گنجور

۱۱- آیات ۷۶ تا ۷۹

وَ إِنْ کٰادُوا لَیَسْتَفِزُّونَکَ مِنَ اَلْأَرْضِ لِیُخْرِجُوکَ مِنْهٰا وَ إِذاً لاٰ یَلْبَثُونَ خِلاٰفَکَ إِلاّٰ قَلِیلاً (۷۶) سُنَّةَ مَنْ قَدْ أَرْسَلْنٰا قَبْلَکَ مِنْ رُسُلِنٰا وَ لاٰ تَجِدُ لِسُنَّتِنٰا تَحْوِیلاً (۷۷) أَقِمِ اَلصَّلاٰةَ لِدُلُوکِ اَلشَّمْسِ إِلیٰ غَسَقِ اَللَّیْلِ وَ قُرْآنَ اَلْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ اَلْفَجْرِ کٰانَ مَشْهُوداً (۷۸) وَ مِنَ اَللَّیْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نٰافِلَةً لَکَ عَسیٰ أَنْ یَبْعَثَکَ رَبُّکَ مَقٰاماً مَحْمُوداً (۷۹)

و بدرستی که نزدیک بود بلغزاند ترا از زمین تا بیرون کنند ترا از آن و آن‌گاه درنگ نمی‌کردند پس از تو مگر اندکی (۷۶) سنّت کردیم آنکه به تحقیق که فرستادیم پیش از تو از رسولان ما و نیابی مر دستور ما را تغییری (۷۷) بر پا دارید نماز را نزد زوال آفتاب تا تاریکی شب و خواندن صبح را بدرستی که خواندن صبح باشد حاضر شده بملائکه شب و روز (۷۸) و از شب پس بیدار شو بآن زیادتی مر ترا شاید که جا بدهد ترا پروردگارت بجایگاه ستوده (۷۹)

بود نزدیک از زمینت زآن فسون
تا بلغزانند و سازندت برون
بعد بیرون رفتنت پس خود درنگ
ناورند الاّ قلیل از عار و ننگ
مشرکان از مکه، وز یثرب یهود
خواستند او را برون سازند زود
هود گفتندش رسولان را مقام
بوده تا بوده است از حق ارض شام
مسکن ار گیری تو در شام از بلاد
ما به تصدیقت گراییم از وداد
او چنین پنداشت کایشان خیرخواه
با وی اند از این نصیحت بی گناه
یک دو منزل از مدینه هم برون
رفت سوی شام تا گیرد سکون
آمد این آیت که خواهند از شرور
کز زمین یثربت سازند دور
گر چنین باشد پس از اندک زمان
خود شوند آواره ایشان از مکان
عادت حق گشته جاری از قدم
که نبی ای تا بود در قوم هم
جمله محفوظند ایشان از عذاب
پس به اخراجت کنند از چه شتاب
سنت این کردیم خود بر انبیا
آنچه پیش از تو فرستادیم ما
سنت ما آنچه بوده است از نشان
می نیابی هیچ تبدیلی در آن
دار برپا مر نماز اندر زوال
تا به تاریکی شب اندر مجال
از زوال شمس یعنی تا غروب
غَسَق لیل است آن عشائین از وجوب
هم نماز صبح را برپای دار
کوست مشهود ملایک در گذار
می کنند افرشتگان شب صعود
هم نزول افرشتگان روز زود
چون ببینند آن نماز صبحگاه
بر مصلّین می شوند از حق گواه
از نمازت شمّه ای گفتیم پیش
نک شنو تفصیل آن اجمال خویش
پنج قسم آمد نماز اندر یقین
اولین باشد نماز واصلین
چون کسی کاندر کسی دارد لقاء
وآن نگردد واقع الاّ در خفاء
یعنی اندر عالم اخفی که هست
جمله هستیها در آن معدوم و پست
همچو ذرّات هوا در آفتاب
نیست چیزی تا که آید در حساب
هم نماز دیگر از وجه شهود
در مقام روح آید در نمود
هم نمازی را مناجات است نام
در مقام سرّ به تحقیق کرام
هم نمازی کآن حضور آمد به نام
جای آن قلب است گر دانی مقام
هم نمازی کآن به نام است انقیاد
بر مقام نفس دارد استناد
لِدُلُوک الشَّمس یعنی ز استوات
شمس وحدت رو نماید بر فنات
عبد از هستی خود فانی شود
باقی اندر هست ربّانی شود
اندر این حالت وجودی بهر او
نیست تا باشد مصلّی مو به مو
بعضی از شب بر تهجّد کن قیام
زاید از واجب کز آن یابی مقام
زآن برانگیزاندت پروردگار
بر مقامی بس پسندیده به کار
وآن بود ختم ولایت بالتمام
بر ظهور مهدی کامل مقام
چون رسد دور ولایت بر کمال
خاتمیّت را در آن باشد مجال
شرح آن را گفته ایم از پیشتر
باز هم گوییم در جای دگر
۱۰- آیات ۷۰ تا ۷۵: وَ لَقَدْ کَرَّمْنٰا بَنِی آدَمَ وَ حَمَلْنٰاهُمْ فِی اَلْبَرِّ وَ اَلْبَحْرِ وَ رَزَقْنٰاهُمْ مِنَ اَلطَّیِّبٰاتِ وَ فَضَّلْنٰاهُمْ عَلیٰ کَثِیرٍ مِمَّنْ خَلَقْنٰا تَفْضِیلاً (۷۰) یَوْمَ نَدْعُوا کُلَّ أُنٰاسٍ بِإِمٰامِهِمْ فَمَنْ أُوتِیَ کِتٰابَهُ بِیَمِینِهِ فَأُولٰئِکَ یَقْرَؤُنَ کِتٰابَهُمْ وَ لاٰ یُظْلَمُونَ فَتِیلاً (۷۱) وَ مَنْ کٰانَ فِی هٰذِهِ أَعْمیٰ فَهُوَ فِی اَلْآخِرَةِ أَعْمیٰ وَ أَضَلُّ سَبِیلاً (۷۲) وَ إِنْ کٰادُوا لَیَفْتِنُونَکَ عَنِ اَلَّذِی أَوْحَیْنٰا إِلَیْکَ لِتَفْتَرِیَ عَلَیْنٰا غَیْرَهُ وَ إِذاً لاَتَّخَذُوکَ خَلِیلاً (۷۳) وَ لَوْ لاٰ أَنْ ثَبَّتْنٰاکَ لَقَدْ کِدْتَ تَرْکَنُ إِلَیْهِمْ شَیْئاً قَلِیلاً (۷۴) إِذاً لَأَذَقْنٰاکَ ضِعْفَ اَلْحَیٰاةِ وَ ضِعْفَ اَلْمَمٰاتِ ثُمَّ لاٰ تَجِدُ لَکَ عَلَیْنٰا نَصِیراً (۷۵)۱۲- آیات ۸۰ تا ۸۸: وَ قُلْ رَبِّ أَدْخِلْنِی مُدْخَلَ صِدْقٍ وَ أَخْرِجْنِی مُخْرَجَ صِدْقٍ وَ اِجْعَلْ لِی مِنْ لَدُنْکَ سُلْطٰاناً نَصِیراً (۸۰) وَ قُلْ جٰاءَ اَلْحَقُّ وَ زَهَقَ اَلْبٰاطِلُ إِنَّ اَلْبٰاطِلَ کٰانَ زَهُوقاً (۸۱) وَ نُنَزِّلُ مِنَ اَلْقُرْآنِ مٰا هُوَ شِفٰاءٌ وَ رَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِینَ وَ لاٰ یَزِیدُ اَلظّٰالِمِینَ إِلاّٰ خَسٰاراً (۸۲) وَ إِذٰا أَنْعَمْنٰا عَلَی اَلْإِنْسٰانِ أَعْرَضَ وَ نَأیٰ بِجٰانِبِهِ وَ إِذٰا مَسَّهُ اَلشَّرُّ کٰانَ یَؤُساً (۸۳) قُلْ کُلٌّ یَعْمَلُ عَلیٰ شٰاکِلَتِهِ فَرَبُّکُمْ أَعْلَمُ بِمَنْ هُوَ أَهْدیٰ سَبِیلاً (۸۴) وَ یَسْئَلُونَکَ عَنِ اَلرُّوحِ قُلِ اَلرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّی وَ مٰا أُوتِیتُمْ مِنَ اَلْعِلْمِ إِلاّٰ قَلِیلاً (۸۵) وَ لَئِنْ شِئْنٰا لَنَذْهَبَنَّ بِالَّذِی أَوْحَیْنٰا إِلَیْکَ ثُمَّ لاٰ تَجِدُ لَکَ بِهِ عَلَیْنٰا وَکِیلاً (۸۶) إِلاّٰ رَحْمَةً مِنْ رَبِّکَ إِنَّ فَضْلَهُ کٰانَ عَلَیْکَ کَبِیراً (۸۷) قُلْ لَئِنِ اِجْتَمَعَتِ اَلْإِنْسُ وَ اَلْجِنُّ عَلیٰ أَنْ یَأْتُوا بِمِثْلِ هٰذَا اَلْقُرْآنِ لاٰ یَأْتُونَ بِمِثْلِهِ وَ لَوْ کٰانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهِیراً (۸۸)

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی)
قالب شعری: مثنوی

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

وَ إِنْ کٰادُوا لَیَسْتَفِزُّونَکَ مِنَ اَلْأَرْضِ لِیُخْرِجُوکَ مِنْهٰا وَ إِذاً لاٰ یَلْبَثُونَ خِلاٰفَکَ إِلاّٰ قَلِیلاً (۷۶) سُنَّةَ مَنْ قَدْ أَرْسَلْنٰا قَبْلَکَ مِنْ رُسُلِنٰا وَ لاٰ تَجِدُ لِسُنَّتِنٰا تَحْوِیلاً (۷۷) أَقِمِ اَلصَّلاٰةَ لِدُلُوکِ اَلشَّمْسِ إِلیٰ غَسَقِ اَللَّیْلِ وَ قُرْآنَ اَلْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ اَلْفَجْرِ کٰانَ مَشْهُوداً (۷۸) وَ مِنَ اَللَّیْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نٰافِلَةً لَکَ عَسیٰ أَنْ یَبْعَثَکَ رَبُّکَ مَقٰاماً مَحْمُوداً (۷۹)
هوش مصنوعی: اگرچه آن‌ها تقریباً تو را از سرزمینت می‌راندند تا تو را از آنجا بیرون کنند، اما آن‌ها چندان زمانی پس از تو نخواهند ماند. این چیزی است که در مورد پیامبران پیش از تو نیز اتفاق افتاده و تو هرگز تغییر و تحولی در سنت ما نخواهی یافت. نماز را از زمان غروب آفتاب تا تاریکی شب به پا دار و قرآن صبح را نیز بخوان، زیرا قرآن صبح شهید است. و در طول شب، با آن به تهجد بپرداز، که ممکن است پروردگارت تو را در مقام محمود قرار دهد.
و بدرستی که نزدیک بود بلغزاند ترا از زمین تا بیرون کنند ترا از آن و آن‌گاه درنگ نمی‌کردند پس از تو مگر اندکی (۷۶) سنّت کردیم آنکه به تحقیق که فرستادیم پیش از تو از رسولان ما و نیابی مر دستور ما را تغییری (۷۷) بر پا دارید نماز را نزد زوال آفتاب تا تاریکی شب و خواندن صبح را بدرستی که خواندن صبح باشد حاضر شده بملائکه شب و روز (۷۸) و از شب پس بیدار شو بآن زیادتی مر ترا شاید که جا بدهد ترا پروردگارت بجایگاه ستوده (۷۹)
هوش مصنوعی: به‌راستی که قریب بود تو را از زمین بلرزاند تا بیرونت کنند، و پس از تو جز اندکی درنگ نمی‌کردند. این سنت ماست که پیش از تو نیز از رسولان خود فرستاده‌ایم و نمی‌توانی تغییری در دستور ما ببینی. نماز را در زمان زوال خورشید تا تاریکی شب به‌جای آورید و نماز صبح را بخوانید، زیرا که آن به‌راستی در نزد ملائکه شب و روز حاضر است. و از شب، بیدار شو تا به تو افزونتی دهد، شاید که پروردگارت تو را به جایگاه ستوده‌ای برساند.
بود نزدیک از زمینت زآن فسون
تا بلغزانند و سازندت برون
هوش مصنوعی: نزدیک به تو، جادو و سحری وجود دارد که تو را به لرزه می‌اندازد و به دنیای جدیدی می‌کشاند.
بعد بیرون رفتنت پس خود درنگ
ناورند الاّ قلیل از عار و ننگ
هوش مصنوعی: پس از اینکه از این دنیا بروی، کسی برای تو متوقف نخواهد شد، مگر عده‌ای اندک که به خاطر شرم و زحمت سختی که در زندگی‌ات داشتند، به یاد تو باقی می‌مانند.
مشرکان از مکه، وز یثرب یهود
خواستند او را برون سازند زود
هوش مصنوعی: مشركان مكه و يهوديان يثرب از يكديگر درخواست كردند تا او، یعنی پیامبر، را سريعاً از آنجا خارج كنند.
هود گفتندش رسولان را مقام
بوده تا بوده است از حق ارض شام
هوش مصنوعی: هود به رسولان گفت که مقام و جایگاهشان همیشه از طرف حق در سرزمین شام بوده است.
مسکن ار گیری تو در شام از بلاد
ما به تصدیقت گراییم از وداد
هوش مصنوعی: اگر تو در شام منزل گزینی، ما به خاطر محبت و دوستی‌ات به تو پاسخ مثبت خواهیم داد.
او چنین پنداشت کایشان خیرخواه
با وی اند از این نصیحت بی گناه
هوش مصنوعی: او فکر می‌کرد که آنها به خاطر خیرخواهی‌ و دلسوزی به او نصیحت می‌کنند و در این کار هیچ نیتی ناپسند ندارند.
یک دو منزل از مدینه هم برون
رفت سوی شام تا گیرد سکون
هوش مصنوعی: کمی از مدینه بیرون رفت و به سمت شام حرکت کرد تا بتواند آرامش پیدا کند.
آمد این آیت که خواهند از شرور
کز زمین یثربت سازند دور
هوش مصنوعی: این آیه نشان می‌دهد که خواهند از شرهای موجود در شهر یثرب (مدینه) رهایی یابند و آن‌ها را دور کنند.
گر چنین باشد پس از اندک زمان
خود شوند آواره ایشان از مکان
هوش مصنوعی: اگر چنین شود، پس از مدتی کوتاه، آنها از جایی که هستند آواره خواهند شد.
عادت حق گشته جاری از قدم
که نبی ای تا بود در قوم هم
هوش مصنوعی: این بیت به این معناست که همواره از زمان وجود پیامبر، در میان مردم همیشه یک سنت و روال الهی برقرار بوده است. به عبارت دیگر، اصول و ارزش‌های راستین الهی در زندگی جامعه جاری و ساری است و به نوعی ادامه دارد.
جمله محفوظند ایشان از عذاب
پس به اخراجت کنند از چه شتاب
هوش مصنوعی: همه آن‌ها از عذاب در امانند، پس چرا به سرعت تو را از میان می‌برند؟
سنت این کردیم خود بر انبیا
آنچه پیش از تو فرستادیم ما
هوش مصنوعی: ما از قدیم الایام به پیامبران دیگر نیز فرستاده‌ایم، و این سنّت را که برای تو (محمد) فراهم کردیم، ادامه دادیم.
سنت ما آنچه بوده است از نشان
می نیابی هیچ تبدیلی در آن
هوش مصنوعی: سنت ما همان‌طور که بوده، هیچ تغییری در آن نمی‌بینی.
دار برپا مر نماز اندر زوال
تا به تاریکی شب اندر مجال
هوش مصنوعی: نماز را در زمان زوال (هنگامی که خورشید غروب می‌کند) برپا داشته باش، تا زمانی که شب به تاریکی خود برسد و فرصتی برای عبادت فراهم آید.
از زوال شمس یعنی تا غروب
غَسَق لیل است آن عشائین از وجوب
هوش مصنوعی: از زمانی که خورشید غروب می‌کند و شب آغاز می‌شود، شب‌های آن عشق از ضرورت و نیاز نشأت می‌گیرد.
هم نماز صبح را برپای دار
کوست مشهود ملایک در گذار
هوش مصنوعی: نماز صبح را به پا نگه‌دار، چرا که فرشتگان در حال عبور از آنجا هستند و شاهد عبادت تو خواهند بود.
می کنند افرشتگان شب صعود
هم نزول افرشتگان روز زود
هوش مصنوعی: فرشتگان در شب به آسمان می‌روند و در روز به زمین فرود می‌آیند.
چون ببینند آن نماز صبحگاه
بر مصلّین می شوند از حق گواه
هوش مصنوعی: وقتی صبحگاهان نماز را ببینند، مصلّی‌ها به عنوان گواهانی از جانب حق، حاضر می‌شوند.
از نمازت شمّه ای گفتیم پیش
نک شنو تفصیل آن اجمال خویش
هوش مصنوعی: از نمازی که انجام دادی، قدری را برایت گفتم، حالا دقت کن تا جزئیات آن را بشنوی و بفهمی.
پنج قسم آمد نماز اندر یقین
اولین باشد نماز واصلین
هوش مصنوعی: نماز در حقیقت به پنج بخش تقسیم می‌شود و اولین بخش آن، نماز افرادی است که به مرتبه یقین و حقیقت رسیده‌اند.
چون کسی کاندر کسی دارد لقاء
وآن نگردد واقع الاّ در خفاء
هوش مصنوعی: زمانی که دو نفر یکدیگر را ملاقات می‌کنند، این دیدار نمی‌تواند به وقوع بپیوندد مگر در خفا و به صورت پنهانی.
یعنی اندر عالم اخفی که هست
جمله هستیها در آن معدوم و پست
هوش مصنوعی: در دنیای نامرئی و پنهان، تمام موجودات و هستی‌ها در حقیقت ناچیز و بی‌مقدار هستند.
همچو ذرّات هوا در آفتاب
نیست چیزی تا که آید در حساب
هوش مصنوعی: هیچ چیزی در محاسبات وجود ندارد که به اندازه ذرات هوا در تابش آفتاب اهمیت داشته باشد.
هم نماز دیگر از وجه شهود
در مقام روح آید در نمود
هوش مصنوعی: نماز دیگری از دیدگاه شهود در مقام روح به نمایش درمی‌آید.
هم نمازی را مناجات است نام
در مقام سرّ به تحقیق کرام
هوش مصنوعی: این جمله به این معناست که شخصی که در حال نماز خواندن است، در واقع در حال گفتگو و ارتباط با خداوند است. در این حالت، او به عمق و رازهای معنوی نزدیک می‌شود و این عملش نشانه‌ای از مقام و منزلت او در نزد خدا است.
هم نمازی کآن حضور آمد به نام
جای آن قلب است گر دانی مقام
هوش مصنوعی: نمازگزار واقعی کسی است که در هنگام نماز، دلش با خداوند و حضور او ارتباط برقرار می‌کند و این اتصال معنوی جایگاه واقعی او را می‌سازد. اگر به این جایگاه و مقام آگاه باشی، درمی‌یابی که نماز تنها یک عمل ظاهری نیست.
هم نمازی کآن به نام است انقیاد
بر مقام نفس دارد استناد
هوش مصنوعی: نماز و عبادتی که به آن اشاره شده، ارتباط قوی با تسلط بر نفس و درک مقام واقعی انسان دارد. به عبارت دیگر، آن نماز نه تنها یک عمل ظاهری است، بلکه نشان‌دهنده تسلیم و پیوند عمیق با روح و حقیقت وجود انسان است.
لِدُلُوک الشَّمس یعنی ز استوات
شمس وحدت رو نماید بر فنات
هوش مصنوعی: زمانی که خورشید در نقطه اوج خود قرار می‌گیرد، مفهوم وحدت به وضوح بر زوال و فنا نمایان می‌شود.
عبد از هستی خود فانی شود
باقی اندر هست ربّانی شود
هوش مصنوعی: انسان باید از وجود خود بگذرد و به حالت بی‌نهایت در نزد خداوند برسد.
اندر این حالت وجودی بهر او
نیست تا باشد مصلّی مو به مو
هوش مصنوعی: در این وضعیت وجودی، هیچ چیزی نیست که برای او وجود داشته باشد تا بتواند به طور دقیق و جز به جز در آن عبادت کند.
بعضی از شب بر تهجّد کن قیام
زاید از واجب کز آن یابی مقام
هوش مصنوعی: در بعضی از شب‌ها بیدار باش و به عبادت بپرداز، چرا که این عبادت مستحب می‌تواند بر تو اثر گذاشته و مقام و منزلتی برایت به ارمغان آورد.
زآن برانگیزاندت پروردگار
بر مقامی بس پسندیده به کار
هوش مصنوعی: خداوند تو را برای دستیابی به جایگاهی بسیار عالی و مطلوب آماده می‌کند.
وآن بود ختم ولایت بالتمام
بر ظهور مهدی کامل مقام
هوش مصنوعی: این بیت به مفهوم این است که کاملیت و پایان دوره رهبری الهی به ظهور مهدی (عج) مربوط می‌شود، و او دارای بالاترین مقام و ویژگی‌ها است.
چون رسد دور ولایت بر کمال
خاتمیّت را در آن باشد مجال
هوش مصنوعی: زمانی که دور جهان به کمال برسد و به نقطه‌ای از تکامل دست یابد، در آن لحظه امکان و فضایی برای تجلی کامل وجود خواهد داشت.
شرح آن را گفته ایم از پیشتر
باز هم گوییم در جای دگر
هوش مصنوعی: ما قبلاً درباره‌ی این موضوع صحبت کرده‌ایم و دوباره در جای دیگری آن را توضیح خواهیم داد.