گنجور

۸- آیات ۳۶ تا ۴۴

وَ ما یَتَّبِعُ أَکْثَرُهُمْ إِلاّ ظَنًّا إِنَّ اَلظَّنَّ لا یُغْنِی مِنَ اَلْحَقِّ شَیْئاً إِنَّ اَللّهَ عَلِیمٌ بِما یَفْعَلُونَ (۳۶) وَ ما کانَ هذَا اَلْقُرْآنُ أَنْ یُفْتَری مِنْ دُونِ اَللّهِ وَ لکِنْ تَصْدِیقَ اَلَّذِی بَیْنَ یَدَیْهِ وَ تَفْصِیلَ اَلْکِتابِ لا رَیْبَ فِیهِ مِنْ رَبِّ اَلْعالَمِینَ (۳۷) أَمْ یَقُولُونَ اِفْتَراهُ قُلْ فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِثْلِهِ وَ اُدْعُوا مَنِ اِسْتَطَعْتُمْ مِنْ دُونِ اَللّهِ إِنْ کُنْتُمْ صادِقِینَ (۳۸) بَلْ کَذَّبُوا بِما لَمْ یُحِیطُوا بِعِلْمِهِ وَ لَمّا یَأْتِهِمْ تَأْوِیلُهُ کَذلِکَ کَذَّبَ اَلَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَانْظُرْ کَیْفَ کانَ عاقِبَةُ اَلظّالِمِینَ (۳۹) وَ مِنْهُمْ مَنْ یُؤْمِنُ بِهِ وَ مِنْهُمْ مَنْ لا یُؤْمِنُ بِهِ وَ رَبُّکَ أَعْلَمُ بِالْمُفْسِدِینَ (۴۰) وَ إِنْ کَذَّبُوکَ فَقُلْ لِی عَمَلِی وَ لَکُمْ عَمَلُکُمْ أَنْتُمْ بَرِیئُونَ مِمّا أَعْمَلُ وَ أَنَا بَرِیءٌ مِمّا تَعْمَلُونَ (۴۱) وَ مِنْهُمْ مَنْ یَسْتَمِعُونَ إِلَیْکَ أَ فَأَنْتَ تُسْمِعُ اَلصُّمَّ وَ لَوْ کانُوا لا یَعْقِلُونَ (۴۲) وَ مِنْهُمْ مَنْ یَنْظُرُ إِلَیْکَ أَ فَأَنْتَ تَهْدِی اَلْعُمْیَ وَ لَوْ کانُوا لا یُبْصِرُونَ (۴۳) إِنَّ اَللّهَ لا یَظْلِمُ اَلنّاسَ شَیْئاً وَ لکِنَّ اَلنّاسَ أَنْفُسَهُمْ یَظْلِمُونَ (۴۴)

و پیروی نمی‌کنید بیشترشان مگر گمان را بدرستی که گمان کفایت نمی‌کند از حق چیزی را بدرستی که خدا داناست بآنچه می‌کنند (۳۶) و نباشد این قرآن که بدروغ بسته شود از غیر خدا و لیکن تصدیق آن چیزیست که باشد میانه دو دستش و تفصیل دادن کتاب و نیست شکی در آن از پروردگار جهانیان (۳۷) آیا می‌گویند بر بست بدروغ آن را بگو پس بیاورید سوره مانندش و بخوانید هر که را توانید از غیر خدا اگر هستید راستگویان (۳۸) بلکه تکذیب کردند آنچه را احاطه نکردند بدانستنش و هنوز نیامده ایشان را تأویلش همچنین تکذیب کردند آنان که بودند پیش از ایشان پس بنگر چگونه بود انجام ستمکاران (۳۹) و از ایشان کسی است که می‌گرود بآن و از ایشان کسی است که نمی‌گرود بآن و پروردگار تو داناتر است بتباه‌کاران (۴۰) و اگر تکذیب کردند ترا پس بگو مر مراست کردارم و مر شما راست کردارتان شما بیزارانید از آنچه من می‌کنم و من بیزارم از آنچه شما می‌کنید (۴۱) و از ایشان کسی است که گوش می‌کنند بتو آیا پس تو می‌شنوانی کران را و اگر چه باشند که نیابند بعقل (۴۲) و از ایشان کسی است که نگاه می‌کند بتو آیا پس تو راه می‌نمایی کوران را و اگر چه باشند که نه بینند (۴۳) بدرستی که خدا ظلم نمی‌کند مردمان را چیزی و لکن مردمان به خودشان ظلم می‌کنند (۴۴)

می نباشد اکثری را پیروی
جز به وهم خود نه عقل مستوی
ظن نگرداند کسی را بی نیاز
چیزی از حق در مقام امتیاز
یعنی اندر نزد عقل مستبین
ظن و تخمین نیست بر جای یقین
چون گمان از نفس نابینا بود
هم یقین از عقل کافر زا بود
عقل برهان آورد اندیشه جنگ
او بود واسع مجال این سینه تنگ
حق بود دانا بر آنچه می کنند
از یقین یا از گمان اندر پسند
گردم از تفصیل این مطلب خموش
تا نیاید آنکه دانی در خروش
نیست این قرآن که بافندش به هم
با چنین اعجاز و برهان و حکم
یا تواند گفت جز حق این چنین
تا که باشد مفترای آن و این
لیک میباشد مصدّق آنچه هست
پیش وی از قبل و بعد و فوق و پست
هر کتاب اعنی که آمد با رسل
مر مصدّق جمله را از جزء و کل
هم هر آنچه شد نوشته بر شما
از اوامر وز نواهی جا به جا
هم مصون از اندراس و انقراض
تا قیامت وین بود بی اعتراض
بر بقایش هیچ نبود شک و ریب
یا به حقانیّتش ز اسرار غیب
چون بود مُنزَل ز ربّ العالمین
ثابت است این جمله بر عقل متین
مشرکان گویند آیا بافته است
احمد آن را نی که از حق یافته است
گو توان گر بافت آن را هم شما
سوره ای بافید مثلش برملا
زآنکه اغلب از شما در نظم و نثر
بس بلیغید و فصیح از وجه حصر
هم بخوانید از پی امداد خویش
هر که را خواهید از هر جا به پیش
جز خدا که مُنزِل است از وی کتاب
مابقی برفند در این آفتاب
حاصل آنکه هم کنید اتیان چنین
گر به گفتارید هیچ از صادقین
بلکه بر تکذیب آن ساعی شدند
که ز کُنهش بیخبر یکجا بُدند
نارسا بُد دانش ایشان بر آن
تا چه باشد اصل و فرعش در بیان
هم بدیشان نامد از تأویل او
چون نکردند ایچ در وی جستجو
یعنی از تأویل آن بی اختلاف
هیچشان نگشود بابی ز انکشاف
هست قرآن معجز اعنی بی سخن
از ره معنی و لفظ از ذوالمنن
چون نجستند از تعقل راز او
بی خبر ماندند از اعجاز او
همچو کفاری که هستند این زمان
پیش از این هم بوده اند از کافران
تا که می کردند تکذیب رسل
هر نبی بود امتحان خار و گل
پس نظر کن تا چه باشد عاقبت
ظالمان را وین بس اندر تسلیت
هست ز ایشان که به قرآن مؤمن است
هم بود ز ایشان که اولَّا یُؤْمِن است
آن بپوشد آنچه دانست از عناد
وین دگر شد پرده جهلش ز اجتهاد
هم یقین پروردگارت اعلم است
بر تبهکاران چو علمش اقدم است
گر که تکذیبت نمایند این رمه
تا که ز ایشان ناامید آیی همه
پس بگو باشد مرا اعمال من
و از شما اعمالتان بَد یا حَسن
هم شما ب یزار ز اعمال منید
هم منم بیزار ز آنچه می کنید
زآن کسان هستند که بدهند گوش
چونکه قرآن خوانی از اقبال و هوش
هم کنی تعلیم کس احکام دین
تا که استهزاء کنند از حقد و کین
بشنوانی خود تو آیا بر کران
خاصه گر ایشان نیابند ایچ آن
سمع و عقل ار هر دو شد نامعتدل
حال معلوم است باقی را بهل
هم بود ز ایشان که ننماید نظر
سوی تو از طعن و تعنّت بیشتر
بیند آثار نبوّت را پدید
پس نماید باز آنسان کو ندید
راه بر کوران توان آیا نمود
بی بصیرت خاصه گر خواهند بود
نه بصیرت چونکه باشد نه بصر
حال معلوم است تا چبود دگر
میتواند کرد کور ادراک شیء
کوردل بین تا چه باشد درک وی
کی نماید ظلم حق بر مردمان
چیزی از افساد حس و عقل و جان
لیک بر خود می کنند ایشان ستم
صرف بر ناحق هم ادراک و نعم
۷- آیات ۲۴ تا ۳۵: إِنَّما مَثَلُ اَلْحَیاةِ اَلدُّنْیا کَماءٍ أَنْزَلْناهُ مِنَ اَلسَّماءِ فَاخْتَلَطَ بِهِ نَباتُ اَلْأَرْضِ مِمّا یَأْکُلُ اَلنّاسُ وَ اَلْأَنْعامُ حَتّی إِذا أَخَذَتِ اَلْأَرْضُ زُخْرُفَها وَ اِزَّیَّنَتْ وَ ظَنَّ أَهْلُها أَنَّهُمْ قادِرُونَ عَلَیْها أَتاها أَمْرُنا لَیْلاً أَوْ نَهاراً فَجَعَلْناها حَصِیداً کَأَنْ لَمْ تَغْنَ بِالْأَمْسِ کَذلِکَ نُفَصِّلُ اَلْآیاتِ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ (۲۴) وَ اَللّهُ یَدْعُوا إِلی دارِ اَلسَّلامِ وَ یَهْدِی مَنْ یَشاءُ إِلی صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ (۲۵) لِلَّذِینَ أَحْسَنُوا اَلْحُسْنی وَ زِیادَةٌ وَ لا یَرْهَقُ وُجُوهَهُمْ قَتَرٌ وَ لا ذِلَّةٌ أُولئِکَ أَصْحابُ اَلْجَنَّةِ هُمْ فِیها خالِدُونَ (۲۶) وَ اَلَّذِینَ کَسَبُوا اَلسَّیِّئاتِ جَزاءُ سَیِّئَةٍ بِمِثْلِها وَ تَرْهَقُهُمْ ذِلَّةٌ ما لَهُمْ مِنَ اَللّهِ مِنْ عاصِمٍ کَأَنَّما أُغْشِیَتْ وُجُوهُهُمْ قِطَعاً مِنَ اَللَّیْلِ مُظْلِماً أُولئِکَ أَصْحابُ اَلنّارِ هُمْ فِیها خالِدُونَ (۲۷) وَ یَوْمَ نَحْشُرُهُمْ جَمِیعاً ثُمَّ نَقُولُ لِلَّذِینَ أَشْرَکُوا مَکانَکُمْ أَنْتُمْ وَ شُرَکاؤُکُمْ فَزَیَّلْنا بَیْنَهُمْ وَ قالَ شُرَکاؤُهُمْ ما کُنْتُمْ إِیّانا تَعْبُدُونَ (۲۸) فَکَفی بِاللّهِ شَهِیداً بَیْنَنا وَ بَیْنَکُمْ إِنْ کُنّا عَنْ عِبادَتِکُمْ لَغافِلِینَ (۲۹) هُنالِکَ تَبْلُوا کُلُّ نَفْسٍ ما أَسْلَفَتْ وَ رُدُّوا إِلَی اَللّهِ مَوْلاهُمُ اَلْحَقِّ وَ ضَلَّ عَنْهُمْ ما کانُوا یَفْتَرُونَ (۳۰) قُلْ مَنْ یَرْزُقُکُمْ مِنَ اَلسَّماءِ وَ اَلْأَرْضِ أَمَّنْ یَمْلِکُ اَلسَّمْعَ وَ اَلْأَبْصارَ وَ مَنْ یُخْرِجُ اَلْحَیَّ‌ مِنَ اَلْمَیِّتِ وَ یُخْرِجُ اَلْمَیِّتَ مِنَ اَلْحَیِّ وَ مَنْ یُدَبِّرُ اَلْأَمْرَ فَسَیَقُولُونَ اَللّهُ فَقُلْ أَ فَلا تَتَّقُونَ (۳۱) فَذلِکُمُ اَللّهُ رَبُّکُمُ اَلْحَقُّ فَما ذا بَعْدَ اَلْحَقِّ إِلاَّ اَلضَّلالُ فَأَنّی تُصْرَفُونَ (۳۲) کَذلِکَ حَقَّتْ کَلِمَةُ رَبِّکَ عَلَی اَلَّذِینَ فَسَقُوا أَنَّهُمْ لا یُؤْمِنُونَ (۳۳) قُلْ هَلْ مِنْ شُرَکائِکُمْ مَنْ یَبْدَؤُا اَلْخَلْقَ ثُمَّ یُعِیدُهُ قُلِ اَللّهُ یَبْدَؤُا اَلْخَلْقَ ثُمَّ یُعِیدُهُ فَأَنّی تُؤْفَکُونَ (۳۴) قُلْ هَلْ مِنْ شُرَکائِکُمْ مَنْ یَهْدِی إِلَی اَلْحَقِّ قُلِ اَللّهُ یَهْدِی لِلْحَقِّ أَ فَمَنْ یَهْدِی إِلَی اَلْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ یُتَّبَعَ أَمَّنْ لا یَهِدِّی إِلاّ أَنْ یُهْدی فَما لَکُمْ کَیْفَ تَحْکُمُونَ (۳۵)۹- آیات ۴۵ تا ۵۶: وَ یَوْمَ یَحْشُرُهُمْ کَأَنْ لَمْ یَلْبَثُوا إِلاّ ساعَةً مِنَ اَلنَّهارِ یَتَعارَفُونَ بَیْنَهُمْ قَدْ خَسِرَ اَلَّذِینَ کَذَّبُوا بِلِقاءِ اَللّهِ وَ ما کانُوا مُهْتَدِینَ (۴۵) وَ إِمّا نُرِیَنَّکَ بَعْضَ اَلَّذِی نَعِدُهُمْ أَوْ نَتَوَفَّیَنَّکَ فَإِلَیْنا مَرْجِعُهُمْ ثُمَّ اَللّهُ شَهِیدٌ عَلی ما یَفْعَلُونَ (۴۶) وَ لِکُلِّ أُمَّةٍ رَسُولٌ فَإِذا جاءَ رَسُولُهُمْ قُضِیَ بَیْنَهُمْ بِالْقِسْطِ وَ هُمْ لا یُظْلَمُونَ (۴۷) وَ یَقُولُونَ مَتی هذَا اَلْوَعْدُ إِنْ کُنْتُمْ صادِقِینَ (۴۸) قُلْ لا أَمْلِکُ لِنَفْسِی ضَرًّا وَ لا نَفْعاً إِلاّ ما شاءَ اَللّهُ لِکُلِّ أُمَّةٍ أَجَلٌ إِذا جاءَ أَجَلُهُمْ فَلا یَسْتَأْخِرُونَ ساعَةً وَ لا یَسْتَقْدِمُونَ (۴۹) قُلْ أَ رَأَیْتُمْ إِنْ أَتاکُمْ عَذابُهُ بَیاتاً أَوْ نَهاراً ما ذا یَسْتَعْجِلُ مِنْهُ اَلْمُجْرِمُونَ (۵۰) أَ ثُمَّ إِذا ما وَقَعَ‌ آمَنْتُمْ بِهِ آلْآنَ وَ قَدْ کُنْتُمْ بِهِ تَسْتَعْجِلُونَ (۵۱) ثُمَّ قِیلَ لِلَّذِینَ ظَلَمُوا ذُوقُوا عَذابَ اَلْخُلْدِ هَلْ تُجْزَوْنَ إِلاّ بِما کُنْتُمْ تَکْسِبُونَ (۵۲) وَ یَسْتَنْبِئُونَکَ أَ حَقٌّ هُوَ قُلْ إِی وَ رَبِّی إِنَّهُ لَحَقٌّ وَ ما أَنْتُمْ بِمُعْجِزِینَ (۵۳) وَ لَوْ أَنَّ لِکُلِّ نَفْسٍ ظَلَمَتْ ما فِی اَلْأَرْضِ لاَفْتَدَتْ بِهِ وَ أَسَرُّوا اَلنَّدامَةَ لَمّا رَأَوُا اَلْعَذابَ وَ قُضِیَ بَیْنَهُمْ بِالْقِسْطِ وَ هُمْ لا یُظْلَمُونَ (۵۴) أَلا إِنَّ لِلّهِ ما فِی اَلسَّماواتِ وَ اَلْأَرْضِ أَلا إِنَّ وَعْدَ اَللّهِ حَقٌّ وَ لکِنَّ أَکْثَرَهُمْ لا یَعْلَمُونَ (۵۵) هُوَ یُحیِی وَ یُمِیتُ وَ إِلَیْهِ تُرْجَعُونَ (۵۶)

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی)
قالب شعری: مثنوی

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

وَ ما یَتَّبِعُ أَکْثَرُهُمْ إِلاّ ظَنًّا إِنَّ اَلظَّنَّ لا یُغْنِی مِنَ اَلْحَقِّ شَیْئاً إِنَّ اَللّهَ عَلِیمٌ بِما یَفْعَلُونَ (۳۶) وَ ما کانَ هذَا اَلْقُرْآنُ أَنْ یُفْتَری مِنْ دُونِ اَللّهِ وَ لکِنْ تَصْدِیقَ اَلَّذِی بَیْنَ یَدَیْهِ وَ تَفْصِیلَ اَلْکِتابِ لا رَیْبَ فِیهِ مِنْ رَبِّ اَلْعالَمِینَ (۳۷) أَمْ یَقُولُونَ اِفْتَراهُ قُلْ فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِثْلِهِ وَ اُدْعُوا مَنِ اِسْتَطَعْتُمْ مِنْ دُونِ اَللّهِ إِنْ کُنْتُمْ صادِقِینَ (۳۸) بَلْ کَذَّبُوا بِما لَمْ یُحِیطُوا بِعِلْمِهِ وَ لَمّا یَأْتِهِمْ تَأْوِیلُهُ کَذلِکَ کَذَّبَ اَلَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَانْظُرْ کَیْفَ کانَ عاقِبَةُ اَلظّالِمِینَ (۳۹) وَ مِنْهُمْ مَنْ یُؤْمِنُ بِهِ وَ مِنْهُمْ مَنْ لا یُؤْمِنُ بِهِ وَ رَبُّکَ أَعْلَمُ بِالْمُفْسِدِینَ (۴۰) وَ إِنْ کَذَّبُوکَ فَقُلْ لِی عَمَلِی وَ لَکُمْ عَمَلُکُمْ أَنْتُمْ بَرِیئُونَ مِمّا أَعْمَلُ وَ أَنَا بَرِیءٌ مِمّا تَعْمَلُونَ (۴۱) وَ مِنْهُمْ مَنْ یَسْتَمِعُونَ إِلَیْکَ أَ فَأَنْتَ تُسْمِعُ اَلصُّمَّ وَ لَوْ کانُوا لا یَعْقِلُونَ (۴۲) وَ مِنْهُمْ مَنْ یَنْظُرُ إِلَیْکَ أَ فَأَنْتَ تَهْدِی اَلْعُمْیَ وَ لَوْ کانُوا لا یُبْصِرُونَ (۴۳) إِنَّ اَللّهَ لا یَظْلِمُ اَلنّاسَ شَیْئاً وَ لکِنَّ اَلنّاسَ أَنْفُسَهُمْ یَظْلِمُونَ (۴۴)
هوش مصنوعی: اکثر مردم تنها به گمان‌ها و فرضیات خود عمل می‌کنند، در حالی که یقیناً گمان هیچ کمکی به حقیقت نمی‌کند. خداوند به آنچه که انجام می‌دهند آگاه است. این قرآن را نمی‌توان به جز از سوی خداوند جعل کرد و بلکه تأییدکننده آنچه پیش از آن آمده و تبیین‌ کننده کتابی است که در آن هیچ شکی وجود ندارد و از سوی پروردگار جهانیان است. آیا آنها می‌گویند که این قرآن را جعل کرده است؟ بگو: "اگر راست می‌گویید، از همانند آن سوره‌ای بیاورید و هر کس را که می‌توانید به غیر از خدا دعوت کنید." اما آنها به آنچه که نتوانسته‌اند علم و آگاهی به آن پیدا کنند، تکذیب کردند و وقتی تأویل آن به سویشان نیامد، مانند کسانی که پیش از آنان بودند، دروغ گفتند. پس بنگر عاقبت ستمکاران چگونه بوده است. از میان آنها برخی به این قرآن ایمان می‌آورند و برخی دیگر کافر می‌مانند و پروردگار تو به خوبی از مفسدان آگاه است. اگر تو را تکذیب کردند، بگو: "برای من اعمال من و برای شما اعمال شماست. شما از آنچه من انجام می‌دهم بری هستید و من از آنچه شما انجام می‌دهید بری هستم." برخی از آنان به تو گوش می‌دهند، آیا تو می‌توانی کران را بشنوی، هرچند که درک نمی‌کنند؟ و برخی به تو نگاه می‌کنند، آیا تو می‌توانی کوران را هدایت کنی، هرچند که نمی‌بینند؟ همانا خداوند به مردم هیچ ظلمی نمی‌کند، اما مردم خود بر خویشتن ظلم می‌کنند.
و پیروی نمی‌کنید بیشترشان مگر گمان را بدرستی که گمان کفایت نمی‌کند از حق چیزی را بدرستی که خدا داناست بآنچه می‌کنند (۳۶) و نباشد این قرآن که بدروغ بسته شود از غیر خدا و لیکن تصدیق آن چیزیست که باشد میانه دو دستش و تفصیل دادن کتاب و نیست شکی در آن از پروردگار جهانیان (۳۷) آیا می‌گویند بر بست بدروغ آن را بگو پس بیاورید سوره مانندش و بخوانید هر که را توانید از غیر خدا اگر هستید راستگویان (۳۸) بلکه تکذیب کردند آنچه را احاطه نکردند بدانستنش و هنوز نیامده ایشان را تأویلش همچنین تکذیب کردند آنان که بودند پیش از ایشان پس بنگر چگونه بود انجام ستمکاران (۳۹) و از ایشان کسی است که می‌گرود بآن و از ایشان کسی است که نمی‌گرود بآن و پروردگار تو داناتر است بتباه‌کاران (۴۰) و اگر تکذیب کردند ترا پس بگو مر مراست کردارم و مر شما راست کردارتان شما بیزارانید از آنچه من می‌کنم و من بیزارم از آنچه شما می‌کنید (۴۱) و از ایشان کسی است که گوش می‌کنند بتو آیا پس تو می‌شنوانی کران را و اگر چه باشند که نیابند بعقل (۴۲) و از ایشان کسی است که نگاه می‌کند بتو آیا پس تو راه می‌نمایی کوران را و اگر چه باشند که نه بینند (۴۳) بدرستی که خدا ظلم نمی‌کند مردمان را چیزی و لکن مردمان به خودشان ظلم می‌کنند (۴۴)
هوش مصنوعی: بیشتر مردم جز بر اساس گمان چیزی را نمی‌پذیرند و این گمان به هیچ وجه نمی‌تواند جانشین حقیقت شود، زیرا خداوند به آنچه که می‌کنند آگاه است. این قرآن نمی‌تواند از سوی غیر خدا به دروغ بسته شده باشد، بلکه تأییدی است بر آنچه که پیش رو دارد و توضیح‌دهنده کتاب است و در آن شکی نیست که از طرف پروردگار جهانیان نازل شده است. آیا می‌گویند که آن را به دروغ ساخته‌اند؟ پس اگر راست می‌گویید، سوره‌ای مشابه آن بیاورید و هر کسی را غیر از خدا که می‌توانید، بخوانید. اما آنها چیزی را که نمی‌شناختند انکار کردند و تأویل آن هنوز به آنها نرسیده است، همانطور که پیشینیان نیز انکار کردند. پس بنگرید که سرانجام ستمکاران چگونه بود. بر میان آنان افرادی هستند که به آن ایمان می‌آورند و افرادی هستند که بی‌اعتنا می‌مانند و پروردگار تو داناتر است به ستمکاران. اگر تو را تکذیب کردند، به آنها بگو که اعمال من برای من است و اعمال شما برای خودتان، من از آنچه انجام می‌دهید بیزارم و شما از آنچه من انجام می‌دهم بیزارید. برخی از آنها به تو گوش می‌دهند، آیا تو می‌توانی افراد ناشنوا را بشنوی، حتی اگر عقل نداشته باشند؟ و برخی از آنها به تو نگاه می‌کنند، آیا می‌توانی کوران را هدایت کنی، حتی اگر چیزی نبینند؟ به راستی که خداوند بر مردم ظلم نمی‌کند، بلکه مردم به خودشان ظلم می‌کنند.
می نباشد اکثری را پیروی
جز به وهم خود نه عقل مستوی
هوش مصنوعی: نگاه بسیاری از افراد به زندگی و تصمیم‌گیری‌هاشان بر اساس فرضیات و خیال‌های خود است و نه بر مبنای عقل و تفکر منطقی.
ظن نگرداند کسی را بی نیاز
چیزی از حق در مقام امتیاز
هوش مصنوعی: هیچ‌کس را نمی‌توان با باورهای نادرست از نیازی به چیزهایی مانند حق و انصاف در مقام برتری و امتیاز بی‌نیاز کرد.
یعنی اندر نزد عقل مستبین
ظن و تخمین نیست بر جای یقین
هوش مصنوعی: در نزد عقل، جایگاهی برای گمان و رویاپردازی وجود ندارد؛ تنها حقیقت و یقین قابل درک است.
چون گمان از نفس نابینا بود
هم یقین از عقل کافر زا بود
هوش مصنوعی: وقتی که برداشت از نفس نادرست و نادان باشد، حتماً نتیجه‌گیری‌های عقل هم به دور از حقیقت و نابجا خواهد بود.
عقل برهان آورد اندیشه جنگ
او بود واسع مجال این سینه تنگ
هوش مصنوعی: عقل استدلال کرد که فکر و اندیشه مانند جنگی است که در این سینه تنگ، فضای لازم برای بروز پیدا نمی‌کند.
حق بود دانا بر آنچه می کنند
از یقین یا از گمان اندر پسند
هوش مصنوعی: خداوند به دانایی از اعمال مردم آگاه است، چه این اعمال براساس یقین باشد یا بر پایه گمان و ظن.
گردم از تفصیل این مطلب خموش
تا نیاید آنکه دانی در خروش
هوش مصنوعی: از توضیح دادن این موضوع خاموش می‌مانم، تا زمانی که کسی که می‌داند بیاید و صحبت کند.
نیست این قرآن که بافندش به هم
با چنین اعجاز و برهان و حکم
هوش مصنوعی: این قرآن نیست که فقط بافتی عادی داشته باشد؛ بلکه با اعجاز، برهان و حکمت‌های منحصر به فردی همراه است.
یا تواند گفت جز حق این چنین
تا که باشد مفترای آن و این
هوش مصنوعی: آیا ممکن است غیر از حقیقت گفته شود، تا اینکه این گفته به دروغ نسبت داده شود و آنچه گفته شده، نادرست باشد؟
لیک میباشد مصدّق آنچه هست
پیش وی از قبل و بعد و فوق و پست
هوش مصنوعی: اما او تصدیق‌کننده آنچه هست، چه در زمان حال، چه در گذشته و آینده، و چه در جایگاه بالا یا پایین.
هر کتاب اعنی که آمد با رسل
مر مصدّق جمله را از جزء و کل
هوش مصنوعی: هر کتابی که به‌وسیله پیامبران نازل شده، تمامی واقعیات را به‌طور کامل و دقیق می‌سازد و جزئیات و کلیات را به‌روشنی مشخص می‌کند.
هم هر آنچه شد نوشته بر شما
از اوامر وز نواهی جا به جا
هوش مصنوعی: هرچه در زندگی شما اتفاق می‌افتد، چه خوب و چه بد، همگی نتیجه دستورات و نهی‌هایی است که بر شما تعیین شده است.
هم مصون از اندراس و انقراض
تا قیامت وین بود بی اعتراض
هوش مصنوعی: این موضوع همیشه ایمن و محفوظ از آسیب و نابودی است تا قیامت و هیچ اعتراضی به آن وجود ندارد.
بر بقایش هیچ نبود شک و ریب
یا به حقانیّتش ز اسرار غیب
هوش مصنوعی: هیچ تردیدی در استمرار و ماندگاری او وجود ندارد و حق بودنش از رازهای نهانی سرچشمه می‌گیرد.
چون بود مُنزَل ز ربّ العالمین
ثابت است این جمله بر عقل متین
هوش مصنوعی: هر چیزی که از جانب خداوند، پروردگار جهانیان نازل شده، ثابت و محکم است و این حقیقتی است که بر عقل‌های استوار و مطمئن روشن است.
مشرکان گویند آیا بافته است
احمد آن را نی که از حق یافته است
هوش مصنوعی: مشرکان می‌گویند آیا احمد این مطالب را خود ساخته یا اینکه از حقیقتی بهره‌برده است؟
گو توان گر بافت آن را هم شما
سوره ای بافید مثلش برملا
هوش مصنوعی: اگر توانایی ساختن آن را دارید، شما هم می‌توانید سوره‌ای مانند آن بیافرینید و آن را به نمایش بگذارید.
زآنکه اغلب از شما در نظم و نثر
بس بلیغید و فصیح از وجه حصر
هوش مصنوعی: شما به طور معمول در نوشتار و گفتار بسیار شیوا و خوش بیان هستید و این ویژگی شما به وضوح نمایان است.
هم بخوانید از پی امداد خویش
هر که را خواهید از هر جا به پیش
هوش مصنوعی: هر کسی که می‌خواهید، از هر جا و برای کمک به خودتان، او را بخوانید و دعوت کنید.
جز خدا که مُنزِل است از وی کتاب
مابقی برفند در این آفتاب
هوش مصنوعی: جز خدا که تنها فرستنده کتاب آسمانی است، باقی چیزها همچون برف در مقابل این آفتاب زننده و از بین‌رونده هستند.
حاصل آنکه هم کنید اتیان چنین
گر به گفتارید هیچ از صادقین
هوش مصنوعی: نتیجه این است که اگر در گفتارتان از راستگویان چیزی نداشته باشید، هرگز نخواهید توانست چنین عملی انجام دهید.
بلکه بر تکذیب آن ساعی شدند
که ز کُنهش بیخبر یکجا بُدند
هوش مصنوعی: آنها به تلاش افتادند تا حقیقتی را انکار کنند که خودشان از عمق آن بی‌خبر بودند و در یک نقطه ثابت مانده بودند.
نارسا بُد دانش ایشان بر آن
تا چه باشد اصل و فرعش در بیان
هوش مصنوعی: دانش آن‌ها ناقص بود و نتوانستند به درستی اصل و فرع موضوع را توضیح دهند.
هم بدیشان نامد از تأویل او
چون نکردند ایچ در وی جستجو
هوش مصنوعی: آن‌ها از تفسیر او چیزی نفهمیدند، زیرا هیچ تلاشی برای کاوش در آن نکردند.
یعنی از تأویل آن بی اختلاف
هیچشان نگشود بابی ز انکشاف
هوش مصنوعی: بی‌تردید هیچ‌یک از آن‌ها نتوانستند راهی به درک عمیق آن پیدا کنند و از پرده‌برداری‌اش پرده بردارند.
هست قرآن معجز اعنی بی سخن
از ره معنی و لفظ از ذوالمنن
هوش مصنوعی: قرآن یک معجزه است که از طریق معنا و مفهوم خود، بی‌نیاز از الفاظ و گفتار به شرح و تفسیر پرداخته و برتری و عظمت خود را معرفی می‌کند.
چون نجستند از تعقل راز او
بی خبر ماندند از اعجاز او
هوش مصنوعی: وقتی که از تفکر و تعقل دور شدند، به واقعیت‌های عمیق و شگفت‌انگیز او پی نبردند.
همچو کفاری که هستند این زمان
پیش از این هم بوده اند از کافران
هوش مصنوعی: مانند کافران، افرادی که در این زمان وجود دارند، در گذشته نیز کافران دیگری بودند.
تا که می کردند تکذیب رسل
هر نبی بود امتحان خار و گل
هوش مصنوعی: هر زمان که پیامبران از سوی مردم انکار می‌شدند، این یک آزمایش بود برای آن‌ها که در میان سختی‌ها و راحتی‌ها (خار و گل) قرار می‌گرفتند.
پس نظر کن تا چه باشد عاقبت
ظالمان را وین بس اندر تسلیت
هوش مصنوعی: پس ببین عاقبت ستمگران چه خواهد شد و این برای تو باید تسلی باشد.
هست ز ایشان که به قرآن مؤمن است
هم بود ز ایشان که اولَّا یُؤْمِن است
هوش مصنوعی: در میان آن‌ها افرادی هستند که به قرآن ایمان دارند و همچنین کسانی وجود دارند که در ابتدا به آن ایمان ندارند.
آن بپوشد آنچه دانست از عناد
وین دگر شد پرده جهلش ز اجتهاد
هوش مصنوعی: کسی که از سر لجاجت خود را پنهان می‌کند، حالا دیگر آن یکی شخص به واسطه تلاش و فهم خود، پرده جهلش را کنار زده است.
هم یقین پروردگارت اعلم است
بر تبهکاران چو علمش اقدم است
هوش مصنوعی: پروردگار تو به خوبی از حال تبهکاران آگاه است و علم او همیشگی و پیش از همه چیز است.
گر که تکذیبت نمایند این رمه
تا که ز ایشان ناامید آیی همه
هوش مصنوعی: اگر این جماعت تو را انکار کنند، وقتی که از آن‌ها ناامید شوی، همه چیز مشخص می‌شود.
پس بگو باشد مرا اعمال من
و از شما اعمالتان بَد یا حَسن
هوش مصنوعی: پس بگو که اعمال من برای خودم و اعمال شما هم برای خودتان است، چه بد باشد چه خوب.
هم شما ب یزار ز اعمال منید
هم منم بیزار ز آنچه می کنید
هوش مصنوعی: شما از کارهای من ناراضی هستید و من هم از کارهایی که انجام می‌دهید، ناراحتم.
زآن کسان هستند که بدهند گوش
چونکه قرآن خوانی از اقبال و هوش
هوش مصنوعی: افرادی هستند که به دقت گوش می‌دهند وقتی قرآن می‌خوانی و از هوش و درک بالایی برخوردارند.
هم کنی تعلیم کس احکام دین
تا که استهزاء کنند از حقد و کین
هوش مصنوعی: اگر کسی به دیگری علم و دانش دین را آموزش دهد، ممکن است که آن شخص بخواهد با حسد و کینه از او تمسخر کند.
بشنوانی خود تو آیا بر کران
خاصه گر ایشان نیابند ایچ آن
هوش مصنوعی: آیا تو می‌شنوی که اگر آن‌ها در گوشه‌ای دور باشند، دیگر چیزی نمی‌شوند؟
سمع و عقل ار هر دو شد نامعتدل
حال معلوم است باقی را بهل
هوش مصنوعی: اگر شنوایی و عقل هر دو دچار اختلال شوند، معلوم است که باقی مسائل هم به هم ریخته خواهد شد.
هم بود ز ایشان که ننماید نظر
سوی تو از طعن و تعنّت بیشتر
هوش مصنوعی: در میان آن‌ها کسی هست که به خاطر بهانه‌گیری و انتقادهای بی‌مورد، نمی‌تواند به تو نگاه کند.
بیند آثار نبوّت را پدید
پس نماید باز آنسان کو ندید
هوش مصنوعی: او نشانه‌های پیامبری را می‌بیند و سپس دوباره به کسی نشان می‌دهد که آن‌ها را ندیده است.
راه بر کوران توان آیا نمود
بی بصیرت خاصه گر خواهند بود
هوش مصنوعی: آیا می‌توان به افرادی که درک و بصیرت ندارند، راهی نشان داد، به ویژه زمانی که تصمیم دارند در کاری شرکت کنند؟
نه بصیرت چونکه باشد نه بصر
حال معلوم است تا چبود دگر
هوش مصنوعی: در اینجا گفته می‌شود که اگر بینایی و آگاهی وجود نداشته باشد، وضعیت روشن و واضح است. بنابراین، تا زمانی که این حال وجود دارد، توجه به چیز دیگری لازم نیست.
میتواند کرد کور ادراک شیء
کوردل بین تا چه باشد درک وی
هوش مصنوعی: شخصی که دل و فهم ضعیفی دارد، حتی اگر چشمانش باز باشد، نمی‌تواند واقعیت‌ها را به درستی درک کند. این افراد با وجود اینکه ممکن است در ظاهر چیزهایی را ببینند، اما در باطن و عمق مسائل ناتوان هستند.
کی نماید ظلم حق بر مردمان
چیزی از افساد حس و عقل و جان
هوش مصنوعی: آیا می‌توان به مردم ظلم کرد بدون اینکه چیزی از احساس، عقل و جان آن‌ها را فساد کند؟
لیک بر خود می کنند ایشان ستم
صرف بر ناحق هم ادراک و نعم
هوش مصنوعی: اما آنان بر خود ظلم می‌کنند و به ناحق به درک و نعمت می‌رسند.