صفی علیشاه۱۵- آیه ۵۶
إِنَّکَ لاٰ تَهْدِی مَنْ أَحْبَبْتَ وَ لٰکِنَّ اَللّٰهَ یَهْدِی مَنْ یَشٰاءُ وَ هُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِینَ (۵۶)
بدرستی که تو هدایت نمی‌کنی آن را که دوست داری و لیکن خدا هدایت می‌کند آن را که می‌خواهد و او داناتر است بهدایت‌یافتگان (۵۶)
« در بیان ایمان ابی طالب(ع) و معنی أنَّکَ لَاتَهدِی مَنْ أحبَبتَ »
ای محمّد (ص) ره تو نتوانی نمود
بر کسی کش دوست داری خود ز جود
حق تعالی می نماید لیک راه
هر که را خواهد سپید او یا سیاه
حق به حال مهتدین داناتر است
اهل ره را زو نشان دیگر است
گفته اند این آیت از حق بر رسول
یافته در حق بوطالب نزول
کو بُدش بس میل بر ایمان عم
داشت او ز ایمان وحشی رنج و غم
آمد این آیت از آن بر مصطفی(ص)
میل توست اعنی خلاف علم ما
آنکه داری جهد بر ایمان او
نافرید ایمان در او حق یک تسو
اندر این معنی بود چندین نظر
مجملی زآن گویم ار داری بصر
اول آنکه رأی مرسل با رسول
گر مخالف شد بود دور از عقول
خواهد ار او آنچه را که حق نخواست
نیست پیغمبر یقین اهل هواست
پس پیمبر خواستش با حق یکی است
آنکه گوید غیر از این ، اندر شکی است
یا که در دانایی اش باشد قصور
یا بود مغرض در احکام و امور
ذکر بوطالب مفصل شد بیان
اندر اَنعام ار که خواهی رو بخوان
همچنین این آیت ار فهمی قلیل
هست بر ایمان بوطالب دلیل
زآنکه کرد از حبّ کافر نهی حق
خاصه بر پیغمبر صاحب نسق
پس ندارد دوست کافر را رسول
تا که بر ایمان او باشد عجول
گر که دارد دوست کس را بیّن است
کو به هر عنوان که باشد مؤمن است
زین گذشتیم آمدیم اندر کلام
از پی تحقیق آیت در مقام
رهنماییِ پیمبر بی عبوس
نیست جز تبلیغ و دعوت بر نفوس
هادی مطلق نباشد غیر حق
کو نمود از لطف ، خلقِ ماخَلَق
نیست واقف غیر ذات ذوالجلال
بر رموز خلقت از وجه کمال
آنکه ذاتش رهنما شد بر عقول
باشد آگاه از قبول و ناقبول
بخشد آگاهی رسولش را اِله
آنچه باشد واجب از مقصود و راه
بخشد او را علم و حکمت بر مزید
هم نماید کآن سیاه است، این سفید
لیک باشد سرّ خلقت مختفی
کز چه شد ابلیس مبغض با صفی
گشت آن مردود و گمراه و مضل
رهنما وین باز بر ارباب دل
بافتند آن جامه را از چه سیاه
وین دگر را رو سفید و دین پناه
پس تو ای احمد (ص) بخواه آن را که حق
خواست بر خلقان ز حکم ماسَبَق
پاره ای گفتند دانیم ای رسول
ما تو را پیغمبر و هست این قبول
وآنچه گویی هست بر خیر آن سبب
لیک ز اظهارش بود خوف از عرب
از حرم ما را کنند ایشان برون
نیست ما را بعد از این تاب سکون
۱۴- آیات ۵۱ تا ۵۵: وَ لَقَدْ وَصَّلْنٰا لَهُمُ اَلْقَوْلَ لَعَلَّهُمْ یَتَذَکَّرُونَ (۵۱) اَلَّذِینَ آتَیْنٰاهُمُ اَلْکِتٰابَ مِنْ قَبْلِهِ هُمْ بِهِ یُؤْمِنُونَ (۵۲) وَ إِذٰا یُتْلیٰ عَلَیْهِمْ قٰالُوا آمَنّٰا بِهِ إِنَّهُ اَلْحَقُّ مِنْ رَبِّنٰا إِنّٰا کُنّٰا مِنْ قَبْلِهِ مُسْلِمِینَ (۵۳) أُولٰئِکَ یُؤْتَوْنَ أَجْرَهُمْ مَرَّتَیْنِ بِمٰا صَبَرُوا وَ یَدْرَؤُنَ بِالْحَسَنَةِ اَلسَّیِّئَةَ وَ مِمّٰا رَزَقْنٰاهُمْ یُنْفِقُونَ (۵۴) وَ إِذٰا سَمِعُوا اَللَّغْوَ أَعْرَضُوا عَنْهُ وَ قٰالُوا لَنٰا أَعْمٰالُنٰا وَ لَکُمْ أَعْمٰالُکُمْ سَلاٰمٌ عَلَیْکُمْ لاٰ نَبْتَغِی اَلْجٰاهِلِینَ (۵۵)۱۶- آیات ۵۷ تا ۶۱: وَ قٰالُوا إِنْ نَتَّبِعِ اَلْهُدیٰ مَعَکَ نُتَخَطَّفْ مِنْ أَرْضِنٰا أَ وَ لَمْ نُمَکِّنْ لَهُمْ حَرَماً آمِناً یُجْبیٰ إِلَیْهِ ثَمَرٰاتُ کُلِّ شَیْ‌ءٍ رِزْقاً مِنْ لَدُنّٰا وَ لٰکِنَّ أَکْثَرَهُمْ لاٰ یَعْلَمُونَ (۵۷) وَ کَمْ أَهْلَکْنٰا مِنْ قَرْیَةٍ بَطِرَتْ مَعِیشَتَهٰا فَتِلْکَ مَسٰاکِنُهُمْ لَمْ تُسْکَنْ مِنْ بَعْدِهِمْ إِلاّٰ قَلِیلاً وَ کُنّٰا نَحْنُ اَلْوٰارِثِینَ (۵۸) وَ مٰا کٰانَ رَبُّکَ مُهْلِکَ اَلْقُریٰ حَتّٰی یَبْعَثَ فِی أُمِّهٰا رَسُولاً یَتْلُوا عَلَیْهِمْ آیٰاتِنٰا وَ مٰا کُنّٰا مُهْلِکِی اَلْقُریٰ إِلاّٰ وَ أَهْلُهٰا ظٰالِمُونَ (۵۹) وَ مٰا أُوتِیتُمْ مِنْ شَیْ‌ءٍ فَمَتٰاعُ اَلْحَیٰاةِ اَلدُّنْیٰا وَ زِینَتُهٰا وَ مٰا عِنْدَ اَللّٰهِ خَیْرٌ وَ أَبْقیٰ أَ فَلاٰ تَعْقِلُونَ (۶۰) أَ فَمَنْ وَعَدْنٰاهُ وَعْداً حَسَناً فَهُوَ لاٰقِیهِ کَمَنْ مَتَّعْنٰاهُ مَتٰاعَ اَلْحَیٰاةِ اَلدُّنْیٰا ثُمَّ هُوَ یَوْمَ اَلْقِیٰامَةِ مِنَ اَلْمُحْضَرِینَ (۶۱)
اطلاعات
وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: خانم مقصودی
* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.
برگردان به زبان ساده
إِنَّکَ لاٰ تَهْدِی مَنْ أَحْبَبْتَ وَ لٰکِنَّ اَللّٰهَ یَهْدِی مَنْ یَشٰاءُ وَ هُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِینَ (۵۶)
هوش مصنوعی: تو نمی‌توانی کسی را که می‌خواهی هدایت کنی، هدایت کنی، اما خداوند هر کس را بخواهد هدایت می‌کند و او بهتر از همه به راه‌یافتگان آگاه است.
بدرستی که تو هدایت نمی‌کنی آن را که دوست داری و لیکن خدا هدایت می‌کند آن را که می‌خواهد و او داناتر است بهدایت‌یافتگان (۵۶)
هوش مصنوعی: به راستی تو نمی‌توانی کسانی را که می‌خواهی به راه راست هدایت کنی، اما خداوند کسانی را که بخواهد هدایت می‌کند و او به هدایت‌یافتگان داناتر است.
« در بیان ایمان ابی طالب(ع) و معنی أنَّکَ لَاتَهدِی مَنْ أحبَبتَ »
هوش مصنوعی: در مورد ایمان ابی طالب(ع) و مفهوم عبارت "تو نمی‌توانی کسی را که دوست داری هدایت کنی" صحبت می‌شود. این جمله نشان‌دهنده این است که هدایت حقیقی از جانب خداوند است و هیچ‌کس نمی‌تواند به تنهایی راه هدایت را برای فردی هموار کند، حتی اگر او را به شدت دوست داشته باشد. این موضوع نشان‌دهنده قدرت و اراده الهی در هدایت انسان‌ها است.
ای محمّد (ص) ره تو نتوانی نمود
بر کسی کش دوست داری خود ز جود
هوش مصنوعی: ای محمد (ص)، تو نمی‌توانی به کسی که دوستش داری، مهربانی و بخشندگی نشان دهی، مگر اینکه او را به راهی هدایت کنی.
حق تعالی می نماید لیک راه
هر که را خواهد سپید او یا سیاه
هوش مصنوعی: خداوند راه هر کسی را که بخواهد روشن می‌کند، اما ممکن است این مسیر برای برخی سفید و برای برخی دیگر سیاه باشد.
حق به حال مهتدین داناتر است
اهل ره را زو نشان دیگر است
هوش مصنوعی: حق از دانشمندان و هدایت یافته‌ها بیشتر آگاه است و راه نمایی او برای اهل راه متفاوت و خاص است.
گفته اند این آیت از حق بر رسول
یافته در حق بوطالب نزول
هوش مصنوعی: گفته شده که این آیه از سوی خداوند بر پیامبر نازل شده و به حق و مقام بوطالب اشاره دارد.
کو بُدش بس میل بر ایمان عم
داشت او ز ایمان وحشی رنج و غم
هوش مصنوعی: او به خاطر ایمان عمیقش، دلیلی برای رنج و غم داشتن از ایمان وحشی دیگران نداشت.
آمد این آیت از آن بر مصطفی(ص)
میل توست اعنی خلاف علم ما
هوش مصنوعی: این آیه به پیامبر (ص) نازل شده است و نشان می‌دهد که چیزی که ما می‌دانیم با آنچه تو می‌خواهی، تفاوت دارد.
آنکه داری جهد بر ایمان او
نافرید ایمان در او حق یک تسو
هوش مصنوعی: کسی که تلاش و کوشش تو بر ایمان اوست، ایمان در وجود او به گونه‌ای حقیقی و واقعی نیست.
اندر این معنی بود چندین نظر
مجملی زآن گویم ار داری بصر
هوش مصنوعی: در این موضوع، نظرات مختلفی وجود دارد که اگر چشم بصیرتی داشته باشی، می‌توانی از آن‌ها آگاه شوی.
اول آنکه رأی مرسل با رسول
گر مخالف شد بود دور از عقول
هوش مصنوعی: اگر نظری که به صورت مستقیم از پیامبری به مردم منتقل می‌شود با عقل و منطق انسان‌ها در تضاد باشد، باید آن را دور از عقل و درک بشر دانست.
خواهد ار او آنچه را که حق نخواست
نیست پیغمبر یقین اهل هواست
هوش مصنوعی: اگر خداوند چیزی را نخواسته باشد، آن را به دست نخواهی آورد. پیامبر هم اگر بخواهد به خواسته‌های خود عمل کند، نمی‌تواند بر آنچه حق است غلبه کند.
پس پیمبر خواستش با حق یکی است
آنکه گوید غیر از این ، اندر شکی است
هوش مصنوعی: پیامبر (ص) و حقیقت یکی هستند. هر کس خلاف این را بگوید، شک دارد.
یا که در دانایی اش باشد قصور
یا بود مغرض در احکام و امور
هوش مصنوعی: این جمله به این معناست که یا شخصی در دانش و درک خود نواقصی دارد، یا اینکه در قضاوت‌ها و تصمیم‌گیری‌هایش نیت بدی دارد.
ذکر بوطالب مفصل شد بیان
اندر اَنعام ار که خواهی رو بخوان
هوش مصنوعی: در مورد شخصیت بوطالب، صحبت‌های زیادی وجود دارد و اگر به جزئیات آن علاقه‌مند هستی، می‌توانی به متون معتبر مراجعه کنی.
همچنین این آیت ار فهمی قلیل
هست بر ایمان بوطالب دلیل
هوش مصنوعی: این آیه نشان‌دهنده‌ی آن است که اگر کسی درک کمی از مفاهیم داشته باشد، هنوز هم می‌تواند به ایمان بوطالب (علیه‌السلام) اشاره کند و آن را برای خود دلیلی بر حقانیت دانسته و به آن استناد کند.
زآنکه کرد از حبّ کافر نهی حق
خاصه بر پیغمبر صاحب نسق
هوش مصنوعی: به خاطر اینکه خداوند به پیامبرش دستور داده است که به خاطر عشق و محبتش از کافرها دوری کند، لذا این موضوع برای او به عنوان یک حق خاص محسوب می‌شود.
پس ندارد دوست کافر را رسول
تا که بر ایمان او باشد عجول
هوش مصنوعی: دوست کافر نیازی به پیامبری ندارد، زیرا او به ایمان نیازی ندارد و نمی‌خواهد عجله‌ای در پذیرش آن داشته باشد.
گر که دارد دوست کس را بیّن است
کو به هر عنوان که باشد مؤمن است
هوش مصنوعی: اگر کسی دوست داشته باشد، واضح است که به هر دلیلی، او مؤمن است.
زین گذشتیم آمدیم اندر کلام
از پی تحقیق آیت در مقام
هوش مصنوعی: از این مرحله گذشتیم و به بحث و سخن آمدیم تا به بررسی آیات و مقام آن بپردازیم.
رهنماییِ پیمبر بی عبوس
نیست جز تبلیغ و دعوت بر نفوس
هوش مصنوعی: راهنمایی پیامبر بدون رفتار دوستانه و دلنشین نیست و تنها در صورتی مؤثر است که دعوت و تبلیغ با محبت و توجه به نفوس انجام شود.
هادی مطلق نباشد غیر حق
کو نمود از لطف ، خلقِ ماخَلَق
هوش مصنوعی: اگر غیر از حق وجود داشته باشد، هادی مطلق نخواهد بود که از روی لطف خود، انسان‌ها را خلق کرده است.
نیست واقف غیر ذات ذوالجلال
بر رموز خلقت از وجه کمال
هوش مصنوعی: تنها ذات پروردگار است که به تمامی اسرار خلقت و زیبایی‌های آن آگاهی دارد و کسی دیگر از این رازها با خبر نیست.
آنکه ذاتش رهنما شد بر عقول
باشد آگاه از قبول و ناقبول
هوش مصنوعی: کسی که وجودش راهنمایی برای عقل‌هاست، از پذیرش و نپذیرفتن آگاه است.
بخشد آگاهی رسولش را اِله
آنچه باشد واجب از مقصود و راه
هوش مصنوعی: خداوند به پیامبرش آگاهی می‌دهد تا آنچه را که برای رسیدن به هدف و مسیر درست لازم است، بداند و بفهمد.
بخشد او را علم و حکمت بر مزید
هم نماید کآن سیاه است، این سفید
هوش مصنوعی: او به او علم و حکمت می‌دهد تا بفهمد که این چیز سیاه است و آن چیز سفید.
لیک باشد سرّ خلقت مختفی
کز چه شد ابلیس مبغض با صفی
هوش مصنوعی: اما رازی در اصل خلقت نهفته است که نشان می‌دهد چرا ابلیس با صفات خودش مورد نفرت واقع شده است.
گشت آن مردود و گمراه و مضل
رهنما وین باز بر ارباب دل
هوش مصنوعی: آن فرد که مردود و گمراه و هدایت‌کننده است، اکنون به سوی صاحب دل خود بازمی‌گردد.
بافتند آن جامه را از چه سیاه
وین دگر را رو سفید و دین پناه
هوش مصنوعی: آن لباس را از چه چیز تیره و سیاه درست کرده‌اند، اما این یکی روشن و سفید است و مانند پناهی برای دین به حساب می‌آید.
پس تو ای احمد (ص) بخواه آن را که حق
خواست بر خلقان ز حکم ماسَبَق
هوش مصنوعی: پس ای احمد (ص)، از خدا بخواه که آنچه را که حق برای بندگانش خواسته، بر اساس حکمی که از گذشته آمده است، به وقوع بپیوندد.
پاره ای گفتند دانیم ای رسول
ما تو را پیغمبر و هست این قبول
هوش مصنوعی: عده‌ای گفتند ما می‌دانیم، ای پیامبر! ما تو را به عنوان پیامبر می‌شناسیم و این را قبول داریم.
وآنچه گویی هست بر خیر آن سبب
لیک ز اظهارش بود خوف از عرب
هوش مصنوعی: آنچه که می‌گویی به خاطر خیر و نیکی‌ای است که در آن وجود دارد، اما از بیان آن می‌ترسی زیرا ممکن است از سوی عرب‌ها مشکلاتی به وجود بیاید.
از حرم ما را کنند ایشان برون
نیست ما را بعد از این تاب سکون
هوش مصنوعی: این بیت به این معناست که اگر ما را از مکان مقدس خود دور کنند، دیگر نمی‌توانیم به آرامش و سکون برسیم. احساس وابستگی عمیق به آن مکان و حالتی از ناآرامی در صورت دوری از آن مطرح شده است.