گنجور

۱۲- آیات ۷۹ تا ۸۲

فَفَهَّمْنٰاهٰا سُلَیْمٰانَ وَ کُلاًّ آتَیْنٰا حُکْماً وَ عِلْماً وَ سَخَّرْنٰا مَعَ دٰاوُدَ اَلْجِبٰالَ یُسَبِّحْنَ وَ اَلطَّیْرَ وَ کُنّٰا فٰاعِلِینَ (۷۹) وَ عَلَّمْنٰاهُ صَنْعَةَ لَبُوسٍ لَکُمْ لِتُحْصِنَکُمْ مِنْ بَأْسِکُمْ فَهَلْ أَنْتُمْ شٰاکِرُونَ (۸۰) وَ لِسُلَیْمٰانَ اَلرِّیحَ عٰاصِفَةً تَجْرِی بِأَمْرِهِ إِلیٰ اَلْأَرْضِ اَلَّتِی بٰارَکْنٰا فِیهٰا وَ کُنّٰا بِکُلِّ شَیْ‌ءٍ عٰالِمِینَ (۸۱) وَ مِنَ اَلشَّیٰاطِینِ مَنْ یَغُوصُونَ لَهُ وَ یَعْمَلُونَ عَمَلاً دُونَ ذٰلِکَ وَ کُنّٰا لَهُمْ حٰافِظِینَ (۸۲)

پس فهماندیم آن را بسلیمان و هر یک را دادیم حکم و علم و مسخر کردیم با داود کوه‌ها را که تسبیح می‌کردند و پرنده را و باشیم (۷۹) و آموختیم او را ساختن لباس جنگ برای شما تا نگاه دارد شما را از آسیب شما پس آیا شما شکرکنندگانید (۸۰) و مر سلیمان را باد که تند بود می‌رفت بفرمانش بآن زمین که برکت دادیم ما در آن و هستیم ما بهمه چیز دانا (۸۱) و از دیوان کسانی که بدریا فرو می‌شدند برایش و می‌کردند کاری غیر آن و بودیم مر ایشان را نگاه‌دارندگان (۸۲)

گفت فهماندیم از علم متین
ما حکومت بر سلیمان این چنین
آید اشکال اندر این معنی فزون
که دو حکم ضد بود از وحی چون
یا ز علم و حکمت بی اختلاف
که نباشد اندر آن ظنّ و گزاف
جز که زآن باشد یکی بر اجتهاد
فرقه ای زین آیه کردند اعتماد
بر جواز اجتهاد اندر رسل
پس مظنّه آمد اندر حکم کل
گر نبودی آن روا بر انبیا
از چه شد حکم سلیمانی روا
حقّ تحقیق این بود که حکم حق
بود آنچه کرد داوود از نسق
وآن زمان منسوخ گشت آن حکم پیش
حکم دیگر شد بر اهل دین و کیش
وآنکه از نطق سلیمان نسخ کرد
حکم سابق را خود آن دانای فرد
بود بهر اینکه نبود اشتباه
که سلیمان بعد داوود است شاه
شاهی و حکمت مر او را داده حق
نیست کس بر حکم جز وی مستحق
زآنکه داوُد را پسر بسیار بود
هر یکی را دعوی این کار بود
خواست تا ظاهر کند پروردگار
که سلیمان یافت بر امر انحصار
اتفاقی باشد این اندر رشاد
کانبیاء باشند نافی ز اجتهاد
گفت بلخی چون بود رای رسل
افضل از رأی هر آن کس در سبل
بر طریق اول او را پس ز داد
هست جایز در مقامات اجتهاد
پس جواب این است کز بهر رسل
وحی چون ممکن بود در جزء و کل
پس نباشد جایز او را اجتهاد
که بود منتج ظن در هر مراد
پیش نور شمس بهر روشنی
روز کس آرد چراغ از ایمنی
تا به جایی که بود ممکن یقین
اکتفا بر ظن کند در شرع و دین
بر نبی گر بود جایز اجتهاد
بود جایز هم خلافش بر عباد
تا نمایند اجتهاد آن زید و عمر
پس کند نفی نبی در قول و امر
همچنان که مجتهد ز امر به جد
هست جایز نفی دیگر مجتهد
برخلاف او کند یعنی عمل
لیک این نبود روا در این محل
زآنکه پیغمبر به طاعت درخور است
خالف امر پیمبر کافر است
این قدر کافی است اندر این مقام
باز ران بر شرح تفسیر و کلام

« تتمۀ بیان حال داوود(ع) و سلیمان(ع) »

هر دو را دادیم حکم و علم ما
رام شد داوود را مر کوه ها
بود در تسبیح با او کوه و طیر
فاعلیم این جمله را ما خود به خیر
هم به او تعلیم فرمودیم ما
تا زره سازد ز بهر جنگها
آن لباس آمد شما را روز حرب
تا نگهتان دارد از هر زخم و ضرب
پس شما آیا کنید از حق سپاس
گر که باشید اندکی نعمت شناس
بر سلیمان باد را کردیم رام
بود جاری تند ز امر او مدام
در زمین شام کاندر وی ز ما
هست برکات و نعم بی انتها
هر کجا میخواست از شهر و بلاد
مر ورا می برد در یک لحظه باد
ما به هر چیزیم دانا بی خلاف
این به حکمت بود یعنی نه از گزاف
وز شیاطین رام فرمودیم هم
مر ورا از بهر غواصی به یم
همچنین از بهر دیگر کارها
و از پی آسانی دشوارها
حافظ ایشان را بُدیم از ناپسند
تا نپیچندش سر از فرمان و بند

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی)
قالب شعری: مثنوی

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

فَفَهَّمْنٰاهٰا سُلَیْمٰانَ وَ کُلاًّ آتَیْنٰا حُکْماً وَ عِلْماً وَ سَخَّرْنٰا مَعَ دٰاوُدَ اَلْجِبٰالَ یُسَبِّحْنَ وَ اَلطَّیْرَ وَ کُنّٰا فٰاعِلِینَ (۷۹) وَ عَلَّمْنٰاهُ صَنْعَةَ لَبُوسٍ لَکُمْ لِتُحْصِنَکُمْ مِنْ بَأْسِکُمْ فَهَلْ أَنْتُمْ شٰاکِرُونَ (۸۰) وَ لِسُلَیْمٰانَ اَلرِّیحَ عٰاصِفَةً تَجْرِی بِأَمْرِهِ إِلیٰ اَلْأَرْضِ اَلَّتِی بٰارَکْنٰا فِیهٰا وَ کُنّٰا بِکُلِّ شَیْ‌ءٍ عٰالِمِینَ (۸۱) وَ مِنَ اَلشَّیٰاطِینِ مَنْ یَغُوصُونَ لَهُ وَ یَعْمَلُونَ عَمَلاً دُونَ ذٰلِکَ وَ کُنّٰا لَهُمْ حٰافِظِینَ (۸۲)
هوش مصنوعی: ما فهماندیم که این امور را سلیمان درک کند و به هر یک از آن‌ها حکمت و علم عطا کردیم. ما کوه‌ها و پرندگان را همراه داوود تسلیم کردیم تا تسبیح خداوند را بگویند و ما همواره در حال انجام این کار بودیم. همچنین به سلیمان هنر ساختن لباس‌هایی یاد دادیم که شما را از خطرات حفاظت کند، آیا شما شاکر هستید؟ و برای سلیمان بادهایی تند مقرر کردیم که به فرمان او به سوی سرزمین مبارک می‌وزید و ما به هر چیزی آگاه بودیم. از میان شیاطین، کسانی بودند که برای او غواصی می‌کردند و کارهایی دیگر انجام می‌دادند و ما نگهبان آن‌ها بودیم.
پس فهماندیم آن را بسلیمان و هر یک را دادیم حکم و علم و مسخر کردیم با داود کوه‌ها را که تسبیح می‌کردند و پرنده را و باشیم (۷۹) و آموختیم او را ساختن لباس جنگ برای شما تا نگاه دارد شما را از آسیب شما پس آیا شما شکرکنندگانید (۸۰) و مر سلیمان را باد که تند بود می‌رفت بفرمانش بآن زمین که برکت دادیم ما در آن و هستیم ما بهمه چیز دانا (۸۱) و از دیوان کسانی که بدریا فرو می‌شدند برایش و می‌کردند کاری غیر آن و بودیم مر ایشان را نگاه‌دارندگان (۸۲)
هوش مصنوعی: ما به سلیمان فهماندیم و هر یک از آنها را به حکمت و علم مجهز کردیم و کوه‌ها و پرندگان را با داود مسخر کردیم که تسبیح خدا می‌کردند. همچنین به سلیمان آموختیم چگونه لباس‌های جنگی بسازد تا شما را از آسیب‌ها محافظت کند. آیا شما شکرگزار هستید؟ و باد تند را تحت فرمان سلیمان قرار دادیم تا به زمین‌هایی برود که ما در آن برکت داده‌ایم و ما به همه چیز آگاه هستیم. همچنین از دیوان افرادی که به دریا می‌رفتند، برای او استفاده کردیم و آنها کارهای دیگری می‌کردند و ما بر آنها نظارت داشتیم.
گفت فهماندیم از علم متین
ما حکومت بر سلیمان این چنین
هوش مصنوعی: گفتیم که از دانش عمیق خود، توانسته‌ایم به این روش بر سلیمان فرمانروایی کنیم.
آید اشکال اندر این معنی فزون
که دو حکم ضد بود از وحی چون
هوش مصنوعی: در اینجا بیان شده که در این موضوع معانی مختلفی وجود دارد و این به این دلیل است که گاهی دو حکم متضاد از یک منبع الهی دریافت می‌شود.
یا ز علم و حکمت بی اختلاف
که نباشد اندر آن ظنّ و گزاف
هوش مصنوعی: در مورد علم و حکمت باید گفت که در این زمینه هیچ گونه تردید و بی‌پایه‌گی وجود ندارد.
جز که زآن باشد یکی بر اجتهاد
فرقه ای زین آیه کردند اعتماد
هوش مصنوعی: تنها دلیل برتری یک گروه بر دیگران، اتکای آنان به استنباط و برداشت خود از این آیه است.
بر جواز اجتهاد اندر رسل
پس مظنّه آمد اندر حکم کل
هوش مصنوعی: اجتهاد در احکام دینی مهم است و براساس شواهد و نشانه‌ها می‌توان به نتایجی در این زمینه دست یافت. به این ترتیب، در مورد تمام مسائل دینی باید به دقت و با توجه به شرایط موجود بررسی شود.
گر نبودی آن روا بر انبیا
از چه شد حکم سلیمانی روا
هوش مصنوعی: اگر این اجازه و اختیار برای پیامبران نبود، پس چرا حکم سلیمان نیز جایز شمرده شد؟
حقّ تحقیق این بود که حکم حق
بود آنچه کرد داوود از نسق
هوش مصنوعی: حقیقت این است که آنچه داوود انجام داد، بر اساس حکم و حقیقت بود.
وآن زمان منسوخ گشت آن حکم پیش
حکم دیگر شد بر اهل دین و کیش
هوش مصنوعی: در آن زمان، قاعده و قانونی که قبلاً وجود داشت، دیگر اعتبار نداشت و یک حکم جدید جایگزین آن شد و بر پیروان دین و مذهب جاری گردید.
وآنکه از نطق سلیمان نسخ کرد
حکم سابق را خود آن دانای فرد
هوش مصنوعی: کسی که از سخن سلیمان پیروی کرد و احکام گذشته را به خاطر آورد، خود اوست که دانشی ویژه دارد و آگاه است.
بود بهر اینکه نبود اشتباه
که سلیمان بعد داوود است شاه
هوش مصنوعی: این جمله می‌گوید که سلیمان به عنوان شاه پس از داوود، به خاطر این نیست که اشتباهی در انتخاب فرمانروایی رخ داده باشد، بلکه به این دلیل است که این جانشینی به طور طبیعی و منطقی اتفاق افتاده است.
شاهی و حکمت مر او را داده حق
نیست کس بر حکم جز وی مستحق
هوش مصنوعی: سلطنت و حکمت به او عطا شده است و هیچ‌کس دیگر حق دخالت در امر قضاوت ندارد جز او.
زآنکه داوُد را پسر بسیار بود
هر یکی را دعوی این کار بود
هوش مصنوعی: داوود پسران زیادی داشت و هر یک از آن‌ها ادعای انجام این کار را داشتند.
خواست تا ظاهر کند پروردگار
که سلیمان یافت بر امر انحصار
هوش مصنوعی: پروردگار خواسته است که نشان دهد سلیمان بر امور خاصی تسلط دارد و می‌تواند آن‌ها را به دست آورد.
اتفاقی باشد این اندر رشاد
کانبیاء باشند نافی ز اجتهاد
هوش مصنوعی: اتفاقی است که در اینجا به درستی و راهنمایی الهی اشاره می‌کند، زیرا پیامبران می‌توانند در مواردی که نیاز به اجتهاد است، گاهی از نظر شخصی دور شوند.
گفت بلخی چون بود رای رسل
افضل از رأی هر آن کس در سبل
هوش مصنوعی: بلخی گفت: نظر پیامبران برتر از نظر هر کس دیگری در راه‌ها و مسیرهاست.
بر طریق اول او را پس ز داد
هست جایز در مقامات اجتهاد
هوش مصنوعی: در مسیر اولیه، او را از حق و وظیفه‌اش بر حذر داشته‌اند و این در مراحل اجتهاد قابل تحمل است.
پس جواب این است کز بهر رسل
وحی چون ممکن بود در جزء و کل
هوش مصنوعی: پاسخ این است که چگونه فرستادگان وحی می‌توانستند به جزئیات و کلیات بپردازند.
پس نباشد جایز او را اجتهاد
که بود منتج ظن در هر مراد
هوش مصنوعی: اجتهاد در مورد او جایز نیست، زیرا نتیجه‌ای که به دست می‌آید تنها یک گمان در مورد هر هدف و مقصودی است.
پیش نور شمس بهر روشنی
روز کس آرد چراغ از ایمنی
هوش مصنوعی: در نور خورشید، کسی برای روشنایی روز چراغ نمی‌آورد، چون همه چیز در روشنی او روشن می‌شود.
تا به جایی که بود ممکن یقین
اکتفا بر ظن کند در شرع و دین
هوش مصنوعی: تا جایی که ممکن است، باید در مسائل شرعی و دینی تنها به گمان اکتفا کرد.
بر نبی گر بود جایز اجتهاد
بود جایز هم خلافش بر عباد
هوش مصنوعی: اگر برای پیامبر اجتهاد جایز باشد، پس برای عباد (مؤمنان) نیز جایز است که خلاف آن عمل کنند.
تا نمایند اجتهاد آن زید و عمر
پس کند نفی نبی در قول و امر
هوش مصنوعی: در اینجا به این اشاره شده است که بعضی از افراد به اجتهاد (استنباط و برداشت) خود از دین می‌پردازند و بر اساس نظر خود، سخنانی می‌گویند که به نوعی منجر به نفی رسالت پیامبر می‌شود. به عبارت دیگر، این افراد به نظرات شخصی خودشان به جای تعالیم الهی متکی هستند و این کارشان ممکن است به انکار حقیقت منجر شود.
همچنان که مجتهد ز امر به جد
هست جایز نفی دیگر مجتهد
هوش مصنوعی: همان‌طور که یک مجتهد در مسائل شرعی باید با دقت و جدیت عمل کند، این امکان وجود دارد که دیگر مجتهدین را نیز نادیده بگیرد.
برخلاف او کند یعنی عمل
لیک این نبود روا در این محل
هوش مصنوعی: در این مکان، رفتار و عمل او برخلاف واقعیت است و این کار در اینجا مناسب نیست.
زآنکه پیغمبر به طاعت درخور است
خالف امر پیمبر کافر است
هوش مصنوعی: از آن‌جا که پیامبر به اطاعت سزاوار است، کسی که با دستور او مخالفت کند، کافر است.
این قدر کافی است اندر این مقام
باز ران بر شرح تفسیر و کلام
هوش مصنوعی: در این موقعیت، همین مقدار اطلاعات کافی است و نیازی به گسترش بیشتر در توضیحات و مباحث نیست.
« تتمۀ بیان حال داوود(ع) و سلیمان(ع) »
هوش مصنوعی: این متن به ادامه بیان احوال داوود و سلیمان اشاره دارد.
هر دو را دادیم حکم و علم ما
رام شد داوود را مر کوه ها
هوش مصنوعی: ما به هر دو (سول و دانش) فرمان دادیم و علم ما بر آن‌ها جاری شد، همان‌طور که بر داوود کوه‌ها تسلط پیدا کرد.
بود در تسبیح با او کوه و طیر
فاعلیم این جمله را ما خود به خیر
هوش مصنوعی: در دعا و یاد خدا، کوه‌ها و پرندگان نیز با او هستند. ما این جمله را خود برای خود به نیکی می‌گوییم.
هم به او تعلیم فرمودیم ما
تا زره سازد ز بهر جنگها
هوش مصنوعی: ما به او آموختیم که چگونه زره بسازد تا در میدان جنگ آماده باشد.
آن لباس آمد شما را روز حرب
تا نگهتان دارد از هر زخم و ضرب
هوش مصنوعی: این لباس برای شما در روز جنگ آمده است تا شما را از هر گونه آسیب و زخم محافظت کند.
پس شما آیا کنید از حق سپاس
گر که باشید اندکی نعمت شناس
هوش مصنوعی: پس آیا از حق سپاسگزاری می‌کنید، اگر که نسبت به نعمت‌ها اندکی شکرگزار باشید؟
بر سلیمان باد را کردیم رام
بود جاری تند ز امر او مدام
هوش مصنوعی: ما باد را نزد سلیمان مطیع و فرمان‌بردار کردیم، و به دستور او همیشه با سرعت و تند روانه می‌شود.
در زمین شام کاندر وی ز ما
هست برکات و نعم بی انتها
هوش مصنوعی: در سرزمین شام، برکات و نعمت‌های بی‌پایانی از ما وجود دارد.
هر کجا میخواست از شهر و بلاد
مر ورا می برد در یک لحظه باد
هوش مصنوعی: هر جا که می‌خواست، باد در یک چشم به هم زدن، شهرها و سرزمین‌ها را می‌برد.
ما به هر چیزیم دانا بی خلاف
این به حکمت بود یعنی نه از گزاف
هوش مصنوعی: ما به هر چیزی دانایی داریم و این دانش بر اساس حکمت و عقلانیت است، نه از روی بی‌دلی و بی‌هدف بودن.
وز شیاطین رام فرمودیم هم
مر ورا از بهر غواصی به یم
هوش مصنوعی: ما از شیاطین فرماندهی کردیم و به او گفتیم که برای غواصی به دریا برود.
همچنین از بهر دیگر کارها
و از پی آسانی دشوارها
هوش مصنوعی: برای انجام کارهای دیگر و برای راحت‌تر کردن کارهای سخت.
حافظ ایشان را بُدیم از ناپسند
تا نپیچندش سر از فرمان و بند
هوش مصنوعی: ما آنان را از کارهای ناپسند دور نگه داشتیم تا به فرمان و قید ما سرپیچی نکنند.