گنجور

۲- آیات ۱۶ تا ۲۵

وَ لَقَدْ جَعَلْنٰا فِی اَلسَّمٰاءِ بُرُوجاً وَ زَیَّنّٰاهٰا لِلنّٰاظِرِینَ (۱۶) وَ حَفِظْنٰاهٰا مِنْ کُلِّ شَیْطٰانٍ رَجِیمٍ (۱۷) إِلاّٰ مَنِ اِسْتَرَقَ اَلسَّمْعَ فَأَتْبَعَهُ شِهٰابٌ مُبِینٌ (۱۸) وَ اَلْأَرْضَ مَدَدْنٰاهٰا وَ أَلْقَیْنٰا فِیهٰا رَوٰاسِیَ وَ أَنْبَتْنٰا فِیهٰا مِنْ کُلِّ شَیْ‌ءٍ مَوْزُونٍ (۱۹) وَ جَعَلْنٰا لَکُمْ فِیهٰا مَعٰایِشَ وَ مَنْ لَسْتُمْ لَهُ بِرٰازِقِینَ (۲۰) وَ إِنْ مِنْ شَیْ‌ءٍ إِلاّٰ عِنْدَنٰا خَزٰائِنُهُ وَ مٰا نُنَزِّلُهُ إِلاّٰ بِقَدَرٍ مَعْلُومٍ (۲۱) وَ أَرْسَلْنَا اَلرِّیٰاحَ لَوٰاقِحَ فَأَنْزَلْنٰا مِنَ اَلسَّمٰاءِ‌ مٰاءً فَأَسْقَیْنٰاکُمُوهُ وَ مٰا أَنْتُمْ لَهُ بِخٰازِنِینَ (۲۲) وَ إِنّٰا لَنَحْنُ نُحْیِی وَ نُمِیتُ وَ نَحْنُ اَلْوٰارِثُونَ (۲۳) وَ لَقَدْ عَلِمْنَا اَلْمُسْتَقْدِمِینَ مِنْکُمْ وَ لَقَدْ عَلِمْنَا اَلْمُسْتَأْخِرِینَ (۲۴) وَ إِنَّ رَبَّکَ هُوَ یَحْشُرُهُمْ إِنَّهُ حَکِیمٌ عَلِیمٌ (۲۵)

و بدرستی که گردانیدیم در آسمان برجها و آراستیم آن را برای نگرندگان (۱۶) و نگاهداشتیم آن را از هر شیطان رانده شده (۱۷) مگر آنکه بدزدیده گوش فرا داشت پس ز پی رفت او را شهاب روشن (۱۸) و زمین وسعت دادیم آن را و افکندیم در آن کوه‌های استوار و رویانیدیم ما در آن از هر چیز سنجیده (۱۹) و ساختیم برای شما در آن مایهای تعیش و کسی را که نیستید مر او را روزی‌دهندگان (۲۰) و نیست هیچ چیز مگر نزد ما خزینه‌هایش و نمی‌فرستیم آن را مگر باندازۀ دانسته شده (۲۱) و فرستادیم بادها را بارگرفته‌ها پس فرو فرستادیم از آسمان آب را پس نوشانیدیم شما را از آن و نیستید شما مر آن را خزانه‌داران (۲۲) و بدرستی که ما هر آینه مائیم که زنده کنیم و بمیرانیم و مائیم وارثان (۲۳) و بتحقیق دانستیم پیش‌رفتگان را از شما و بتحقیق دانستیم واپس‌ماندگان را (۲۴) و بدرستی که پروردگار تو او محشور می‌کند ایشان را که او درست کار داناست (۲۵)

هم به تحقیق آنکه گرداندیم ما
خلق یعنی برجها اندر سما
در عیون ناظرین آراستیم
از کواکب آنچه در وی خواستیم
داشتیم از دیو مردودش نگاه
تا نیابند از صعود آن جای راه
جز کسی کو ز آسمان دزدد سخن
چون رود بر استراق آنجا به فن
پس ورا آید ز پی اندر شتاب
تا بسوزد ناگهش روشن شهاب
هم زمین را برکشیدیم از قرار
کوهها در وی فکندیم استوار
هم برویاندیم ما اندر زمین
خود ز کلّ شیء موزون و متین
هم بگرداندیم اسباب معاش
مر شما را این زمین پیدا و فاش
همچنین برساختیم از بهرتان
آنکه را نَبوید روزی ده بر آن
چون مواشی یا خدم کم یا که بیش
که شما دانیدشان مرزوق خویش
نیست ز اشیاء چیزی اندر مسکنش
جز که نزد ماست اصل و مخزنش
می بنفرستیم جز آنچه بجاست
هم به اندازه ای که آن معلوم ماست
یعنی آنچه خلق را آید به کار
وآن بود بر وفق نظم روزگار
برفرستادیم ز استعدادها
حاملان مر ابرها را بادها
بادها یا می کند آبستن آن
مر درختان را به اثمار آن چنان
باد گر ز اندازه آید بیشتر
نه به جا ماند درختی، نه ثمر
ز آسمان پس بر فرستادیم آب
پس خوراندیم آن شما را بر حساب
نیستید آن را شما از خازنین
تا نگه دارید در عمق زمین
بلکه ما آن را نگهدارنده ایم
در مقام خود به کار آرنده ایم
زنده ما سازیم مر اجسام را
هم بمیرانیم جسم تام را
وارث خلقیم ما خود بی سخن
باقی اندر بعد افناشان ز تن
مرگ باشد جمله را جز ذات ما
وین یک است اندر بقاء ز آیات ما
می بدانیم از شما تا کیست پیش
کیست واپس مانده هم ز اسلام و کیش
یا ز مردم از زمان بوالبشر
آنچه مرده وآنچه میرد بعدتر
با مصلّین بود در صف صبح و شام
یک زنی در حسن و نیکویی تمام
پیشتر رفتند بعضی ز اهل صف
تا نبینند آن پری را در طرف
بعض دیگر آمدند اندر عقب
در تماشا تا کنند او را طلب
آمد این آیت که می داند خدا
زآنکه رفت او بر جلو یا بر قفا
میکند پروردگارت مجتمع
هر دو را اندر مقامی متّسع
باشد او محکم فعال و راستکار
مطلع هم بر نهان و آشکار
۱- آیات ۱ تا ۱۵: بسم االله الرحمن الرحیم۳- آیات ۲۶ تا ۴۶: وَ لَقَدْ خَلَقْنَا اَلْإِنْسٰانَ مِنْ صَلْصٰالٍ مِنْ حَمَإٍ مَسْنُونٍ (۲۶) وَ اَلْجَانَّ خَلَقْنٰاهُ مِنْ قَبْلُ مِنْ نٰارِ اَلسَّمُومِ (۲۷) وَ إِذْ قٰالَ رَبُّکَ لِلْمَلاٰئِکَةِ إِنِّی خٰالِقٌ بَشَراً مِنْ صَلْصٰالٍ مِنْ حَمَإٍ مَسْنُونٍ (۲۸) فَإِذٰا سَوَّیْتُهُ وَ نَفَخْتُ فِیهِ مِنْ رُوحِی فَقَعُوا لَهُ سٰاجِدِینَ (۲۹) فَسَجَدَ اَلْمَلاٰئِکَةُ کُلُّهُمْ أَجْمَعُونَ (۳۰) إِلاّٰ إِبْلِیسَ أَبیٰ أَنْ یَکُونَ مَعَ اَلسّٰاجِدِینَ (۳۱) قٰالَ یٰا إِبْلِیسُ مٰا لَکَ أَلاّٰ تَکُونَ مَعَ اَلسّٰاجِدِینَ (۳۲) قٰالَ لَمْ أَکُنْ لِأَسْجُدَ لِبَشَرٍ خَلَقْتَهُ مِنْ صَلْصٰالٍ مِنْ حَمَإٍ مَسْنُونٍ (۳۳) قٰالَ فَاخْرُجْ مِنْهٰا فَإِنَّکَ رَجِیمٌ (۳۴) وَ إِنَّ عَلَیْکَ اَللَّعْنَةَ إِلیٰ یَوْمِ اَلدِّینِ (۳۵) قٰالَ رَبِّ فَأَنْظِرْنِی إِلیٰ یَوْمِ یُبْعَثُونَ (۳۶) قٰالَ فَإِنَّکَ مِنَ اَلْمُنْظَرِینَ (۳۷) إِلیٰ یَوْمِ اَلْوَقْتِ اَلْمَعْلُومِ (۳۸) قٰالَ رَبِّ بِمٰا أَغْوَیْتَنِی لَأُزَیِّنَنَّ لَهُمْ فِی اَلْأَرْضِ وَ لَأُغْوِیَنَّهُمْ أَجْمَعِینَ (۳۹) إِلاّٰ عِبٰادَکَ مِنْهُمُ اَلْمُخْلَصِینَ (۴۰) قٰالَ هٰذٰا صِرٰاطٌ عَلَیَّ مُسْتَقِیمٌ (۴۱) إِنَّ عِبٰادِی لَیْسَ لَکَ عَلَیْهِمْ سُلْطٰانٌ إِلاّٰ مَنِ اِتَّبَعَکَ مِنَ اَلْغٰاوِینَ (۴۲) وَ إِنَّ جَهَنَّمَ لَمَوْعِدُهُمْ أَجْمَعِینَ (۴۳) لَهٰا سَبْعَةُ أَبْوٰابٍ لِکُلِّ بٰابٍ مِنْهُمْ جُزْءٌ مَقْسُومٌ (۴۴) إِنَّ اَلْمُتَّقِینَ فِی جَنّٰاتٍ وَ عُیُونٍ (۴۵) اُدْخُلُوهٰا بِسَلاٰمٍ آمِنِینَ (۴۶)

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی)
قالب شعری: مثنوی

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

وَ لَقَدْ جَعَلْنٰا فِی اَلسَّمٰاءِ بُرُوجاً وَ زَیَّنّٰاهٰا لِلنّٰاظِرِینَ (۱۶) وَ حَفِظْنٰاهٰا مِنْ کُلِّ شَیْطٰانٍ رَجِیمٍ (۱۷) إِلاّٰ مَنِ اِسْتَرَقَ اَلسَّمْعَ فَأَتْبَعَهُ شِهٰابٌ مُبِینٌ (۱۸) وَ اَلْأَرْضَ مَدَدْنٰاهٰا وَ أَلْقَیْنٰا فِیهٰا رَوٰاسِیَ وَ أَنْبَتْنٰا فِیهٰا مِنْ کُلِّ شَیْ‌ءٍ مَوْزُونٍ (۱۹) وَ جَعَلْنٰا لَکُمْ فِیهٰا مَعٰایِشَ وَ مَنْ لَسْتُمْ لَهُ بِرٰازِقِینَ (۲۰) وَ إِنْ مِنْ شَیْ‌ءٍ إِلاّٰ عِنْدَنٰا خَزٰائِنُهُ وَ مٰا نُنَزِّلُهُ إِلاّٰ بِقَدَرٍ مَعْلُومٍ (۲۱) وَ أَرْسَلْنَا اَلرِّیٰاحَ لَوٰاقِحَ فَأَنْزَلْنٰا مِنَ اَلسَّمٰاءِ‌ مٰاءً فَأَسْقَیْنٰاکُمُوهُ وَ مٰا أَنْتُمْ لَهُ بِخٰازِنِینَ (۲۲) وَ إِنّٰا لَنَحْنُ نُحْیِی وَ نُمِیتُ وَ نَحْنُ اَلْوٰارِثُونَ (۲۳) وَ لَقَدْ عَلِمْنَا اَلْمُسْتَقْدِمِینَ مِنْکُمْ وَ لَقَدْ عَلِمْنَا اَلْمُسْتَأْخِرِینَ (۲۴) وَ إِنَّ رَبَّکَ هُوَ یَحْشُرُهُمْ إِنَّهُ حَکِیمٌ عَلِیمٌ (۲۵)
هوش مصنوعی: ما در آسمان‌ها ستاره‌هایی قرار داده‌ایم و آن‌ها را برای بینندگان زینت داده‌ایم. همچنین از هر شیطانی دور نگه‌داشته‌ایم، مگر آنکه کسی از آن‌ها گوش‌خود را به دزدی باز کند که در این صورت ستاره‌ای روشن او را تعقیب می‌کند. زمین را گسترش داده‌ایم و در آن کوه‌هایی محکم قرار داده‌ایم و از هر چیز متوازن در آن می‌رویانیم. برای شما در زمین معیشت‌هایی آفریده‌ایم و آنچه را که شما روزی‌دهنده آن نیستید، در آن قرار داده‌ایم. هیچ چیزی نیست مگر اینکه خزائن آن نزد ماست و ما آن را جز به اندازه معین نازل نمی‌کنیم. بادهای بارور را فرستادیم و از آسمان آبی نازل کردیم و شما را با آن سیراب کردیم و شما حافظ آن نیستید. ما زنده و مرده را زندگی می‌دهیم و ما وارثان هستیم. ما به از پیش‌رفته‌ها و به تأخیر افتاده‌ها از شما آگاهیم و یقیناً پروردگار تو آن‌ها را جمع‌آوری می‌کند، زیرا او حکیم و داناست.
و بدرستی که گردانیدیم در آسمان برجها و آراستیم آن را برای نگرندگان (۱۶) و نگاهداشتیم آن را از هر شیطان رانده شده (۱۷) مگر آنکه بدزدیده گوش فرا داشت پس ز پی رفت او را شهاب روشن (۱۸) و زمین وسعت دادیم آن را و افکندیم در آن کوه‌های استوار و رویانیدیم ما در آن از هر چیز سنجیده (۱۹) و ساختیم برای شما در آن مایهای تعیش و کسی را که نیستید مر او را روزی‌دهندگان (۲۰) و نیست هیچ چیز مگر نزد ما خزینه‌هایش و نمی‌فرستیم آن را مگر باندازۀ دانسته شده (۲۱) و فرستادیم بادها را بارگرفته‌ها پس فرو فرستادیم از آسمان آب را پس نوشانیدیم شما را از آن و نیستید شما مر آن را خزانه‌داران (۲۲) و بدرستی که ما هر آینه مائیم که زنده کنیم و بمیرانیم و مائیم وارثان (۲۳) و بتحقیق دانستیم پیش‌رفتگان را از شما و بتحقیق دانستیم واپس‌ماندگان را (۲۴) و بدرستی که پروردگار تو او محشور می‌کند ایشان را که او درست کار داناست (۲۵)
هوش مصنوعی: ما در آسمان ستارگان و آسمان‌ها را به زیبایی آراسته‌ایم تا مردم به آن نگاه کنند و از هر شیطانی جلوگیری کرده‌ایم. تنها اگر شیطانی بخواهد چیزی بدزدد، شهابی روشن به دنبال او می‌افتد. زمین را گسترش دادیم و کوه‌های محکمی در آن قرار دادیم و از هر نوع گیاه و محصولی در آن رویانیدیم. مایحتاج زندگی شما را در آن قرار دادیم و هیچ کس را جز ما روزی نمی‌دهد. هیچ چیز نیست مگر اینکه خزانه‌اش نزد ماست و ما آن را تنها به مقدار معینی ارسال می‌کنیم. بادها را برای باران فرستادیم و از آسمان آبی نازل کردیم تا به شما بنوشانیم، در حالی که شما مالک آن نیستید. ما هستیم که زندگی و مرگ را به وجود می‌آوریم و وارث همه چیز هستیم. ما به خوبی پیشرفت‌کنندگان و بازماندگان شما را می‌شناسیم و پروردگار تو آنها را در روز قیامت محشور خواهد کرد زیرا او به همه چیز آگاه است.
هم به تحقیق آنکه گرداندیم ما
خلق یعنی برجها اندر سما
هوش مصنوعی: ما به حقیقت می‌دانیم که خداوند آفرینش را به گونه‌ای رقم زده است که آسمان‌ها و برج‌هایش با نظم خاصی مرتب شده‌اند.
در عیون ناظرین آراستیم
از کواکب آنچه در وی خواستیم
هوش مصنوعی: ما در چشمان ناظران، زیبایی‌هایی را از ستاره‌ها ترتیب دادیم که در دل‌خواه ما بود.
داشتیم از دیو مردودش نگاه
تا نیابند از صعود آن جای راه
هوش مصنوعی: ما از موجودی نفرت‌انگیز آواره و طرد شده‌ای چشم برداشتیم تا دیگران نتوانند به آن مقام و جایگاه برسند.
جز کسی کو ز آسمان دزدد سخن
چون رود بر استراق آنجا به فن
هوش مصنوعی: فقط کسی می‌تواند به درستی از آسمان سخن بگوید که مانند رود، به طور ماهرانه و زیرکانه به صحبت درآید.
پس ورا آید ز پی اندر شتاب
تا بسوزد ناگهش روشن شهاب
هوش مصنوعی: پس او به سرعت به دنبال او می‌آید تا ناگهان شعله‌ای مثل شهاب به سوزاندش.
هم زمین را برکشیدیم از قرار
کوهها در وی فکندیم استوار
هوش مصنوعی: ما زمین را از جای خود بلند کردیم و کوه‌ها را در آن به‌طور محکم قرار دادیم.
هم برویاندیم ما اندر زمین
خود ز کلّ شیء موزون و متین
هوش مصنوعی: ما در زمین خود از هر چیزی که متوازن و محکم باشد، رویانده‌ایم.
هم بگرداندیم اسباب معاش
مر شما را این زمین پیدا و فاش
هوش مصنوعی: ما همه چيزهای لازم برای زندگی شما را به گونه‌ای فراهم کردیم که این دنیا برای شما آشکار و ملموس شده است.
همچنین برساختیم از بهرتان
آنکه را نَبوید روزی ده بر آن
هوش مصنوعی: ما از بهترین‌های شما کسی را می‌سازیم که در روزی خاص به او نرسد.
چون مواشی یا خدم کم یا که بیش
که شما دانیدشان مرزوق خویش
هوش مصنوعی: اگر به تعداد حیوانات یا خدمتکاران شما کم یا زیاد باشد، شما خودتان بهتر می‌دانید که آنها چه میزان از روزی و رزق خود بهره‌مند هستند.
نیست ز اشیاء چیزی اندر مسکنش
جز که نزد ماست اصل و مخزنش
هوش مصنوعی: در جایگاه او هیچ چیز از اشیاء وجود ندارد به جز اینکه اصل و منبع آن در نزد ماست.
می بنفرستیم جز آنچه بجاست
هم به اندازه ای که آن معلوم ماست
هوش مصنوعی: ما شرابی می‌نوشیم که فقط بایسته است و به اندازه‌ای که شایستگی‌اش را داریم.
یعنی آنچه خلق را آید به کار
وآن بود بر وفق نظم روزگار
هوش مصنوعی: هر چیزی که برای مردم مفید و کارآمد باشد، بر اساس نظم و ترتیب طبیعی زمان اتفاق می‌افتد.
برفرستادیم ز استعدادها
حاملان مر ابرها را بادها
هوش مصنوعی: ما بادها را فرستادیم تا بار ابرها را حمل کنند، به پاس استعدادها و توانایی‌هایشان.
بادها یا می کند آبستن آن
مر درختان را به اثمار آن چنان
هوش مصنوعی: بادها به مانند پرورش‌دهنده‌ای هستند که درختان را به میوه‌هایشان بارور می‌سازند.
باد گر ز اندازه آید بیشتر
نه به جا ماند درختی، نه ثمر
هوش مصنوعی: اگر باد از اندازه و حد خود تجاوز کند، نه درختی به جا می‌ماند و نه میوه‌ای بر آن باقی می‌ماند.
ز آسمان پس بر فرستادیم آب
پس خوراندیم آن شما را بر حساب
هوش مصنوعی: از آسمان آب را فرستادیم و آن را به شما نوشاندیم، همه چیز طبق برنامه مشخصی است.
نیستید آن را شما از خازنین
تا نگه دارید در عمق زمین
هوش مصنوعی: شما نیستید که این گنج را از خزانه‌داران نگهداری کنید تا در عمق زمین بماند.
بلکه ما آن را نگهدارنده ایم
در مقام خود به کار آرنده ایم
هوش مصنوعی: ما آن را حفظ کرده‌ایم و در موقعیت مناسب از آن استفاده می‌کنیم.
زنده ما سازیم مر اجسام را
هم بمیرانیم جسم تام را
هوش مصنوعی: ما باید تن‌ها را زنده کنیم و در عین حال، جسم کامل را نیز بکشیم.
وارث خلقیم ما خود بی سخن
باقی اندر بعد افناشان ز تن
هوش مصنوعی: ما فرزندان خلق هستیم و بدون نیاز به گفت‌وگو، در زمان پس از فنا، همچنان وجود داریم و پابرجا خواهیم ماند.
مرگ باشد جمله را جز ذات ما
وین یک است اندر بقاء ز آیات ما
هوش مصنوعی: مرگ همه چیز را در بر می‌گیرد، مگر ذات ما. تنها چیزی که در بقا باقی می‌ماند، آیات و نشانه‌های ماست.
می بدانیم از شما تا کیست پیش
کیست واپس مانده هم ز اسلام و کیش
هوش مصنوعی: ما می‌دانیم که شما تا چه زمانی در مقایسه با دیگران عقب مانده‌اید، هم در زمینه اسلام و هم در پیروزی‌های معنوی.
یا ز مردم از زمان بوالبشر
آنچه مرده وآنچه میرد بعدتر
هوش مصنوعی: این بیت به این معناست که از زمان حضور آدم تا به حال، همه چیز یا از بین رفته و یا در حال نابودی است. به نوعی نشان‌دهنده‌ی زوال و گذر زمان است که هر چیزی در نهایت به پایان می‌رسد.
با مصلّین بود در صف صبح و شام
یک زنی در حسن و نیکویی تمام
هوش مصنوعی: در صف نماز صبح و شام، با جماعت نمازگزاران بود و در زیبایی و نیکی، وصف‌ناپذیر بود.
پیشتر رفتند بعضی ز اهل صف
تا نبینند آن پری را در طرف
هوش مصنوعی: برخی از اهل صف جلوتر رفتند تا آن پری را در طرف مقابل نبینند.
بعض دیگر آمدند اندر عقب
در تماشا تا کنند او را طلب
هوش مصنوعی: گروهی دیگر از مردم برای تماشا به پشت در آمده‌اند تا او را بیابند.
آمد این آیت که می داند خدا
زآنکه رفت او بر جلو یا بر قفا
هوش مصنوعی: این آیه به این معناست که خداوند به خوبی از حال انسان‌ها آگاه است، حتی اگر آن‌ها به جلو یا به عقب بروند. خداوند از تمام رفتارها و حرکات انسان‌ها باخبر است و تحت نظر او قرار دارند.
میکند پروردگارت مجتمع
هر دو را اندر مقامی متّسع
هوش مصنوعی: پروردگارت در مکانی وسیع، هر دو گروه را جمع می‌کند.
باشد او محکم فعال و راستکار
مطلع هم بر نهان و آشکار
هوش مصنوعی: او فردی است که در کارها محکم و فعال است و همیشه راستگو می‌باشد. همچنین به چیزهای پنهان و آشکار نیز آگاهی دارد.