گنجور

۷- آیات ۲۴ تا ۳۵

إِنَّما مَثَلُ اَلْحَیاةِ اَلدُّنْیا کَماءٍ أَنْزَلْناهُ مِنَ اَلسَّماءِ فَاخْتَلَطَ بِهِ نَباتُ اَلْأَرْضِ مِمّا یَأْکُلُ اَلنّاسُ وَ اَلْأَنْعامُ حَتّی إِذا أَخَذَتِ اَلْأَرْضُ زُخْرُفَها وَ اِزَّیَّنَتْ وَ ظَنَّ أَهْلُها أَنَّهُمْ قادِرُونَ عَلَیْها أَتاها أَمْرُنا لَیْلاً أَوْ نَهاراً فَجَعَلْناها حَصِیداً کَأَنْ لَمْ تَغْنَ بِالْأَمْسِ کَذلِکَ نُفَصِّلُ اَلْآیاتِ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ (۲۴) وَ اَللّهُ یَدْعُوا إِلی دارِ اَلسَّلامِ وَ یَهْدِی مَنْ یَشاءُ إِلی صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ (۲۵) لِلَّذِینَ أَحْسَنُوا اَلْحُسْنی وَ زِیادَةٌ وَ لا یَرْهَقُ وُجُوهَهُمْ قَتَرٌ وَ لا ذِلَّةٌ أُولئِکَ أَصْحابُ اَلْجَنَّةِ هُمْ فِیها خالِدُونَ (۲۶) وَ اَلَّذِینَ کَسَبُوا اَلسَّیِّئاتِ جَزاءُ سَیِّئَةٍ بِمِثْلِها وَ تَرْهَقُهُمْ ذِلَّةٌ ما لَهُمْ مِنَ اَللّهِ مِنْ عاصِمٍ کَأَنَّما أُغْشِیَتْ وُجُوهُهُمْ قِطَعاً مِنَ اَللَّیْلِ مُظْلِماً أُولئِکَ أَصْحابُ اَلنّارِ هُمْ فِیها خالِدُونَ (۲۷) وَ یَوْمَ نَحْشُرُهُمْ جَمِیعاً ثُمَّ نَقُولُ لِلَّذِینَ أَشْرَکُوا مَکانَکُمْ أَنْتُمْ وَ شُرَکاؤُکُمْ فَزَیَّلْنا بَیْنَهُمْ وَ قالَ شُرَکاؤُهُمْ ما کُنْتُمْ إِیّانا تَعْبُدُونَ (۲۸) فَکَفی بِاللّهِ شَهِیداً بَیْنَنا وَ بَیْنَکُمْ إِنْ کُنّا عَنْ عِبادَتِکُمْ لَغافِلِینَ (۲۹) هُنالِکَ تَبْلُوا کُلُّ نَفْسٍ ما أَسْلَفَتْ وَ رُدُّوا إِلَی اَللّهِ مَوْلاهُمُ اَلْحَقِّ وَ ضَلَّ عَنْهُمْ ما کانُوا یَفْتَرُونَ (۳۰) قُلْ مَنْ یَرْزُقُکُمْ مِنَ اَلسَّماءِ وَ اَلْأَرْضِ أَمَّنْ یَمْلِکُ اَلسَّمْعَ وَ اَلْأَبْصارَ وَ مَنْ یُخْرِجُ اَلْحَیَّ‌ مِنَ اَلْمَیِّتِ وَ یُخْرِجُ اَلْمَیِّتَ مِنَ اَلْحَیِّ وَ مَنْ یُدَبِّرُ اَلْأَمْرَ فَسَیَقُولُونَ اَللّهُ فَقُلْ أَ فَلا تَتَّقُونَ (۳۱) فَذلِکُمُ اَللّهُ رَبُّکُمُ اَلْحَقُّ فَما ذا بَعْدَ اَلْحَقِّ إِلاَّ اَلضَّلالُ فَأَنّی تُصْرَفُونَ (۳۲) کَذلِکَ حَقَّتْ کَلِمَةُ رَبِّکَ عَلَی اَلَّذِینَ فَسَقُوا أَنَّهُمْ لا یُؤْمِنُونَ (۳۳) قُلْ هَلْ مِنْ شُرَکائِکُمْ مَنْ یَبْدَؤُا اَلْخَلْقَ ثُمَّ یُعِیدُهُ قُلِ اَللّهُ یَبْدَؤُا اَلْخَلْقَ ثُمَّ یُعِیدُهُ فَأَنّی تُؤْفَکُونَ (۳۴) قُلْ هَلْ مِنْ شُرَکائِکُمْ مَنْ یَهْدِی إِلَی اَلْحَقِّ قُلِ اَللّهُ یَهْدِی لِلْحَقِّ أَ فَمَنْ یَهْدِی إِلَی اَلْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ یُتَّبَعَ أَمَّنْ لا یَهِدِّی إِلاّ أَنْ یُهْدی فَما لَکُمْ کَیْفَ تَحْکُمُونَ (۳۵)

جز این نیست مثل زندگانی دنیا چون آبیست که فرو فرستادیمش از آسمان بس آمیخت بآن رستنی زمین از آنچه می‌خورند مردمان و چهارپایان تا چون گرفت زمین پیرایه‌اش و زینت یافت و گمان بردند اهلش که ایشان قدرت‌دارندگانند بران آمد آن را امر ما شبی یا روزی پس گردانیدم آن را در دیده گویا که نرسته بود در زمان پیش همچنین تفصیل می‌دهیم آیتها را از برای قومی که اندیشه می‌کنند (۲۴) و خدا می‌خواند بسوی سرای سلامت و راه می‌نماید کسی را که می‌خواهد بسوی راه راست (۲۵) از برای آنها که نیکی کردند نیکی است و زیادتی و نپوشد رویهاشان را گروهی نه خواری آنها اهل بهشتند ایشان در آن جاودانیانند (۲۶) و آنان که کسب کردند بدیها را جزای بدی بمثل آنست و فرو می‌گیرد ایشان را خواری نباشد ایشان را از خدا هیچ نگهدارنده گویا پوشانیده شد رویهاشان پاره از شب تیره آنها اهل آتشند در آن جاودانیان (۲۷) و روزی که محشور می‌سازیمشان همه پس می‌گوییم از برای آنانی که شرک آوردند باشید بر جاتان شما و انبازانتان پس جدایی می‌اندازیم میانشان و خواهند گفت انبازانشان نبودید که ما را می‌پرستیدید (۲۸) پس کافیست خدا گواه میان ما و میان شما که بودیم از پرستیدن شما هر آینه بی‌خبران (۲۹) آنجا بیاید هر نفسی آنچه پیش فرستاده و باز گردانیده شوند بسوی خدا که صاحب اختیار ایشانست بحق و گم شد از ایشان آنچه بودند افترا می‌کردند (۳۰) بگو کیست روزی می‌دهد شما را از آسمان و زمین یا که مالک می‌باشد گوش و دیدها را و که بیرون می‌آورد زنده را از مرده و بیرون می‌آورد مرده را از زنده و که تدبیر می‌کند کار کاینات را پس بزودی می‌گویند خداست پس بگو آیا پس نمی‌پرهیزند (۳۱) پس آن خدا پروردگار شماست بحق پس چیست بعد از حق مگر گمراهی پس بکجا برگردانیده می‌شوند (۳۲) همچنین لازم شد کلمه پروردگارت بر آنان که فسق ورزیدند بدرستی که ایشان نمی‌گروند (۳۳) بگو آیا از شریکان شما کیست که می‌آفریند خلق را پس باز می‌آورد او را بگو خدا می‌آفریند خلق را پس باز می‌آرد او را پس بکجا برگردانیده می‌شوید (۳۴) بگو آیا از انبازان شما کیست که هدایت می‌کند بسوی حق بگو خدا راه می‌نماید مر حق را آیا پس کسی که راه می‌نماید بسوی حق سزاوارتر است که پیروی کرده شود یا کسی که هدایت نمی‌یابد مگر آنکه هدایت کرده شود پس چیست شما را چگونه حکم می‌کنید (۳۵)

غیر از این نبود که عیش این جهان
در مثل آبی است کآید ز آسمان
پس به آن آمیخته گشت و عجین
خود نبات الارض که رست از زمین
یا که بعضی زآن نبات از بوالعجب
مختلط گردد به بعضی زآن سبب
زآنچه مردم می خورند آن ز اختیار
از حبوب و از بقول و از ثمار
چارپایان هم خورند از آن گیاه
خشک و تر یعنی علوفه سبز و کاه
تا به وقتی که زمین پیرایه اش
باز بگرفت آنچه داد از مایه اش
از نمود و فرّهی کاندر نفوس
بُد مزیّن در نکویی چون عروس
اهل ارض آن را ز خود پنداشتند
که بر آن قدرت مگر می داشتند
ناگه آمد امر ما شب یا که روز
بهر ویرانی به ارض دل فروز
پس نمودیم آن زمین را در نظر
همچو ارض بدرویده سر به سر
باطل و برکنده و خشک و سیاه
نی در او فرّی نه آثار گ یاه
چیست لَّم تَغْن که موجود او ز طمس
گوییا هرگز نبوده است او به أمس
همچنین روشن کنیم آیات خویش
بهر قومی که کنند اندیشه بیش
چند قول است اندر این وجه شبه
گویمت تا در خرد داری نگه
اول آنکه عیش دنیا چون مطر
قطع گردد بعد یک دم در نظر
یا که آن دارد شباهت بر گیاه
بعد روییدن شود خشک و تباه
یا که این اوصاف یکجا با وی است
لذت آن را زوال اندر پی است
بندگان را خوانده خلاّق الانام
نی به دنیا بلکه بر دار الاسلام
زآنکه دنیا جای رنج و محنت است
دار سالم روضۀ بیآفت است
جانب دار السلام او رهنماست
هر که را خواهد برد بر راه راست
آن کسان را که نکویی کرده اند
هست هم پاداش نیکو و ارجمند
حق نکویی را نکو پاداش داد
بل جزاء هست از عمل صد ره زیاد
یا که حُسنَی مغفرت بی گفتگوست
وآن زیادت آنکه حق خوشنود از اوست
یا زیاده حب او باشد به دل
کآن فزون است از فضای آب و گل
اهل آن دار الاسلام از استنار
روی ایشان را نپوشاند غبار
هم نه آثاری ز ذلّت بر جبین
این گروهند اهل جنّت خالدین
گفته اند از خوف حق رویی که او
اشک چشمی ریزد اندر وی فرو
نیست او را تیرگی و ذلتی
دارد از حق روشنی و نض رتی
وآنکه کردند اکتساب سیّئات
مثل آن باشد جزا شان در ثبات
پوشد ایشان را و بنشیند به روی
گَرد ذلّ و افتضاح از چار سوی
نیست ایشان را نگهداری یقین
از عذاب حق تعالی یوم دین
گوییا پوشیده گشته ز اضطرار
رویشان در پاره های لیلِ تار
این گروهند اهل آتش جاودان
کرده کسب سیّئات اندر جهان
یاد کن روزی که محشور این رمه
می شوند از نیک و بد در وی همه
جمله یا ترسید از روزی چنین
یا بدانید اینکه میآید یقین
پس بگوییم آن زمان با مشرکان
با شریکان ایستید اندر مکان
پس جدایی افکنیم اندر نشان
بین اهل کفر و معبودانشان
بت پرستان را بگوییم از چه روی
می پرستیدید اینان را به کوی
می بگویند این بتان ما را به خویش
داعیان بودند در طاعت ز پیش
حق درآرد آن بتان را در سخن
می بگویند آن شریکان در زمن
که پرستنده ز ما هرگز شما
خود نمی بودید الاّ از هوی
بودتان داعی هوی از ماسَبَق
تا که شرک آرید در طاعت به حق
در شهادت بین ما کافی خداست
کو خبیر از اصل و فرع ماسواست
داند او که بیخبر بودیم ما
از وجود و از عبادات شما
آزماید هر کسی در آن محل
آنچه بفرستاده پیش از هر عمل
نفسها گردند رد هم سوی حق
چون به حق مولاست او بر ماخَلَق
گم شود از کافران آن بد سری
که از آن بودند بر حق مفتری
گو شما را کیست تا روزی دهد
از سماء و ارض باشد گر خرد
ز آسمان باران بباراند به گاه
وز زمین روید به هر قسمی گیاه
کیست یا ذوالقدرتی کاندر اثر
آفریند در شما سمع و بصر
هم کند ز آفات یکجا حفظ آن
زآنکه بس باشند اقرب بر زیان
کیست آن کآرد برون هر لحظه وی
حی ز میّت، میّت از حی، پی به پی
نطفه یا دانه است آن در التفات
باشد آن ظاهر ز حیوان و نبات
کیست وآن کس کو کند تدبیر کار
اهل عالم را نهان و آشکار
زود باشد پس که گویند آن خداست
کآفریننده تمام ماسواست
این بود در نزد دانا احتجاج
کز قبولش نیست آدم را علاج
پس بگو آیا نترسید از خدا
که شریک آرید با او ز افترا
پس کسی کو راست ثابت این صفات
باشد او پروردگار ممکنات
هم شما را اوست معبود به حق
پرورنده جسم و جان ماخَلَق
پس چه باشد بعد حق غیر از ضلال
پس به آن گردنده گردید از نکال
همچنان کو را ربوبیّت سزاست
نه جز او را که زوالش در قفاست
هم سزاوار است و واجب حکم او
بر هر آن کز حکم گردانیده رو
فاسقند و رفته اند از حد برون
وصف ایشان أنَّهُم لَایُؤْمِنُون
گو که آیا از شریکان شما
هست کز خلقی نماید ابتدا
آفریند خلق را یعنی ز نو
بعد موتش زنده سازد بی غلو
پس هر آن کو راست این شأن و صفات
زیبد او را گر پرستندش به ذات
هم کند آغاز خلقت بی سخن
هم نماید زنده بعد از موت تن
از کجا پس عقلتان هیچ ار بجاست
بازگردانده شوید از راه راست
از شریکان شما گو هست کس
هیچ آیا رهنما در هر نفس
تا کسی را سوی حق باشد دلیل
نصب حجت ها کند از هر قبیل
گو خدا للحق به خلقان رهنماست
در کس ار فهم دلایل بر سزاست
رهنما آیا پس آن کو بر حق است
با دلایل در اطاعت الیق است
یا کسی کو خود نداند راه و چاه
جز که غیرش رهنما گردد به راه
پس شما را چیست همچون می کنید
در سویّه حکم نزد عقل و دید
بین آن کس که به او یکسر شما
خاصه محتاجید یا او بر شما
۶- آیه ۲۳: فَلَمّا أَنْجاهُمْ إِذا هُمْ یَبْغُونَ فِی اَلْأَرْضِ بِغَیْرِ اَلْحَقِّ یا أَیُّهَا اَلنّاسُ إِنَّما بَغْیُکُمْ عَلی أَنْفُسِکُمْ مَتاعَ اَلْحَیاةِ اَلدُّنْیا ثُمَّ إِلَیْنا مَرْجِعُکُمْ فَنُنَبِّئُکُمْ بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ (۲۳)۸- آیات ۳۶ تا ۴۴: وَ ما یَتَّبِعُ أَکْثَرُهُمْ إِلاّ ظَنًّا إِنَّ اَلظَّنَّ لا یُغْنِی مِنَ اَلْحَقِّ شَیْئاً إِنَّ اَللّهَ عَلِیمٌ بِما یَفْعَلُونَ (۳۶) وَ ما کانَ هذَا اَلْقُرْآنُ أَنْ یُفْتَری مِنْ دُونِ اَللّهِ وَ لکِنْ تَصْدِیقَ اَلَّذِی بَیْنَ یَدَیْهِ وَ تَفْصِیلَ اَلْکِتابِ لا رَیْبَ فِیهِ مِنْ رَبِّ اَلْعالَمِینَ (۳۷) أَمْ یَقُولُونَ اِفْتَراهُ قُلْ فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِثْلِهِ وَ اُدْعُوا مَنِ اِسْتَطَعْتُمْ مِنْ دُونِ اَللّهِ إِنْ کُنْتُمْ صادِقِینَ (۳۸) بَلْ کَذَّبُوا بِما لَمْ یُحِیطُوا بِعِلْمِهِ وَ لَمّا یَأْتِهِمْ تَأْوِیلُهُ کَذلِکَ کَذَّبَ اَلَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَانْظُرْ کَیْفَ کانَ عاقِبَةُ اَلظّالِمِینَ (۳۹) وَ مِنْهُمْ مَنْ یُؤْمِنُ بِهِ وَ مِنْهُمْ مَنْ لا یُؤْمِنُ بِهِ وَ رَبُّکَ أَعْلَمُ بِالْمُفْسِدِینَ (۴۰) وَ إِنْ کَذَّبُوکَ فَقُلْ لِی عَمَلِی وَ لَکُمْ عَمَلُکُمْ أَنْتُمْ بَرِیئُونَ مِمّا أَعْمَلُ وَ أَنَا بَرِیءٌ مِمّا تَعْمَلُونَ (۴۱) وَ مِنْهُمْ مَنْ یَسْتَمِعُونَ إِلَیْکَ أَ فَأَنْتَ تُسْمِعُ اَلصُّمَّ وَ لَوْ کانُوا لا یَعْقِلُونَ (۴۲) وَ مِنْهُمْ مَنْ یَنْظُرُ إِلَیْکَ أَ فَأَنْتَ تَهْدِی اَلْعُمْیَ وَ لَوْ کانُوا لا یُبْصِرُونَ (۴۳) إِنَّ اَللّهَ لا یَظْلِمُ اَلنّاسَ شَیْئاً وَ لکِنَّ اَلنّاسَ أَنْفُسَهُمْ یَظْلِمُونَ (۴۴)

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی)
قالب شعری: مثنوی

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

إِنَّما مَثَلُ اَلْحَیاةِ اَلدُّنْیا کَماءٍ أَنْزَلْناهُ مِنَ اَلسَّماءِ فَاخْتَلَطَ بِهِ نَباتُ اَلْأَرْضِ مِمّا یَأْکُلُ اَلنّاسُ وَ اَلْأَنْعامُ حَتّی إِذا أَخَذَتِ اَلْأَرْضُ زُخْرُفَها وَ اِزَّیَّنَتْ وَ ظَنَّ أَهْلُها أَنَّهُمْ قادِرُونَ عَلَیْها أَتاها أَمْرُنا لَیْلاً أَوْ نَهاراً فَجَعَلْناها حَصِیداً کَأَنْ لَمْ تَغْنَ بِالْأَمْسِ کَذلِکَ نُفَصِّلُ اَلْآیاتِ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ (۲۴) وَ اَللّهُ یَدْعُوا إِلی دارِ اَلسَّلامِ وَ یَهْدِی مَنْ یَشاءُ إِلی صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ (۲۵) لِلَّذِینَ أَحْسَنُوا اَلْحُسْنی وَ زِیادَةٌ وَ لا یَرْهَقُ وُجُوهَهُمْ قَتَرٌ وَ لا ذِلَّةٌ أُولئِکَ أَصْحابُ اَلْجَنَّةِ هُمْ فِیها خالِدُونَ (۲۶) وَ اَلَّذِینَ کَسَبُوا اَلسَّیِّئاتِ جَزاءُ سَیِّئَةٍ بِمِثْلِها وَ تَرْهَقُهُمْ ذِلَّةٌ ما لَهُمْ مِنَ اَللّهِ مِنْ عاصِمٍ کَأَنَّما أُغْشِیَتْ وُجُوهُهُمْ قِطَعاً مِنَ اَللَّیْلِ مُظْلِماً أُولئِکَ أَصْحابُ اَلنّارِ هُمْ فِیها خالِدُونَ (۲۷) وَ یَوْمَ نَحْشُرُهُمْ جَمِیعاً ثُمَّ نَقُولُ لِلَّذِینَ أَشْرَکُوا مَکانَکُمْ أَنْتُمْ وَ شُرَکاؤُکُمْ فَزَیَّلْنا بَیْنَهُمْ وَ قالَ شُرَکاؤُهُمْ ما کُنْتُمْ إِیّانا تَعْبُدُونَ (۲۸) فَکَفی بِاللّهِ شَهِیداً بَیْنَنا وَ بَیْنَکُمْ إِنْ کُنّا عَنْ عِبادَتِکُمْ لَغافِلِینَ (۲۹) هُنالِکَ تَبْلُوا کُلُّ نَفْسٍ ما أَسْلَفَتْ وَ رُدُّوا إِلَی اَللّهِ مَوْلاهُمُ اَلْحَقِّ وَ ضَلَّ عَنْهُمْ ما کانُوا یَفْتَرُونَ (۳۰) قُلْ مَنْ یَرْزُقُکُمْ مِنَ اَلسَّماءِ وَ اَلْأَرْضِ أَمَّنْ یَمْلِکُ اَلسَّمْعَ وَ اَلْأَبْصارَ وَ مَنْ یُخْرِجُ اَلْحَیَّ‌ مِنَ اَلْمَیِّتِ وَ یُخْرِجُ اَلْمَیِّتَ مِنَ اَلْحَیِّ وَ مَنْ یُدَبِّرُ اَلْأَمْرَ فَسَیَقُولُونَ اَللّهُ فَقُلْ أَ فَلا تَتَّقُونَ (۳۱) فَذلِکُمُ اَللّهُ رَبُّکُمُ اَلْحَقُّ فَما ذا بَعْدَ اَلْحَقِّ إِلاَّ اَلضَّلالُ فَأَنّی تُصْرَفُونَ (۳۲) کَذلِکَ حَقَّتْ کَلِمَةُ رَبِّکَ عَلَی اَلَّذِینَ فَسَقُوا أَنَّهُمْ لا یُؤْمِنُونَ (۳۳) قُلْ هَلْ مِنْ شُرَکائِکُمْ مَنْ یَبْدَؤُا اَلْخَلْقَ ثُمَّ یُعِیدُهُ قُلِ اَللّهُ یَبْدَؤُا اَلْخَلْقَ ثُمَّ یُعِیدُهُ فَأَنّی تُؤْفَکُونَ (۳۴) قُلْ هَلْ مِنْ شُرَکائِکُمْ مَنْ یَهْدِی إِلَی اَلْحَقِّ قُلِ اَللّهُ یَهْدِی لِلْحَقِّ أَ فَمَنْ یَهْدِی إِلَی اَلْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ یُتَّبَعَ أَمَّنْ لا یَهِدِّی إِلاّ أَنْ یُهْدی فَما لَکُمْ کَیْفَ تَحْکُمُونَ (۳۵)
هوش مصنوعی: زندگی دنیایی مشابه بارانی است که از آسمان نازل شده و با گیاهان زمین آمیخته می‌شود؛ گیاهانی که مردم و دام‌ها از آن می‌خورند. تا زمانی که زمین زینت خود را می‌گیرد و اهل آن فکر می‌کنند که توانسته‌اند بر آن تسلط یابند، ناگهان فرمان ما به آن می‌رسد، شب یا روز. در این حالت، آن زمین مانند کشتزاری می‌شود که گویی دیروز وجود نداشت. این گونه ما نشانه‌ها را برای گروهی که تفکر می‌کنند، توضیح می‌دهیم. خداوند مردم را به سرای سلام دعوت می‌کند و هر که را بخواهد به راه راست هدایت می‌نماید. برای کسانی که نیکوکارند، پاداشی نیکو و افزون‌تری وجود دارد، و بر چهره‌هایشان خفت و ذلت نخواهد بود. آن‌ها اهل بهشت هستند و در آنجا برای همیشه می‌مانند. اما کسانی که بدی‌ها را کسب کرده‌اند، پاداش هر بدی را به مقدار آن خواهند دید و بر آن‌ها ذلت حاکم خواهد شد. آن‌ها هم‌چون کسی هستند که چهره‌هایشان به تاریکی شب پوشانده شده است. آن‌ها اهل آتشند و در آنجا نیز جاودانه خواهند بود. روزی که همه را گرد آوریم و به مشرکان بگوییم: «محل شما و شرکای‌تان کجاست؟» ما بین آن‌ها جدایی می‌افکنیم و شرکای آن‌ها می‌گویند: «شما ما را نمی‌پرستیدید.» خداوند میان ما و شما گواهی می‌دهد اگر ما از عبادت شما غافل بوده‌ایم. در آنجا هر نفسی آنچه را که از پیش فرستاده، آزمایش می‌شود و به سوی خداوندشان، صاحب حقیقی بازمی‌گردند و آنچه را که به دروغ می‌پنداشتند، از آن‌ها دور می‌شود. بپرس: "چه کسی شما را از آسمان و زمین روزی می‌دهد؟ چه کسی مالک گوش‌ها و چشم‌هاست؟ چه کسی حیات را از مردگی بیرون می‌آورد و مرده را از حیات؟ چه کسی کارها را تدبیر می‌کند؟" می‌گویند: "خداوند." بگو: "پس چرا پرهیز نمی‌کنید؟" این خداوند، پروردگار واقعی شماست، پس بعد از حق چه چیزی جز گمراهی وجود دارد؟ پس چگونه به این عکس‌العمل‌ها مشغولید؟ در حالی که کلام پروردگارت بر کسانی که فساد کرده‌اند، ثابت شده که آن‌ها ایمان نخواهند آورد. بپرس: "آیا از شریکانتان کسی هست که آغاز خلقت را کند و سپس آن را از نو بیافریند؟ بگو: "خداوند آغاز خلقت را می‌کند و سپس آن را برمی‌گرداند." پس چگونه به افسانه‌ها می‌روید؟ بپرس: "آیا از شریکانتان کسی هست که به حقیقت هدایت کند؟ بگو: "خداوند به حقیقت هدایت می‌کند." آیا کسی که به حق هدایت می‌کند، به پیروی سزاوارتر است یا کسی که فقط هنگامی‌که هدایت شود، می‌تواند هدایت کند؟ پس چه‌قدر عجیب است قضاوت شما!
جز این نیست مثل زندگانی دنیا چون آبیست که فرو فرستادیمش از آسمان بس آمیخت بآن رستنی زمین از آنچه می‌خورند مردمان و چهارپایان تا چون گرفت زمین پیرایه‌اش و زینت یافت و گمان بردند اهلش که ایشان قدرت‌دارندگانند بران آمد آن را امر ما شبی یا روزی پس گردانیدم آن را در دیده گویا که نرسته بود در زمان پیش همچنین تفصیل می‌دهیم آیتها را از برای قومی که اندیشه می‌کنند (۲۴) و خدا می‌خواند بسوی سرای سلامت و راه می‌نماید کسی را که می‌خواهد بسوی راه راست (۲۵) از برای آنها که نیکی کردند نیکی است و زیادتی و نپوشد رویهاشان را گروهی نه خواری آنها اهل بهشتند ایشان در آن جاودانیانند (۲۶) و آنان که کسب کردند بدیها را جزای بدی بمثل آنست و فرو می‌گیرد ایشان را خواری نباشد ایشان را از خدا هیچ نگهدارنده گویا پوشانیده شد رویهاشان پاره از شب تیره آنها اهل آتشند در آن جاودانیان (۲۷) و روزی که محشور می‌سازیمشان همه پس می‌گوییم از برای آنانی که شرک آوردند باشید بر جاتان شما و انبازانتان پس جدایی می‌اندازیم میانشان و خواهند گفت انبازانشان نبودید که ما را می‌پرستیدید (۲۸) پس کافیست خدا گواه میان ما و میان شما که بودیم از پرستیدن شما هر آینه بی‌خبران (۲۹) آنجا بیاید هر نفسی آنچه پیش فرستاده و باز گردانیده شوند بسوی خدا که صاحب اختیار ایشانست بحق و گم شد از ایشان آنچه بودند افترا می‌کردند (۳۰) بگو کیست روزی می‌دهد شما را از آسمان و زمین یا که مالک می‌باشد گوش و دیدها را و که بیرون می‌آورد زنده را از مرده و بیرون می‌آورد مرده را از زنده و که تدبیر می‌کند کار کاینات را پس بزودی می‌گویند خداست پس بگو آیا پس نمی‌پرهیزند (۳۱) پس آن خدا پروردگار شماست بحق پس چیست بعد از حق مگر گمراهی پس بکجا برگردانیده می‌شوند (۳۲) همچنین لازم شد کلمه پروردگارت بر آنان که فسق ورزیدند بدرستی که ایشان نمی‌گروند (۳۳) بگو آیا از شریکان شما کیست که می‌آفریند خلق را پس باز می‌آورد او را بگو خدا می‌آفریند خلق را پس باز می‌آرد او را پس بکجا برگردانیده می‌شوید (۳۴) بگو آیا از انبازان شما کیست که هدایت می‌کند بسوی حق بگو خدا راه می‌نماید مر حق را آیا پس کسی که راه می‌نماید بسوی حق سزاوارتر است که پیروی کرده شود یا کسی که هدایت نمی‌یابد مگر آنکه هدایت کرده شود پس چیست شما را چگونه حکم می‌کنید (۳۵)
هوش مصنوعی: زندگی دنیوی مانند آبی است که از آسمان نازل شده و با گیاهان زمین ترکیب شده است. آبی که مردم و چهارپایان از آن استفاده می‌کنند. وقتی زمین مزیّن و آراسته شد، فکر کردند که قدرت در دست ایشان است. اما ناگهان فرمان الهی می‌آید و آن را به حال نخستین خود برمی‌گرداند، گویی که هیچ‌گاه وجود نداشته است. این نشانه‌ها را برای گروهی که در فکرند توضیح می‌دهیم. خدا دعوت می‌کند به سرای سلامت و راه را به کسی نشان می‌دهد که می‌خواهد به راه راست برود. برای نیکوکاران پاداش نیکی و افزون بر آن در نظر گرفته شده است و در برابر آن‌ها، چهره هیچ‌کس پوشانده نمی‌شود. ببرکت آن‌ها، اهل بهشت‌اند و در آن جاودان خواهند ماند. کسانی که بدی کردند، تنها جزای بدی‌شان مانند همان است و بر آن‌ها هیچ خواری نخواهد بود. روزی که همه را محشور می‌کنیم، به شرک آورندگان می‌گوییم در مکان‌های خود بمانید و بین آن‌ها جدایی خواهیم انداخت. آن‌ها خواهند گفت که ما شما را نمی‌پرستیدیم. پس خدا گواهی خواهد بود میان ما و شما که ما از پرستیدن شما بی‌خبر بودیم. همان‌جا هر انسانی آنچه را از پیش فرستاده به یاد خواهد آورد و به سوی خدا بازگردانده خواهد شد. خدا مالک همه چیز است و کسی نمی‌تواند او را از اختیار خود خارج کند. از خدا بپرسید که کیست که روزی شما را از آسمان و زمین می‌دهد یا مالک گوش و چشم‌هاست؟ که زنده را از مرده بیرون می‌آورد و مرده را از زنده. وقتی از آن‌ها سوال می‌شود، می‌گویند خداست. پس بپرسید آیا نمی‌پرهیزند؟ خدا پروردگار حق شماست، پس بعد از حق چه چیزی جز گمراهی می‌تواند باشد؟ چه جایی شما را برمی‌گرداند؟ به همین ترتیب، کلمه پروردگار بر کسانی که فسق ورزیدند ثابت شده که ایمان نخواهند آورد. از شریکانتان بپرسید کیست که آفرینش را خلق می‌کند و سپس می‌آورد؟ خداوند آفرینش را خلق می‌کند و سپس برمی‌گرداند. آیا از شریکانتان کسی هست که به سوی حق هدایت کند؟ خداست که راه حق را نشان می‌دهد. آیا کسی که راه را نشان می‌دهد به حق سزاوارتر است که از او پیروی شود یا کسانی که جز به هدایت نمی‌توانند هدایت شوند؟ پس چگونه قضاوت می‌کنید؟
غیر از این نبود که عیش این جهان
در مثل آبی است کآید ز آسمان
هوش مصنوعی: زندگی در این دنیا هیچ تفاوتی با آبی نیست که از آسمان می‌بارد؛ یعنی زودگذر و ناپایدار است.
پس به آن آمیخته گشت و عجین
خود نبات الارض که رست از زمین
هوش مصنوعی: سپس او با زمین ترکیب شد و به ریشه‌های گیاهانی که از خاک روییده‌اند، پیوست.
یا که بعضی زآن نبات از بوالعجب
مختلط گردد به بعضی زآن سبب
هوش مصنوعی: برخی از گیاهان به خاطر ویژگی‌های شگفت‌انگیزشان با برخی دیگر ترکیب می‌شوند و این به خاطر یک سری دلایل خاص است.
زآنچه مردم می خورند آن ز اختیار
از حبوب و از بقول و از ثمار
هوش مصنوعی: مردم از چیزهایی می‌خورند که انتخاب خودشان است، از حبوبات، سبزیجات و میوه‌ها.
چارپایان هم خورند از آن گیاه
خشک و تر یعنی علوفه سبز و کاه
هوش مصنوعی: حیوانات هم از گیاهان خشک و تازه می‌خورند، یعنی علف تازه و کاه.
تا به وقتی که زمین پیرایه اش
باز بگرفت آنچه داد از مایه اش
هوش مصنوعی: تا زمانی که زمین دوباره زینت‌هایش را به دست آورد، تمام چیزهایی را که از منابعش بخشیده است، خواهد گرفت.
از نمود و فرّهی کاندر نفوس
بُد مزیّن در نکویی چون عروس
هوش مصنوعی: زیبایی و شکوهی که در نفوس وجود دارد، مانند زینت‌افزوده‌ای است که زیبایی را در شخصیت‌ها به وجود می‌آورد، همان‌طور که عروس با زینت‌هایش در زیبایی جلوه‌گری می‌کند.
اهل ارض آن را ز خود پنداشتند
که بر آن قدرت مگر می داشتند
هوش مصنوعی: مردم زمین تصور کردند که بر این موضوع تسلط دارند و می‌توانند بر آن تسلط یابند.
ناگه آمد امر ما شب یا که روز
بهر ویرانی به ارض دل فروز
هوش مصنوعی: ناگهان فرمان ما در شب یا روز فرامی‌رسد تا قلب زمین را ویران کند.
پس نمودیم آن زمین را در نظر
همچو ارض بدرویده سر به سر
هوش مصنوعی: ما آن زمین را در نظر مجسم کردیم که مانند زمینی است که به زیبایی تمامی بخش‌هایش سرسبز و پر از زندگی است.
باطل و برکنده و خشک و سیاه
نی در او فرّی نه آثار گ یاه
هوش مصنوعی: این بیت نشان می‌دهد که نی خالی و بی‌جان است و هیچ نشانی از سبز بودن و زندگی در آن وجود ندارد. به عبارتی، این نی از هرگونه زیبایی و شگفتی خالی است و نمی‌تواند چیزی را به تصویر بکشد.
چیست لَّم تَغْن که موجود او ز طمس
گوییا هرگز نبوده است او به أمس
هوش مصنوعی: چرا نمی‌گویی که وجود او مانند یک سایه است و گویا هرگز در گذشته وجود نداشته است؟
همچنین روشن کنیم آیات خویش
بهر قومی که کنند اندیشه بیش
هوش مصنوعی: به طور واضح‌تر، ما آیات خود را برای افرادی که در فکر و اندیشه بیشتر هستند، توضیح می‌دهیم و روشن می‌سازیم.
چند قول است اندر این وجه شبه
گویمت تا در خرد داری نگه
هوش مصنوعی: در مورد این موضوع مطالب زیادی را برایت می‌گویم تا بتوانی به خوبی فکر کنی و به نتیجه برسونی.
اول آنکه عیش دنیا چون مطر
قطع گردد بعد یک دم در نظر
هوش مصنوعی: اولین مسأله این است که زندگی دنیا مانند باران می‌بارد و سپس ناگهان قطع می‌شود، و بعد از آن فقط یک لحظه در نظر باقی می‌ماند.
یا که آن دارد شباهت بر گیاه
بعد روییدن شود خشک و تباه
هوش مصنوعی: یا اینکه آن چیزی که به گیاه شباهت دارد، بعد از رشد کردن، خشک و خراب می‌شود.
یا که این اوصاف یکجا با وی است
لذت آن را زوال اندر پی است
هوش مصنوعی: این ویژگی‌ها ممکن است همزمان با او وجود داشته باشد، اما احساس لذت ناشی از آن‌ها به زودی از بین می‌رود.
بندگان را خوانده خلاّق الانام
نی به دنیا بلکه بر دار الاسلام
هوش مصنوعی: خداوند بندگان را برای زندگی در این دنیا نیافریده بلکه هدف او این است که آن‌ها را به راه درست اسلام هدایت کند.
زآنکه دنیا جای رنج و محنت است
دار سالم روضۀ بیآفت است
هوش مصنوعی: دنیا مکان درد و سختی است، اما باغی که در آن سالم و بی‌دغدغه بمانی، پا بر جا و امن خواهد بود.
جانب دار السلام او رهنماست
هر که را خواهد برد بر راه راست
هوش مصنوعی: کسی که به سمت سرای امن و آرامش می‌رود، راهنمایی دارد که او را به مسیر درست هدایت می‌کند.
آن کسان را که نکویی کرده اند
هست هم پاداش نیکو و ارجمند
هوش مصنوعی: افرادی که کارهای نیکو انجام داده‌اند، حتماً پاداشی شایسته و ارزشمند خواهند گرفت.
حق نکویی را نکو پاداش داد
بل جزاء هست از عمل صد ره زیاد
هوش مصنوعی: این بیت به این معناست که خداوند به کسانی که کار خوبی انجام می‌دهند، به خوبی پاداش می‌دهد و این پاداش بیشتر از آن چیزی است که انسان انتظار دارد. در واقع، هر عمل نیکویی، پاداش خود را دارد و این پاداش می‌تواند به فرم‌های زیادی دیده شود.
یا که حُسنَی مغفرت بی گفتگوست
وآن زیادت آنکه حق خوشنود از اوست
هوش مصنوعی: زیبایی و جذابیت بخشایش بدون هیچ تردیدی وجود دارد و این زیبایی افزون‌تر از آن است که خداوند از آن راضی است.
یا زیاده حب او باشد به دل
کآن فزون است از فضای آب و گل
هوش مصنوعی: شاید عشق او در دل بیشتر از هر چیز دیگری باشد، که این احساس از افراز آسمان و زمین هم بزرگ‌تر است.
اهل آن دار الاسلام از استنار
روی ایشان را نپوشاند غبار
هوش مصنوعی: در آن سرزمین اسلامی، نور و روشنی چهره مردم آن به هیچ چیزی آلوده نمی‌شود و غبار نمی‌تواند بر آن پوشیده شود.
هم نه آثاری ز ذلّت بر جبین
این گروهند اهل جنّت خالدین
هوش مصنوعی: این گروه از افراد به قدری با عظمت و باکرامت هستند که نشانی از ذلت و خفت بر پیشانی آنها دیده نمی‌شود و آنها اهل بهشت هستند که برای همیشه در آن خواهند ماند.
گفته اند از خوف حق رویی که او
اشک چشمی ریزد اندر وی فرو
هوش مصنوعی: گفته شده است که از ترس خداوند، چهره‌ای که در آن اشکی بریزد، در دل او فرو رفته است.
نیست او را تیرگی و ذلتی
دارد از حق روشنی و نض رتی
هوش مصنوعی: او هیچگونه تیرگی و ذلتی ندارد، بلکه از حقیقت، روشنی و زیبایی برخوردار است.
وآنکه کردند اکتساب سیّئات
مثل آن باشد جزا شان در ثبات
هوش مصنوعی: کسانی که کارهای بد انجام دادند، مجازاتشان مشابه آن عمل خواهد بود و عواقبشان دائمی است.
پوشد ایشان را و بنشیند به روی
گَرد ذلّ و افتضاح از چار سوی
هوش مصنوعی: آنها را در بر می‌گیرد و بر روی خاک ذلت و رسوایی قرار می‌گیرد، از همه طرف.
نیست ایشان را نگهداری یقین
از عذاب حق تعالی یوم دین
هوش مصنوعی: این افراد هیچ گونه اطمینانی از حفظ شدن از عذاب الهی در روز حساب ندارند.
گوییا پوشیده گشته ز اضطرار
رویشان در پاره های لیلِ تار
هوش مصنوعی: به نظر می‌رسد که چهره‌هایشان از شدت اضطراب در شب‌های تاریک و پرراز و رمز پنهان شده است.
این گروهند اهل آتش جاودان
کرده کسب سیّئات اندر جهان
هوش مصنوعی: این افراد، کسانی هستند که در آتش ابدی گرفتار خواهند شد و در این دنیا اعمال ناپسند انجام می‌دهند.
یاد کن روزی که محشور این رمه
می شوند از نیک و بد در وی همه
هوش مصنوعی: به یاد بیاور روزی را که این گروه از مردم در روز قیامت جمع می‌شوند و هر یک از نیک و بد اعمالشان در آنجا مشخص می‌شود.
جمله یا ترسید از روزی چنین
یا بدانید اینکه میآید یقین
هوش مصنوعی: همه یا از روزی مثل این می‌ترسند یا بدانید که چنین روزی به یقین خواهد آمد.
پس بگوییم آن زمان با مشرکان
با شریکان ایستید اندر مکان
هوش مصنوعی: بنابراین می‌توانیم بگوییم که در آن زمان با کسانی که شرک می‌ورزند و شریک دارند، در یک مکان حضور خواهیم داشت.
پس جدایی افکنیم اندر نشان
بین اهل کفر و معبودانشان
هوش مصنوعی: پس ما باید فاصله‌ای ایجاد کنیم تا میان کسانی که به کفر معتقدند و معبودانشان تمایز و جدایی وجود داشته باشد.
بت پرستان را بگوییم از چه روی
می پرستیدید اینان را به کوی
هوش مصنوعی: به پرستندگان بت بگوییم چرا این بت‌ها را می‌پرستیدید و این افراد را در خیابان‌ها و مکان‌های عمومی بزرگ می‌داشتید؟
می بگویند این بتان ما را به خویش
داعیان بودند در طاعت ز پیش
هوش مصنوعی: می‌گویند این مجسمه‌ها به ما دعوت‌کننده بودند تا از قبل به بندگی و اطاعت از آن‌ها بپردازیم.
حق درآرد آن بتان را در سخن
می بگویند آن شریکان در زمن
هوش مصنوعی: در اینجا گفته شده است که حقیقت در کلام آن بت‌ها (عشق‌ها یا معشوق‌ها) با آرامش و روشنی مطرح می‌شود و در زمان معین، آن همراهان و شریک‌ها در این گفتگوها شرکت می‌کنند.
که پرستنده ز ما هرگز شما
خود نمی بودید الاّ از هوی
هوش مصنوعی: شما هرگز نمی‌توانستید به خاطر علاقه‌ای که به ما دارید، بخواهبید جز به خاطر هوس و تمایلات شخصی‌تان.
بودتان داعی هوی از ماسَبَق
تا که شرک آرید در طاعت به حق
هوش مصنوعی: اگر در عبادت خداوند به خاطر خواسته‌های نفسانی و هواهای نفسانی خود گرفتار شوید، در واقع به نوعی شرک ورزیده‌اید. این بدان معناست که انگیزه‌های غیر الهی می‌تواند موجب انحراف از مسیر درست عبادت شود.
در شهادت بین ما کافی خداست
کو خبیر از اصل و فرع ماسواست
هوش مصنوعی: در موضوع شهادت، تنها خداوند کافی است که از جزییات و کلیات غیر از خودش آگاه است.
داند او که بیخبر بودیم ما
از وجود و از عبادات شما
هوش مصنوعی: او می‌داند که ما از وجود و عبادت‌های شما بی‌خبر بودیم.
آزماید هر کسی در آن محل
آنچه بفرستاده پیش از هر عمل
هوش مصنوعی: هر فرد در آنجا تجربه و کارهایی که قبلاً انجام داده را به آزمون می‌گذارد، قبل از اینکه کاری انجام دهد.
نفسها گردند رد هم سوی حق
چون به حق مولاست او بر ماخَلَق
هوش مصنوعی: نفس‌ها به سوی حقیقت حرکت می‌کنند، مانند اینکه مولا (خداوند) نسبت به ما وجود دارد.
گم شود از کافران آن بد سری
که از آن بودند بر حق مفتری
هوش مصنوعی: افراد کافر که دروغی به حقیقت نسبت می‌دهند، به تدریج ناپدید می‌شوند و به فراموشی سپرده می‌شوند.
گو شما را کیست تا روزی دهد
از سماء و ارض باشد گر خرد
هوش مصنوعی: کسی هست که به شما روزی بدهد، اگر عقل و درک داشته باشید، از آسمان و زمین می‌تواند باشد.
ز آسمان باران بباراند به گاه
وز زمین روید به هر قسمی گیاه
هوش مصنوعی: در آسمان باران می‌بارد و در زمین انواع گیاهان می‌رویند.
کیست یا ذوالقدرتی کاندر اثر
آفریند در شما سمع و بصر
هوش مصنوعی: چه کسی یا چه قدرتی است که باعث می‌شود در وجود شما حس شنوایی و بینایی ایجاد کند؟
هم کند ز آفات یکجا حفظ آن
زآنکه بس باشند اقرب بر زیان
هوش مصنوعی: حفظ یکجا از آسیب‌ها ممکن است، زیرا ممکن است نزدیک‌ترین چیزها به ما، بیشتر به ما آسیب بزنند.
کیست آن کآرد برون هر لحظه وی
حی ز میّت، میّت از حی، پی به پی
هوش مصنوعی: چه کسی است که هر لحظه به بیرون می‌آید و به زندگی از مردگی، از زندگی پیامی می‌آورد؟
نطفه یا دانه است آن در التفات
باشد آن ظاهر ز حیوان و نبات
هوش مصنوعی: نطفه یا دانه‌ای است که در آن توجه و اهتمام وجود دارد؛ آن چیزی که از حیوان و گیاه درک می‌شود.
کیست وآن کس کو کند تدبیر کار
اهل عالم را نهان و آشکار
هوش مصنوعی: کیست که تدبیر و مدیریت کارهای مردم را به خوبی در دست بگیرد، چه کارهایی که در خفا انجام می‌شود و چه آن‌هایی که آشکار است؟
زود باشد پس که گویند آن خداست
کآفریننده تمام ماسواست
هوش مصنوعی: به زودی خواهد رسید زمانی که بگویند او همان خداست که خلق کننده همه موجودات است.
این بود در نزد دانا احتجاج
کز قبولش نیست آدم را علاج
هوش مصنوعی: این ایده در میان اهل علم مطرح شده که نمی‌توان به آدمی که نمی‌خواهد تغییر کند، کمک کرد و هیچ درمانی برای او وجود ندارد.
پس بگو آیا نترسید از خدا
که شریک آرید با او ز افترا
هوش مصنوعی: پس بگو آیا از خدا نمی‌ترسید که چیزی را همردیف او قرار دهید و به او نسبت‌های نادرست بدهید؟
پس کسی کو راست ثابت این صفات
باشد او پروردگار ممکنات
هوش مصنوعی: پس کسی که به درستی این ویژگی‌ها را داشته باشد، همان پروردگار موجودات است.
هم شما را اوست معبود به حق
پرورنده جسم و جان ماخَلَق
هوش مصنوعی: شما همان معبود و پرورنده‌ای هستید که به درستی جسم و جان ما را آفریدید.
پس چه باشد بعد حق غیر از ضلال
پس به آن گردنده گردید از نکال
هوش مصنوعی: پس چه چیزی بعد از حق وجود دارد جز گمراهی؟ بنابراین کسی که از حق دور شود، به آن گمراهی خواهد رفت.
همچنان کو را ربوبیّت سزاست
نه جز او را که زوالش در قفاست
هوش مصنوعی: کسی که شایسته پروردگاری است، فقط اوست و غیر از او هیچ‌کس و هیچ چیزی که پایدار نماند، لایق این مقام نیست.
هم سزاوار است و واجب حکم او
بر هر آن کز حکم گردانیده رو
هوش مصنوعی: هر کسی که از دستورات و احکام الهی سرپیچی کند، سزاوار و واجب است که بر او حکم و قضاوت شود.
فاسقند و رفته اند از حد برون
وصف ایشان أنَّهُم لَایُؤْمِنُون
هوش مصنوعی: افرادی که به بدی و فساد گرایش دارند، از مرزهای درست و نیکویی خارج شده‌اند و ویژگی آن‌ها این است که ایمان ندارند.
گو که آیا از شریکان شما
هست کز خلقی نماید ابتدا
هوش مصنوعی: آیا از همکاران شما کسی وجود دارد که از میان مردم شروع به کار کند؟
آفریند خلق را یعنی ز نو
بعد موتش زنده سازد بی غلو
هوش مصنوعی: خلاقیت خداوند به گونه‌ای است که انسان پس از مرگش را دوباره زنده می‌کند، بدون هیچ ادعای مبالغه آمیزی.
پس هر آن کو راست این شأن و صفات
زیبد او را گر پرستندش به ذات
هوش مصنوعی: پس هر کسی که شایسته چنین صفاتی باشد، اگر او را به خاطر خود او پرستش کنند، سزاوار است.
هم کند آغاز خلقت بی سخن
هم نماید زنده بعد از موت تن
هوش مصنوعی: او بدون هیچ حرف و کلامی آفرینش را آغاز می‌کند و پس از مرگ نیز بدن را زنده می‌کند.
از کجا پس عقلتان هیچ ار بجاست
بازگردانده شوید از راه راست
هوش مصنوعی: عقل شما چطور می‌تواند جایگاه خود را فراموش کند و از مسیر درست منحرف شود؟
از شریکان شما گو هست کس
هیچ آیا رهنما در هر نفس
هوش مصنوعی: آیا در اطراف شما کسی هست که بتواند در هر لحظه به شما راهنمایی کند؟
تا کسی را سوی حق باشد دلیل
نصب حجت ها کند از هر قبیل
هوش مصنوعی: هرگاه کسی به سمت حق و حقیقت راهی پیدا کند، باید از دلایل مختلفی برای اثبات حجت‌ها و نشانه‌ها استفاده کند.
گو خدا للحق به خلقان رهنماست
در کس ار فهم دلایل بر سزاست
هوش مصنوعی: خداوند راهنمایی برای مردم است و هر کس باید تلاش کند تا دلایل را بفهمد و به حقیقت نزدیک شود.
رهنما آیا پس آن کو بر حق است
با دلایل در اطاعت الیق است
هوش مصنوعی: ای راهنما، آیا آن کسی که به حق است و با دلایل واضح نشان می‌دهد که باید اطاعت شود، شایسته‌تر نیست که مورد پیروی قرار گیرد؟
یا کسی کو خود نداند راه و چاه
جز که غیرش رهنما گردد به راه
هوش مصنوعی: کسی که خود نمی‌داند در زندگی‌اش کدام مسیر درست است و کدام نادرست، تنها زمانی می‌تواند به درستی راهنمایی شود که شخصی دیگر او را هدایت کند.
پس شما را چیست همچون می کنید
در سویّه حکم نزد عقل و دید
هوش مصنوعی: شما چه می‌کنید که همچون می‌نوشید به دست عقل و بینش؟
بین آن کس که به او یکسر شما
خاصه محتاجید یا او بر شما
هوش مصنوعی: میان کسی که تماماً به او نیاز دارید و کسی که به شما نیاز دارد، فرق وجود دارد.