گنجور

۸- آیات ۷۱ تا ۷۵

وَ اَللّٰهُ فَضَّلَ بَعْضَکُمْ عَلیٰ بَعْضٍ فِی اَلرِّزْقِ فَمَا اَلَّذِینَ فُضِّلُوا بِرَادِّی رِزْقِهِمْ عَلیٰ مٰا مَلَکَتْ أَیْمٰانُهُمْ فَهُمْ فِیهِ سَوٰاءٌ أَ فَبِنِعْمَةِ اَللّٰهِ یَجْحَدُونَ (۷۱) وَ اَللّٰهُ جَعَلَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْوٰاجاً وَ جَعَلَ لَکُمْ مِنْ أَزْوٰاجِکُمْ بَنِینَ وَ حَفَدَةً وَ رَزَقَکُمْ مِنَ اَلطَّیِّبٰاتِ أَ فَبِالْبٰاطِلِ یُؤْمِنُونَ وَ بِنِعْمَتِ اَللّٰهِ هُمْ یَکْفُرُونَ (۷۲) وَ یَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اَللّٰهِ مٰا لاٰ یَمْلِکُ لَهُمْ رِزْقاً مِنَ اَلسَّمٰاوٰاتِ وَ اَلْأَرْضِ شَیْئاً وَ لاٰ یَسْتَطِیعُونَ (۷۳) فَلاٰ تَضْرِبُوا لِلّٰهِ اَلْأَمْثٰالَ إِنَّ اَللّٰهَ یَعْلَمُ وَ أَنْتُمْ لاٰ تَعْلَمُونَ (۷۴) ضَرَبَ اَللّٰهُ مَثَلاً عَبْداً مَمْلُوکاً لاٰ یَقْدِرُ عَلیٰ شَیْ‌ءٍ وَ مَنْ رَزَقْنٰاهُ مِنّٰا رِزْقاً حَسَناً فَهُوَ یُنْفِقُ مِنْهُ سِرًّا وَ جَهْراً هَلْ یَسْتَوُونَ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ بَلْ أَکْثَرُهُمْ لاٰ یَعْلَمُونَ (۷۵)

و خدا افزونی داد برخی از شما را بر برخی در روزی پس نباشند آنان که افزونی داده شدند برگردانندگان روزیشان بر آنچه مالک شد دستهاشان پس ایشان در آن یکسانند آیا پس نباشند بنعمت خدا انکار می‌کنند (۷۱) و خدا گردانید برای شما از خودهاتان جفتها و گردانید برای شما از جفتهاتان پسران و نوادگان و روزی داد شما را از پاکیزه‌ها آیا پس بباطل می‌گروند و بنعمت خدا ایشان کفران می‌ورزند (۷۲) می‌پرستند از غیر خدا آنچه مالک نمی‌باشد برای ایشان روزی از آسمان و زمین چیزی را و توانایی ندارند (۷۳) پس مزنید برای خدا مثلها را بدرستی که خدا می‌داند و شما نمی‌دانید (۷۴) زد خدا مثلی بندۀ درم خریده که قادر نیست بر چیزی و کسی که روزی دادیم او را از خود روزی خوبی پس او انفاق می‌کند از آن پنهان و آشکارا آیا یکسان می‌باشد ستایش مر خدا را بلکه بیشتر ایشان نمی‌دانند (۷۵)

بعض را حق کرده بر بعضی فزون
از شما در رزق و مال اندر نمون
پس نی اند آنانکه در مال افضلند
مال خود بر زیردستان تا هلند
بندگان را خواجگان یعنی شریک
در منال خود کنند از خُلق نیک
پس شوند ایشان مساوی در نظر
در میانشان نیست تمییزی دگر
پس کنند آیا به نعمت های حق
مردمان انکار بر نامستحق
منکر نعمت به حق آن گشت لیک
که کند در طاعتش غیری شریک
حق پدید آورد از جنس شما
بهرتان اندر تناسب جفت ها
هم بگرداند از زنان پیدا بنین
بر شما و اولادِ اولاد این چنین
داد روزی هم دگر از طیّبات
مر شما را بر تعیّش در حیات
پس به باطل هیچ آیا بگروند
هم به نعمتهای حق کافر شوند
می پرستند آن به غیر حق که نیست
مالک ایشان را به رزقی بهر زیست
از سماوات و زمین بر هیچ چیز
و استطاعت نیستشان بر خویش نیز
یعنی از آبی که آید ز آسمان
وز گیاهی کز زمین روید عیان
پس مسازید از برای حق مثال
یا شبیهی در پرستش از خیال
زآنکه حق داند فساد قولتان
نیستید آگه شما و از قبح آن
حق مثل زد عبد مملوکی که هیچ
قدرتش نبود به چیزی در بسیج
هم مر آزادی که از نزدیک خویش
رزق نیکو داده باشیمش به پیش
پس کند انفاق زآن فاش و نهان
این دو یکسانند آیا در نشان
پس چو عبد عاجزی با مالکش
نیست یکسان گر که دانی اندکش
هر دو باشند ار چه مرزوق یکی
همچنین مملوک یک کس بیشکی
پس چسان اصنام بی روح و اثر
باشد از وجهی شریک دادگر
حق سزاوار است بر حمد و ثنا
نی جز او از خلق نادار گدا
تا چه جای آنکه باشد مستحق
بر پرستش غیر او از ماخَلَق
او ز توحیدش به ما بنموده راه
وین ندانند اکثر از رأی تباه
۷- آیات ۶۴ تا ۷۰: وَ مٰا أَنْزَلْنٰا عَلَیْکَ اَلْکِتٰابَ إِلاّٰ لِتُبَیِّنَ لَهُمُ اَلَّذِی اِخْتَلَفُوا فِیهِ وَ هُدیً وَ رَحْمَةً لِقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ (۶۴) وَ اَللّٰهُ أَنْزَلَ مِنَ اَلسَّمٰاءِ مٰاءً فَأَحْیٰا بِهِ اَلْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهٰا إِنَّ فِی ذٰلِکَ لَآیَةً لِقَوْمٍ یَسْمَعُونَ (۶۵) وَ إِنَّ لَکُمْ فِی اَلْأَنْعٰامِ لَعِبْرَةً نُسْقِیکُمْ مِمّٰا فِی بُطُونِهِ مِنْ بَیْنِ فَرْثٍ وَ دَمٍ لَبَناً خٰالِصاً سٰائِغاً لِلشّٰارِبِینَ (۶۶) وَ مِنْ ثَمَرٰاتِ اَلنَّخِیلِ وَ اَلْأَعْنٰابِ تَتَّخِذُونَ مِنْهُ سَکَراً وَ رِزْقاً حَسَناً إِنَّ فِی ذٰلِکَ لَآیَةً لِقَوْمٍ یَعْقِلُونَ (۶۷) وَ أَوْحیٰ رَبُّکَ إِلَی اَلنَّحْلِ أَنِ اِتَّخِذِی مِنَ اَلْجِبٰالِ بُیُوتاً وَ مِنَ اَلشَّجَرِ وَ مِمّٰا یَعْرِشُونَ (۶۸) ثُمَّ کُلِی مِنْ کُلِّ اَلثَّمَرٰاتِ فَاسْلُکِی سُبُلَ رَبِّکِ ذُلُلاً یَخْرُجُ مِنْ بُطُونِهٰا شَرٰابٌ مُخْتَلِفٌ أَلْوٰانُهُ فِیهِ شِفٰاءٌ لِلنّٰاسِ إِنَّ فِی ذٰلِکَ لَآیَةً لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ (۶۹) وَ اَللّٰهُ خَلَقَکُمْ ثُمَّ یَتَوَفّٰاکُمْ وَ مِنْکُمْ مَنْ یُرَدُّ إِلیٰ أَرْذَلِ اَلْعُمُرِ لِکَیْ لاٰ یَعْلَمَ بَعْدَ عِلْمٍ شَیْئاً إِنَّ اَللّٰهَ عَلِیمٌ قَدِیرٌ (۷۰)۹- آیات ۷۶ تا ۸۰: وَ ضَرَبَ اَللّٰهُ مَثَلاً رَجُلَیْنِ أَحَدُهُمٰا أَبْکَمُ لاٰ یَقْدِرُ عَلیٰ شَیْ‌ءٍ وَ هُوَ کَلٌّ عَلیٰ مَوْلاٰهُ أَیْنَمٰا یُوَجِّهْهُ‌ لاٰ یَأْتِ بِخَیْرٍ هَلْ یَسْتَوِی هُوَ وَ مَنْ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ هُوَ عَلیٰ صِرٰاطٍ مُسْتَقِیمٍ (۷۶) وَ لِلّٰهِ غَیْبُ اَلسَّمٰاوٰاتِ وَ اَلْأَرْضِ وَ مٰا أَمْرُ اَلسّٰاعَةِ إِلاّٰ کَلَمْحِ اَلْبَصَرِ أَوْ هُوَ أَقْرَبُ إِنَّ اَللّٰهَ عَلیٰ کُلِّ شَیْ‌ءٍ قَدِیرٌ (۷۷) وَ اَللّٰهُ أَخْرَجَکُمْ مِنْ بُطُونِ أُمَّهٰاتِکُمْ لاٰ تَعْلَمُونَ شَیْئاً وَ جَعَلَ لَکُمُ اَلسَّمْعَ وَ اَلْأَبْصٰارَ وَ اَلْأَفْئِدَةَ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ (۷۸) أَ لَمْ یَرَوْا إِلَی اَلطَّیْرِ مُسَخَّرٰاتٍ فِی جَوِّ اَلسَّمٰاءِ مٰا یُمْسِکُهُنَّ إِلاَّ اَللّٰهُ إِنَّ فِی ذٰلِکَ لَآیٰاتٍ لِقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ (۷۹) وَ اَللّٰهُ جَعَلَ لَکُمْ مِنْ بُیُوتِکُمْ سَکَناً وَ جَعَلَ لَکُمْ مِنْ جُلُودِ اَلْأَنْعٰامِ بُیُوتاً تَسْتَخِفُّونَهٰا یَوْمَ ظَعْنِکُمْ وَ یَوْمَ إِقٰامَتِکُمْ وَ مِنْ أَصْوٰافِهٰا وَ أَوْبٰارِهٰا وَ أَشْعٰارِهٰا أَثٰاثاً وَ مَتٰاعاً إِلیٰ حِینٍ (۸۰)

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی)
قالب شعری: مثنوی

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

وَ اَللّٰهُ فَضَّلَ بَعْضَکُمْ عَلیٰ بَعْضٍ فِی اَلرِّزْقِ فَمَا اَلَّذِینَ فُضِّلُوا بِرَادِّی رِزْقِهِمْ عَلیٰ مٰا مَلَکَتْ أَیْمٰانُهُمْ فَهُمْ فِیهِ سَوٰاءٌ أَ فَبِنِعْمَةِ اَللّٰهِ یَجْحَدُونَ (۷۱) وَ اَللّٰهُ جَعَلَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْوٰاجاً وَ جَعَلَ لَکُمْ مِنْ أَزْوٰاجِکُمْ بَنِینَ وَ حَفَدَةً وَ رَزَقَکُمْ مِنَ اَلطَّیِّبٰاتِ أَ فَبِالْبٰاطِلِ یُؤْمِنُونَ وَ بِنِعْمَتِ اَللّٰهِ هُمْ یَکْفُرُونَ (۷۲) وَ یَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اَللّٰهِ مٰا لاٰ یَمْلِکُ لَهُمْ رِزْقاً مِنَ اَلسَّمٰاوٰاتِ وَ اَلْأَرْضِ شَیْئاً وَ لاٰ یَسْتَطِیعُونَ (۷۳) فَلاٰ تَضْرِبُوا لِلّٰهِ اَلْأَمْثٰالَ إِنَّ اَللّٰهَ یَعْلَمُ وَ أَنْتُمْ لاٰ تَعْلَمُونَ (۷۴) ضَرَبَ اَللّٰهُ مَثَلاً عَبْداً مَمْلُوکاً لاٰ یَقْدِرُ عَلیٰ شَیْ‌ءٍ وَ مَنْ رَزَقْنٰاهُ مِنّٰا رِزْقاً حَسَناً فَهُوَ یُنْفِقُ مِنْهُ سِرًّا وَ جَهْراً هَلْ یَسْتَوُونَ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ بَلْ أَکْثَرُهُمْ لاٰ یَعْلَمُونَ (۷۵)
هوش مصنوعی: خداوند برخی از شما را در روزی بر برخی دیگر برتری داده است. آیا کسانی که برتری یافته‌اند، باید روزی خود را به کسانی که در دسترس آنها هستند بدهند و خود را همانند آنها قرار دهند؟ آیا به نعمت‌های خداوند کفر می‌ورزند؟ خداوند برای شما از خودتان همسرانی قرار داد و از همسرانتان فرزندان و نوه‌هایی به شما عطا کرد و شما را از روزی‌های پاکیزه بهره‌مند ساخت. آیا به باطل ایمان می‌آورند و به نعمت‌های خداوند کافر می‌شوند؟ و در غیر از خدا، چیزی را می‌پرستند که نه قدرتی برای روزی رساندن از آسمان‌ها و زمین دارند و نمی‌توانند کاری انجام دهند. پس برای خداوند مانند‌هایی نگویید، زیرا خداوند می‌داند و شما نمی‌دانید. خداوند مثالی زده است از بنده‌ای که مالک چیزی نیست و مثالی دیگر از کسی که روزی خوبی به او داده‌ایم، که از آن در پنهان و آشکار انفاق می‌کند. آیا این دو برابرند؟ سپاس خداوند را، اما بیشتر مردم نمی‌دانند.
و خدا افزونی داد برخی از شما را بر برخی در روزی پس نباشند آنان که افزونی داده شدند برگردانندگان روزیشان بر آنچه مالک شد دستهاشان پس ایشان در آن یکسانند آیا پس نباشند بنعمت خدا انکار می‌کنند (۷۱) و خدا گردانید برای شما از خودهاتان جفتها و گردانید برای شما از جفتهاتان پسران و نوادگان و روزی داد شما را از پاکیزه‌ها آیا پس بباطل می‌گروند و بنعمت خدا ایشان کفران می‌ورزند (۷۲) می‌پرستند از غیر خدا آنچه مالک نمی‌باشد برای ایشان روزی از آسمان و زمین چیزی را و توانایی ندارند (۷۳) پس مزنید برای خدا مثلها را بدرستی که خدا می‌داند و شما نمی‌دانید (۷۴) زد خدا مثلی بندۀ درم خریده که قادر نیست بر چیزی و کسی که روزی دادیم او را از خود روزی خوبی پس او انفاق می‌کند از آن پنهان و آشکارا آیا یکسان می‌باشد ستایش مر خدا را بلکه بیشتر ایشان نمی‌دانند (۷۵)
هوش مصنوعی: خداوند برخی از شما را بر برخی دیگر برتری داده و روزی‌های متفاوتی به شما عطا کرده است. بنابراین نباید کسانی که بیشتر روزی دارند، آنچه را که به دست آورده‌اند، نادیده بگیرند، چون در چنین شرایطی همه برابر نیستند و آیا واقعاً به نعمت‌های خدا کفر ورزیده می‌شود؟ همچنین خداوند از خود شما جفت‌هایی برایتان آفرید و از آنها برای شما پسران و نوه‌ها قرار داد و چیزهای پاکیزه را برای‌تان روزی قرار داد. آیا به باطل روی می‌آورید و نعمت‌های خدا را انکار می‌کنید؟ کسانی که جز خدا می‌پرستند، چیزی از آسمان و زمین مالک نیستند و هیچ قدرتی ندارند. پس از خدا مشابه‌هایی قرار ندهید، چون خداوند به حقیقت امور آگاه‌تر از شماست. خداوند مثالی را برای شما بیان می‌کند: بندهای که خریداری شده و قدرت هیچ‌گونه تصرفی ندارد و کسی که خدا به او روزی نیکو عطا کرده است. او از آن، هم در خفا و هم در روشنایی انفاق می‌کند. آیا این دو یکسان هستند؟ ستایش برای خداوند است، اما بیشتر مردم نمی‌دانند.
بعض را حق کرده بر بعضی فزون
از شما در رزق و مال اندر نمون
هوش مصنوعی: برخی افراد نسبت به برخی دیگر در روزی و مال برتری دارند. این وضعیت طبیعی است و نباید نسبت به آن شکایت کرد.
پس نی اند آنانکه در مال افضلند
مال خود بر زیردستان تا هلند
هوش مصنوعی: پس کسانی که مال و ثروت بیشتری دارند، به زیر دست خود اجازه می‌دهند که از مالشان بهره‌مند شوند.
بندگان را خواجگان یعنی شریک
در منال خود کنند از خُلق نیک
هوش مصنوعی: بندگان، یعنی افرادی که در موقعیت پایین‌تری قرار دارند، را خواجگان، که به معنای افراد با موقعیت بالاتر و صاحب‌اختیار هستند، به خاطر خلق و خوی نیکو و مهربانی خود، در شادی و خوشی‌های خود سهیم می‌کنند.
پس شوند ایشان مساوی در نظر
در میانشان نیست تمییزی دگر
هوش مصنوعی: این افراد در نظر یکدیگر برابر می‌شوند و هیچ تمایز یا تفاوتی بین آنها وجود ندارد.
پس کنند آیا به نعمت های حق
مردمان انکار بر نامستحق
هوش مصنوعی: آیا انسان‌ها می‌توانند به نعمت‌های الهی کافر شوند و این بخشش‌ها را بر افرادی که سزاوار نیستند، انکار کنند؟
منکر نعمت به حق آن گشت لیک
که کند در طاعتش غیری شریک
هوش مصنوعی: کسی که نعمت‌ها را انکار کند، در حقیقت به حق خداوند توهین کرده است، زیرا او هیچ همتایی در عبادت و اطاعتش ندارد.
حق پدید آورد از جنس شما
بهرتان اندر تناسب جفت ها
هوش مصنوعی: حق از همان جنس شما، بهترین‌ها را به وجود می‌آورد و این در تناسب با جفت‌هاست.
هم بگرداند از زنان پیدا بنین
بر شما و اولادِ اولاد این چنین
هوش مصنوعی: زنان به شما و نسل‌های بعد از شما تأثیر می‌گذارند و موجب می‌شوند که نسل‌ها به همین صورت ادامه یابند.
داد روزی هم دگر از طیّبات
مر شما را بر تعیّش در حیات
هوش مصنوعی: روزی دیگر، بر شما از نعمت‌های پاک و خوب داده خواهد شد تا در زندگی‌تان خوشحال و شاداب باشید.
پس به باطل هیچ آیا بگروند
هم به نعمتهای حق کافر شوند
هوش مصنوعی: پس هیچ‌گاه به باطل روی نیاورید، زیرا ممکن است به خاطر نعمت‌های حق، کافر شوید.
می پرستند آن به غیر حق که نیست
مالک ایشان را به رزقی بهر زیست
هوش مصنوعی: آنان که غیر از خدا را می‌پرستند، در حقیقت به چیزی وابسته‌اند که مالک زندگی و معیشتشان نیست.
از سماوات و زمین بر هیچ چیز
و استطاعت نیستشان بر خویش نیز
هوش مصنوعی: نه آسمان و زمین و نه هیچ چیز دیگری، هیچ گونه قدرتی بر خود ندارند.
یعنی از آبی که آید ز آسمان
وز گیاهی کز زمین روید عیان
هوش مصنوعی: آبی که از آسمان می‌ریزد و گیاهی که از زمین می‌روید، به وضوح نمایان است.
پس مسازید از برای حق مثال
یا شبیهی در پرستش از خیال
هوش مصنوعی: برای پرستش خداوند، از خیالات و تصورات شخصی یا نمونه‌های بشری استفاده نکنید.
زآنکه حق داند فساد قولتان
نیستید آگه شما و از قبح آن
هوش مصنوعی: چون حق می‌داند که سخنان شما نادرست و فاسد نیست، شما از زشتی آن آگاه نیستید.
حق مثل زد عبد مملوکی که هیچ
قدرتش نبود به چیزی در بسیج
هوش مصنوعی: حق همچون زدی است بر عبدی که هیچگونه توانی ندارد و در برابر هیچ قدرتی نیست.
هم مر آزادی که از نزدیک خویش
رزق نیکو داده باشیمش به پیش
هوش مصنوعی: برای آزادی که از نزدیک با او آشنا هستیم و او را با روزی خوب دیده‌ایم، باید تلاش کنیم و به او نزدیک شویم.
پس کند انفاق زآن فاش و نهان
این دو یکسانند آیا در نشان
هوش مصنوعی: پس از آن که این دو نوع انفاق، آشکار و پنهان، در ارزش و اهمیت یکسان هستند، آیا در نشانه‌گذاری و نشان دادن تفاوتی وجود دارد؟
پس چو عبد عاجزی با مالکش
نیست یکسان گر که دانی اندکش
هوش مصنوعی: پس زمانی که بنده یا عبدی به ضعف و ناتوانی خود پی ببرد، می‌فهمد که با مالک و سرور خود برابر نیست و حتی اگر مالک کمی داشته باشد، مقام و منزلتش او را بالاتر از بنده قرار می‌دهد.
هر دو باشند ار چه مرزوق یکی
همچنین مملوک یک کس بیشکی
هوش مصنوعی: اگرچه هر دو نفر از نعمت‌های مختلف برخوردار باشند، اما در نهایت هر دو زیر فرمان یک نفر هستند و به نوعی به او وابسته‌اند.
پس چسان اصنام بی روح و اثر
باشد از وجهی شریک دادگر
هوش مصنوعی: پس چگونه ممکن است که بت‌های بی‌روح و بی‌اثر به نوعی با دادگر شریک باشند؟
حق سزاوار است بر حمد و ثنا
نی جز او از خلق نادار گدا
هوش مصنوعی: حق و حقیقت شایسته‌ی ستایش و تمجید است و هیچ کس جز او در میان خلق، بی‌نیاز و بی‌خود نیست.
تا چه جای آنکه باشد مستحق
بر پرستش غیر او از ماخَلَق
هوش مصنوعی: تا چه اندازه می‌توان کسی را شایسته پرستش غیر از او دانست، در حالی که از همه مخلوقات بالاتر و برتر است؟
او ز توحیدش به ما بنموده راه
وین ندانند اکثر از رأی تباه
هوش مصنوعی: او به ما از یکتایی خداوند راهی نشان داده است و بسیاری از مردم از این حقیقت آگاه نیستند و تنها به نظرات نادرست خود ادامه می‌دهند.