گنجور

۲۸- آیات ۸۳ تا ۸۵

أَ فَغَیْرَ دِینِ اَللّٰهِ یَبْغُونَ وَ لَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِی اَلسَّمٰاوٰاتِ وَ اَلْأَرْضِ طَوْعاً وَ کَرْهاً وَ إِلَیْهِ یُرْجَعُونَ (۸۳) قُلْ آمَنّٰا بِاللّٰهِ وَ مٰا أُنْزِلَ عَلَیْنٰا وَ مٰا أُنْزِلَ عَلیٰ إِبْرٰاهِیمَ وَ إِسْمٰاعِیلَ وَ إِسْحٰاقَ وَ یَعْقُوبَ وَ اَلْأَسْبٰاطِ وَ مٰا أُوتِیَ مُوسیٰ وَ عِیسیٰ وَ اَلنَّبِیُّونَ مِنْ رَبِّهِمْ لاٰ نُفَرِّقُ بَیْنَ أَحَدٍ مِنْهُمْ وَ نَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ (۸۴) وَ مَنْ یَبْتَغِ غَیْرَ اَلْإِسْلاٰمِ دِیناً فَلَنْ یُقْبَلَ مِنْهُ وَ هُوَ فِی اَلْآخِرَةِ مِنَ اَلْخٰاسِرِینَ (۸۵)

آیا پس جز دین خدا را می‌جویند و مر او را منقاد شده هر که در آسمانها و زمین است خواه و ناخواه و بسوی او بازگردانیده می‌شوند (۸۳) بگو گرویدیم بخدا و آنچه فرو فرستاده شد بر ابراهیم و اسماعیل و اسحق و یعقوب و اسباط و آنچه داده شد بموسی و عیسی و سایر پیغمبران از پروردگارشان تفرقه نمی‌کنیم میان احدی از ایشان و ما مر او را منقادانیم (۸۴) و هر که بجوید بجز اسلام دینی را پس هرگز پذیرفته نشود از او و او در آخرت از زیانکارانست (۸۵)

هیچ می جویید آیا در قرار
مر شما جز دین حق با اختیار
مر ورا گردن نهادند آنچه هست
در سماوات و زمین ز اعلی و پست
یا ز روی طَوع یعنی اختیار
یا که از وجه کراهت و اضطرار
چند وجه از طَوع و کَره آید به فهم
گویم آن را کش بود ز ادراک سهم
وجه اول آنکه اهل آسمان
حاضرند از بهر طاعت هر زمان
و اهل ارض اغلب ز طاعت غافلند
بر هوای نفس گمره مایلند
نیست کس راضی بر احکام قدر
نزد خواهش جز قلیلی از بشر
انقیاد از طَوع تسلیم است و بس
بر قضاء، بی اعتراض و بی هوس
وجه دیگر آنکه عقل ذو فنون
تابع از میل است و کاره نفس دون
دیگر آنکه بُرد فرمانش مَلک
وآن بلیس افتاد در طغیان و شک
لیک قائل هر دو بر یکتایی اش
نیست شیطان ، سرکش از مولایی اش
گرچه سر پیچد ز امر و طاعتش
لیک باشد معترف بر وحدتش
زآنکه مفطورند اشیاء در نمود
جمله بر توحیدش از وجه وجود
وجه دیگر کآن بسی باشد ادق
گویم ار باشی به فهمش مستحق
هر که را بر اصل هستی انتقال
باشد اقرار وی از طَوع است و حال
یعنی از شیء ار کنی نفی وجود
باقی اش باشد عدم یعنی نبود
ور ز هستی غافلی وز سرّ ذات
این است اکراه ار که داری التفات
این ز بهر خاصگان است ای عزیز
عامه را نبود بر این معنی تمیز
میوه را عارف عیان دید از نوات
وز حجاب ماسوی رخسار ذات
پس به امرش ماسوی تابع شدند
طاعه و کاره به تسلیم آمدند
باز هم گردند راجع سوی ذات
بعد کثرت هستی این ممکنات
گو به حق کردیم ما ایمان قبول
یعنی امّت را بر این دار ای رسول
وآنچه نازل گشت بر ما از خدا
همچنین بر هر که بود از انبیا
بر براهیم و بر اسمعیل راد
هم به اسحاق و به یعقوب از رشاد
هم به اسباط اکمل آل ذبیح
وآنچه داده شد به موسی و مسیح
بر نبیّون جمله از پروردگار
نیست فرقی بین یک تن زآن کبار
زآنکه فرق از انتساب کثرت است
کی جدایی در شمار وحدت است
فرق اندر کوزه باشد نی در آب
مابقی را رو تعقل کن بیاب
گو که منقادیم ما بر امر حق
که ز امرش یافت هستی ماخَلَق
آنکه جوید غیر از این اسلام، دین
نیست زو مقبول و هست از خاسرین
۲۷- آیات ۸۱ تا ۸۲: وَإِذۡ أَخَذَ ٱللَّهُ مِیثَٰقَ ٱلنَّبِیِّۧنَ لَمَآ ءَاتَیۡتُکُم مِّن کِتَٰبࣲ وَحِکۡمَةࣲ ثُمَّ جَآءَکُمۡ رَسُولࣱ مُّصَدِّقࣱ لِّمَا مَعَکُمۡ لَتُؤۡمِنُنَّ بِهِۦ وَلَتَنصُرُنَّهُۥۚ قَالَ ءَأَقۡرَرۡتُمۡ وَأَخَذۡتُمۡ عَلَیٰ ذَٰلِکُمۡ إِصۡرِیۖ قَالُوٓاْ أَقۡرَرۡنَاۚ قَالَ فَٱشۡهَدُواْ وَأَنَا۠ مَعَکُم مِّنَ ٱلشَّٰهِدِینَ (۸۱) فَمَن تَوَلَّیٰ بَعۡدَ ذَٰلِکَ فَأُوْلَٰٓئِکَ هُمُ ٱلۡفَٰسِقُونَ (۸۲)۲۹- آیات ۸۶ تا ۸۹: کَیْفَ یَهْدِی اَللّٰهُ قَوْماً کَفَرُوا بَعْدَ إِیمٰانِهِمْ وَ شَهِدُوا أَنَّ اَلرَّسُولَ حَقٌّ وَ جٰاءَهُمُ اَلْبَیِّنٰاتُ وَ اَللّٰهُ‌ لاٰ یَهْدِی اَلْقَوْمَ اَلظّٰالِمِینَ (۸۶) أُولٰئِکَ جَزٰاؤُهُمْ أَنَّ عَلَیْهِمْ لَعْنَةَ اَللّٰهِ وَ اَلْمَلاٰئِکَةِ وَ اَلنّٰاسِ أَجْمَعِینَ (۸۷) خٰالِدِینَ فِیهٰا لاٰ یُخَفَّفُ عَنْهُمُ اَلْعَذٰابُ وَ لاٰ هُمْ یُنْظَرُونَ (۸۸) إِلاَّ اَلَّذِینَ تٰابُوا مِنْ بَعْدِ ذٰلِکَ وَ أَصْلَحُوا فَإِنَّ اَللّٰهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ (۸۹)

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: خانم مقصودی

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

أَ فَغَیْرَ دِینِ اَللّٰهِ یَبْغُونَ وَ لَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِی اَلسَّمٰاوٰاتِ وَ اَلْأَرْضِ طَوْعاً وَ کَرْهاً وَ إِلَیْهِ یُرْجَعُونَ (۸۳) قُلْ آمَنّٰا بِاللّٰهِ وَ مٰا أُنْزِلَ عَلَیْنٰا وَ مٰا أُنْزِلَ عَلیٰ إِبْرٰاهِیمَ وَ إِسْمٰاعِیلَ وَ إِسْحٰاقَ وَ یَعْقُوبَ وَ اَلْأَسْبٰاطِ وَ مٰا أُوتِیَ مُوسیٰ وَ عِیسیٰ وَ اَلنَّبِیُّونَ مِنْ رَبِّهِمْ لاٰ نُفَرِّقُ بَیْنَ أَحَدٍ مِنْهُمْ وَ نَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ (۸۴) وَ مَنْ یَبْتَغِ غَیْرَ اَلْإِسْلاٰمِ دِیناً فَلَنْ یُقْبَلَ مِنْهُ وَ هُوَ فِی اَلْآخِرَةِ مِنَ اَلْخٰاسِرِینَ (۸۵)
هوش مصنوعی: آیا آن‌ها جز دین خدا دنبال چیز دیگری هستند؟ در حالی که همه کسانی که در آسمان‌ها و زمین هستند به اختیار و ناخواست خدا تسلیم شده‌اند و بازگشت آن‌ها به سوی اوست. بگو: ما به خدا و آنچه بر ما نازل شده و آنچه بر ابراهیم، اسماعیل، اسحاق، یعقوب و اسباط نازل شده است و همچنین به آنچه به موسی و عیسی و پیامبران از سوی پروردگارشان داده شده، ایمان داریم. ما هیچ‌یک از آنان را از دیگری جدا نمی‌دانیم و ما تسلیم او هستیم. و هر کس غیر از اسلام دینی را برگزیده باشد، هرگز از او پذیرفته نخواهد شد و در آخرت از زیان‌کاران خواهد بود.
آیا پس جز دین خدا را می‌جویند و مر او را منقاد شده هر که در آسمانها و زمین است خواه و ناخواه و بسوی او بازگردانیده می‌شوند (۸۳) بگو گرویدیم بخدا و آنچه فرو فرستاده شد بر ابراهیم و اسماعیل و اسحق و یعقوب و اسباط و آنچه داده شد بموسی و عیسی و سایر پیغمبران از پروردگارشان تفرقه نمی‌کنیم میان احدی از ایشان و ما مر او را منقادانیم (۸۴) و هر که بجوید بجز اسلام دینی را پس هرگز پذیرفته نشود از او و او در آخرت از زیانکارانست (۸۵)
هوش مصنوعی: آیا غیر از دین خدا را جستجو می‌کنند در حالی که تمامی موجودات در آسمان‌ها و زمین به خواست یا ناخواست به او تسلیم شده‌اند و به سوی او برمی‌گردند؟ بگو ما به خدا ایمان آورده‌ایم و به آنچه بر ابراهیم، اسماعیل، اسحاق، یعقوب و نوادگان آنها نازل شده است، همچنین به آنچه به موسی، عیسی و سایر پیامبران از سوی پروردگارشان داده شده است، ایمان داریم و در این زمینه بین هیچ یک از آن‌ها تفاوتی قائل نمی‌شویم و به همه آن‌ها تسلیم هستیم. هر کس به جز اسلام دینی را جستجو کند، از او پذیرفته نخواهد شد و او در روز قیامت از زیانکاران خواهد بود.
هیچ می جویید آیا در قرار
مر شما جز دین حق با اختیار
هوش مصنوعی: آیا جز با ایمان به حق و با انتخاب خود، در زندگی‌تان به چیزی جز آرامش می‌رسید؟
مر ورا گردن نهادند آنچه هست
در سماوات و زمین ز اعلی و پست
هوش مصنوعی: آنان همه چیزهایی که در آسمان‌ها و زمین وجود دارد، از بلندترین تا پایین‌ترین، را به او تقدیم کردند.
یا ز روی طَوع یعنی اختیار
یا که از وجه کراهت و اضطرار
هوش مصنوعی: این جمله به این معناست که رفتار یا تصمیم‌گیری یک فرد می‌تواند از روی میل و انتخاب خود باشد یا اینکه به دلیل تنفر و اجبار انجام شده است.
چند وجه از طَوع و کَره آید به فهم
گویم آن را کش بود ز ادراک سهم
هوش مصنوعی: چندین دلیل و جنبه از خواست و نخواست وجود دارد که می‌خواهم آن را بیان کنم، چرا که از درک و فهم انسان فراتر است.
وجه اول آنکه اهل آسمان
حاضرند از بهر طاعت هر زمان
هوش مصنوعی: نخستین دلیل این است که فرشتگان همیشه در حال عبادت و انجام فرمان‌های الهی هستند.
و اهل ارض اغلب ز طاعت غافلند
بر هوای نفس گمره مایلند
هوش مصنوعی: بیشتر انسان‌ها در زمین از بندگی خدا غافل‌اند و به سوی خواسته‌های نفسانی خود شیفته و منحرف می‌شوند.
نیست کس راضی بر احکام قدر
نزد خواهش جز قلیلی از بشر
هوش مصنوعی: هیچ‌ کس نمی‌تواند به سرنوشت و تقدیر رضایت داشته باشد، جز عده‌ی انگشت‌شماری از انسان‌ها که خواسته‌هایشان را قبول دارند.
انقیاد از طَوع تسلیم است و بس
بر قضاء، بی اعتراض و بی هوس
هوش مصنوعی: اطاعت و تسلیم تنها به معنای پذیرش قضا و تقدیر است، بدون هیچ گونه اعتراض و آرزوی نفسانی.
وجه دیگر آنکه عقل ذو فنون
تابع از میل است و کاره نفس دون
هوش مصنوعی: عقل از آنجا که دارای شاخه‌های مختلف و فنون گوناگون است، در واقع تحت تأثیر و میل نفس ناپاک قرار دارد و نمی‌تواند مستقل عمل کند.
دیگر آنکه بُرد فرمانش مَلک
وآن بلیس افتاد در طغیان و شک
هوش مصنوعی: دیگر این که فرمانروایی و قدرت از آن ملکا است و ابلیس در نافرمانی و سرکشی گرفتار شده است.
لیک قائل هر دو بر یکتایی اش
نیست شیطان ، سرکش از مولایی اش
هوش مصنوعی: اما شیطان، که سرکش و نافرمان است، به وحدت و یکتایی آن معترف نیست.
گرچه سر پیچد ز امر و طاعتش
لیک باشد معترف بر وحدتش
هوش مصنوعی: اگرچه انسان ممکن است از فرمان و اطاعت او سرپیچی کند، اما همچنان به یگانگی و وحدت او اعتراف دارد.
زآنکه مفطورند اشیاء در نمود
جمله بر توحیدش از وجه وجود
هوش مصنوعی: تمام موجودات جهان به طور طبیعی و ذاتی به وحدت و یگانگی خداوند اشاره دارند و همه چیز در وجود خود به این توحید اشاره می‌کند.
وجه دیگر کآن بسی باشد ادق
گویم ار باشی به فهمش مستحق
هوش مصنوعی: اگر از درک و فهم بیشتری برخوردار باشی، می‌توانم درباره‌ی موضوعات مختلف، نکات عمیق‌تری را بیان کنم.
هر که را بر اصل هستی انتقال
باشد اقرار وی از طَوع است و حال
هوش مصنوعی: هر کسی که به اصول وجود و حقیقت دسترسی دارد، اظهار نظر او به طور طبیعی و بدون اجباری است.
یعنی از شیء ار کنی نفی وجود
باقی اش باشد عدم یعنی نبود
هوش مصنوعی: اگر چیزی را نفی کنی، در واقع وجود آن چیز باقی نمی‌ماند و به طور کلی عدم و نبود آن را نشان می‌دهد.
ور ز هستی غافلی وز سرّ ذات
این است اکراه ار که داری التفات
هوش مصنوعی: اگر از وجود خود غافل باشی و از راز واقعی وجودت بی‌خبر باشی، هرچقدر هم که تمایل داشته باشی به آن توجه کنی، نمی‌توانی به درستی آن را درک کنی.
این ز بهر خاصگان است ای عزیز
عامه را نبود بر این معنی تمیز
هوش مصنوعی: این موضوع مخصوص افراد خاصی است و برای عموم مردم درک آن آسان نیست.
میوه را عارف عیان دید از نوات
وز حجاب ماسوی رخسار ذات
هوش مصنوعی: عارف به وضوح میوه حقیقت را از نغمه‌ای که می‌شنود، می‌بیند و پرده‌های دنیا نمی‌توانند زیبایی‌های وجود واقعی را پنهان کنند.
پس به امرش ماسوی تابع شدند
طاعه و کاره به تسلیم آمدند
هوش مصنوعی: به دستور او، همه موجودات اطرافش تسلیم و مطیع شدند و با فرمانبری به کار و فعالیت مشغول شدند.
باز هم گردند راجع سوی ذات
بعد کثرت هستی این ممکنات
هوش مصنوعی: هرچند که این موجودات بسیار و متنوع هستند، اما در نهایت به سوی ذات واحد و یکتا بازمی‌گردند.
گو به حق کردیم ما ایمان قبول
یعنی امّت را بر این دار ای رسول
هوش مصنوعی: ما به درستی ایمان آورده‌ایم، پس ای پیامبر، مردم را بر این اصل پایبند کن.
وآنچه نازل گشت بر ما از خدا
همچنین بر هر که بود از انبیا
هوش مصنوعی: هر آنچه که از سوی خدا بر ما نازل شده، بر دیگر پیامبران نیز نازل شده است.
بر براهیم و بر اسمعیل راد
هم به اسحاق و به یعقوب از رشاد
هوش مصنوعی: به ابراهیم و اسماعیلیان درود، و همچنین بر اسحاق و یعقوب به خاطر هدایت و راستی.
هم به اسباط اکمل آل ذبیح
وآنچه داده شد به موسی و مسیح
هوش مصنوعی: این جمله به برتری و قابلیت‌های ویژه نسل‌های مختلف اشاره دارد، به ویژه به نسل‌هایی که از پاکان و برگزیدگان الهی به شمار می‌آیند. همچنین به نعمت‌ها و دانش‌های ویژه‌ای که به پیامبران بزرگ مانند موسی و عیسی داده شده، اشاره می‌کند و نشان می‌دهد که این افراد از سوی خداوند ویژگی‌های خاصی دارند که آن‌ها را متمایز می‌کند.
بر نبیّون جمله از پروردگار
نیست فرقی بین یک تن زآن کبار
هوش مصنوعی: همه پیامبران از سوی خداوند رسالت دارند و هیچ تفاوتی بین آنها وجود ندارد، حتی اگر برخی از آنها در میان مردم شناخته شده‌تر باشند.
زآنکه فرق از انتساب کثرت است
کی جدایی در شمار وحدت است
هوش مصنوعی: این بیت به این معناست که تفاوت‌ها و جدایی‌ها ناشی از نسبت‌های مختلف هستند و وقتی به مفهوم وحدت می‌رسیم، دیگر جدایی و تفکیک معنایی ندارد. به عبارت دیگر، در حالت یکپارچگی، اختلافات و تعدادها دیگر اهمیت و معنا نمی‌یابند.
فرق اندر کوزه باشد نی در آب
مابقی را رو تعقل کن بیاب
هوش مصنوعی: در درون کوزه تفاوت وجود دارد نه در آب. باقی ماجرا را با تفکر و تعقل دریاب.
گو که منقادیم ما بر امر حق
که ز امرش یافت هستی ماخَلَق
هوش مصنوعی: بگو که ما در برابر فرمان حق تسلیم هستیم، زیرا وجود ما از اراده او پدید آمده است.
آنکه جوید غیر از این اسلام، دین
نیست زو مقبول و هست از خاسرین
هوش مصنوعی: هر کس که به دنبال دینی غیر از اسلام باشد، در واقع دینی قابل قبول ندارد و از بازندگان خواهد بود.