گنجور

۳- آیات ۱۵ تا ۲۱

مَنِ اِهْتَدیٰ فَإِنَّمٰا یَهْتَدِی لِنَفْسِهِ وَ مَنْ ضَلَّ فَإِنَّمٰا یَضِلُّ عَلَیْهٰا وَ لاٰ تَزِرُ وٰازِرَةٌ وِزْرَ أُخْریٰ وَ مٰا کُنّٰا مُعَذِّبِینَ حَتّٰی نَبْعَثَ رَسُولاً (۱۵) وَ إِذٰا أَرَدْنٰا أَنْ نُهْلِکَ قَرْیَةً أَمَرْنٰا مُتْرَفِیهٰا فَفَسَقُوا فِیهٰا فَحَقَّ عَلَیْهَا اَلْقَوْلُ فَدَمَّرْنٰاهٰا تَدْمِیراً (۱۶) وَ کَمْ أَهْلَکْنٰا مِنَ اَلْقُرُونِ مِنْ بَعْدِ نُوحٍ وَ کَفیٰ بِرَبِّکَ بِذُنُوبِ عِبٰادِهِ خَبِیراً بَصِیراً (۱۷) مَنْ کٰانَ یُرِیدُ اَلْعٰاجِلَةَ عَجَّلْنٰا لَهُ فِیهٰا مٰا نَشٰاءُ لِمَنْ نُرِیدُ ثُمَّ جَعَلْنٰا لَهُ جَهَنَّمَ یَصْلاٰهٰا مَذْمُوماً مَدْحُوراً (۱۸) وَ مَنْ أَرٰادَ اَلْآخِرَةَ وَ سَعیٰ لَهٰا سَعْیَهٰا وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولٰئِکَ کٰانَ سَعْیُهُمْ مَشْکُوراً (۱۹) کُلاًّ نُمِدُّ هٰؤُلاٰءِ وَ هَؤُلاٰءِ مِنْ عَطٰاءِ رَبِّکَ وَ مٰا کٰانَ عَطٰاءُ رَبِّکَ مَحْظُوراً (۲۰) اُنْظُرْ کَیْفَ فَضَّلْنٰا بَعْضَهُمْ عَلیٰ بَعْضٍ وَ لَلْآخِرَةُ أَکْبَرُ دَرَجٰاتٍ وَ أَکْبَرُ تَفْضِیلاً (۲۱)

آنکه هدایت یافت پس جز این نیست که هدایت برای خودش و آنکه گمراه شد پس جز این نیست گمراه می‌شود بر خودش و برندارد هیچ بردارند بار گناه دیگری را و نباشیم عذاب‌کنندگان تا آنکه بفرستیم رسولی را (۱۵) و چون خواهیم که هلاک کنیم قریه را می‌فرمائیم بطاعت بناز و نعمت سرشدگانش را پس نافرمانی می‌کنند در آن پس ثابت می‌شود بر آن حکم پس هلاک می‌گردانیم آن را هلاک کردنی (۱۶) و بسیار هلاک گردانیدیم از قرنها از بعد نوح و کافیست پروردگارت بگناه بندگانش آگاه بینا (۱۷) کسی که خواهد آن شتابنده را تعجیل می‌کنم برای او در آن آنچه می‌خواهیم از برای آنکه می‌خواهیم پس می‌گردانیم برایش دوزخ را که در شود در آن نکوهش کرده شده رانده شده (۱۸) و کسی که خواست آخرت را و کوشش کرد برای آن کوشش خود را و او مؤمن است پس آنها باشد سعیشان مقبول (۱۹) هر یک را مدد می‌کنیم آنها را و اینها را از بخشش پروردگار تو و نباشد بخشش پروردگار تو بازداشته شده (۲۰) بنگر چگونه افزونی دادیم برخی از ایشان را بر برخی و هر آینه آخرت بزرگتر است بمراتب و بزرگتر است از جهة فزونی دادن (۲۱)

هر که یابد ره نباشد غیر از این
که ز بهر خویش یابد ره یقین
وآنکه گمره شد جز این نبود به پیش
کو شود گمره به ضرّ نفس خویش
برندارد هیچ بردارنده ای
جرم و وزر نفس دیگر بنده ای
هم معذّب ما نباشیم از کسی
تا برانگیزیم پیغمبر بسی
چونکه خواهیم اهل شهری را هلاک
ما نماییم از ره طغیان و باک
امر فرماییم ما بر منعمان
مر عبادت را و طاعت را عیان
وز رسولان بندگی و پیروی
پس به فسق آیند آن قوم غوی
پس شود واجب مر ایشان را عذاب
بر کَنیم از بیخ پس آن شهر و باب
ما هلاک از اهل هر شهر و قرون
کرده ایم از بعد نوح اندر فزون
بر ذنوب بندگان خود بس است
رب تو دانا و بینا زآنچه هست
هر که باشد از دنو طبع خویش
مر شتابنده به جمع مال بیش
می شتابانیم او را ما در آن
بهر هر کس تا چه خواهیم از جهان
پس جهنم را همانا شاید او
تا در آن مذموم و مدحور آید او
وآنکه خواهد آخرت را با شتاب
او بود آنگاه مؤمن بر حساب
سعی شان مشکور باشد آن گروه
می کنیم امداد هر یک از وجوه
وآن گروهند از عطای دادگر
در دو دنیا کامکار و بهره ور
منع کرده نیست اعطای خدای
بر کسی در این سرا و آن سرای
کن نظر تا چون فزونی داده ایم
بعض را بر بعض و ره بگشاده ایم
آخرت از حیث رتبت اکبر است
هم به افزونی رتبت درخور است
۲- آیات ۷ تا ۱۴: إِنْ أَحْسَنْتُمْ أَحْسَنْتُمْ لِأَنْفُسِکُمْ وَ إِنْ أَسَأْتُمْ فَلَهٰا فَإِذٰا جٰاءَ وَعْدُ اَلْآخِرَةِ لِیَسُوؤُا وُجُوهَکُمْ وَ لِیَدْخُلُوا اَلْمَسْجِدَ کَمٰا دَخَلُوهُ أَوَّلَ مَرَّةٍ وَ لِیُتَبِّرُوا مٰا عَلَوْا تَتْبِیراً (۷) عَسیٰ رَبُّکُمْ أَنْ یَرْحَمَکُمْ وَ إِنْ عُدْتُمْ عُدْنٰا وَ جَعَلْنٰا جَهَنَّمَ لِلْکٰافِرِینَ حَصِیراً (۸) إِنَّ هٰذَا اَلْقُرْآنَ یَهْدِی لِلَّتِی هِیَ أَقْوَمُ وَ یُبَشِّرُ اَلْمُؤْمِنِینَ اَلَّذِینَ یَعْمَلُونَ اَلصّٰالِحٰاتِ أَنَّ لَهُمْ أَجْراً کَبِیراً (۹) وَ أَنَّ اَلَّذِینَ لاٰ یُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ أَعْتَدْنٰا لَهُمْ عَذٰاباً أَلِیماً (۱۰) وَ یَدْعُ اَلْإِنْسٰانُ بِالشَّرِّ دُعٰاءَهُ بِالْخَیْرِ وَ کٰانَ اَلْإِنْسٰانُ عَجُولاً (۱۱) وَ جَعَلْنَا اَللَّیْلَ وَ اَلنَّهٰارَ آیَتَیْنِ فَمَحَوْنٰا آیَةَ اَللَّیْلِ وَ جَعَلْنٰا آیَةَ اَلنَّهٰارِ مُبْصِرَةً لِتَبْتَغُوا فَضْلاً مِنْ رَبِّکُمْ وَ لِتَعْلَمُوا عَدَدَ اَلسِّنِینَ وَ اَلْحِسٰابَ وَ کُلَّ شَیْ‌ءٍ فَصَّلْنٰاهُ تَفْصِیلاً (۱۲) وَ کُلَّ إِنسٰانٍ أَلْزَمْنٰاهُ طٰائِرَهُ فِی عُنُقِهِ وَ نُخْرِجُ لَهُ یَوْمَ اَلْقِیٰامَةِ کِتٰاباً یَلْقٰاهُ مَنْشُوراً (۱۳) اِقْرَأْ کِتٰابَکَ کَفیٰ بِنَفْسِکَ اَلْیَوْمَ عَلَیْکَ حَسِیباً (۱۴)۴- آیات ۲۲ تا ۲۷: لاٰ تَجْعَلْ مَعَ اَللّٰهِ إِلٰهاً آخَرَ فَتَقْعُدَ مَذْمُوماً مَخْذُولاً (۲۲) وَ قَضیٰ رَبُّکَ أَلاّٰ تَعْبُدُوا إِلاّٰ إِیّٰاهُ وَ بِالْوٰالِدَیْنِ إِحْسٰاناً إِمّٰا یَبْلُغَنَّ عِنْدَکَ اَلْکِبَرَ أَحَدُهُمٰا أَوْ کِلاٰهُمٰا فَلاٰ تَقُلْ لَهُمٰا أُفٍّ وَ لاٰ تَنْهَرْهُمٰا وَ قُلْ لَهُمٰا قَوْلاً کَرِیماً (۲۳) وَ اِخْفِضْ لَهُمٰا جَنٰاحَ اَلذُّلِّ مِنَ اَلرَّحْمَةِ وَ قُلْ رَبِّ اِرْحَمْهُمٰا کَمٰا رَبَّیٰانِی صَغِیراً (۲۴) رَبُّکُمْ أَعْلَمُ بِمٰا فِی نُفُوسِکُمْ إِنْ تَکُونُوا صٰالِحِینَ فَإِنَّهُ کٰانَ لِلْأَوّٰابِینَ غَفُوراً (۲۵) وَ آتِ ذَا اَلْقُرْبیٰ حَقَّهُ وَ اَلْمِسْکِینَ وَ اِبْنَ اَلسَّبِیلِ وَ لاٰ تُبَذِّرْ تَبْذِیراً (۲۶) إِنَّ اَلْمُبَذِّرِینَ کٰانُوا إِخْوٰانَ اَلشَّیٰاطِینِ وَ کٰانَ اَلشَّیْطٰانُ لِرَبِّهِ کَفُوراً (۲۷)

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی)
قالب شعری: مثنوی

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

مَنِ اِهْتَدیٰ فَإِنَّمٰا یَهْتَدِی لِنَفْسِهِ وَ مَنْ ضَلَّ فَإِنَّمٰا یَضِلُّ عَلَیْهٰا وَ لاٰ تَزِرُ وٰازِرَةٌ وِزْرَ أُخْریٰ وَ مٰا کُنّٰا مُعَذِّبِینَ حَتّٰی نَبْعَثَ رَسُولاً (۱۵) وَ إِذٰا أَرَدْنٰا أَنْ نُهْلِکَ قَرْیَةً أَمَرْنٰا مُتْرَفِیهٰا فَفَسَقُوا فِیهٰا فَحَقَّ عَلَیْهَا اَلْقَوْلُ فَدَمَّرْنٰاهٰا تَدْمِیراً (۱۶) وَ کَمْ أَهْلَکْنٰا مِنَ اَلْقُرُونِ مِنْ بَعْدِ نُوحٍ وَ کَفیٰ بِرَبِّکَ بِذُنُوبِ عِبٰادِهِ خَبِیراً بَصِیراً (۱۷) مَنْ کٰانَ یُرِیدُ اَلْعٰاجِلَةَ عَجَّلْنٰا لَهُ فِیهٰا مٰا نَشٰاءُ لِمَنْ نُرِیدُ ثُمَّ جَعَلْنٰا لَهُ جَهَنَّمَ یَصْلاٰهٰا مَذْمُوماً مَدْحُوراً (۱۸) وَ مَنْ أَرٰادَ اَلْآخِرَةَ وَ سَعیٰ لَهٰا سَعْیَهٰا وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولٰئِکَ کٰانَ سَعْیُهُمْ مَشْکُوراً (۱۹) کُلاًّ نُمِدُّ هٰؤُلاٰءِ وَ هَؤُلاٰءِ مِنْ عَطٰاءِ رَبِّکَ وَ مٰا کٰانَ عَطٰاءُ رَبِّکَ مَحْظُوراً (۲۰) اُنْظُرْ کَیْفَ فَضَّلْنٰا بَعْضَهُمْ عَلیٰ بَعْضٍ وَ لَلْآخِرَةُ أَکْبَرُ دَرَجٰاتٍ وَ أَکْبَرُ تَفْضِیلاً (۲۱)
هوش مصنوعی: هر کس که هدایت یابد، تنها به نفع خودش هدایت یافته و هر کس که گمراه شود، فقط به ضرر خودش گمراه گردیده است. هیچ کس نمی‌تواند بار گناه دیگری را به دوش بکشد و ما هرگز عذاب نمی‌کنیم تا زمانی که فرستاده‌ای را مبعوث کنیم. وقتی که بخواهیم بر یک شهر عذاب نازل کنیم، افراد مرفه آن را فرمان می‌دهیم و آن‌ها در آن فساد می‌کنند و بدین ترتیب حکم بر آن‌ها جاری می‌شود و ما آن شهر را به قهری نابود می‌سازیم. ما چه بسیار جوامع را پس از نوح هلاک کردیم و پروردگار تو از گناهان بندگانش آگاه و بیناست. هر کس خواهان دنیا باشد، ما برای او هر چه بخواهیم به سرعت می‌دهیم، اما سپس برای او جهنم را آماده می‌سازیم که در آن با ذلت و طردشدگی وارد می‌شود. اما هر کس به آخرت بخواهد و برای آن تلاش کند و مؤمن باشد، تلاش او مورد قدردانی قرار می‌گیرد. ما به همه این‌ها و آن‌ها از نعمت‌های پروردگارت می‌دهیم و بخشش پروردگار تو هرگز ممنوع نیست. نگاه کن چگونه برخی را بر برخی دیگر برتری بخشیده‌ایم و به راستی آخرت دارای بالاترین مقام‌ها و بزرگترین فضیلت‌ها است.
آنکه هدایت یافت پس جز این نیست که هدایت برای خودش و آنکه گمراه شد پس جز این نیست گمراه می‌شود بر خودش و برندارد هیچ بردارند بار گناه دیگری را و نباشیم عذاب‌کنندگان تا آنکه بفرستیم رسولی را (۱۵) و چون خواهیم که هلاک کنیم قریه را می‌فرمائیم بطاعت بناز و نعمت سرشدگانش را پس نافرمانی می‌کنند در آن پس ثابت می‌شود بر آن حکم پس هلاک می‌گردانیم آن را هلاک کردنی (۱۶) و بسیار هلاک گردانیدیم از قرنها از بعد نوح و کافیست پروردگارت بگناه بندگانش آگاه بینا (۱۷) کسی که خواهد آن شتابنده را تعجیل می‌کنم برای او در آن آنچه می‌خواهیم از برای آنکه می‌خواهیم پس می‌گردانیم برایش دوزخ را که در شود در آن نکوهش کرده شده رانده شده (۱۸) و کسی که خواست آخرت را و کوشش کرد برای آن کوشش خود را و او مؤمن است پس آنها باشد سعیشان مقبول (۱۹) هر یک را مدد می‌کنیم آنها را و اینها را از بخشش پروردگار تو و نباشد بخشش پروردگار تو بازداشته شده (۲۰) بنگر چگونه افزونی دادیم برخی از ایشان را بر برخی و هر آینه آخرت بزرگتر است بمراتب و بزرگتر است از جهة فزونی دادن (۲۱)
هوش مصنوعی: هر کسی که هدایت یابد، این هدایت تنها به نفع خود اوست و هر کسی که گمراه شود، گمراهی‌اش فقط به ضرر خود اوست و هیچ کس نمی‌تواند بار گناه دیگری را به دوش بکشد. تا زمانی که ما رسولی نفرستیم، عذاب‌کننده نخواهیم بود. اگر بخواهیم قریه‌ای را هلاک کنیم، به ساکنانش دستور می‌دهیم تا از نعمت‌ها و خوشی‌ها بهره‌مند شوند، اما وقتی نافرمانی کنند، حکم لازم اجرا می‌شود و آن قریه نابود می‌شود. ما بارها از اقوام گذشته، بعد از نوح، چنین هلاکت‌هایی را انجام داده‌ایم و پروردگارت به گناهان بندگانش آگاه و بیناست. اگر کسی بخواهد چیزی را به سرعت به دست آورد، ما آنچه را می‌خواهیم برای او فراهم می‌کنیم، اما او در دوزخ عذاب خواهد شد. اما آنکه بخواهد بهشت را و برای آن تلاش کند و مؤمن باشد، تلاش او پذیرفته خواهد شد. ما به هر دو گروه کمک می‌کنیم و بخشش پروردگار تو هیچ‌گاه متوقف نمی‌شود. به این موضوع توجه کن که چگونه ما برخی از انسان‌ها را بر دیگران برتری داده‌ایم و به‌راستی آخرت نسبت به این دنیا بسیار بزرگ‌تر و با ارزش‌تر است.
هر که یابد ره نباشد غیر از این
که ز بهر خویش یابد ره یقین
هوش مصنوعی: هر کس که راهی را پیدا کند، جز این نیست که برای خود و به خاطر خود، به حقیقت و یقین دست پیدا می‌کند.
وآنکه گمره شد جز این نبود به پیش
کو شود گمره به ضرّ نفس خویش
هوش مصنوعی: برای کسی که گمراه شده، جز این نیست که خود را به سوی گمراهی برده است و این تنها به ضرر خود او تمام شده است.
برندارد هیچ بردارنده ای
جرم و وزر نفس دیگر بنده ای
هوش مصنوعی: هیچ کس نمی‌تواند بار و گناه دیگران را بر دوش بردارد؛ هر فردی باید مسئولیت اعمال و نفس خود را به عهده بگیرد.
هم معذّب ما نباشیم از کسی
تا برانگیزیم پیغمبر بسی
هوش مصنوعی: بهتر است از دیگران نرنجیم و به آن‌ها آزار نرسانیم، تا موجب برانگیختن شخصیت‌های بزرگ الهی چون پیامبران نشویم.
چونکه خواهیم اهل شهری را هلاک
ما نماییم از ره طغیان و باک
هوش مصنوعی: وقتی بخواهیم که مردمان یک شهر را نابود کنیم، این کار را از طریق طغیان و بی‌رحمی انجام خواهیم داد.
امر فرماییم ما بر منعمان
مر عبادت را و طاعت را عیان
هوش مصنوعی: ما به طور واضح به بندگان خود دستور می‌دهیم که از عبادت و اطاعت خودداری کنند.
وز رسولان بندگی و پیروی
پس به فسق آیند آن قوم غوی
هوش مصنوعی: اگر مردم از پیامبران و پیشوایان خود پیروی نکنند و به بندگی آن‌ها نپردازند، در نهایت به انحراف و فساد دچار می‌شوند.
پس شود واجب مر ایشان را عذاب
بر کَنیم از بیخ پس آن شهر و باب
هوش مصنوعی: پس بر آن‌ها واجب می‌شود که عذابی را تحمل کنند، و باید از ریشه‌ای ایشان را نابود کنیم، هم‌چنین آن شهر و دروازه‌اش.
ما هلاک از اهل هر شهر و قرون
کرده ایم از بعد نوح اندر فزون
هوش مصنوعی: ما از زمان نوح تاکنون، بسیاری از مردم شهرها و دوره‌های مختلف را به خاطر کارهایشان هلاک کرده‌ایم.
بر ذنوب بندگان خود بس است
رب تو دانا و بینا زآنچه هست
هوش مصنوعی: از کارهای ناپسند بندگان خود به خوبی آگاهی داری، پروردگار، که تو دانا و باخبر از همه چیز هستی.
هر که باشد از دنو طبع خویش
مر شتابنده به جمع مال بیش
هوش مصنوعی: هر کسی که به خاطر طبیعت خود، سریع‌تر از دیگران به دنبال جمع‌آوری ثروت است، در واقع به خاطر همان خصلت درونی‌اش، در این مسیر تلاش می‌کند.
می شتابانیم او را ما در آن
بهر هر کس تا چه خواهیم از جهان
هوش مصنوعی: ما او را به سرعت به سمت خود می‌آوریم تا هر کس آنچه را که می‌خواهد از دنیا به دست آورد.
پس جهنم را همانا شاید او
تا در آن مذموم و مدحور آید او
هوش مصنوعی: آنگونه به نظر می‌رسد که ممکن است او به جهنم برود، جایی که به خاطر کارهایش مورد سرزنش و بدنامی قرار گیرد.
وآنکه خواهد آخرت را با شتاب
او بود آنگاه مؤمن بر حساب
هوش مصنوعی: هرکس که بخواهد به سرعت به آخرت دست یابد، بایستی پیش از دیگران به حساب و کتاب خود رسیدگی کند.
سعی شان مشکور باشد آن گروه
می کنیم امداد هر یک از وجوه
هوش مصنوعی: تلاش و کوشش آن گروه باید مورد قدردانی قرار گیرد، چرا که ما در هر زمینه‌ای به آن‌ها یاری خواهیم رساند.
وآن گروهند از عطای دادگر
در دو دنیا کامکار و بهره ور
هوش مصنوعی: آن دسته از مردم که از بخشش‌های خداوند بهره‌مند شده‌اند، در هر دو دنیا موفق و راضی هستند.
منع کرده نیست اعطای خدای
بر کسی در این سرا و آن سرای
هوش مصنوعی: در این دنیا و دنیای دیگر، خداوند به کسی چیزی را نمی‌بندد و از بخشش به او دریغ نمی‌کند.
کن نظر تا چون فزونی داده ایم
بعض را بر بعض و ره بگشاده ایم
هوش مصنوعی: نگاه کن که چگونه با هم پیوند خورده‌ایم و برخی را بر برخی دیگر برتری داده‌ایم و راه را برای پیشرفت هموار کرده‌ایم.
آخرت از حیث رتبت اکبر است
هم به افزونی رتبت درخور است
هوش مصنوعی: آخرت از نظر مقام و جایگاه بزرگ‌تر است و برای همین باید به اندازه‌ی این مقام، فضیلت‌های بیشتری نیز داشته باشد.