گنجور

۳۱- مناجات

ای کریمی کز کریمان برتری
بر گنهکاران به رحمت یاوری
مر صفی هم از گنهکاران یکی است
هم امیدش جز به اکرام تو نیست
جرم او را هم ببخش از وی مگیر
تو به ذات خود غنی ای ما فقیر
ظنّ ما بر تو نه تنها آن بود
که ببخشی جرمهای بی ز حد
بلکه داریم از تو امید ای اِله
که دهی نیکی به پاداش گناه
در میان بندگانت بوده اند
که بَدان را بر عطاء بفزوده اند
تا چه جای آن خدای بی شریک
اوست اولی تا دهد پاداش نیک
جای نیکان هر کسی نیکو کند
نیکویی بر جای عصیان او کند
جود مخلوق از عرض باشد به هم
جود ذاتی هست خاص ذوالکرم
خلق اشیاء یک نشان از جود اوست
بودها فانی و باقی بود اوست
هر کریمی در جهان آمد بمُرد
گرچه گوی نیکی از گیتی ببرد
چند روزی در جهان بر جود زیست
جود او هم جز که بر معدود نیست
پس کرم بر ذات بی مثلی سزد
کز ازل جاری است جودش تا ابد
هر نفس بر هر یک از مخلوق خویش
جود و اکرامی کند ز اندازه بیش
نه چنان جودی که در وی منّتی است
گفت گر منّت برید از رحمتی است
تا که نعمت ز امتنان افزون کند
رحمتی افزوده بر ممنون کند
گر کریمی بر تو وقتی کرده جود
شکر او گویی فزون از آنچه بود
آنکه محتاجی به وی در هر دمی
می زُداید جودش از جانت غمی
کم نکرد او هرگزت هیچ از عطاء
هر چه کم کردی تو از مهر و وفاء
هر چه خواهی رو به او کن زو بخواه
لب ببند از شکوه یا دار از گناه
کو ببخشد جرم و غفاری کند
پرده پوشد باز و ستّاری کند
می نگیرد داده خویش از تو باز
با کریمی این چنین بهتر نیاز
نیکی حق را به یاد آر ای فقیر
کن به هر کس نیکی از برنا و پیر
داشت یوسف در نظر اکرام حق
هِشت اخوان را همان نان در طبق
چونکه ایشان را به نیکویی نواخت
پس شد اندر کار یعقوب از شناخت
۳۰- آیات ۹۰ تا ۹۲: قٰالُوا أَ إِنَّکَ لَأَنْتَ یُوسُفُ قٰالَ أَنَا یُوسُفُ وَ هٰذٰا أَخِی قَدْ مَنَّ اَللّٰهُ عَلَیْنٰا إِنَّهُ مَنْ یَتَّقِ وَ یَصْبِرْ فَإِنَّ اَللّٰهَ لاٰ یُضِیعُ أَجْرَ اَلْمُحْسِنِینَ (۹۰) قٰالُوا تَاللّٰهِ لَقَدْ آثَرَکَ اَللّٰهُ عَلَیْنٰا وَ إِنْ کُنّٰا لَخٰاطِئِینَ (۹۱) قٰالَ لاٰ تَثْرِیبَ عَلَیْکُمُ اَلْیَوْمَ یَغْفِرُ اَللّٰهُ لَکُمْ وَ هُوَ أَرْحَمُ اَلرّٰاحِمِینَ (۹۲)۳۲- آیات ۹۳ تا ۹۶: اِذْهَبُوا بِقَمِیصِی هٰذٰا فَأَلْقُوهُ عَلیٰ وَجْهِ أَبِی یَأْتِ بَصِیراً وَ أْتُونِی بِأَهْلِکُمْ أَجْمَعِینَ (۹۳) وَ لَمّٰا فَصَلَتِ اَلْعِیرُ قٰالَ أَبُوهُمْ إِنِّی لَأَجِدُ رِیحَ یُوسُفَ لَوْ لاٰ أَنْ تُفَنِّدُونِ (۹۴) قٰالُوا تَاللّٰهِ إِنَّکَ لَفِی ضَلاٰلِکَ اَلْقَدِیمِ (۹۵) فَلَمّٰا أَنْ جٰاءَ اَلْبَشِیرُ أَلْقٰاهُ عَلیٰ وَجْهِهِ فَارْتَدَّ بَصِیراً قٰالَ أَ لَمْ أَقُلْ لَکُمْ إِنِّی أَعْلَمُ مِنَ اَللّٰهِ مٰا لاٰ تَعْلَمُونَ (۹۶)

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: خانم مقصودی

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

ای کریمی کز کریمان برتری
بر گنهکاران به رحمت یاوری
هوش مصنوعی: ای کریم، تو از تمام صاحب‌فضیلتان بالاتر هستی و بر گناهکاران با رحمت خود یاری می‌کنی.
مر صفی هم از گنهکاران یکی است
هم امیدش جز به اکرام تو نیست
هوش مصنوعی: در بین گناهکاران، یکی از آنها هم به شمار می‌آید و تنها امیدش به بزرگ‌منشی و لطف توست.
جرم او را هم ببخش از وی مگیر
تو به ذات خود غنی ای ما فقیر
هوش مصنوعی: خطای او را ببخش و از او نخواه که برگرداند. تو خود به ذاتت غنی و بی‌نیاز هستی، در حالی که ما به یاری و کمک تو نیازمندیم.
ظنّ ما بر تو نه تنها آن بود
که ببخشی جرمهای بی ز حد
هوش مصنوعی: ما فکر نمی‌کردیم که تنها کاری که از تو برمی‌آید، بخشیدن گناهان فراوان باشد.
بلکه داریم از تو امید ای اِله
که دهی نیکی به پاداش گناه
هوش مصنوعی: ما به تو امیدواریم ای خداوند، که به خاطر گناهان ما، خوبی و نیکی عطا کنی.
در میان بندگانت بوده اند
که بَدان را بر عطاء بفزوده اند
هوش مصنوعی: در میان بندگانت افرادی هستند که بر نعمت‌ها و بخشش‌ها افزوده‌اند و در واقع در انجام کارهای نیک و خیر پیشتاز بوده‌اند.
تا چه جای آن خدای بی شریک
اوست اولی تا دهد پاداش نیک
هوش مصنوعی: تا چه اندازه خدای یگانه و بی‌همتا مقام و مرتبه دارد، اوست که در ابتدا پاداش نیک را به انسان‌ها عطا می‌کند.
جای نیکان هر کسی نیکو کند
نیکویی بر جای عصیان او کند
هوش مصنوعی: هر کس در مسیر نیکان قدم بردارد و کارهای خوب انجام دهد، به خوبی و نیکی شناخته می‌شود، اما اگر کسی به خطا و نافرمانی برود، آثار آن نافرمانی در زندگی‌اش نمایان خواهد شد.
جود مخلوق از عرض باشد به هم
جود ذاتی هست خاص ذوالکرم
هوش مصنوعی: بخشش و generosity مخلوقان به خاطر شرایط و وضعیت‌های ظاهری است، اما بخشش ذاتى و حقیقی مختص خداوند با جود و کرامت اوست.
خلق اشیاء یک نشان از جود اوست
بودها فانی و باقی بود اوست
هوش مصنوعی: آفریدن اشیاء نمادی از بخشندگی اوست؛ چیزهایی که وجود دارند، زائل می‌شوند و فقط وجود او باقی می‌ماند.
هر کریمی در جهان آمد بمُرد
گرچه گوی نیکی از گیتی ببرد
هوش مصنوعی: هر انسان نیکوکاری که در این دنیا به دنیا می‌آید، سرانجام می‌میرد، حتی اگر کارهای خوب و نیکی را از خود به جا بگذارد.
چند روزی در جهان بر جود زیست
جود او هم جز که بر معدود نیست
هوش مصنوعی: مدتی در این دنیا زندگی کن و بدان که generosity (بخشش) او نیز محدود به تعداد اندکی است.
پس کرم بر ذات بی مثلی سزد
کز ازل جاری است جودش تا ابد
هوش مصنوعی: برخورداری از کرم و بخشش بر کسی که بی‌همتاست، شایسته است؛ زیرا فیض و سخاوت او از آغاز هستی جاری بوده و تا ابد ادامه خواهد داشت.
هر نفس بر هر یک از مخلوق خویش
جود و اکرامی کند ز اندازه بیش
هوش مصنوعی: هر لحظه خداوند به مخلوقات خود بخشش و احترام می‌کند و این نعمت‌ها بیش از آن چیزی است که تصور کنیم.
نه چنان جودی که در وی منّتی است
گفت گر منّت برید از رحمتی است
هوش مصنوعی: این بیت به این معناست که شخصیت یا فردی که در موردش صحبت می‌شود، مثل درخت جود و بخشش نیست که در نیکی‌هایش شرط و شروطی بگذارد. اگر روزی از بخشش و خوبی خود دست بردارد، هیچ رحمتی در این کار نیست. در واقع، نشان می‌دهد که انسان‌های بزرگ، همچنان که نیکی می‌کنند، نباید در قبال آن انتظار پاداش یا منتی از دیگران داشته باشند.
تا که نعمت ز امتنان افزون کند
رحمتی افزوده بر ممنون کند
هوش مصنوعی: تا زمانی که نعمت به خاطر لطف و بزرگی افزایش یابد، رحمت بیشتری بر کسی که مورد لطف قرار گرفته نازل می‌شود.
گر کریمی بر تو وقتی کرده جود
شکر او گویی فزون از آنچه بود
هوش مصنوعی: اگر کسی به تو لطف و احسانی کرده است، شکر او را بگذار، حتی اگر فکر می‌کنی الطاف او بیشتر از آن چیزی است که شایسته‌اش بوده‌ای.
آنکه محتاجی به وی در هر دمی
می زُداید جودش از جانت غمی
هوش مصنوعی: او همیشه در هر لحظه از زندگی‌ات، با سخاوت و بخشش خود، نگرانی و غم را از وجودت می‌زداید.
کم نکرد او هرگزت هیچ از عطاء
هر چه کم کردی تو از مهر و وفاء
هوش مصنوعی: او هرگز به تو از بخشش چیزی کم نکرده، اما تو از محبت و وفاداری‌ات کم گذاشته‌ای.
هر چه خواهی رو به او کن زو بخواه
لب ببند از شکوه یا دار از گناه
هوش مصنوعی: هر چه که می‌خواهی، به او بگو و از او درخواست کن. اما از شکایت کردن یا بیان اشتباهات خودت پرهیز کن.
کو ببخشد جرم و غفاری کند
پرده پوشد باز و ستّاری کند
هوش مصنوعی: کسی که بتواند گناهان را ببخشد و عیب‌ها را بپوشاند، مانند پرده‌ای است که ناپاکی‌ها را می‌پوشاند و به فردی نیکوکار تبدیل می‌شود.
می نگیرد داده خویش از تو باز
با کریمی این چنین بهتر نیاز
هوش مصنوعی: اگر تو دستت را به بخشش و کرامت دراز کنی، نیازی نیست که از کسی چیزی بگیری. در واقع، بزرگواری و کرامت در بیشتری از نیازها برتری دارد.
نیکی حق را به یاد آر ای فقیر
کن به هر کس نیکی از برنا و پیر
هوش مصنوعی: ای فقیر، همیشه به یاد داشته باش که نیکی و خوبی را به هر کسی، چه جوان و چه پیر، انجام دهی.
داشت یوسف در نظر اکرام حق
هِشت اخوان را همان نان در طبق
هوش مصنوعی: یوسف در نظر خداوند به حدی عزیز و محترم بود که برادرانش را نیز مانند نان در یک دیس، در کنار خود قرار داد.
چونکه ایشان را به نیکویی نواخت
پس شد اندر کار یعقوب از شناخت
هوش مصنوعی: وقتی به آن‌ها با خوبی رفتار کردند، یعقوب هم در کارش متوجه شد و شناخت پیدا کرد.