گنجور

۱۰- آیات ۳۷ تا ۴۱

رِجٰالٌ لاٰ تُلْهِیهِمْ تِجٰارَةٌ وَ لاٰ بَیْعٌ عَنْ ذِکْرِ اَللّٰهِ وَ إِقٰامِ اَلصَّلاٰةِ وَ إِیتٰاءِ اَلزَّکٰاةِ یَخٰافُونَ یَوْماً تَتَقَلَّبُ فِیهِ اَلْقُلُوبُ وَ اَلْأَبْصٰارُ (۳۷) لِیَجْزِیَهُمُ اَللّٰهُ أَحْسَنَ مٰا عَمِلُوا وَ یَزِیدَهُمْ مِنْ فَضْلِهِ وَ اَللّٰهُ یَرْزُقُ مَنْ یَشٰاءُ بِغَیْرِ حِسٰابٍ (۳۸) وَ اَلَّذِینَ کَفَرُوا أَعْمٰالُهُمْ کَسَرٰابٍ بِقِیعَةٍ یَحْسَبُهُ اَلظَّمْآنُ مٰاءً‌ حَتّٰی إِذٰا جٰاءَهُ لَمْ یَجِدْهُ شَیْئاً وَ وَجَدَ اَللّٰهَ عِنْدَهُ فَوَفّٰاهُ حِسٰابَهُ وَ اَللّٰهُ سَرِیعُ اَلْحِسٰابِ (۳۹) أَوْ کَظُلُمٰاتٍ فِی بَحْرٍ لُجِّیٍّ یَغْشٰاهُ مَوْجٌ مِنْ فَوْقِهِ مَوْجٌ مِنْ فَوْقِهِ سَحٰابٌ ظُلُمٰاتٌ بَعْضُهٰا فَوْقَ بَعْضٍ إِذٰا أَخْرَجَ یَدَهُ لَمْ یَکَدْ یَرٰاهٰا وَ مَنْ لَمْ یَجْعَلِ اَللّٰهُ لَهُ نُوراً فَمٰا لَهُ مِنْ نُورٍ (۴۰) أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اَللّٰهَ یُسَبِّحُ لَهُ مَنْ فِی اَلسَّمٰاوٰاتِ وَ اَلْأَرْضِ وَ اَلطَّیْرُ صَافّٰاتٍ کُلٌّ قَدْ عَلِمَ صَلاٰتَهُ وَ تَسْبِیحَهُ وَ اَللّٰهُ عَلِیمٌ بِمٰا یَفْعَلُونَ (۴۱)

مردانی که باز نمی‌دارد ایشان را بازرگانی و نه خرید و فروختنی از ذکر خدا و بر پا داشتن نماز و دادن زکاة بیم دارند روزی که می‌گردد در آن دلها و دیدها (۳۷) تا جزا دهد ایشان را خدا بهتر از آنچه کردند و زیاده دهد ایشان را از کرم خود و خدا روزی می‌دهد آن را که می‌خواهد بدون حساب (۳۸) و آنان که کافر شدند کردارهاشان چون سرابیست در زمین همواری که می‌پندارد آن را تشنه تا چون آمد آن را نیافتش چیزی و یافت خدا را نزدش پس تمام داد او را حسابش و خداست زود حساب (۳۹) یا چون تاریکیهایی در دریایی عمیق که فرو پوشد او را موجی که باشد از بالایش موجی از بالایش ابری تاریکیهاست بعضیشان بالای بعضی چون بیرون آرد دستش را نزدیک نیست که به بیندش و کسی که نگردانید خدا برایش نوری پس نباشد مر او را هیچ نوری (۴۰) آیا ندیدی که خدا تسبیح می‌کند مر او را آنکه در آسمانها و زمین است و پرنده بال‌گشادگان در هوا همه بتحقیق دانسته نمازش را و تسبیحش را و خدا داناست بآنچه می‌کنند (۴۱)

آن رجالی که نسازد مشتغل
قلبشان را شغل های متصل
یا تجارت یا که بیع از ذکر حق
وز نماز آید چو وقتش بر نسق
هم ز ایتاء زکات اندر قبول
می بترسند از چنان روز مهول
که در آن ز ادراک گردد قلبها
هم ز دیدن دیده های با ضیا
تا جزاء بدهد خداشان نیکتر
زآنچه کردند آن گروه نیک فر
هم ز فضلش می فزاید بر ثواب
هم دهد روزی چو خواهد بی حساب
میدهد روزی خدا بر هر که خواست
می فزایدش ار فزونی را سزاست
وآن کسان که نگرویدند از بتر
هست اعمال نکوشان سر به سر
چون سرابی بر زمین صاف و راست
تشنه پندارد که آب آن بی خطاست
پس چو آرد سوی او از دور رو
می نیابد چیزی اندر جستجو
نزد خود یابد خدا را در عذاب
کش تمام آرد جزاء را در حساب
حق نماید هر حسابی را به زود
تا عملها چیست در یوم الورود
یا بود کردار نیک آن فریق
همچو در تاریکی بحری عمیق
که بپوشد روی آن را موجها
فوق هم اندر حضیض و اوجها
فوق آن باشد سحابی در هجوم
که شود زآن ستر انوار نجوم
بعضی از آن تیرگی های چنان
فوق بعض دیگر آمد در مکان
پس کسی کاندر میان آن ظُلَم
مانده باشد غرق اندر موج و یم
دست خود را چون برون آرد به پیش
نیست نزدیک آنکه بیند دست خویش
هر که او را می نگرداند اِله
نوری او را نیست نور از هیچ راه
نیست یعنی رهنمایی یا رهی
عقل روشن یا که قلب آگهی
هیچ آیا می ندیدی که خدا
جمله تسبیحش نمایند از ولا
هر که باشد در سماوات و زمین
مرغهای بال بگشوده چنین
جمله از تعلیم حق دانسته اند
خواندن و تسبیح خود را بی گزند
حق بود دانا بر آنچه خلق او
میکنند از جزء و کل بد یا نکو
۹- آیات ۳۵ تا ۳۶: اَللّٰهُ نُورُ اَلسَّمٰاوٰاتِ وَ اَلْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ کَمِشْکٰاةٍ فِیهٰا مِصْبٰاحٌ اَلْمِصْبٰاحُ فِی زُجٰاجَةٍ اَلزُّجٰاجَةُ کَأَنَّهٰا کَوْکَبٌ دُرِّیٌّ یُوقَدُ مِنْ شَجَرَةٍ مُبٰارَکَةٍ زَیْتُونَةٍ لاٰ شَرْقِیَّةٍ وَ لاٰ غَرْبِیَّةٍ یَکٰادُ زَیْتُهٰا یُضِیءُ وَ لَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نٰارٌ نُورٌ عَلیٰ نُورٍ یَهْدِی اَللّٰهُ لِنُورِهِ مَنْ یَشٰاءُ وَ یَضْرِبُ اَللّٰهُ اَلْأَمْثٰالَ‌ لِلنّٰاسِ وَ اَللّٰهُ بِکُلِّ شَیْ‌ءٍ عَلِیمٌ (۳۵) فِی بُیُوتٍ أَذِنَ اَللّٰهُ أَنْ تُرْفَعَ وَ یُذْکَرَ فِیهَا اِسْمُهُ یُسَبِّحُ لَهُ فِیهٰا بِالْغُدُوِّ وَ اَلْآصٰالِ (۳۶)۱۱- آیات ۴۲ تا ۴۶: وَ لِلّٰهِ مُلْکُ اَلسَّمٰاوٰاتِ وَ اَلْأَرْضِ وَ إِلَی اَللّٰهِ اَلْمَصِیرُ (۴۲) أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اَللّٰهَ یُزْجِی سَحٰاباً ثُمَّ یُؤَلِّفُ بَیْنَهُ ثُمَّ یَجْعَلُهُ رُکٰاماً فَتَرَی اَلْوَدْقَ یَخْرُجُ مِنْ خِلاٰلِهِ وَ یُنَزِّلُ مِنَ اَلسَّمٰاءِ مِنْ جِبٰالٍ فِیهٰا مِنْ بَرَدٍ فَیُصِیبُ بِهِ مَنْ یَشٰاءُ وَ یَصْرِفُهُ عَنْ مَنْ یَشٰاءُ یَکٰادُ سَنٰا بَرْقِهِ یَذْهَبُ بِالْأَبْصٰارِ (۴۳) یُقَلِّبُ اَللّٰهُ اَللَّیْلَ وَ اَلنَّهٰارَ إِنَّ فِی ذٰلِکَ لَعِبْرَةً لِأُولِی اَلْأَبْصٰارِ (۴۴) وَ اَللّٰهُ خَلَقَ کُلَّ دَابَّةٍ مِنْ مٰاءٍ فَمِنْهُمْ مَنْ یَمْشِی عَلیٰ بَطْنِهِ وَ مِنْهُمْ مَنْ یَمْشِی عَلیٰ رِجْلَیْنِ وَ مِنْهُمْ مَنْ یَمْشِی عَلیٰ أَرْبَعٍ یَخْلُقُ اَللّٰهُ‌ مٰا یَشٰاءُ إِنَّ اَللّٰهَ عَلیٰ کُلِّ شَیْ‌ءٍ قَدِیرٌ (۴۵) لَقَدْ أَنْزَلْنٰا آیٰاتٍ مُبَیِّنٰاتٍ وَ اَللّٰهُ یَهْدِی مَنْ یَشٰاءُ إِلیٰ صِرٰاطٍ مُسْتَقِیمٍ (۴۶)

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی)
قالب شعری: مثنوی

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

رِجٰالٌ لاٰ تُلْهِیهِمْ تِجٰارَةٌ وَ لاٰ بَیْعٌ عَنْ ذِکْرِ اَللّٰهِ وَ إِقٰامِ اَلصَّلاٰةِ وَ إِیتٰاءِ اَلزَّکٰاةِ یَخٰافُونَ یَوْماً تَتَقَلَّبُ فِیهِ اَلْقُلُوبُ وَ اَلْأَبْصٰارُ (۳۷) لِیَجْزِیَهُمُ اَللّٰهُ أَحْسَنَ مٰا عَمِلُوا وَ یَزِیدَهُمْ مِنْ فَضْلِهِ وَ اَللّٰهُ یَرْزُقُ مَنْ یَشٰاءُ بِغَیْرِ حِسٰابٍ (۳۸) وَ اَلَّذِینَ کَفَرُوا أَعْمٰالُهُمْ کَسَرٰابٍ بِقِیعَةٍ یَحْسَبُهُ اَلظَّمْآنُ مٰاءً‌ حَتّٰی إِذٰا جٰاءَهُ لَمْ یَجِدْهُ شَیْئاً وَ وَجَدَ اَللّٰهَ عِنْدَهُ فَوَفّٰاهُ حِسٰابَهُ وَ اَللّٰهُ سَرِیعُ اَلْحِسٰابِ (۳۹) أَوْ کَظُلُمٰاتٍ فِی بَحْرٍ لُجِّیٍّ یَغْشٰاهُ مَوْجٌ مِنْ فَوْقِهِ مَوْجٌ مِنْ فَوْقِهِ سَحٰابٌ ظُلُمٰاتٌ بَعْضُهٰا فَوْقَ بَعْضٍ إِذٰا أَخْرَجَ یَدَهُ لَمْ یَکَدْ یَرٰاهٰا وَ مَنْ لَمْ یَجْعَلِ اَللّٰهُ لَهُ نُوراً فَمٰا لَهُ مِنْ نُورٍ (۴۰) أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اَللّٰهَ یُسَبِّحُ لَهُ مَنْ فِی اَلسَّمٰاوٰاتِ وَ اَلْأَرْضِ وَ اَلطَّیْرُ صَافّٰاتٍ کُلٌّ قَدْ عَلِمَ صَلاٰتَهُ وَ تَسْبِیحَهُ وَ اَللّٰهُ عَلِیمٌ بِمٰا یَفْعَلُونَ (۴۱)
هوش مصنوعی: مردانی هستند که تجارت و خرید و فروش، آن‌ها را از یاد خدا و برپایی نماز و پرداخت زکات غافل نمی‌کند. آن‌ها از روزی می‌ترسند که قلب‌ها و چشم‌ها در آن روز متلاطم خواهد بود. خداوند به آن‌ها پاداش نیکی‌هایشان را می‌دهد و از فضل خود به آنان می‌افزاید و خداوند به هر کس که بخواهد بدون حساب روزی می‌دهد. اما کسانی که کافر هستند، اعمالشان همچون سرابی در بیابانی است که تشنه‌گان آن را آب می‌پندارند، ولی وقتی به آن می‌رسند، چیزی نمی‌یابند و خدا را در آنجا می‌یابند و خداوند حساب آن‌ها را به‌طور کامل می‌رسد و او سریع‌ترین حسابرس است. همچنین، اعمال آن‌ها مانند تاریکی‌هایی در دریای عمیق است که موجی بر روی آن موجی دیگر و ابرهایی تاریک سایه افکنده است. هرگاه کسی دست خود را بیرون آورد، نمی‌تواند آن را ببیند و کسی که خداوند برای او نوری قرار ندهد، هیچ نوری نخواهد داشت. آیا نمی‌بینی که خداوند همه موجودات در آسمان‌ها و زمین را به تسبیح خود وا داشته است و پرندگان در حال صفای خود در آسمان، هر یک نماز و تسبیح خود را می‌دانند و خداوند به آنچه انجام می‌دهند آگاه است.
مردانی که باز نمی‌دارد ایشان را بازرگانی و نه خرید و فروختنی از ذکر خدا و بر پا داشتن نماز و دادن زکاة بیم دارند روزی که می‌گردد در آن دلها و دیدها (۳۷) تا جزا دهد ایشان را خدا بهتر از آنچه کردند و زیاده دهد ایشان را از کرم خود و خدا روزی می‌دهد آن را که می‌خواهد بدون حساب (۳۸) و آنان که کافر شدند کردارهاشان چون سرابیست در زمین همواری که می‌پندارد آن را تشنه تا چون آمد آن را نیافتش چیزی و یافت خدا را نزدش پس تمام داد او را حسابش و خداست زود حساب (۳۹) یا چون تاریکیهایی در دریایی عمیق که فرو پوشد او را موجی که باشد از بالایش موجی از بالایش ابری تاریکیهاست بعضیشان بالای بعضی چون بیرون آرد دستش را نزدیک نیست که به بیندش و کسی که نگردانید خدا برایش نوری پس نباشد مر او را هیچ نوری (۴۰) آیا ندیدی که خدا تسبیح می‌کند مر او را آنکه در آسمانها و زمین است و پرنده بال‌گشادگان در هوا همه بتحقیق دانسته نمازش را و تسبیحش را و خدا داناست بآنچه می‌کنند (۴۱)
هوش مصنوعی: مردانی که تجارت و خرید و فروش آنها را از یاد خدا و برپایی نماز و دادن زکات باز نمی‌دارد، از روزی می‌ترسند که دل‌ها و چشم‌ها در آن روز دچار اضطراب خواهد بود. خداوند در آن روز به ایشان پاداشی بهتر از اعمالشان عطا می‌کند و از بخشش خود به آنان می‌افزاید و خداوند به آن کسی که بخواهد بدون حساب روزی می‌دهد. در مقابل، کسانی که کافر شده‌اند، اعمالشان مانند سرابی در زمین صاف است که شخص تشنه آن را می‌بیند، اما وقتی به آن نزدیک می‌شود، چیزی نمی‌یابد و در عوض خدا را در نزد خود می‌یابد و خداوند تمام حساب او را می‌رسد. خداوند حسابرسی سریع است. یا مانند تاریکی‌هایی در دریای عمیق است که در آن موج‌های بزرگ او را می‌پوشاند و بالای آن موج‌ها ابری دیگر تاریک است، به طوری که برخی از تاریکی‌ها بر روی هم قرار گرفتند. وقتی کسی دستش را بیرون آورد، نمی‌تواند چیزی را ببیند. و کسی که خداوند برای او نوری مقرر نکرده، هیچ نوری نخواهد داشت. آیا نمی‌بینی که خدا تسبیح می‌گوید هر چه در آسمان‌ها و زمین است و پرندگان با بال‌های گشوده در آسمان همگی به حقیقت نمازشان و تسبیح‌شان را می‌دانند و خداوند به آنچه انجام می‌دهند، آگاه است.
آن رجالی که نسازد مشتغل
قلبشان را شغل های متصل
هوش مصنوعی: کسانی که به شغل‌های دنیوی مشغول می‌شوند، نمی‌توانند قلبشان را از محبت و عشق واقعی پر کنند.
یا تجارت یا که بیع از ذکر حق
وز نماز آید چو وقتش بر نسق
هوش مصنوعی: یا تجارت و خرید و فروش از یاد خدا و نماز دور نمانید، زیرا زمان نماز باید در برنامه‌تان لحاظ شود.
هم ز ایتاء زکات اندر قبول
می بترسند از چنان روز مهول
هوش مصنوعی: افرادی که زکات می‌دهند، نگران‌اند که روزی سخت و ترسناک فرا برسد و عملشان در آن روز پذیرفته نشود.
که در آن ز ادراک گردد قلبها
هم ز دیدن دیده های با ضیا
هوش مصنوعی: در اینجا به این موضوع اشاره شده است که قلب‌ها از طریق درک و شناختی که از دیدن چیزهای درخشان و زیبا به دست می‌آورند، تحت تأثیر قرار می‌گیرند. به عبارت دیگر، دیدن چیزهای روشن و دلنشین باعث بیداری و آگاهی بیشتر قلب‌ها می‌شود.
تا جزاء بدهد خداشان نیکتر
زآنچه کردند آن گروه نیک فر
هوش مصنوعی: خدا به آن گروه نیکوکار پاداشی می‌دهد که از اعمالشان بهتر باشد.
هم ز فضلش می فزاید بر ثواب
هم دهد روزی چو خواهد بی حساب
هوش مصنوعی: او از فضل و بخشش خود بر پاداش‌ها می‌افزاید و هر زمان که بخواهد، بدون هیچ حساب و کتابی روزی می‌دهد.
میدهد روزی خدا بر هر که خواست
می فزایدش ار فزونی را سزاست
هوش مصنوعی: خداوند روزی را به هر کسی که بخواهد می‌دهد و اگر شایسته افزایش باشد، بر او می‌افزاید.
وآن کسان که نگرویدند از بتر
هست اعمال نکوشان سر به سر
هوش مصنوعی: کسانی که از بدی‌ها و ناپسندی‌ها دوری نمی‌کنند و هیچ تلاشی برای بهبود خود نمی‌کنند، در حقیقت به کارهای زشت و ناپسند رو می‌آورند.
چون سرابی بر زمین صاف و راست
تشنه پندارد که آب آن بی خطاست
هوش مصنوعی: وقتی که کسی در دشت صاف و خشک تشنه باشد، ممکن است سایه‌ای که به نظر می‌رسد آب است، او را فریب دهد و گمان کند که آنجا آبی وجود دارد، در حالی که در واقع تنها یک سراب است.
پس چو آرد سوی او از دور رو
می نیابد چیزی اندر جستجو
هوش مصنوعی: وقتی کسی از دور به او نزدیک می‌شود، در جستجویش چیزی پیدا نمی‌کند.
نزد خود یابد خدا را در عذاب
کش تمام آرد جزاء را در حساب
هوش مصنوعی: انسان در عذاب‌های خود می‌تواند به خدا نزدیک شود و تمام اعمالش در روز حسابرسی مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
حق نماید هر حسابی را به زود
تا عملها چیست در یوم الورود
هوش مصنوعی: هر حق و حسابی به زودی صورت می‌گیرد، تا مشخص شود که در روز ورود به محشر، اعمال انسان‌ها چه بوده است.
یا بود کردار نیک آن فریق
همچو در تاریکی بحری عمیق
هوش مصنوعی: این بیت به این معناست که ممکن است رفتار و کردار نیک یک شخص، در دل تاریکی و ناشناختگی، مانند عمق یک دریا باشد. به عبارتی، خوبی‌ها و فضائل او ممکن است در نگاه اول قابل دیدن نباشند و تنها در شرایط خاصی آشکار شوند.
که بپوشد روی آن را موجها
فوق هم اندر حضیض و اوجها
هوش مصنوعی: موج‌ها به صورت هم‌پوشان بر روی هم قرار گرفته‌اند و بر سطح دریا در نوسان هستند، گاهی به اوج می‌رسند و گاهی به پایین‌ترین نقطه خود می‌افتند.
فوق آن باشد سحابی در هجوم
که شود زآن ستر انوار نجوم
هوش مصنوعی: فراتر از آن، ابرهایی به شدت در حال حرکت‌اند که نور ستاره‌ها تحت پوشش آنها قرار می‌گیرد.
بعضی از آن تیرگی های چنان
فوق بعض دیگر آمد در مکان
هوش مصنوعی: برخی از آن تاریکی‌ها به قدری شدید بودند که بر دیگران سایه افکنده و در همان فضا تاثیر گذاشتند.
پس کسی کاندر میان آن ظُلَم
مانده باشد غرق اندر موج و یم
هوش مصنوعی: پس اگر کسی در میان آن تاریکی‌ها باقی بماند، در عمق امواج و دریا غرق خواهد شد.
دست خود را چون برون آرد به پیش
نیست نزدیک آنکه بیند دست خویش
هوش مصنوعی: وقتی که انسان دست خود را به جلو می‌آورد، نمی‌تواند به راحتی آن را ببیند، اما اگر دور باشد، می‌تواند دست خود را ببیند. این به این معناست که در نزدیک‌ترین حالت، انسان نمی‌تواند خود را به وضوح ببیند، اما با فاصله می‌تواند به تصویر خود نگاه کند.
هر که او را می نگرداند اِله
نوری او را نیست نور از هیچ راه
هوش مصنوعی: هر کسی که به سوی او نگاه نکند، نور الهی برایش وجود ندارد و از هیچ راهی نمی‌تواند به نور دست یابد.
نیست یعنی رهنمایی یا رهی
عقل روشن یا که قلب آگهی
هوش مصنوعی: این جمله به این معناست که در زندگی، گاهی اوقات که انسان نیاز به هدایت و راهنمایی دارد، نه عقل به تنهایی می‌تواند به او کمک کند و نه احساساتش به درستی او را راهنمایی می‌کنند. در واقع، انسان نیاز به چیزی فراتر از عقل و دل دارد تا بتواند مسیر درست را پیدا کند.
هیچ آیا می ندیدی که خدا
جمله تسبیحش نمایند از ولا
هوش مصنوعی: آیا تاکنون ندیده‌ای که خداوند همه موجودات را به ستایش و تسبیح خود می‌خواند و آن‌ها در صفای محبت و کلام او از ولایتش سخن می‌گویند؟
هر که باشد در سماوات و زمین
مرغهای بال بگشوده چنین
هوش مصنوعی: هر کس که در آسمان‌ها و زمین باشد، همچون پرندگانی با بال‌های گشوده به پرواز در آمده‌اند.
جمله از تعلیم حق دانسته اند
خواندن و تسبیح خود را بی گزند
هوش مصنوعی: تمام آنچه از آموزش‌های الهی آموخته‌اند، این است که خواندن و ذکر گفتن باید بدون هیچ آسیبی انجام شود.
حق بود دانا بر آنچه خلق او
میکنند از جزء و کل بد یا نکو
هوش مصنوعی: آگاهی و دانایی خداوند بر تمام کارهایی که خلق او انجام می‌دهند، چه خوب و چه بد، حق است.