گنجور

۴۴- آیات ۱۳۳ تا ۱۳۴

وَ سٰارِعُوا إِلیٰ مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّکُمْ وَ جَنَّةٍ عَرْضُهَا اَلسَّمٰاوٰاتُ وَ اَلْأَرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِینَ (۱۳۳) اَلَّذِینَ یُنْفِقُونَ فِی اَلسَّرّٰاءِ وَ اَلضَّرّٰاءِ وَ اَلْکٰاظِمِینَ اَلْغَیْظَ وَ اَلْعٰافِینَ عَنِ اَلنّٰاسِ وَ اَللّٰهُ یُحِبُّ اَلْمُحْسِنِینَ (۱۳۴)

و بشتابید بسوی آمرزش از پروردگار خود و بهشتی که عرضش آسمانها و زمین است که مهیا شده از برای پرهیزکاران (۱۳۳) آنان که انفاق می‌کنند در خوشی و ناخوشی و فروخورندگان خشم و عفوکنندگان از مردمان و خدا دوست دارد نیکوکاران را (۱۳۴)

حق تو را گوید بدون معذرت
سارعوا بالجنة و المغفرة
پیشی اعنی سوی آمرزش تمام
هم به جنّت جُست باید ز اهتمام
جنّتی کاندر مقام عقل و فرض
عرض او عرض سماوات است و ارض
آن مهیّا گشته بهر متقین
که کنند انفاق اموال از یقین
می دهند اندر نهان و آشکار
مال خود را بر رضای کردگار
کظم غیظ و عفو مردمشان نکوست
پس خدا با محسنین یار است و دوست
سَارِعواْ یعنی به طاعات و سنن
یا به اسلام و کتاب ذوالمنن
یا به هجرت با پیمبر از بلد
یا به انفاق و جهاد و حفظ حد
کآن شما را سوی جنّت رهنماست
جنّتی کش عرض چون ارض و سماست
گویی ار جنّت برون است از محل
بس بود دور آن ممثل زین مثل
بینشان از جسم و جسمانی بود
بل ز ملک روح و روحانی بود
گوش کن نیکو بفهم ار ذی فنی
در دلت هست از معانی روزنی
وسعتی کآید به فهم عام و خاص
بر سماء و ارض دارد اختصاص
خواهی آورد ار مثل از وسعتی
هست گویی چون زمین در نسبتی
این ز ارض الله واسع شد عیان
هم بود از ارض اوسع آسمان
بود چون جنّت مماثل ذوالجلال
هم سماء را کرد داخل در مثال
از ره وسعت مثالش بُد زمین
وز ره رفعت سماوات بَرین
کز زمین هم اوسع و هم برتر است
پس مثل را آن ممثل در خور است
نک شنو تحقیق جنّت در فتوح
کآسمان را در علو جان است و روح
چون بهشت از وجه وسعت و اعتلاء
در عیان آید شود ارض و سماء
عامه زآن فهمند وجه صورتش
و اهل دانش معنی و انیّتش
گرچه نبود عرض جنّت چون زمین
و ارتفاعش چون سماوات برین
لیک گر خواهی مثالش در عیان
نیست غیر از این زمین و آسمان
فرض اندر جسم گردد طول و عرض
این صفت کی در بهشت آمد به فرض
این مثل باشد در اینجا بر صواب
بینی ار شخصی که مُرد او را به خواب
بینی اش با صورت و شکلی که داشت
گرچه رست از شکل و صورت را گذاشت
نک مجرد از لباس و صورت است
لیک بر صورت هنوزش نسبت است
پس مثالی گر تو خواهی بهر عرض
چاره نبود هیچ از این افلاک و ارض
زآنکه شیئی ناید اندر عین و حس
اوسع از وی تا نیابی منعکس
فهم آن می کن ز راه عقل و هوش
فهم عقلانی است الهام سروش
متقینند از معانی بهره ور
که بود ز افعالشان جنّت مقر
میکنند انفاق اندر جهر و سرّ
در غناء و تنگدستی مستمر
کظم غیظ و ضرب سیف اندر جهاد
هست یکسان، نفس را سوزد نهاد
عفو چون کردی و بستی راه خشم
نفس و شیطان را گشایی خون ز چشم
بذل و عفو و کظم غیظ ار باهُشی
آید از حیدر دلی، اژدر کشی
۴۳- آیات ۱۳۰ تا ۱۳۲: یٰا أَیُّهَا اَلَّذِینَ آمَنُوا لاٰ تَأْکُلُوا اَلرِّبَوا أَضْعٰافاً مُضٰاعَفَةً وَ اِتَّقُوا اَللّٰهَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ (۱۳۰) وَ اِتَّقُوا اَلنّٰارَ اَلَّتِی أُعِدَّتْ لِلْکٰافِرِینَ (۱۳۱) وَ أَطِیعُوا اَللّٰهَ وَ اَلرَّسُولَ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ (۱۳۲) ای آن کسانی که ایمان آوردید مخورید ربا را زیادتیهای بر هم افزوده شده و بترسید از خدا باشد که شما رستگار شوید (۱۳۰)۴۵- آیات ۱۳۵ تا ۱۳۸: وَ اَلَّذِینَ إِذٰا فَعَلُوا فٰاحِشَةً أَوْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ ذَکَرُوا اَللّٰهَ فَاسْتَغْفَرُوا لِذُنُوبِهِمْ وَ مَنْ یَغْفِرُ اَلذُّنُوبَ إِلاَّ اَللّٰهُ وَ لَمْ یُصِرُّوا عَلیٰ مٰا فَعَلُوا وَ هُمْ یَعْلَمُونَ (۱۳۵) أُولٰئِکَ جَزٰاؤُهُمْ مَغْفِرَةٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَ جَنّٰاتٌ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا اَلْأَنْهٰارُ خٰالِدِینَ فِیهٰا وَ نِعْمَ أَجْرُ اَلْعٰامِلِینَ (۱۳۶) قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِکُمْ سُنَنٌ فَسِیرُوا فِی اَلْأَرْضِ فَانْظُروا کَیْفَ کٰانَ عٰاقِبَةُ اَلْمُکَذِّبِینَ (۱۳۷) هٰذٰا بَیٰانٌ لِلنّٰاسِ وَ هُدیً وَ مَوْعِظَةٌ لِلْمُتَّقِینَ (۱۳۸)

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: خانم مقصودی

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

وَ سٰارِعُوا إِلیٰ مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّکُمْ وَ جَنَّةٍ عَرْضُهَا اَلسَّمٰاوٰاتُ وَ اَلْأَرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِینَ (۱۳۳) اَلَّذِینَ یُنْفِقُونَ فِی اَلسَّرّٰاءِ وَ اَلضَّرّٰاءِ وَ اَلْکٰاظِمِینَ اَلْغَیْظَ وَ اَلْعٰافِینَ عَنِ اَلنّٰاسِ وَ اَللّٰهُ یُحِبُّ اَلْمُحْسِنِینَ (۱۳۴)
هوش مصنوعی: به سرعت به سوی آمرزش از پروردگارتان و بهشتی که وسعت آن به اندازه آسمان‌ها و زمین است، حرکت کنید. این بهشت برای پرهیزکاران آماده شده است. افرادی که در زمان‌های خوشی و سختی انفاق می‌کنند و خشم خود را فرو می‌برند و از مردم می‌گذرد. خداوند نیکوکاران را دوست دارد.
و بشتابید بسوی آمرزش از پروردگار خود و بهشتی که عرضش آسمانها و زمین است که مهیا شده از برای پرهیزکاران (۱۳۳) آنان که انفاق می‌کنند در خوشی و ناخوشی و فروخورندگان خشم و عفوکنندگان از مردمان و خدا دوست دارد نیکوکاران را (۱۳۴)
هوش مصنوعی: به سوی بخشش الهی و بهشتی که وسعت آن چون آسمان‌ها و زمین است، شتاب کنید. این بهشت برای پرهیزکاران آماده شده است؛ کسانی که در زمان خوشی و ناخوشی، انفاق می‌کنند، خشم خود را فرو می‌خورند و از دیگران می‌گذ-renند. خداوند نیکوکاران را دوست دارد.
حق تو را گوید بدون معذرت
سارعوا بالجنة و المغفرة
هوش مصنوعی: این آیه به شما می‌گوید که به سرعت به سوی بهشت و آمرزش حرکت کنید.
پیشی اعنی سوی آمرزش تمام
هم به جنّت جُست باید ز اهتمام
هوش مصنوعی: برای رسیدن به آمرزش کامل، باید با تلاشی جدی به سوی بهشت حرکت کرد.
جنّتی کاندر مقام عقل و فرض
عرض او عرض سماوات است و ارض
هوش مصنوعی: بهشتی که در مرتبه عقل قرار دارد، وسعت و پهناوری‌اش به اندازه آسمان و زمین است.
آن مهیّا گشته بهر متقین
که کنند انفاق اموال از یقین
هوش مصنوعی: آن موجود زیبا و آماده شده است برای پرهیزکارانی که با اطمینان و یقین، اموال خود را در راه خدا خرج می‌کنند.
می دهند اندر نهان و آشکار
مال خود را بر رضای کردگار
هوش مصنوعی: افراد اموال خود را به صورت مخفی و علنی برای خشنودی خداوند می‌بخشند.
کظم غیظ و عفو مردمشان نکوست
پس خدا با محسنین یار است و دوست
هوش مصنوعی: کنار گذاشتن خشم و بخشیدن دیگران کار نیکی است و در نتیجه، خداوند با نیکوکاران همراه و دوست است.
سَارِعواْ یعنی به طاعات و سنن
یا به اسلام و کتاب ذوالمنن
هوش مصنوعی: بشتابید به سوی کارهای نیک و سنت‌های اسلامی یا به کتابی که نعمت‌های فراوانی را در خود دارد.
یا به هجرت با پیمبر از بلد
یا به انفاق و جهاد و حفظ حد
هوش مصنوعی: شما می‌توانید یا با پیامبر به سفر بروید و از وطن خود دور شوید، یا با بخشش و مبارزه و حفظ مسئولیت‌های خود در جامعه باقی بمانید.
کآن شما را سوی جنّت رهنماست
جنّتی کش عرض چون ارض و سماست
هوش مصنوعی: اینکه شما را به بهشت هدایت می‌کند، بهشتی که وسعتش مانند زمین و آسمان است.
گویی ار جنّت برون است از محل
بس بود دور آن ممثل زین مثل
هوش مصنوعی: به نظر می‌رسد بهشتی که در انتظار است، اگر از این مکان دور باشد، کافی است که آن تصویر زیبای بهشت در اینجا وجود داشته باشد.
بینشان از جسم و جسمانی بود
بل ز ملک روح و روحانی بود
هوش مصنوعی: در میان آنها رابطه‌ای از جنس جسم و مادیت وجود داشت، ولی حقیقتاً از سرچشمه ملکوت و روحانیات می‌آمد.
گوش کن نیکو بفهم ار ذی فنی
در دلت هست از معانی روزنی
هوش مصنوعی: به دقت گوش کن و خوب درک کن، اگر بینش و مهارتی در درونت وجود دارد، به معنای عمیق‌تری دست خواهی یافت.
وسعتی کآید به فهم عام و خاص
بر سماء و ارض دارد اختصاص
هوش مصنوعی: وسعتی که هم ویژه می‌فهمید و هم عموم مردم، فقط به آسمان و زمین تعلق دارد.
خواهی آورد ار مثل از وسعتی
هست گویی چون زمین در نسبتی
هوش مصنوعی: اگر بخواهی از وسعت و عظمت چیزی مثالی بیاوری، می‌توانی بگویی مانند زمین است در رابطه‌ای که دارد.
این ز ارض الله واسع شد عیان
هم بود از ارض اوسع آسمان
هوش مصنوعی: این زمین که از نعمت‌های خداوند است، به وضوح گسترده و وسیع شده و می‌توان آن را با عظمت آسمان مقایسه کرد.
بود چون جنّت مماثل ذوالجلال
هم سماء را کرد داخل در مثال
هوش مصنوعی: چون بهشتی وجود دارد که شبیه به عظمت خداوند است، آسمان را نیز در این تشبیه قرار داد.
از ره وسعت مثالش بُد زمین
وز ره رفعت سماوات بَرین
هوش مصنوعی: از نظر وسعت و بزرگی، مانند زمین است و از دیدگاه بلندی و ارتفاع، مشابه آسمان‌های بلند می‌باشد.
کز زمین هم اوسع و هم برتر است
پس مثل را آن ممثل در خور است
هوش مصنوعی: این زمین هم وسیع و هم فراتر از آن است، بنابراین چیزی که شایسته است باید درخور آن نمایان شود.
نک شنو تحقیق جنّت در فتوح
کآسمان را در علو جان است و روح
هوش مصنوعی: به دقت به بررسی بهشت بپرداز، زیرا آسمان در اوج، نمایانگر جان و روح است.
چون بهشت از وجه وسعت و اعتلاء
در عیان آید شود ارض و سماء
هوش مصنوعی: زمانی که بهشت با وسعت و بلندی‌اش نمایان می‌شود، زمین و آسمان نیز به نظر می‌رسد.
عامه زآن فهمند وجه صورتش
و اهل دانش معنی و انیّتش
هوش مصنوعی: عموم مردم تنها شکل ظاهری او را می‌شناسند، اما عالمان به عمق وجود و حقیقت او پی می‌برند.
گرچه نبود عرض جنّت چون زمین
و ارتفاعش چون سماوات برین
هوش مصنوعی: هرچند بهشت نه به وسعت زمین است و نه به بلندی آسمان‌ها،
لیک گر خواهی مثالش در عیان
نیست غیر از این زمین و آسمان
هوش مصنوعی: اگر بخواهی نمونه‌ای از آن را ببینی، جز این زمین و آسمان چیزی در دسترس نیست.
فرض اندر جسم گردد طول و عرض
این صفت کی در بهشت آمد به فرض
هوش مصنوعی: اگر فرض کنیم که طول و عرض در جسم موجود باشد، این ویژگی که در بهشت وجود دارد چگونه به وجود می‌آید؟
این مثل باشد در اینجا بر صواب
بینی ار شخصی که مُرد او را به خواب
هوش مصنوعی: این جمله به این معناست که اگر فردی در حالتی شبیه به مرگ به خواب رفته باشد، ممکن است در نگاه دیگری به نظر برسد که او در حالت مرگ است، اما واقعاً در خواب به سر می‌برد. در واقع، دو حالت قابل تشخیص از هم نیستند و این تصویر نشان‌دهنده‌ توانایی تشخیص واقعیت از خواب است.
بینی اش با صورت و شکلی که داشت
گرچه رست از شکل و صورت را گذاشت
هوش مصنوعی: با وجود اینکه او ظاهری خاص و زیبا داشت، اما زیبایی واقعی او از شکل و فرم ظاهری‌اش فراتر بود.
نک مجرد از لباس و صورت است
لیک بر صورت هنوزش نسبت است
هوش مصنوعی: نکتۀ اصلی از هر چیز فراتر از ظاهر و شکل آن است، اما هنوز هم وجودش به ظاهرش وابسته است.
پس مثالی گر تو خواهی بهر عرض
چاره نبود هیچ از این افلاک و ارض
هوش مصنوعی: اگر بخواهی مثال بزنم، باید بگویم که هیچ چاره‌ای برای بیان مشکلات و مسائلی که در آسمان‌ها و زمین وجود دارد نیست.
زآنکه شیئی ناید اندر عین و حس
اوسع از وی تا نیابی منعکس
هوش مصنوعی: چون چیزی وجود ندارد که در چشم و حس تو بزرگ‌تر از آن باشد، تا زمانی که چیزی را بازتاب نیابی.
فهم آن می کن ز راه عقل و هوش
فهم عقلانی است الهام سروش
هوش مصنوعی: برای درک این موضوع، از عقل و دانش خود بهره ببر. درک عقلانی، ناشی از الهام الهی است.
متقینند از معانی بهره ور
که بود ز افعالشان جنّت مقر
هوش مصنوعی: پرهيزگاران از معانی عمیق و ارزشمند بهره‌مندند، زیرا اعمال و رفتارشان باعث شکل‌گیری بهشتی زیبا و پر از خوبی‌ها می‌شود.
میکنند انفاق اندر جهر و سرّ
در غناء و تنگدستی مستمر
هوش مصنوعی: انسان‌ها در حالاتی که در فراخی و تنگدستی قرار دارند، به طور علنی و در خفا به بخشش و کمک به دیگران می‌پردازند.
کظم غیظ و ضرب سیف اندر جهاد
هست یکسان، نفس را سوزد نهاد
هوش مصنوعی: کنترل خشم و شرکت در نبرد با شمشیر، هر دو یکسان است؛ هر دوی این رفتارها می‌تواند به روح انسان آسیب بزند.
عفو چون کردی و بستی راه خشم
نفس و شیطان را گشایی خون ز چشم
هوش مصنوعی: وقتی که تو بخشنده باشی و راه خشم را مسدود کنی، در واقع دروازه‌های خشم و شر را باز می‌کنی و باعث جاری شدن اشک از چشم‌ها می‌شوی.
بذل و عفو و کظم غیظ ار باهُشی
آید از حیدر دلی، اژدر کشی
هوش مصنوعی: اگر فردی باهوش و دانا باشد، در برابر خشم و مشکلات، بخشش و از خودگذشتگی را انتخاب می‌کند، همان‌طور که حیدر (علی) در برابر دشواری‌ها همواره صبر و بردباری را در پیش می‌گرفت.