گنجور

۴- آیات ۳۷ تا ۴۷

إِنْ تَحْرِصْ عَلیٰ هُدٰاهُمْ فَإِنَّ اَللّٰهَ لاٰ یَهْدِی مَنْ یُضِلُّ وَ مٰا لَهُمْ مِنْ نٰاصِرِینَ (۳۷) وَ أَقْسَمُوا بِاللّٰهِ جَهْدَ أَیْمٰانِهِمْ لاٰ یَبْعَثُ اَللّٰهُ مَنْ یَمُوتُ بَلیٰ وَعْداً عَلَیْهِ حَقًّا وَ لٰکِنَّ أَکْثَرَ اَلنّٰاسِ لاٰ یَعْلَمُونَ (۳۸) لِیُبَیِّنَ لَهُمُ اَلَّذِی یَخْتَلِفُونَ فِیهِ وَ لِیَعْلَمَ اَلَّذِینَ کَفَرُوا أَنَّهُمْ کٰانُوا کٰاذِبِینَ (۳۹) إِنَّمٰا قَوْلُنٰا لِشَیْ‌ءٍ إِذٰا أَرَدْنٰاهُ أَنْ نَقُولَ لَهُ کُنْ فَیَکُونُ (۴۰) وَ اَلَّذِینَ هٰاجَرُوا فِی اَللّٰهِ مِنْ بَعْدِ مٰا ظُلِمُوا لَنُبَوِّئَنَّهُمْ فِی اَلدُّنْیٰا حَسَنَةً وَ لَأَجْرُ اَلْآخِرَةِ أَکْبَرُ لَوْ کٰانُوا یَعْلَمُونَ (۴۱) اَلَّذِینَ صَبَرُوا وَ عَلیٰ رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ (۴۲) وَ مٰا أَرْسَلْنٰا مِنْ قَبْلِکَ إِلاّٰ رِجٰالاً نُوحِی إِلَیْهِمْ فَسْئَلُوا أَهْلَ اَلذِّکْرِ إِنْ کُنْتُمْ لاٰ تَعْلَمُونَ (۴۳) بِالْبَیِّنٰاتِ وَ اَلزُّبُرِ وَ أَنْزَلْنٰا إِلَیْکَ اَلذِّکْرَ لِتُبَیِّنَ لِلنّٰاسِ مٰا نُزِّلَ إِلَیْهِمْ وَ لَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُونَ (۴۴) أَ فَأَمِنَ‌ اَلَّذِینَ مَکَرُوا اَلسَّیِّئٰاتِ أَنْ یَخْسِفَ اَللّٰهُ بِهِمُ اَلْأَرْضَ أَوْ یَأْتِیَهُمُ اَلْعَذٰابُ مِنْ حَیْثُ لاٰ یَشْعُرُونَ (۴۵) أَوْ یَأْخُذَهُمْ فِی تَقَلُّبِهِمْ فَمٰا هُمْ بِمُعْجِزِینَ (۴۶) أَوْ یَأْخُذَهُمْ عَلیٰ تَخَوُّفٍ فَإِنَّ رَبَّکُمْ لَرَؤُفٌ رَحِیمٌ (۴۷)

اگر حرص‌ورزی بر هدایت ایشان پس بدرستی که خدا هدایت نمی‌کند کسی را که گمراه می‌کند و نیست مر ایشان را هیچ یاری‌کنندگان (۳۷) و سوگند خوردند بخدا مغلطه‌ترین سوگند ایشان را که بر نمی‌انگیزد خدا کسی را که می‌میرد آری وعده و او نیست بر او حق و لیکن بیشتر مردمان نمی‌دانند (۳۸) تا بیان کند از برای ایشان آنچه اختلاف می‌کردند در آن و تا جدا نماید آنان را که کافر شدند که ایشان بودند دروغگویان (۳۹) جز این نیست گفتار یا هر چیزی را چون بخواهیم آن را آنکه بگوئیم مر او را که بشو پس می‌شود (۴۰) و آنانی که هجرت کردند در راه خدا از بعد آنکه ستم کرده شدند هر آینه جای می‌دهیم ایشان را در دنیا جای خوب و هر آینه اجر آخرت بزرگتر است اگر باشد که بدانند (۴۱) آنان که شکیبایی نمودند و بر پروردگارشان توکل می‌کنند (۴۲) و نفرستادیم پیش از تو مگر مردانی را که وحی می‌کردیم بسوی ایشان پس بپرسید از اهل ذکر اگر باشید که ندانید (۴۳) بحجتها و کتابها و فرو فرستادیم بتو ذکر را تا بیان کنی از برای مردم آنچه فرو فرستاده شد بایشان و باشد که ایشان اندیشه کنند (۴۴) آیا پس ایمن شدند آنان که مکر کردند بدیها را که زیر و زبر کند خدا با ایشان زمین را یا بیاید ایشان را عذاب از جایی که ندانند (۴۵) یا بگیرد ایشان را در گردیدنشان پس نیستند ایشان عاجزکنندگان (۴۶) یا بگیرد ایشان را بر ترسی پس بدرستی که پروردگار شما هر آینه مهربان رحیم است (۴۷)

گر حریصی بر هدایتشان ز دل
بین به سرّ لَا یَهدِی مَن یُضِلّ
پس خدا نارد به راه آن را که خواست
گمرهش هم نیستشان یار این بجاست
بر خدا خوردند سوگند از ثبوت
قولشان لَایَبعَثُ االلهُ مَن یَمُوت
سخت تر سوگند در انکار خود
خورده اند از بعث قوم بی رشد
خلق برخیزند آری بی خلاف
نیست اندر وعدة حق اختلاف
لیک مردم این ندانند اکثری
کاندر ایشان نیست از دانش فری
تا بیان سازد بر ایشان بی گزاف
آنچه را در وی نمایند اختلاف
کافران دانند هم کز بی فروغ
بوده اند ایشان همانا بر دروغ
غیر از این نبود که قول ما پدید
بر هر آن چیزی که خواهیم آفرید
این بود گوییم او را که بباش
پس بباشد بی ز تعطیلی به جاش
وآن کسان که هجرت ان در راه دین
کرده اند ایشان ز ایمان و یقین
بعد از آنی که ستم کرده شدند
از قریش و بر نجاشی ره زدند
جای ایشان را به شهر ی نیک تر
اندر این دنیا دهیم از آن سیَر
هستشان اکبر هم اجر آخرت
گر بدانند اجر خود در مغفرت
صبر اندر غربت و آزارها
کرده اند و هم توکل بر خدا
پیش از تو نی فرستادیم هم
بر رسالت جز رجالی پاک دم
که بر ایشان وحی کردیم از یقین
گشته جاری عادت باری بر این
بر رسالت تا فرستیم آدمی
نی ملک را نیستشان چون همدمی
پس ز اهل ذکر پرسید این رسوم
یعنی از ارباب تاریخ و علوم
گر نه اید آگه شما زین امر یک
بُد نبی هر عصر آدم نی مَلَک
هم کمال آدمی را ز اهل ذکر
باز جویید ار نه اید آگه به فکر
یعنی از آن کو به دل همدم شده
رسته از حیوانی و آدم شده
چون نشینی در حضورش با نسق
بینی از آئینۀ او وجه حق
لحظۀ دیدار او در کلّ حال
بهتر است از طاعت هفتاد سال
یا وصیّ است این نبی را یا ولیّ
که دل از ذکر او نموده صیقلی
اهل ذکر است آنکه او صاحب دل است
راه او گردیده طی بر منزل است
هستشان هم بیّنات و هم زُبُر
پُر بود صندوقشان از لعل و دُر
برخلاف آنکه صندوقی تهی است
یا در او جز خُبث و لعنت هیچ نیست
بر تو قرآن را فرستادیم ما
تا کنی روشن به مردم هر کجا
آنچه باشد سویشان نازل در آن
فکر شاید تا کنند این مردمان
ایمن آیا پس شدند از بی رشد
آن کسان که مکرها کردند بد
زآنکه حقشان در زمین سازد فرو
یا عذابی آرد ایشان را به رو
آن عذابی که ندانند از کجاست
از چه گردد چاره و هم از چه خاست
یا که گیردشان در آن آمد، شدن
نیست کس عاجز کننده حق به فن
یا بگیرد باز اندر خوفشان
پُر شود از خوف و خشیّت جوفشان
می ندانند آن تخوّف را سبب
تا رسد در خوف مرگ بولهب
گاه باشد آنکه شخصی مالدار
ترسد از نقصان مالش بی شمار
که مبادا مال من گردد تمام
پس شوم بیآبرو در خاص و عام
گر که باشد زنده صد سال و دویست
مر زوالی بهر مالش هیچ نیست
لیک خوفی در دل اندازد خداش
که نماند لذت از مال و نواش
پس نماید سیم و زر را زیر خاک
ماند آن در خاک و این گردد هلاک
این یکی بود از هزاران قسم خوف
دورشان اینگونه وهم آید به طوف
پس خدا باشد رئوف و مهربان
مینگیرد بر عقوبت ها به جان
میدهد یعنی که مهلت در عِقاب
شاید آرند از خطا ء رو بر صواب
۳- آیات ۲۸ تا ۳۶: اَلَّذِینَ تَتَوَفّٰاهُمُ اَلْمَلاٰئِکَةُ ظٰالِمِی أَنْفُسِهِمْ فَأَلْقَوُا اَلسَّلَمَ مٰا کُنّٰا نَعْمَلُ مِنْ سُوءٍ بَلیٰ إِنَّ اَللّٰهَ عَلِیمٌ بِمٰا کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ (۲۸) فَادْخُلُوا أَبْوٰابَ جَهَنَّمَ خٰالِدِینَ فِیهٰا فَلَبِئْسَ مَثْوَی اَلْمُتَکَبِّرِینَ (۲۹) وَ قِیلَ لِلَّذِینَ اِتَّقَوْا مٰا ذٰا أَنْزَلَ رَبُّکُمْ قٰالُوا خَیْراً لِلَّذِینَ أَحْسَنُوا فِی هٰذِهِ اَلدُّنْیٰا حَسَنَةٌ وَ لَدٰارُ اَلْآخِرَةِ خَیْرٌ وَ لَنِعْمَ دٰارُ اَلْمُتَّقِینَ (۳۰) جَنّٰاتُ عَدْنٍ یَدْخُلُونَهٰا تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا اَلْأَنْهٰارُ لَهُمْ فِیهٰا مٰا یَشٰاؤُنَ کَذٰلِکَ یَجْزِی اَللّٰهُ اَلْمُتَّقِینَ (۳۱) اَلَّذِینَ تَتَوَفّٰاهُمُ اَلْمَلاٰئِکَةُ طَیِّبِینَ یَقُولُونَ سَلاٰمٌ عَلَیْکُمْ اُدْخُلُوا اَلْجَنَّةَ بِمٰا کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ (۳۲) هَلْ یَنْظُرُونَ إِلاّٰ أَنْ تَأْتِیَهُمُ اَلْمَلاٰئِکَةُ أَوْ یَأْتِیَ أَمْرُ رَبِّکَ کَذٰلِکَ فَعَلَ اَلَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَ مٰا ظَلَمَهُمُ اَللّٰهُ وَ لٰکِنْ کٰانُوا أَنْفُسَهُمْ یَظْلِمُونَ (۳۳) فَأَصٰابَهُمْ سَیِّئٰاتُ مٰا عَمِلُوا وَ حٰاقَ بِهِمْ مٰا کٰانُوا بِهِ یَسْتَهْزِؤُنَ (۳۴) وَ قٰالَ اَلَّذِینَ أَشْرَکُوا لَوْ شٰاءَ اَللّٰهُ مٰا عَبَدْنٰا مِنْ دُونِهِ مِنْ شَیْ‌ءٍ نَحْنُ وَ لاٰ آبٰاؤُنٰا وَ لاٰ حَرَّمْنٰا مِنْ دُونِهِ مِنْ شَیْ‌ءٍ کَذٰلِکَ فَعَلَ اَلَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَهَلْ عَلَی اَلرُّسُلِ إِلاَّ اَلْبَلاٰغُ اَلْمُبِینُ (۳۵) وَ لَقَدْ بَعَثْنٰا فِی کُلِّ أُمَّةٍ رَسُولاً أَنِ اُعْبُدُوا اَللّٰهَ وَ اِجْتَنِبُوا اَلطّٰاغُوتَ فَمِنْهُمْ مَنْ هَدَی اَللّٰهُ وَ مِنْهُمْ مَنْ حَقَّتْ عَلَیْهِ اَلضَّلاٰلَةُ‌ فَسِیرُوا فِی اَلْأَرْضِ فَانْظُرُوا کَیْفَ کٰانَ عٰاقِبَةُ اَلْمُکَذِّبِینَ (۳۶)۵- آیات ۴۸ تا ۵۶: أَ وَ لَمْ یَرَوْا إِلیٰ مٰا خَلَقَ اَللّٰهُ مِنْ شَیْ‌ءٍ یَتَفَیَّؤُا ظِلاٰلُهُ عَنِ اَلْیَمِینِ وَ اَلشَّمٰائِلِ سُجَّداً لِلّٰهِ وَ هُمْ دٰاخِرُونَ (۴۸) وَ لِلّٰهِ یَسْجُدُ مٰا فِی اَلسَّمٰاوٰاتِ وَ مٰا فِی اَلْأَرْضِ مِنْ دٰابَّةٍ وَ اَلْمَلاٰئِکَةُ وَ هُمْ لاٰ یَسْتَکْبِرُونَ (۴۹) یَخٰافُونَ رَبَّهُمْ مِنْ فَوْقِهِمْ وَ یَفْعَلُونَ مٰا یُؤْمَرُونَ (۵۰) وَ قٰالَ اَللّٰهُ لاٰ تَتَّخِذُوا إِلٰهَیْنِ اِثْنَیْنِ إِنَّمٰا هُوَ إِلٰهٌ وٰاحِدٌ فَإِیّٰایَ فَارْهَبُونِ (۵۱) وَ لَهُ مٰا فِی اَلسَّمٰاوٰاتِ وَ اَلْأَرْضِ وَ لَهُ اَلدِّینُ وٰاصِباً أَ فَغَیْرَ اَللّٰهِ تَتَّقُونَ (۵۲) وَ مٰا بِکُمْ مِنْ نِعْمَةٍ فَمِنَ اَللّٰهِ ثُمَّ إِذٰا مَسَّکُمُ اَلضُّرُّ فَإِلَیْهِ تَجْئَرُونَ (۵۳) ثُمَّ إِذٰا کَشَفَ اَلضُّرَّ عَنْکُمْ إِذٰا فَرِیقٌ مِنْکُمْ بِرَبِّهِمْ یُشْرِکُونَ (۵۴) لِیَکْفُرُوا بِمٰا آتَیْنٰاهُمْ فَتَمَتَّعُوا فَسَوْفَ تَعْلَمُونَ (۵۵) وَ یَجْعَلُونَ لِمٰا لاٰ یَعْلَمُونَ نَصِیباً مِمّٰا رَزَقْنٰاهُمْ تَاللّٰهِ لَتُسْئَلُنَّ عَمّٰا کُنْتُمْ تَفْتَرُونَ (۵۶)

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی)
قالب شعری: مثنوی

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

إِنْ تَحْرِصْ عَلیٰ هُدٰاهُمْ فَإِنَّ اَللّٰهَ لاٰ یَهْدِی مَنْ یُضِلُّ وَ مٰا لَهُمْ مِنْ نٰاصِرِینَ (۳۷) وَ أَقْسَمُوا بِاللّٰهِ جَهْدَ أَیْمٰانِهِمْ لاٰ یَبْعَثُ اَللّٰهُ مَنْ یَمُوتُ بَلیٰ وَعْداً عَلَیْهِ حَقًّا وَ لٰکِنَّ أَکْثَرَ اَلنّٰاسِ لاٰ یَعْلَمُونَ (۳۸) لِیُبَیِّنَ لَهُمُ اَلَّذِی یَخْتَلِفُونَ فِیهِ وَ لِیَعْلَمَ اَلَّذِینَ کَفَرُوا أَنَّهُمْ کٰانُوا کٰاذِبِینَ (۳۹) إِنَّمٰا قَوْلُنٰا لِشَیْ‌ءٍ إِذٰا أَرَدْنٰاهُ أَنْ نَقُولَ لَهُ کُنْ فَیَکُونُ (۴۰) وَ اَلَّذِینَ هٰاجَرُوا فِی اَللّٰهِ مِنْ بَعْدِ مٰا ظُلِمُوا لَنُبَوِّئَنَّهُمْ فِی اَلدُّنْیٰا حَسَنَةً وَ لَأَجْرُ اَلْآخِرَةِ أَکْبَرُ لَوْ کٰانُوا یَعْلَمُونَ (۴۱) اَلَّذِینَ صَبَرُوا وَ عَلیٰ رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ (۴۲) وَ مٰا أَرْسَلْنٰا مِنْ قَبْلِکَ إِلاّٰ رِجٰالاً نُوحِی إِلَیْهِمْ فَسْئَلُوا أَهْلَ اَلذِّکْرِ إِنْ کُنْتُمْ لاٰ تَعْلَمُونَ (۴۳) بِالْبَیِّنٰاتِ وَ اَلزُّبُرِ وَ أَنْزَلْنٰا إِلَیْکَ اَلذِّکْرَ لِتُبَیِّنَ لِلنّٰاسِ مٰا نُزِّلَ إِلَیْهِمْ وَ لَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُونَ (۴۴) أَ فَأَمِنَ‌ اَلَّذِینَ مَکَرُوا اَلسَّیِّئٰاتِ أَنْ یَخْسِفَ اَللّٰهُ بِهِمُ اَلْأَرْضَ أَوْ یَأْتِیَهُمُ اَلْعَذٰابُ مِنْ حَیْثُ لاٰ یَشْعُرُونَ (۴۵) أَوْ یَأْخُذَهُمْ فِی تَقَلُّبِهِمْ فَمٰا هُمْ بِمُعْجِزِینَ (۴۶) أَوْ یَأْخُذَهُمْ عَلیٰ تَخَوُّفٍ فَإِنَّ رَبَّکُمْ لَرَؤُفٌ رَحِیمٌ (۴۷)
هوش مصنوعی: اگر تو سختی بکشی تا آن‌ها را هدایت کنی، خداوند کسی را که گمراه کرده، هدایت نمی‌کند و آنان هیچ یاری‌کننده‌ای ندارند. آن‌ها به شدت به خدا سوگند یاد کردند که خداوند مردگان را برنمی‌انگیزد، در حالی که این وعده‌ای حقیقی است، اما بیشتر مردم این را نمی‌دانند. این برای آن است که به آن‌ها آنچه را که در آن اختلاف دارند، روشن کند و تا کسانی که کافر شده‌اند، بدانند که دروغ می‌گویند. ما تنها به یک چیز می‌گوییم که اگر بخواهیم، بگوییم «بودن» و آن می‌باشد. و کسانی که در راه خدا هجرت کرده‌اند، پس از اینکه مورد ظلم قرار گرفته‌اند، ما آن‌ها را در این دنیا مقام خوبی خواهیم داد و پاداش آخرت بزرگ‌تر است، اگر آن‌ها بدانند. کسانی که صبر کردند و بر پروردگارشان توکل کردند. و ما قبل از تو جز مردانی را که به آن‌ها وحی می‌شد، ارسال نکردیم؛ اگر نمی‌دانید، از اهل ذکر سوال کنید. با نشانه‌ها و کتاب‌ها، و ما ذکر را به تو نازل کردیم تا برای مردم آنچه را که به آن‌ها نازل شده است، روشن کنی و شاید فکر کنند. آیا آنان که بدی‌ها را طرح‌ریزی کردند، ایمن شده‌اند که خداوند آن‌ها را به زمین فرو خواهد برد یا عذابی از جایی که احساس نمی‌کنند به سراغ آن‌ها خواهد آمد؟ یا این که خداوند آن‌ها را در حال تحرکشان خواهد گرفت، و آن‌ها نمی‌توانند فرار کنند؟ یا آن‌ها را با ترس خواهد گرفت؛ زیرا پروردگارتان بسیار مهربان و رحیم است.
اگر حرص‌ورزی بر هدایت ایشان پس بدرستی که خدا هدایت نمی‌کند کسی را که گمراه می‌کند و نیست مر ایشان را هیچ یاری‌کنندگان (۳۷) و سوگند خوردند بخدا مغلطه‌ترین سوگند ایشان را که بر نمی‌انگیزد خدا کسی را که می‌میرد آری وعده و او نیست بر او حق و لیکن بیشتر مردمان نمی‌دانند (۳۸) تا بیان کند از برای ایشان آنچه اختلاف می‌کردند در آن و تا جدا نماید آنان را که کافر شدند که ایشان بودند دروغگویان (۳۹) جز این نیست گفتار یا هر چیزی را چون بخواهیم آن را آنکه بگوئیم مر او را که بشو پس می‌شود (۴۰) و آنانی که هجرت کردند در راه خدا از بعد آنکه ستم کرده شدند هر آینه جای می‌دهیم ایشان را در دنیا جای خوب و هر آینه اجر آخرت بزرگتر است اگر باشد که بدانند (۴۱) آنان که شکیبایی نمودند و بر پروردگارشان توکل می‌کنند (۴۲) و نفرستادیم پیش از تو مگر مردانی را که وحی می‌کردیم بسوی ایشان پس بپرسید از اهل ذکر اگر باشید که ندانید (۴۳) بحجتها و کتابها و فرو فرستادیم بتو ذکر را تا بیان کنی از برای مردم آنچه فرو فرستاده شد بایشان و باشد که ایشان اندیشه کنند (۴۴) آیا پس ایمن شدند آنان که مکر کردند بدیها را که زیر و زبر کند خدا با ایشان زمین را یا بیاید ایشان را عذاب از جایی که ندانند (۴۵) یا بگیرد ایشان را در گردیدنشان پس نیستند ایشان عاجزکنندگان (۴۶) یا بگیرد ایشان را بر ترسی پس بدرستی که پروردگار شما هر آینه مهربان رحیم است (۴۷)
هوش مصنوعی: اگر اصرار بر گمراهی آن‌ها باشد، به خوبی می‌دانید که خدا کسی را که بخواهد گمراه کند، هدایت نمی‌کند و هیچ یاوری برای آن‌ها وجود ندارد. آن‌ها قسم خورده‌اند که با قسمی بزرگ‌ترین دروغ‌ها را بگویند، اما خدا هیچ‌کس را که بمیرد، برنمی‌انگیزد. این وعده‌ای است که بر آن راست است، اما بیشتر مردم نمی‌دانند. هدف این است که آنچه را که در آن اختلاف دارند برایشان روشن کند و کافران را از راستگویان جدا سازد. هر چیزی که بخواهیم می‌گوییم؛ اگر بخواهیم چیزی را به وجود آوریم، ما آن را می‌گوییم و به وجود می‌آید. کسانی که در راه خدا هجرت کرده‌اند، بعد از آنکه مورد ظلم قرار گرفتند، به‌راستی در این دنیا جای خوبی به آن‌ها خواهیم داد و پاداش آخرتشان بزرگ‌تر است اگر بدانند. آن‌ها که صبر کرده و بر پروردگارشان توکل می‌کنند. ما پیش از تو فقط مردانی را به پیامبری فرستاده‌ایم که به آن‌ها وحی کرده‌ایم. اگر نمی‌دانید، از اهل ذکر سوال کنید. ما این ذکر را به تو نازل کردیم تا آنچه را که به مردم نازل شده، برایشان توضیح دهی و باشد که آن‌ها تفکر کنند. آیا کسانی که بدی‌ها را به مکر انجام می‌دهند احساس امنیت دارند؟ آیا آن‌ها نمی‌دانند که خدا زمین را زیر و رو خواهد کرد یا از جایی که نمی‌دانند عذابی به آن‌ها خواهد رسید؟ یا آن‌ها را در حال حرکت می‌گیرد و در نتیجه عاجز نمی‌شوند؟ یا آن‌ها را در حال ترس به چنگ می‌آورد؟ بی‌گمان پروردگار شما مهربان و رحیم است.
گر حریصی بر هدایتشان ز دل
بین به سرّ لَا یَهدِی مَن یُضِلّ
هوش مصنوعی: اگر بخواهی بر هدایت دیگران حریص باشی، بهتر است با دل خود به رازهایی توجه کنی که می‌گوید خداوند کسی را که گمراه کرده، هدایت نخواهد کرد.
پس خدا نارد به راه آن را که خواست
گمرهش هم نیستشان یار این بجاست
هوش مصنوعی: خداوند به کسی که بخواهد، او را به راه گمراهی نمی‌کشد و یار او هم در این راه وجود ندارد.
بر خدا خوردند سوگند از ثبوت
قولشان لَایَبعَثُ االلهُ مَن یَمُوت
هوش مصنوعی: آنان به خدا سوگند یاد کردند که خداوند افراد مرده را دوباره زنده نخواهد کرد.
سخت تر سوگند در انکار خود
خورده اند از بعث قوم بی رشد
هوش مصنوعی: افراد نادان، به شدت در ادعای نادرست خود پافشاری کرده‌اند و این مسئله برایشان دشوار شده است.
خلق برخیزند آری بی خلاف
نیست اندر وعدة حق اختلاف
هوش مصنوعی: مردم بدون شک از خواب بیدار خواهند شد، زیرا در وعده‌ای که خدا داده، هیچ اختلافی وجود ندارد.
لیک مردم این ندانند اکثری
کاندر ایشان نیست از دانش فری
هوش مصنوعی: اما بیشتر مردم این را نمی‌دانند که در میانشان افرادی هستند که دانش و خرد واقعی ندارند.
تا بیان سازد بر ایشان بی گزاف
آنچه را در وی نمایند اختلاف
هوش مصنوعی: برای آنها توضیح دهد، بدون هیچ گونه بیهوده‌گویی، آنچه را که در او نشان می‌دهند، با تفاوت‌هایی که وجود دارد.
کافران دانند هم کز بی فروغ
بوده اند ایشان همانا بر دروغ
هوش مصنوعی: کافران می‌دانند که آنها نتوانسته‌اند درخششی داشته باشند و در واقع به خاطر دروغگویی خود به این حالت رسیده‌اند.
غیر از این نبود که قول ما پدید
بر هر آن چیزی که خواهیم آفرید
هوش مصنوعی: ما فقط می‌توانیم به آنچه که اراده کنیم، هستی ببخشیم و هیچ چیز دیگری در آن وجود ندارد.
این بود گوییم او را که بباش
پس بباشد بی ز تعطیلی به جاش
هوش مصنوعی: این شعر به ما می‌گوید که وقتی کسی تصمیم به ادامه‌ی کار یا زندگی خود دارد، باید با تمام وجود پیش برود و از توقف و کسالت پرهیز کند. به عبارت دیگر، اگر کسی بخواهد تا به موفقیت برسد، باید به تلاش و سخت‌کوشی ادامه دهد و از فرصت‌ها بهره‌برداری کند.
وآن کسان که هجرت ان در راه دین
کرده اند ایشان ز ایمان و یقین
هوش مصنوعی: کسانی که به خاطر دین خود مهاجرت کرده‌اند، به یقین و ایمان قوی‌تری دست یافته‌اند.
بعد از آنی که ستم کرده شدند
از قریش و بر نجاشی ره زدند
هوش مصنوعی: پس از اینکه قریش ظلم و ستم کردند و به نجاشی حمله‌ور شدند، به سراغ او رفتند.
جای ایشان را به شهر ی نیک تر
اندر این دنیا دهیم از آن سیَر
هوش مصنوعی: ما می‌توانیم جای آن‌ها را در این دنیا به شهری بهتر از آنچه دارند بسپاریم؛ چرا که سرنوشت به گونه‌ای دیگر است.
هستشان اکبر هم اجر آخرت
گر بدانند اجر خود در مغفرت
هوش مصنوعی: آن‌ها که به عظمت و بزرگی خود آگاهند، اگر بدانند که پاداش واقعی‌شان در آمرزش و بخشش است، به اجر و پاداش آخرت نیز اهمیت خواهند داد.
صبر اندر غربت و آزارها
کرده اند و هم توکل بر خدا
هوش مصنوعی: در دوری و تنهایی، صبر کرده‌اند و با وجود همه مشکلات، بر خداوند متکی هستند.
پیش از تو نی فرستادیم هم
بر رسالت جز رجالی پاک دم
هوش مصنوعی: پیش از تو، نی را فرستادیم و همگان بر رسالت، افرادی پاک و نیکو را معرفی کردند.
که بر ایشان وحی کردیم از یقین
گشته جاری عادت باری بر این
هوش مصنوعی: ما به آن‌ها وحی کردیم و آن وحی باعث شد که یقین و ایمان در روابط و رفتارهای آن‌ها به یک عادت تبدیل شود.
بر رسالت تا فرستیم آدمی
نی ملک را نیستشان چون همدمی
هوش مصنوعی: با ارسال پیامبر به این دنیا، آدمی را فرستاده‌ایم و ملک را در کنار او نیست، زیرا او همدمی ندارد.
پس ز اهل ذکر پرسید این رسوم
یعنی از ارباب تاریخ و علوم
هوش مصنوعی: سپس از کسانی که به یادآوری و یادداشت تاریخ و علوم مشغولند، درباره این آداب و رسوم سؤال کرد.
گر نه اید آگه شما زین امر یک
بُد نبی هر عصر آدم نی مَلَک
هوش مصنوعی: اگر شما از این موضوع آگاه نیستید، بدانید که در هر دوره‌ای یک پیامبر وجود دارد که انسان‌ها را به راه صحیح هدایت می‌کند.
هم کمال آدمی را ز اهل ذکر
باز جویید ار نه اید آگه به فکر
هوش مصنوعی: اگر می‌خواهید به کمال و ویژگی‌های خوب آدمی پی ببرید، باید از اهل ذکر و یاد خداوند طلب کنید؛ وگرنه ممکن است به طور ناآگاهانه در افکارتان به نتیجه نرسید.
یعنی از آن کو به دل همدم شده
رسته از حیوانی و آدم شده
هوش مصنوعی: این جمله به این معناست که کسی که از دنیای حیوانی و غریزی فراتر رفته و به درک بالاتری از انسانیت دست یافته است، به نوعی به روح و احساسات عمیق‌تری دست یافته و با دیگران ارتباط نزدیک‌تری برقرار کرده است.
چون نشینی در حضورش با نسق
بینی از آئینۀ او وجه حق
هوش مصنوعی: وقتی در حضور او بنشینی، از زیبایی و حقیقت او در آئینه‌اش می‌توانی ببینی.
لحظۀ دیدار او در کلّ حال
بهتر است از طاعت هفتاد سال
هوش مصنوعی: لحظه‌ای که او را ملاقات می‌کنیم، از هفتاد سال عبادت و اطاعت هم بهتر است.
یا وصیّ است این نبی را یا ولیّ
که دل از ذکر او نموده صیقلی
هوش مصنوعی: این شخص یا جانشین پیامبر است یا ولی، که یاد او باعث روشنی و پاکی دل‌ها شده است.
اهل ذکر است آنکه او صاحب دل است
راه او گردیده طی بر منزل است
هوش مصنوعی: کسی که همیشه به یاد خداست و دلش متوجه اوست، در واقع در مسیر رشد و پیشرفت قرار دارد و هر گام او به سوی رسیدن به منزلت‌های معنوی است.
هستشان هم بیّنات و هم زُبُر
پُر بود صندوقشان از لعل و دُر
هوش مصنوعی: آنها دارای نشانه‌های واضح و قوی هستند و صندوق‌هایشان پر از سنگ‌های قیمتی مانند یاقوت و مروارید است.
برخلاف آنکه صندوقی تهی است
یا در او جز خُبث و لعنت هیچ نیست
هوش مصنوعی: این جمله اشاره به این دارد که با وجود اینکه صندوقی از محتویات خالی است و هیچ چیز ارزشمندی در آن وجود ندارد، اما به نوعی نشان می‌دهد که در آن تنها چیزهای ناخوشایند و ناپسند وجود دارد. در واقع، توصیف می‌کند که برخی چیزها در ظاهر خالی و بی‌ارزش هستند، اما در عمق خود چیزهای زشت و ناپسندی را در بر دارند.
بر تو قرآن را فرستادیم ما
تا کنی روشن به مردم هر کجا
هوش مصنوعی: ما قرآن را به تو فرستادیم تا بتوانی آن را برای مردم هر جا که هستند روشن و واضح توضیح بدهی.
آنچه باشد سویشان نازل در آن
فکر شاید تا کنند این مردمان
هوش مصنوعی: هر چیزی که به سوی آنها نازل می‌شود، احتمالاً به خاطر این است که این افراد فکر کنند و به آن توجه کنند.
ایمن آیا پس شدند از بی رشد
آن کسان که مکرها کردند بد
هوش مصنوعی: آیا کسانی که به دیگران آسیب رساندند و فریبکاری کردند، در نهایت از عواقب کارهایشان در امان ماندند؟
زآنکه حقشان در زمین سازد فرو
یا عذابی آرد ایشان را به رو
هوش مصنوعی: زیرا که حقوق آنها به پا نمی‌خیزد، خداوند عذابشان را به زمین نازل می‌کند.
آن عذابی که ندانند از کجاست
از چه گردد چاره و هم از چه خاست
هوش مصنوعی: هر عذابی که انسان از منشا و علت آن بی‌خبر باشد، چطور می‌تواند برای آن راه حلی پیدا کند و از کجا به وجود آمده است؟
یا که گیردشان در آن آمد، شدن
نیست کس عاجز کننده حق به فن
هوش مصنوعی: شاید آنها در آنجا قرار بگیرند، اما هیچ‌کس نیست که با قدرت حق را ناتوان کند.
یا بگیرد باز اندر خوفشان
پُر شود از خوف و خشیّت جوفشان
هوش مصنوعی: شاید دوباره ترس آنها را فرا گیرد و دل‌هایشان از ترس و وحشت پر شود.
می ندانند آن تخوّف را سبب
تا رسد در خوف مرگ بولهب
هوش مصنوعی: آن‌ها نمی‌دانند که ترس از مرگ چقدر می‌تواند عمیق باشد، تا زمانی که به واقعیت آن نزدیک شوند و احساس ترس واقعی را تجربه کنند.
گاه باشد آنکه شخصی مالدار
ترسد از نقصان مالش بی شمار
هوش مصنوعی: گاهی اتفاق می‌افتد که فردی ثروتمند از این می‌ترسد که ثروتش کاهش یابد و دیگر مانند قبل نباشد.
که مبادا مال من گردد تمام
پس شوم بیآبرو در خاص و عام
هوش مصنوعی: نمی‌خواهم که تمام دارایی‌ام از بین برود و به خاطر آن در نظر مردم بی‌آبرو شوم.
گر که باشد زنده صد سال و دویست
مر زوالی بهر مالش هیچ نیست
هوش مصنوعی: اگر کسی به مدت صد یا دو صد سال زنده بماند، اما در این زندگی اش به خاطر مال و دارایی اش هیچ ارزشی ندارد.
لیک خوفی در دل اندازد خداش
که نماند لذت از مال و نواش
هوش مصنوعی: اما ترسی در دل انسان ایجاد می‌کند که مبادا از لذت‌های مال و خوشی‌ها خبری نباشد.
پس نماید سیم و زر را زیر خاک
ماند آن در خاک و این گردد هلاک
هوش مصنوعی: پس نقره و طلا در زیر خاک باقی می‌مانند، در حالی که آن چیزهایی که در خاک است از بین می‌رود و نابود می‌شود.
این یکی بود از هزاران قسم خوف
دورشان اینگونه وهم آید به طوف
هوش مصنوعی: این یکی از هزاران دلیلی است که ترس از دوری آنها به صورت خیال و وهم به انسان دست می‌دهد.
پس خدا باشد رئوف و مهربان
مینگیرد بر عقوبت ها به جان
هوش مصنوعی: خداوند مهربان و دلسوز است و به خاطر رحمتش از مجازات‌ها و عذاب‌ها دست می‌کشد.
میدهد یعنی که مهلت در عِقاب
شاید آرند از خطا ء رو بر صواب
هوش مصنوعی: یعنی که ممکن است در مجازات، فرصتی برای اصلاح و جبران داده شود تا از اشتباهات خود به راه درست برگردیم.