واقعه درس‌های زیادی درباره اهمیت وحدت و پیروی از دستورات رهبری به همراه دارد. غزوه احد نه تنها از نظر نظامی، بلکه از نظر روحی و اجتماعی نیز تأثیر زیادی بر جامعه مسلمانان داشت.
در اُحد آمد شما را یک شکست
یک شکستی کز پی اش صد فتح هست
هوش مصنوعی: در جنگ احد، شما یک شکست را تجربه کردید، اما همان یک شکست مقدمه‌ای شد برای صد پیروزی که در پی آن خواهد آمد.
آن شکست از امتحان دوست بود
مغزها را امتیاز از پوست بود
هوش مصنوعی: شکست در آزمایش از طرف دوست بود و از این رو، انسان‌ها باطن و عمق خود را می‌شناسند و تفاوت واقعی درونی خود را از ظواهر سطحی می‌فهمند.
تا که کرد از راه ایمان بذل روح
یا که شد بند غنیمت در فتوح
هوش مصنوعی: تا زمانی که به خاطر ایمان، جانش را فدا کرد یا اینکه به عنوان غنیمت در پیروزی‌ها گرفتار شد.
در حقیقت بود آن هم فتح و نصر
تا موحد باشد اندر حول حصر
هوش مصنوعی: در واقع، این پیروزی و موفقیت به معنای واقعی به دست آمده است، تا مومنان در امنیت و حمایت الهی قرار داشته باشند و از خطرات محفوظ بمانند.
از شکستی گر شوید اندوهناک
پس چسان از غش درآید زرّ پاک
هوش مصنوعی: اگر شخصی از یک شکست بسیار ناراحت شود، چطور می‌تواند طلای ناب را از ناخالصی‌ها جدا کند؟
کی موحد بند موت است و حیات
یا شکست از فتح داند در ثبات
هوش مصنوعی: آنکه به یک خدا ایمان دارد، بین زندگی و مرگ، یا پیروزی و شکست، تمایز واقعی را می‌شناسد و در شرایط سخت نیز ثابت قدم می‌ماند.
ظلم بر عاشق بود دلدار او
گر نه ممتازش کند ز اغیار او
هوش مصنوعی: اگر محبوب بر عاشق ظلم کند، به خاطر این است که او را از دیگران ممتاز و جدا می‌سازد.
وآن شود ممتاز اندر امتحان
کو غنیمت جو بود یا جان فشان
هوش مصنوعی: آن فردی که در آزمایشات زندگی خود را نشان می‌دهد، همان کسی است که در جستجوی بهره‌مندی است یا جانش را فدای هدف می‌کند.
آنکه جز محبوب جوید دوست نیست
هم به خود ظالم تر از وی گو تو کیست
هوش مصنوعی: کسی که غیر از محبوبش به دنبال دوست باشد، در واقع به خود ظلم کرده است. حالا تو می‌گویی که او کیست؟
ظالمین را او کجا گیرد به دوست
آنکه از خود بگذرد محبوب اوست
هوش مصنوعی: کسی که از خواسته‌های خود صرف‌نظر کند و به عشق محبوبش بیندیشد، نمی‌تواند ظالمین را به دوستی خود جذب کند.
مؤمنان را حق کند پاکیزه جان
هم بکاهد کافران را ز امتحان
هوش مصنوعی: مؤمنان با ایمان خالص خود پاک می‌شوند و جانشان پاکیزه می‌گردد، اما کافران از آزمایش‌ها و امتحانات به‌خوبی بیرون نمی‌آیند و دچار نقصان می‌شوند.
یا که پندارید داخل در بهشت
بی تمایز میشوید از خوب و زشت
هوش مصنوعی: آیا تصور می‌کنید که در بهشت بدون تفاوت میان خوبی و بدی قرار می‌گیرید؟
از شما ننموده آنان را جدا
که به حق کردند مال و جان فدا
هوش مصنوعی: کسانی که با تمام وجود و درستی خود را فدای حق کردند، از شما جدایی نکردند و همواره با شما هستند.
مر خودیّت را نهادند از وداد
بذل جان کردند بر حق در جهاد
هوش مصنوعی: خودپرستی را از بین بردند و جان خود را در راه حق فدای جهاد کردند.
داند او تا کیست اندر دین صبور
از خدا باشد شکیبا در امور
هوش مصنوعی: او می‌داند که چه کسی در دین صبر و استقامت دارد و از خداوند در مواجهه با امور صبور و شکیبا خواهد بود.
موت را بودید دائم خواستگار
پیش از آن کاسبابش آید آشکار
هوش مصنوعی: مرگ همیشه خواهان و در پی ماست، پیش از آنکه نشانه‌ها و علائمش نمایان شوند.
بعد جنگ بَدرتان بود آرزو
کشتن و مردن به پیش روی او
هوش مصنوعی: پس از جنگ، آرزوی کشتن و مردن در برابر او، به شما منتقل شد.
شد چو پیدا در اُحد آثار موت
منزجر گشتید از دیدار موت
هوش مصنوعی: وقتی نشانه‌های مرگ در کوه اُحد نمایان شد، از ملاقات با مرگ به شدت وحشت کردند و فرار کردند.
مینمودید از عجب بر وی نگاه
وین شما را بُد به تمکین اشتباه
هوش مصنوعی: شما با شگفتی به او نگاه می‌کردید و این نگاه شما باعث اشتباه در تسلیم و اطاعت شما شد.
هست تمکین در شهود حق ثبوت
هم شدن فانی به ذات لایموت
هوش مصنوعی: در شناخت و ادراک حق، حالتی از تسلیم و پذیرش وجود دارد که در آن فرد به طور کامل در ذات جاودان و بی‌پایان حلول پیدا می‌کند و خود را فانی می‌سازد.
تا هنوزت هست در افعال سیر
بند تلوینی و مستشهد به غیر
هوش مصنوعی: تا زمانی که در رفتارها و اعمال خود به دیگران وابسته هستی و تحت تأثیر آن‌ها قرار داری، نمی‌توانی به کمال و رشد واقعی برسی.