گنجور

۱۴- آیات ۳۷ تا ۴۱

قٰالَ لاٰ یَأْتِیکُمٰا طَعٰامٌ تُرْزَقٰانِهِ إِلاّٰ نَبَّأْتُکُمٰا بِتَأْوِیلِهِ قَبْلَ أَنْ یَأْتِیَکُمٰا ذٰلِکُمٰا مِمّٰا عَلَّمَنِی رَبِّی إِنِّی تَرَکْتُ مِلَّةَ قَوْمٍ لاٰ یُؤْمِنُونَ بِاللّٰهِ وَ هُمْ بِالْآخِرَةِ هُمْ کٰافِرُونَ (۳۷) وَ اِتَّبَعْتُ مِلَّةَ آبٰائِی إِبْرٰاهِیمَ وَ إِسْحٰاقَ وَ یَعْقُوبَ مٰا کٰانَ لَنٰا أَنْ نُشْرِکَ بِاللّٰهِ مِنْ شَیْ‌ءٍ ذٰلِکَ مِنْ فَضْلِ اَللّٰهِ عَلَیْنٰا وَ عَلَی اَلنّٰاسِ‌ وَ لٰکِنَّ أَکْثَرَ اَلنّٰاسِ لاٰ یَشْکُرُونَ (۳۸) یٰا صٰاحِبَیِ اَلسِّجْنِ أَ أَرْبٰابٌ مُتَفَرِّقُونَ خَیْرٌ أَمِ اَللّٰهُ اَلْوٰاحِدُ اَلْقَهّٰارُ (۳۹) مٰا تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِهِ إِلاّٰ أَسْمٰاءً سَمَّیْتُمُوهٰا أَنْتُمْ وَ آبٰاؤُکُمْ مٰا أَنْزَلَ اَللّٰهُ بِهٰا مِنْ سُلْطٰانٍ إِنِ اَلْحُکْمُ إِلاّٰ لِلّٰهِ أَمَرَ أَلاّٰ تَعْبُدُوا إِلاّٰ إِیّٰاهُ ذٰلِکَ اَلدِّینُ اَلْقَیِّمُ وَ لٰکِنَّ أَکْثَرَ اَلنّٰاسِ لاٰ یَعْلَمُونَ (۴۰) یٰا صٰاحِبَیِ اَلسِّجْنِ أَمّٰا أَحَدُکُمٰا فَیَسْقِی رَبَّهُ خَمْراً وَ أَمَّا اَلْآخَرُ فَیُصْلَبُ فَتَأْکُلُ اَلطَّیْرُ مِنْ رَأْسِهِ قُضِیَ اَلْأَمْرُ اَلَّذِی فِیهِ تَسْتَفْتِیٰانِ (۴۱)

گفت نیاید شما را طعامی که روزی داده شوید آن را مگر آگاه گردانم شما را بتعبیر این خواب پیش از آنکه بیاید آن طعام شما را این از جمله علمهائیست که آموخته مرا پروردگارم بدرستی که من واگذاشتم کیش گروهی که نمی‌گروند بخدا و ایشان بآخرت ایشانند کافران (۳۷) و پیروی کردم کیش پدرانم را ابراهیم و اسحق و یعقوب نسزد ما را که انباز فرا داریم بخدا هیچ چیز را این از فضل خداست بر ما و بر مردمان و لیکن بیشتر مردمان شکر نمی‌کنند (۳۸) ای دو رفیق زندان آیا خدایان متعدد بهترند یا خدای یگانه غالب بر همه (۳۹) نمی‌پرستید از جز او مگر صاحبان نامهایی را که نامیده آنها را شما و پدرانتان فرو نفرستاده خدایان هیچ حجتی نیست حکم مگر خدای را فرموده است که نپرستید مگر او را اینست دین راست و درست و لیکن بیشتر مردمان نمی‌دانند (۴۰) ای دو رفیق در زندان اما یکی از شما پس بیاشاماند خواجه خود را شراب و اما آن دیگری پس بردار کرده شود پس می‌خورد مرغ از سر او حکم کرده شد کار خوابی که در باب آن تعبیر می‌خواستید (۴۱)

« تعبیر نمودن خواب زندانیان را حضرت یوسف(ع) »

گفت ناید مر طعامی بر شما
که خورید از آن به وقت اقتضا
جز که من بدهم به تأویلش خبر
پیش از آن کآید شما را در نظر
گویم اعنی تا چه آید پیشتان
تا که بر توحید باشد کیشتان
اینکه گفتم کرده تعلیمم خدای
نه از کهانت باشد این یا از هوای
ترک کردم زآنکه من از ناپسند
ملت قومی که بر حق نگروند
هم به دار آخر ایشان کافرند
ز ابتداء بر گمرهی تا آخرند
پیروی بنموده ام هم از رشد
بر رسوم و ملت آباء خود
کوست ابراهیم کامل اعتقاد
هم دگر اسحاق و اسرائیل راد
نیست بهر ما روا کانباز و جفت
با خدا گیریم پیدا و نهفت
نی به او سازیم چیزی ما شریک
وین خود از فضل خدا بر ماست نیک
داده ما را برتری بر کل ناس
اکثر از خلقند لیکن ناسپاس
نعمتیم اعنی که ما بر مردمان
خلق از این نعمت ندارند امتنان
ای دو یار سجن آیا بهتر است
آن خدایان پراکنده که هست
یا خدای واحد القهار کو
غالب و یکتاست اندر جستجو
نی پرستید از ورای او تمام
غیر اسمائی که خود هِشتید نام
مر شما و آبائتان کز رخصتی
حق بنفرستاده بر وی حجتی
بر عبادت نیست فرمان از خدا
جز خدا را از تمام ماسوی
امر کرد از گفتۀ پیغمبران
آنکه نپرستید جز او را عیان
این است دین راست، نادانند لیک
اکثری از مردمان بد یا که نیک
ای دو یار سجنِ من، یک از شما
می شود سه روز دیگر او رها
پس بیاشاماند او مانند پیش
خَمر اندر بزم بر مولای خویش
وآن دگر را کوست طباخ از نصیب
میزنند از حکم شاهش بر صلیب
پس خورند از مغز او بی شک طیور
شد قضاء اینگونه جاری در امور
آنچه را جُستید تأویلش ز من
ممتنع باشد خلافش بی سخن
پس ببردند آن دو را بعد سه روز
مر برون از سجن و پیدا شد رموز

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: خانم مقصودی

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

قٰالَ لاٰ یَأْتِیکُمٰا طَعٰامٌ تُرْزَقٰانِهِ إِلاّٰ نَبَّأْتُکُمٰا بِتَأْوِیلِهِ قَبْلَ أَنْ یَأْتِیَکُمٰا ذٰلِکُمٰا مِمّٰا عَلَّمَنِی رَبِّی إِنِّی تَرَکْتُ مِلَّةَ قَوْمٍ لاٰ یُؤْمِنُونَ بِاللّٰهِ وَ هُمْ بِالْآخِرَةِ هُمْ کٰافِرُونَ (۳۷) وَ اِتَّبَعْتُ مِلَّةَ آبٰائِی إِبْرٰاهِیمَ وَ إِسْحٰاقَ وَ یَعْقُوبَ مٰا کٰانَ لَنٰا أَنْ نُشْرِکَ بِاللّٰهِ مِنْ شَیْ‌ءٍ ذٰلِکَ مِنْ فَضْلِ اَللّٰهِ عَلَیْنٰا وَ عَلَی اَلنّٰاسِ‌ وَ لٰکِنَّ أَکْثَرَ اَلنّٰاسِ لاٰ یَشْکُرُونَ (۳۸) یٰا صٰاحِبَیِ اَلسِّجْنِ أَ أَرْبٰابٌ مُتَفَرِّقُونَ خَیْرٌ أَمِ اَللّٰهُ اَلْوٰاحِدُ اَلْقَهّٰارُ (۳۹) مٰا تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِهِ إِلاّٰ أَسْمٰاءً سَمَّیْتُمُوهٰا أَنْتُمْ وَ آبٰاؤُکُمْ مٰا أَنْزَلَ اَللّٰهُ بِهٰا مِنْ سُلْطٰانٍ إِنِ اَلْحُکْمُ إِلاّٰ لِلّٰهِ أَمَرَ أَلاّٰ تَعْبُدُوا إِلاّٰ إِیّٰاهُ ذٰلِکَ اَلدِّینُ اَلْقَیِّمُ وَ لٰکِنَّ أَکْثَرَ اَلنّٰاسِ لاٰ یَعْلَمُونَ (۴۰) یٰا صٰاحِبَیِ اَلسِّجْنِ أَمّٰا أَحَدُکُمٰا فَیَسْقِی رَبَّهُ خَمْراً وَ أَمَّا اَلْآخَرُ فَیُصْلَبُ فَتَأْکُلُ اَلطَّیْرُ مِنْ رَأْسِهِ قُضِیَ اَلْأَمْرُ اَلَّذِی فِیهِ تَسْتَفْتِیٰانِ (۴۱)
هوش مصنوعی: یوسف به دو هم‌زنجیری خود گفت: هیچ غذایی به شما نخواهد رسید مگر اینکه من پیش از آن، تعبیر خواب شما را برایتان بگویم. این از آنچه پروردگارم به من آموزش داده، است. من از آیین قومی که به خدا ایمان ندارند و به آخرت کافرند، روی برگردانده‌ام و به آیین پدرانم، ابراهیم، اسحاق و یعقوب، پیوسته‌ام. برای ما غیر از خداوند هیچ چیزی شایسته پرستش نیست و این از نعمت‌های خداوند بر ما و بر مردم است، ولی بیشتر مردم شکرگزاری نمی‌کنند. سپس گفت: ای دوستان زندانی، آیا خدایان متفرق بهترند یا خداوند یگانه و قهار؟ شما جز نام‌هایی که خودتان و پدرانتان برگزیده‌اید، چیزی نمی‌پرستید. خداوند حکمی در این مسئله نازل نکرده است. فرمان تنها از آن خداست که فرمود: جز او را نپرستید. این دین حقیقی است، اما بیشتر مردم نمی‌دانند. یوسف ادامه داد: یکی از شما قرار است به آقایش شرابی بنوشاند و دیگری به دار آویخته خواهد شد و پرندگان از سر او می‌خورند. کار مورد سؤال شما قطعی شده است.
گفت نیاید شما را طعامی که روزی داده شوید آن را مگر آگاه گردانم شما را بتعبیر این خواب پیش از آنکه بیاید آن طعام شما را این از جمله علمهائیست که آموخته مرا پروردگارم بدرستی که من واگذاشتم کیش گروهی که نمی‌گروند بخدا و ایشان بآخرت ایشانند کافران (۳۷) و پیروی کردم کیش پدرانم را ابراهیم و اسحق و یعقوب نسزد ما را که انباز فرا داریم بخدا هیچ چیز را این از فضل خداست بر ما و بر مردمان و لیکن بیشتر مردمان شکر نمی‌کنند (۳۸) ای دو رفیق زندان آیا خدایان متعدد بهترند یا خدای یگانه غالب بر همه (۳۹) نمی‌پرستید از جز او مگر صاحبان نامهایی را که نامیده آنها را شما و پدرانتان فرو نفرستاده خدایان هیچ حجتی نیست حکم مگر خدای را فرموده است که نپرستید مگر او را اینست دین راست و درست و لیکن بیشتر مردمان نمی‌دانند (۴۰) ای دو رفیق در زندان اما یکی از شما پس بیاشاماند خواجه خود را شراب و اما آن دیگری پس بردار کرده شود پس می‌خورد مرغ از سر او حکم کرده شد کار خوابی که در باب آن تعبیر می‌خواستید (۴۱)
هوش مصنوعی: شما را طعامی نمی‌آید مگر اینکه من آن را برایتان تعبیر کنم، پیش از آنکه آن طعام به شما برسد. این از علم‌هایی است که پروردگارم به من آموخته است. من از کیش گروهی که به خدا ایمان ندارند، دست کشیده‌ام و پیرو کیش پدرانم ابراهیم، اسحاق و یعقوب هستم. ما نباید چیزی را شریک خدا قرار دهیم؛ این از لطف خدا بر ما و مردم است، ولی بیشتر مردم شکرگزاری نمی‌کنند. ای دوستان من در زندان، آیا خدایان متعدد از خداوند یگانه و قوی‌تر هستند؟ شما غیر از او، فقط نام‌هایی را می‌پرستید که خودتان و پدرانتان درست کرده‌اید و هیچ دلیلی ندارید. حکم تنها از آن خداست که فرموده است غیر از او هیچ نپرستید. این دین راست و درست است، ولی بیشتر مردم نمی‌دانند. ای دو رفیق من در زندان، یکی از شما شراب خواهد نوشید و دیگری به زودی سرش بریده خواهد شد و این تعبیر خواب شماست که در مورد آن سوال کرده‌اید.
« تعبیر نمودن خواب زندانیان را حضرت یوسف(ع) »
هوش مصنوعی: حضرت یوسف(ع) به توانایی شگفت‌انگیزی در تفسیر خواب‌ها شهرت داشت. زمانی که او در زندان بود، دو نفر از زندانیان از او خواستند تا خواب‌هایشان را تعبیر کند. یوسف(ع) با کمال صداقت و دقت، خواب‌های آن‌ها را تحلیل کرد و پیشگویی‌هایی درباره آینده آن‌ها ارائه داد. یکی از زندانیان قرار بود آزاد شود و در مقام خود به کارش ادامه دهد، در حالی که دیگری به خاطر خطاهایش مجازات می‌شد. تعبیر خواب‌های یوسف(ع) نه تنها نشان‌دهنده توانایی‌های او بود، بلکه در نهایت به خروج او از زندان و رسیدن به موفقیت‌های بزرگ نیز کمک کرد.
گفت ناید مر طعامی بر شما
که خورید از آن به وقت اقتضا
هوش مصنوعی: گفتند که هیچ غذایی بر شما نمی‌آید که بتوانید در زمان مناسب از آن استفاده کنید.
جز که من بدهم به تأویلش خبر
پیش از آن کآید شما را در نظر
هوش مصنوعی: غیر از من کسی نمی‌تواند معنای آن را پیش بگوید قبل از این‌که شما آن را درک کنید.
گویم اعنی تا چه آید پیشتان
تا که بر توحید باشد کیشتان
هوش مصنوعی: می‌گویم که چه مسائلی برای شما پیش می‌آید تا اینکه در ایمان به یکتایی خداوند ثابت‌قدم باشید.
اینکه گفتم کرده تعلیمم خدای
نه از کهانت باشد این یا از هوای
هوش مصنوعی: آنچه که من می‌گویم این است که آموزش و دانش من از سوی خداوند به من داده شده و نه به خاطر جادوگری یا تمایلات نفسانی.
ترک کردم زآنکه من از ناپسند
ملت قومی که بر حق نگروند
هوش مصنوعی: من از جامعه‌ای که حق را نمی‌بیند و ناپسند می‌داند، دوری جسته‌ام.
هم به دار آخر ایشان کافرند
ز ابتداء بر گمرهی تا آخرند
هوش مصنوعی: این بیت به این معناست که افرادی که در ابتدای کار دچار اشتباه و گمراهی شده‌اند، در انتها نیز به عاقبت خوبی نمی‌رسند و در واقع، آن‌ها در مسیر خود به کفر و گمراهی می‌رسند.
پیروی بنموده ام هم از رشد
بر رسوم و ملت آباء خود
هوش مصنوعی: من از آداب و سنن و فرهنگ والدین خود پیروی کرده‌ام و به آنها احترام می‌گذارم.
کوست ابراهیم کامل اعتقاد
هم دگر اسحاق و اسرائیل راد
هوش مصنوعی: آیا کسی هست که مانند ابراهیم با ایمان و یقین باشد و نیز اسحاق و یعقوب را در مقام و منزلت خود داشته باشد؟
نیست بهر ما روا کانباز و جفت
با خدا گیریم پیدا و نهفت
هوش مصنوعی: برای ما نه درستی وجود دارد و نه همسری که با خدا به عیان و پنهان ارتباط داشته باشد.
نی به او سازیم چیزی ما شریک
وین خود از فضل خدا بر ماست نیک
هوش مصنوعی: ما در هیچ چیز شریک او نیستیم، و این فضل و نعمت از جانب خداوند بر ماست.
داده ما را برتری بر کل ناس
اکثر از خلقند لیکن ناسپاس
هوش مصنوعی: ما بر دیگران برتری داریم و بیشتر از دیگران هستیم، اما قدرشناس نیستیم.
نعمتیم اعنی که ما بر مردمان
خلق از این نعمت ندارند امتنان
هوش مصنوعی: ما نعمت هستیم، به این معنا که بر دیگران به خاطر این نعمت‌ها برتری داریم و به هیچ‌کس در این زمینه بدهکار نیستیم.
ای دو یار سجن آیا بهتر است
آن خدایان پراکنده که هست
هوش مصنوعی: ای دو دوست زندانی، آیا آن خدایان پراکنده که وجود دارند، بهتر از شما هستند؟
یا خدای واحد القهار کو
غالب و یکتاست اندر جستجو
هوش مصنوعی: ای خداوند یکتای قهار، که همیشه در جستجوی تو هستم و تسلط تو را می‌بینم.
نی پرستید از ورای او تمام
غیر اسمائی که خود هِشتید نام
هوش مصنوعی: نی به قدری از عشق او پرستش می‌کند که تمام وجودهای دیگر که از خودشان نام دارند، برای او بی‌ارزش و بی‌معنا هستند.
مر شما و آبائتان کز رخصتی
حق بنفرستاده بر وی حجتی
هوش مصنوعی: شما و اجدادتان که با اجازه خداوند، بر او حجتی آورده‌اید.
بر عبادت نیست فرمان از خدا
جز خدا را از تمام ماسوی
هوش مصنوعی: در عبادت، تنها باید به خداوند توجه کرد و هیچ چیزی از مخلوقات دیگر را به عنوان معبود قرار نداد.
امر کرد از گفتۀ پیغمبران
آنکه نپرستید جز او را عیان
هوش مصنوعی: خداوند به وضوح فرمود که جز او را نپرستید و این موضوع را پیامبران به مردم اعلام کردند.
این است دین راست، نادانند لیک
اکثری از مردمان بد یا که نیک
هوش مصنوعی: این موضوع حقیقت دین است، اما بسیاری از مردم یا نادانند یا درک درستی از آن ندارند، چه افرادی نیکو و چه کسانی که بد هستند.
ای دو یار سجنِ من، یک از شما
می شود سه روز دیگر او رها
هوش مصنوعی: ای دو دوستان زندانی من، یکی از شما تا سه روز دیگر آزاد خواهد شد.
پس بیاشاماند او مانند پیش
خَمر اندر بزم بر مولای خویش
هوش مصنوعی: پس بیا و همچون گذشته در میگساری به سرپرستی مولایت، شراب بنوش.
وآن دگر را کوست طباخ از نصیب
میزنند از حکم شاهش بر صلیب
هوش مصنوعی: آن شخص دیگر که طباخی می‌کند، به خاطر دستوری که از شاه دریافت کرده، به صلیب کشیده می‌شود.
پس خورند از مغز او بی شک طیور
شد قضاء اینگونه جاری در امور
هوش مصنوعی: پرندگان از مغز او تغذیه می‌کنند و چنین سرنوشت‌هایی در کارها به جریان می‌افتد.
آنچه را جُستید تأویلش ز من
ممتنع باشد خلافش بی سخن
هوش مصنوعی: هر آنچه که به دنبالش هستید و انتظار دارید از من بگویید، ممکن است به طور قطعی از دسترس به دور باشد و خلاف آن را بدون هیچ توضیحی نمی‌توانم بیان کنم.
پس ببردند آن دو را بعد سه روز
مر برون از سجن و پیدا شد رموز
هوش مصنوعی: پس از سه روز آن دو نفر را از زندان بیرون بردند و اسرار و رمزها آشکار شد.