گنجور

۳- آیات ۴ تا ۱۴

إِلَیْهِ مَرْجِعُکُمْ جَمِیعاً وَعْدَ اَللّهِ حَقًّا إِنَّهُ یَبْدَؤُا اَلْخَلْقَ ثُمَّ یُعِیدُهُ لِیَجْزِیَ اَلَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا اَلصّالِحاتِ بِالْقِسْطِ وَ اَلَّذِینَ کَفَرُوا لَهُمْ شَرابٌ مِنْ حَمِیمٍ وَ عَذابٌ أَلِیمٌ بِما کانُوا یَکْفُرُونَ (۴) هُوَ اَلَّذِی جَعَلَ اَلشَّمْسَ ضِیاءً وَ اَلْقَمَرَ نُوراً وَ قَدَّرَهُ مَنازِلَ لِتَعْلَمُوا عَدَدَ اَلسِّنِینَ وَ اَلْحِسابَ ما خَلَقَ اَللّهُ ذلِکَ إِلاّ بِالْحَقِّ یُفَصِّلُ اَلْآیاتِ لِقَوْمٍ یَعْلَمُونَ (۵) إِنَّ فِی اِخْتِلافِ اَللَّیْلِ وَ اَلنَّهارِ وَ ما خَلَقَ اَللّهُ فِی اَلسَّماواتِ وَ اَلْأَرْضِ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یَتَّقُونَ (۶) إِنَّ اَلَّذِینَ لا یَرْجُونَ لِقاءَنا وَ رَضُوا بِالْحَیاةِ اَلدُّنْیا وَ اِطْمَأَنُّوا بِها وَ اَلَّذِینَ هُمْ عَنْ آیاتِنا غافِلُونَ (۷) أُولئِکَ مَأْواهُمُ اَلنّارُ بِما کانُوا یَکْسِبُونَ (۸) إِنَّ اَلَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا اَلصّالِحاتِ یَهْدِیهِمْ رَبُّهُمْ بِإِیمانِهِمْ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهِمُ اَلْأَنْهارُ فِی جَنّاتِ اَلنَّعِیمِ (۹) دَعْواهُمْ فِیها سُبْحانَکَ اَللّهُمَّ وَ تَحِیَّتُهُمْ فِیها سَلامٌ وَ آخِرُ دَعْواهُمْ أَنِ اَلْحَمْدُ لِلّهِ رَبِّ اَلْعالَمِینَ (۱۰) وَ لَوْ یُعَجِّلُ اَللّهُ لِلنّاسِ اَلشَّرَّ اِسْتِعْجالَهُمْ بِالْخَیْرِ لَقُضِیَ إِلَیْهِمْ أَجَلُهُمْ فَنَذَرُ اَلَّذِینَ لا یَرْجُونَ لِقاءَنا فِی طُغْیانِهِمْ یَعْمَهُونَ (۱۱) وَ إِذا مَسَّ اَلْإِنْسانَ اَلضُّرُّ دَعانا لِجَنْبِهِ أَوْ قاعِداً أَوْ قائِماً فَلَمّا کَشَفْنا عَنْهُ ضُرَّهُ مَرَّ کَأَنْ لَمْ یَدْعُنا إِلی ضُرٍّ مَسَّهُ کَذلِکَ زُیِّنَ لِلْمُسْرِفِینَ ما کانُوا یَعْمَلُونَ (۱۲)وَ لَقَدْ أَهْلَکْنَا اَلْقُرُونَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَمّا ظَلَمُوا وَ جاءَتْهُمْ رُسُلُهُمْ بِالْبَیِّناتِ وَ ما کانُوا لِیُؤْمِنُوا کَذلِکَ نَجْزِی اَلْقَوْمَ اَلْمُجْرِمِینَ (۱۳) ثُمَّ جَعَلْناکُمْ خَلائِفَ فِی اَلْأَرْضِ مِنْ بَعْدِهِمْ لِنَنْظُرَ کَیْفَ تَعْمَلُونَ (۱۴)

بسوی اوست بازگشت شما همه وعده دادنی از خدا حق بدرستی که او نخست آفرید خلق را پس باز می‌گرداند او را تا جزا دهد آنان را که گرویدند و کردند کارهای شایسته بعدالت و آنان که کافر شدند مر ایشان‌راست شربتی از آب جوشان و عذابی دردناک بسبب بودنشان که کافر می‌شدند (۴) اوست که گردانید آفتاب را روشنایی و ماه را روشنی و مقرر داشتش منزلها تا بدانید شما سالها و حساب را نه آفرید خدا آن را مگر بحق تفضیل می‌دهد آیتها را برای جمعی که بدانند (۵) بدرستی که در اختلاف شب و روز و آنچه آفرید خدا در آسمانها و زمین و هر آینه آیتهاست از برای جمعی که می‌پرهیزند (۶) بدرستی که آنان که امید نمی‌دارند ملاقات ما را و راضی شدند بزندگانی دنیا و آرامیدند بآن و آنان که ایشان از آیتهای ما بیخبرانند (۷) آنها جایگاهشان آتش است بسبب آنچه بودند که کسب می‌کردند (۸) بدرستی که آنان که گرویدند و کردند کارهای شایسته راه نماید ایشان را پروردگارشان بسبب ایمانشان می‌رود از زیرشان نهرها در بهشت‌های با نعمت (۹) خواندنشان در آن سبحانک اللهم است و درودشان در آن سلام است و آخر خواندنشان اینکه الحمد للّه ربّ العالمین (۱۰) و اگر تعجیل می‌کرد خدا از برای مردمان شر را تعجیل ایشان بخیر هر آینه رانده شده بود بسوی ایشان اجلشان پس وا می‌گذاریم آنان را که امید ندارند ملاقات ما را در زیاده‌رویشان که حیران می‌بوده باشند (۱۱) و چون مس کند ایشان را ضرری می‌خوانند ما را خوابیده بپهلویش یا نشسته یا ایستاده پس چون دفع کردیم از او ضررش را می‌گذرد گویا که نخوانده است برای ضرری که مس کرده بود او را همچنین آراسته شد از برای مسرفان آنچه بودند که می‌کردند (۱۲) و بحقیقت هلاک کردیم اهل زمانها را از بیش شما چون ستم کردند و آمد ایشان را رسولانشان با معجزات و نبودند که ایمان آورند همچنین جزا دهیم گروه گناهکاران را (۱۳) پس گردانیمتان جانشینان در زمین از بعد ایشان تا به بینیم چگونه عمل می‌کنید (۱۴)

بازگشتِ جمله بر وی از شماست
وعده حق بر شما حق است و راست
خلق را اول نمود ایجاد و باز
زنده سازد بعد مردن کارساز
مؤمنان را تا جزاء اندر محل
بدهد از کردار نیکو در عمل
از عدالت کو کند بر مَایَجِب
عدل یا بر عبد باشد منتسب
یعنی از عدلی که ایشان بی قصور
کرده باشند اندر ایمان و امور
وآن کسان که بر خدا کافر شدند
مِی بنوشند از حمیم پُر گزند
هستشان از حق عذابی دردناک
بر جزای کفر ارباب هلاک
اوست معبودی که کرد از ایمنی
شمس را دارای ضوء و روشنی
ماه را نورانی اندر دید کرد
کسب نور آن ماه از خورشید کرد
بهر هر یک کرد تقدیر آن مدیر
مر منازل در فلک بهر مسیر
اکثری گویند می باشد ضمیر
بر قمر راجع نه بر شمس منیر
کرده تقدیر اعنی او اندر ظهور
این منازل بهر مه گاه عبور
قدر شبهای شهور اندر سیاق
جز دو شب که ماه باشد در مُحاق
تا بدانید از شمار سالها
هم حساب وقت ها در حال ها
مشتمل بر ماه ها چون بود سال
ذکر مه را حق نکرد اندر مقال
نافرید این جمله را از قدرتش
جز به حق یعنی به وفق حکمتش
می نبود ایجادش از بیهوده بس
یا به بازی یا به باطل یا هوس
می کنیم آیات خود را ما بیان
بهر قومی که بدانند از عیان
باشد اندر اختلاف روز و شب
یکدگر را تا درآیند از عقب
بر کم و بیش اختلافش مبتنی است
یا خلاف از تیرگی و روشنی است
آنچه کرد ایجاد رب العالمین
از خلایق در سماوات و زمین
هست برهان بر نفاذ قدرتش
بر کمال علم و صنع و حکمتش
مر گروهی را که ترسند از مآل
وز خواتیم امور و سوء حال
آن کسان که نیستشان از ضعف دید
بر ثواب و بر عِقاب ما امید
بر حیات دنیوی خوشدل شدند
مطمئن بر سیل مستعجل شدند
آن چنان کردند اندر وی قرار
که تو گویی نیستشان زآنجا گذار
وآنکه از آیات ما بر بیثبات
غافلند و نیستشان هیچ التفات
آن کسان مأوایشان در آتش است
اکتسابی را که آن بس ناخوش است
وآن کسان کایمان به حق آورده اند
کارهای نیک افزون کرده اند
حق نماید راهشان در آخرت
خود ز ایمان بر بهشت و مغفرت
مؤمنانی که ز اعمال نکو
زیر مسکنهایشان جاری است جو
اندر آن جنّات پر نعمت مدام
این چنین خوانند حق را در مقام
کای خدا یاد تو بر پاکی کنیم
حمد ذاتت را به چالاکی کنیم
ذکر ایشان بر بقای لذت است
نی به عنوان عمل یا طاعت است
هم تحیّت هایشان باشد سلام
یکدگر را اندر آن اعلی مقام
هستشان آخر دعاء حمد خدا
کو بود پروردگار ماسوی
این چنین گویند ز اخلاص و یقین
حمد الله کوست رب العالمین
عارفان را لذتی و نعمتی
نیست بِه از حمد حق در نوبتی
دم به دم در جنّت پر نعمتند
در سپاس و حمد ذات حضرتند
گر کند تعجیل حق بر مردمان
بر اجابت در دعای بد چنان
که کنند اشتاب در خیر از دعاء
رانده گردد سویشان در دم قضاء
زود یعنی میرسد آجالشان
بد شود پیش از زمان احوالشان
وقت دلتنگی کنی نفرین به خود
یا به اولاد و عیال از فعل بد
حق تعالی این دعا را بر شتاب
نیست حکمت گر نماید مستجاب
گوید از راه کرم با کاتبین
این سخن بر بنده ننویسید هین
زآنکه کرد از انقباض او این دعا
بر کلام بد نگیریم این گدا
پس گذاریم آن کسان را خوار و زار
کز لقای ما نی اند امیدوار
می گذاریم اندر استدراجشان
دور و گمراه از ره و منهاجشان
یَعمَهُون یعنی که در سرگشتگی
مانده اند ایشان ز دین بگذشتگی
چونکه انسان را کند مَس، رنج و ضر
خواند اندر جنب خود ما را دگر
گردد از پهلو به پهلو در فراش
یاد ما آن گه کند از اغتشاش
یا نشسته یا ستاده در مضار
آن زمان خواند خدا را ز اضطرار
قصد این است از قعود و از قیام
کآن زمانم خواند از هر وصف و نام
پس چو برداریم از او آن رنج و دود
بازگردد بر همان غفلت که بود
گوییا ما را نخوانده هرگز او
اندر آن رنجی که در وی بُد فرو
مثل این آراسته بر مسرفان
می کنند آنچه از ملاهی بالعیان
دیوشان یعنی به چشم آراسته
آنچه او ز اعمال بد میخواسته
ما تبه کردیم ز اهل قرنها
آنچه کردند اِ ستم از پیش از شما
حال کونی کآمد ایشان را رسل
با نشان و حجت از حق در سبل
می نبودند آنکه ایمان آورند
رو به حق ز انکار و کفران آورند
مشرکان را هم دهیم اینسان جزا
که جزاء دادیم اندر مامضی
پس شما را ما بگرداندیم هین
جانشین از بعد ایشان در زمین
بر شما کردیم یکجا واگذار
مسکن و مأوایشان در روزگار
تا ببینیم از شما در خیر و شرّ
بر چگونه است آن عملها سر به سر
۲- جذبه: عشق چون آمد رود تدبیرها۴- آیات ۱۵ تا ۱۸: وَ إِذا تُتْلی عَلَیْهِمْ آیاتُنا بَیِّناتٍ قالَ اَلَّذِینَ لا یَرْجُونَ لِقاءَنَا اِئْتِ بِقُرْآنٍ غَیْرِ هذا أَوْ بَدِّلْهُ قُلْ ما یَکُونُ لِی أَنْ أُبَدِّلَهُ مِنْ تِلْقاءِ نَفْسِی إِنْ أَتَّبِعُ إِلاّ ما یُوحی إِلَیَّ إِنِّی أَخافُ إِنْ‌ عَصَیْتُ رَبِّی عَذابَ یَوْمٍ عَظِیمٍ (۱۵) قُلْ لَوْ شاءَ اَللّهُ ما تَلَوْتُهُ عَلَیْکُمْ وَ لا أَدْراکُمْ بِهِ فَقَدْ لَبِثْتُ فِیکُمْ عُمُراً مِنْ قَبْلِهِ أَ فَلا تَعْقِلُونَ (۱۶) فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ اِفْتَری عَلَی اَللّهِ کَذِباً أَوْ کَذَّبَ بِآیاتِهِ إِنَّهُ لا یُفْلِحُ اَلْمُجْرِمُونَ (۱۷) وَ یَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اَللّهِ ما لا یَضُرُّهُمْ وَ لا یَنْفَعُهُمْ وَ یَقُولُونَ هؤُلاءِ شُفَعاؤُنا عِنْدَ اَللّهِ قُلْ أَ تُنَبِّئُونَ اَللّهَ بِما لا یَعْلَمُ فِی اَلسَّماواتِ وَ لا فِی اَلْأَرْضِ سُبْحانَهُ وَ تَعالی عَمّا یُشْرِکُونَ (۱۸)

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی)
قالب شعری: مثنوی

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

إِلَیْهِ مَرْجِعُکُمْ جَمِیعاً وَعْدَ اَللّهِ حَقًّا إِنَّهُ یَبْدَؤُا اَلْخَلْقَ ثُمَّ یُعِیدُهُ لِیَجْزِیَ اَلَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا اَلصّالِحاتِ بِالْقِسْطِ وَ اَلَّذِینَ کَفَرُوا لَهُمْ شَرابٌ مِنْ حَمِیمٍ وَ عَذابٌ أَلِیمٌ بِما کانُوا یَکْفُرُونَ (۴) هُوَ اَلَّذِی جَعَلَ اَلشَّمْسَ ضِیاءً وَ اَلْقَمَرَ نُوراً وَ قَدَّرَهُ مَنازِلَ لِتَعْلَمُوا عَدَدَ اَلسِّنِینَ وَ اَلْحِسابَ ما خَلَقَ اَللّهُ ذلِکَ إِلاّ بِالْحَقِّ یُفَصِّلُ اَلْآیاتِ لِقَوْمٍ یَعْلَمُونَ (۵) إِنَّ فِی اِخْتِلافِ اَللَّیْلِ وَ اَلنَّهارِ وَ ما خَلَقَ اَللّهُ فِی اَلسَّماواتِ وَ اَلْأَرْضِ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یَتَّقُونَ (۶) إِنَّ اَلَّذِینَ لا یَرْجُونَ لِقاءَنا وَ رَضُوا بِالْحَیاةِ اَلدُّنْیا وَ اِطْمَأَنُّوا بِها وَ اَلَّذِینَ هُمْ عَنْ آیاتِنا غافِلُونَ (۷) أُولئِکَ مَأْواهُمُ اَلنّارُ بِما کانُوا یَکْسِبُونَ (۸) إِنَّ اَلَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا اَلصّالِحاتِ یَهْدِیهِمْ رَبُّهُمْ بِإِیمانِهِمْ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهِمُ اَلْأَنْهارُ فِی جَنّاتِ اَلنَّعِیمِ (۹) دَعْواهُمْ فِیها سُبْحانَکَ اَللّهُمَّ وَ تَحِیَّتُهُمْ فِیها سَلامٌ وَ آخِرُ دَعْواهُمْ أَنِ اَلْحَمْدُ لِلّهِ رَبِّ اَلْعالَمِینَ (۱۰) وَ لَوْ یُعَجِّلُ اَللّهُ لِلنّاسِ اَلشَّرَّ اِسْتِعْجالَهُمْ بِالْخَیْرِ لَقُضِیَ إِلَیْهِمْ أَجَلُهُمْ فَنَذَرُ اَلَّذِینَ لا یَرْجُونَ لِقاءَنا فِی طُغْیانِهِمْ یَعْمَهُونَ (۱۱) وَ إِذا مَسَّ اَلْإِنْسانَ اَلضُّرُّ دَعانا لِجَنْبِهِ أَوْ قاعِداً أَوْ قائِماً فَلَمّا کَشَفْنا عَنْهُ ضُرَّهُ مَرَّ کَأَنْ لَمْ یَدْعُنا إِلی ضُرٍّ مَسَّهُ کَذلِکَ زُیِّنَ لِلْمُسْرِفِینَ ما کانُوا یَعْمَلُونَ (۱۲)وَ لَقَدْ أَهْلَکْنَا اَلْقُرُونَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَمّا ظَلَمُوا وَ جاءَتْهُمْ رُسُلُهُمْ بِالْبَیِّناتِ وَ ما کانُوا لِیُؤْمِنُوا کَذلِکَ نَجْزِی اَلْقَوْمَ اَلْمُجْرِمِینَ (۱۳) ثُمَّ جَعَلْناکُمْ خَلائِفَ فِی اَلْأَرْضِ مِنْ بَعْدِهِمْ لِنَنْظُرَ کَیْفَ تَعْمَلُونَ (۱۴)
هوش مصنوعی: همه شما به سوی او بازمی‌گردید، این وعده‌ی خداوندی است که حقیقت دارد. او نخستین بار آفرید و دوباره آن را احیا می‌کند تا به کسانی که ایمان آوردند و اعمال صالح انجام دادند به درستی جزا دهد و کسانی که کافر شدند برای آن‌ها نوشیدنی از آب داغ و عذاب دردناک در انتظار است به سبب آنچه که انجام دادند. او کسی است که خورشید را روشنایی و ماه را نوری قرار داد و منزلگاه‌هایی برای آن مقرر کرد تا شما شمار سال‌ها و حساب‌ها را بدانید. خداوند این را جز بر حق قرار نداده و آیات را برای قومی که می‌دانند توضیح می‌دهد. در حقیقت، در اختلاف شب و روز و آن چه خداوند در آسمان‌ها و زمین خلق کرده، نشانه‌هایی برای مردمی که تقوای الهی دارند وجود دارد. یقیناً کسانی که به لقای ما امیدی ندارند و به زندگی دنیوی راضی هستند و در آن اطمینان دارند، و کسانی که از آیات ما غافلند، مأواشان آتش است به سبب کارهایی که انجام داده‌اند. کسانی که ایمان آوردند و اعمال صالح انجام دادند، پروردگارشان به واسطه‌ی ایمانشان هدایتشان می‌کند و از زیر پایشان نهرها در باغ‌های بهشتی جاری خواهد بود. در آن جا درخواستشان این است که: «پاکی و بزرگ‌منشی تو ای خداوند» و سلام آن‌ها در آن جاست و پایان دعایشان این است که: «ستایش خاص خداوند پروردگار جهانیان است». اگر خداوند می‌خواست که به مردم شر را زودتر از خیر برساند، اجلشان به آنان داده می‌شد. بنابراین، ما کسانی را که به لقای ما امیدی ندارند در طغیانشان دچار سرگردانی می‌کنیم. و وقتی که انسان به مصیبتی دچار می‌شود، ما را در کنار خود یا نشسته یا ایستاده می‌خواند. اما وقتی که آن مصیبت را از او برطرف کردیم، مانند آن است که هرگز به خاطر آن مصیبت به ما دعا نکرده است. این گونه کارهای افراطی برای کسانی که آنها کارهایی انجام می‌دهند، زینت داده شده است. و ما قطعاً ملت‌های گذشته را به خاطر ظلمشان هلاک کردیم، وقتی که پیامبرانشان با دلایل روشن به سراغشان آمدند و به آنها ایمان نیاوردند. این گونه است که ما مجرمان را جزا می‌دهیم. سپس شما را پس از آنها جانشین در زمین قرار دادیم تا ما ببینیم شما چگونه عمل می‌کنید.
بسوی اوست بازگشت شما همه وعده دادنی از خدا حق بدرستی که او نخست آفرید خلق را پس باز می‌گرداند او را تا جزا دهد آنان را که گرویدند و کردند کارهای شایسته بعدالت و آنان که کافر شدند مر ایشان‌راست شربتی از آب جوشان و عذابی دردناک بسبب بودنشان که کافر می‌شدند (۴) اوست که گردانید آفتاب را روشنایی و ماه را روشنی و مقرر داشتش منزلها تا بدانید شما سالها و حساب را نه آفرید خدا آن را مگر بحق تفضیل می‌دهد آیتها را برای جمعی که بدانند (۵) بدرستی که در اختلاف شب و روز و آنچه آفرید خدا در آسمانها و زمین و هر آینه آیتهاست از برای جمعی که می‌پرهیزند (۶) بدرستی که آنان که امید نمی‌دارند ملاقات ما را و راضی شدند بزندگانی دنیا و آرامیدند بآن و آنان که ایشان از آیتهای ما بیخبرانند (۷) آنها جایگاهشان آتش است بسبب آنچه بودند که کسب می‌کردند (۸) بدرستی که آنان که گرویدند و کردند کارهای شایسته راه نماید ایشان را پروردگارشان بسبب ایمانشان می‌رود از زیرشان نهرها در بهشت‌های با نعمت (۹) خواندنشان در آن سبحانک اللهم است و درودشان در آن سلام است و آخر خواندنشان اینکه الحمد للّه ربّ العالمین (۱۰) و اگر تعجیل می‌کرد خدا از برای مردمان شر را تعجیل ایشان بخیر هر آینه رانده شده بود بسوی ایشان اجلشان پس وا می‌گذاریم آنان را که امید ندارند ملاقات ما را در زیاده‌رویشان که حیران می‌بوده باشند (۱۱) و چون مس کند ایشان را ضرری می‌خوانند ما را خوابیده بپهلویش یا نشسته یا ایستاده پس چون دفع کردیم از او ضررش را می‌گذرد گویا که نخوانده است برای ضرری که مس کرده بود او را همچنین آراسته شد از برای مسرفان آنچه بودند که می‌کردند (۱۲) و بحقیقت هلاک کردیم اهل زمانها را از بیش شما چون ستم کردند و آمد ایشان را رسولانشان با معجزات و نبودند که ایمان آورند همچنین جزا دهیم گروه گناهکاران را (۱۳) پس گردانیمتان جانشینان در زمین از بعد ایشان تا به بینیم چگونه عمل می‌کنید (۱۴)
هوش مصنوعی: همه شما به سوی او باز می‌گردید و این وعده‌ای از سوی خداست. او درست همان‌طور که اولین بار آفرید، دوباره شما را به زندگی برمی‌گرداند تا به کسانی که ایمان آورده و کارهای نیک انجام داده‌اند جزا دهد، و بر کافران مشروباتی از آب جوشان و عذابی دردناک آماده کرده است. او خورشید را به عنوان منبع روشنایی و ماه را به عنوان نورافکن قرار داده است تا شما مدت‌ها و حساب‌ها را بشناسید؛ خدا این‌ها را به حق خلق کرده و نشانه‌هایی برای آن‌هایی که می‌فهمند، به وجود آورده است. در تغییر شب و روز و آنچه خدا در آسمان‌ها و زمین آفریده، نشانه‌هایی برای پرهیزگاران وجود دارد. کسانی که به ملاقات ما امید ندارند و به زندگی دنیوی راضی شده و در آن آرامش یافته‌اند، از نشانه‌های ما بی‌خبر هستند. سرانجام، جایگاهشان آتش خواهد بود به خاطر اعمالی که انجام داده‌اند. کسانی که ایمان آوردند و عمل صالح کردند، پروردگارشان آن‌ها را به دلیل ایمانشان هدایت می‌کند؛ نهرهایی از زیرشان در بهشت‌های پربرکت جاری خواهد بود. ندای آن‌ها در آنجا، «سبحانک اللهم» خواهد بود و درودشان «سلام» است و آخرین خواندنشان این است که «الحمدللّه ربّ العالمین». اگر خدا می‌خواست برای مردم درد و رنج را زود تحقق بخشد، حتماً آن‌ها زودتر به عذاب گرفتار می‌شدند. اما ما به آن‌هایی که به ملاقات ما امید ندارند، اجازه می‌دهیم در سرکشی خود غوطه‌ور شوند. وقتی که بلایی به آن‌ها می‌رسد، ما را در حال خواب، نشسته یا ایستاده می‌خوانند، اما هنگامی که بلا را از آن‌ها برطرف می‌کنیم، گویی هرگز ما را نخوانده‌اند. این‌گونه است زندگی اسراف‌کنندگان. ما قوم‌های گذشته را به خاطر ظلم‌هایشان هلاک کردیم و وقتی پیامبرانی با معجزات به سویشان آمدند، ایمان نیاوردند. همین‌گونه ما گروه گناهکاران را جزا می‌دهیم. سپس شما را جانشینان در زمین قرار می‌دهیم تا ببینیم چگونه عمل می‌کنید.
بازگشتِ جمله بر وی از شماست
وعده حق بر شما حق است و راست
هوش مصنوعی: همه چیز به سوی او باز می‌گردد و وعده‌ای که خدا به شما داده، حقیقت و درستی است.
خلق را اول نمود ایجاد و باز
زنده سازد بعد مردن کارساز
هوش مصنوعی: آغاز آفرینش و خلق، زندگی را به وجود می‌آورد و سپس توانایی احیای دوباره را بعد از مرگ دارد.
مؤمنان را تا جزاء اندر محل
بدهد از کردار نیکو در عمل
هوش مصنوعی: مؤمنان را برای کارهای نیکویی که انجام داده‌اند، جزای خوب می‌دهد و در مکان مناسب قرار می‌دهد.
از عدالت کو کند بر مَایَجِب
عدل یا بر عبد باشد منتسب
هوش مصنوعی: هر کس که از عدالت دور شود، یا به شایستگی خود عمل نکند، در حقیقت به ضعف و ناتوانی خود اشاره کرده است و در نتیجه به بندگی و وابستگی نسبت به دیگری گرفتار می‌شود.
یعنی از عدلی که ایشان بی قصور
کرده باشند اندر ایمان و امور
هوش مصنوعی: این جمله به این معناست که ایشان به طور عادلانه و بدون هیچ‌گونه اشتباهی در زمینه ایمان و مسائل مربوط به آن عمل کرده‌اند.
وآن کسان که بر خدا کافر شدند
مِی بنوشند از حمیم پُر گزند
هوش مصنوعی: افرادی که به خدا کافر هستند، از آبی داغ و سوزان می‌نوشند که بسیار آزاردهنده و دردآور است.
هستشان از حق عذابی دردناک
بر جزای کفر ارباب هلاک
هوش مصنوعی: عذابی سخت و دردآور برای کسانی که به حق پشت کرده‌اند و از ظلم و کفر صاحبان قدرت مجازات می‌شوند، پیش‌بینی شده است.
اوست معبودی که کرد از ایمنی
شمس را دارای ضوء و روشنی
هوش مصنوعی: او معبودی است که شمس را از امنیت و ایمنی برخوردار کرده و به او نور و روشنی بخشیده است.
ماه را نورانی اندر دید کرد
کسب نور آن ماه از خورشید کرد
هوش مصنوعی: ماه در نظر ما روشن و نورانی به نظر می‌آید، اما در واقع، این نور را از خورشید می‌گیرد.
بهر هر یک کرد تقدیر آن مدیر
مر منازل در فلک بهر مسیر
هوش مصنوعی: هر یک از انسان‌ها طبق تقدیر و سرنوشتی که برایشان تعیین شده، در زندگی خود راهی را طی می‌کنند که آن را به سمت مقصد مشخصی هدایت می‌کند.
اکثری گویند می باشد ضمیر
بر قمر راجع نه بر شمس منیر
هوش مصنوعی: بسیاری بر این باورند که کلمه "می" در اینجا به ماه اشاره دارد و نه به خورشید تابان.
کرده تقدیر اعنی او اندر ظهور
این منازل بهر مه گاه عبور
هوش مصنوعی: تقدیر الهی به گونه‌ای است که او در ظهور این مراحل و عبور از آنها، در زمان معین عمل می‌کند.
قدر شبهای شهور اندر سیاق
جز دو شب که ماه باشد در مُحاق
هوش مصنوعی: ارزش شب‌های دیگر ماه‌ها را نمی‌توان با شب‌های دو ماه مشابه که ماه در آن زمان به کمترین حد خود می‌رسد، مقایسه کرد.
تا بدانید از شمار سالها
هم حساب وقت ها در حال ها
هوش مصنوعی: این بیت به این معناست که برای درک و سنجش زمان تنها به تعداد سال‌ها توجه نکنید، بلکه باید به این فکر کنید که هر لحظه و حال چقدر اهمیت دارد و چگونه می‌توان آن را اندازه‌گیری کرد.
مشتمل بر ماه ها چون بود سال
ذکر مه را حق نکرد اندر مقال
هوش مصنوعی: سال شامل ماه‌ها است، ولی در مورد ماه، خداوند هیچ‌گاه در صحبت‌ها ذکر نکرده است.
نافرید این جمله را از قدرتش
جز به حق یعنی به وفق حکمتش
هوش مصنوعی: هیچ کسی نمی‌تواند این راز را جز به حق بیان کند، یعنی تنها در راستای حکمت الهی.
می نبود ایجادش از بیهوده بس
یا به بازی یا به باطل یا هوس
هوش مصنوعی: وجود او از چیزهای بیهوده و بی‌فایده نیست، نه از سرگرمی و بازی و نه از آرزوهای بی‌اساس.
می کنیم آیات خود را ما بیان
بهر قومی که بدانند از عیان
هوش مصنوعی: ما آیات خود را برای مردمی که قادر به درک و شناخت آن‌ها هستند، به روشنی شرح می‌دهیم.
باشد اندر اختلاف روز و شب
یکدگر را تا درآیند از عقب
هوش مصنوعی: در روز و شب که با هم اختلاف دارند، به گونه‌ای رفتار کن که آن‌ها به هم نزدیک شوند و از پشت سر همدیگر بیایند.
بر کم و بیش اختلافش مبتنی است
یا خلاف از تیرگی و روشنی است
هوش مصنوعی: اختلاف در میزان نور و تاریکی به این بستگی دارد که آیا چیزی کم یا زیاد است.
آنچه کرد ایجاد رب العالمین
از خلایق در سماوات و زمین
هوش مصنوعی: آنچه خداوند از موجودات در آسمان‌ها و زمین آفریده است.
هست برهان بر نفاذ قدرتش
بر کمال علم و صنع و حکمتش
هوش مصنوعی: نشانه‌هایی وجود دارد که قدرت او در علم، هنر و حکمت کامل است.
مر گروهی را که ترسند از مآل
وز خواتیم امور و سوء حال
هوش مصنوعی: بعضی از افراد از پایان کار و عواقب حوادث ترس دارند و بر اثر این ترس، گروهی را تشکیل می‌دهند.
آن کسان که نیستشان از ضعف دید
بر ثواب و بر عِقاب ما امید
هوش مصنوعی: افرادی که به خاطر ضعف بینش خود، به پاداش و کیفر ما امید دارند، در واقع وجود ندارند.
بر حیات دنیوی خوشدل شدند
مطمئن بر سیل مستعجل شدند
هوش مصنوعی: آنها به زندگی دنیوی خوشبین شدند و به سرعت به سمت مقاصد خود حرکت کردند.
آن چنان کردند اندر وی قرار
که تو گویی نیستشان زآنجا گذار
هوش مصنوعی: آن چنان شرایطی ایجاد کردند که گویی هیچ راهی برای خروج از آنجا ندارند.
وآنکه از آیات ما بر بیثبات
غافلند و نیستشان هیچ التفات
هوش مصنوعی: کسانی که از نشانه‌های ما غافلند و بر پایه‌های ناپایدار زندگی می‌کنند، هیچ توجهی به آنچه که وجودشان را تحت تأثیر قرار می‌دهد، ندارند.
آن کسان مأوایشان در آتش است
اکتسابی را که آن بس ناخوش است
هوش مصنوعی: افرادی که به خاطر کارهای خود به عذاب و مشکلات دچار می‌شوند، در جهنم و سختی زندگی می‌کنند که این وضعیت برایشان بسیار ناپسند و ناخوشایند است.
وآن کسان کایمان به حق آورده اند
کارهای نیک افزون کرده اند
هوش مصنوعی: افرادی که به حق ایمان آورده‌اند، کارهای نیک زیادی انجام داده‌اند.
حق نماید راهشان در آخرت
خود ز ایمان بر بهشت و مغفرت
هوش مصنوعی: در روز قیامت، خداوند به افرادی که ایمان دارند، راهی را نشان می‌دهد که به بهشت و آمرزش می‌رسد.
مؤمنانی که ز اعمال نکو
زیر مسکنهایشان جاری است جو
هوش مصنوعی: مؤمنانی که به خاطر اعمال خوبشان، زندگی شان پر از خیر و برکت است.
اندر آن جنّات پر نعمت مدام
این چنین خوانند حق را در مقام
هوش مصنوعی: در آن باغ‌های سرشار از نعمت، همیشه به این گونه خداوند را ستایش می‌کنند و مقام او را می‌ستایند.
کای خدا یاد تو بر پاکی کنیم
حمد ذاتت را به چالاکی کنیم
هوش مصنوعی: ای خدا، ما می‌خواهیم یاد تو را با دل پاکی داشته باشیم و ستایش تو را با اهتمام و سرعت انجام دهیم.
ذکر ایشان بر بقای لذت است
نی به عنوان عمل یا طاعت است
هوش مصنوعی: یاد کردن از آن‌ها بر دوام لذت‌ها بود، نه به خاطر انجام عمل یا عبادت.
هم تحیّت هایشان باشد سلام
یکدگر را اندر آن اعلی مقام
هوش مصنوعی: در آن جایگاه بلند، سلام و احوالپرسی‌های آنان به یکدیگر نیز محترم و با ارزش است.
هستشان آخر دعاء حمد خدا
کو بود پروردگار ماسوی
هوش مصنوعی: در نهایت، دعای آنان سپاسگزاری از خداوند است که پروردگار همه موجودات است.
این چنین گویند ز اخلاص و یقین
حمد الله کوست رب العالمین
هوش مصنوعی: در اینجا به این موضوع اشاره می‌شود که در مورد صداقت و ایمان، ستایش خداوندی که پروردگار جهانیان است، بیان می‌شود.
عارفان را لذتی و نعمتی
نیست بِه از حمد حق در نوبتی
هوش مصنوعی: عارفان هیچ لذتی و نعمتی بالاتر از ستایش و حمد خداوند ندارند.
دم به دم در جنّت پر نعمتند
در سپاس و حمد ذات حضرتند
هوش مصنوعی: هر لحظه در بهشت پر از نعمت‌ها، موجودات در حال سپاس و ستایش پروردگار هستند.
گر کند تعجیل حق بر مردمان
بر اجابت در دعای بد چنان
هوش مصنوعی: اگر خداوند خواسته باشد که به سرعت به درخواست‌های مردم پاسخ دهد، ممکن است در پاسخ به دعاهای ناپسند و بد آن‌ها نیز به سرعت عمل کند.
که کنند اشتاب در خیر از دعاء
رانده گردد سویشان در دم قضاء
هوش مصنوعی: کسی که در انجام کار خوب و نیکو شتاب کند و دعاها را نادیده بگیرد، در لحظه سرنوشت و قضا به سوی خود دعوت نمی‌شود.
زود یعنی میرسد آجالشان
بد شود پیش از زمان احوالشان
هوش مصنوعی: به زودی به سرنوشت شومی دچار می‌شوند که قبل از موعد به سراغشان می‌آید.
وقت دلتنگی کنی نفرین به خود
یا به اولاد و عیال از فعل بد
هوش مصنوعی: وقتی دلتنگ می‌شوی، نفرین کردن به خود یا خانواده و نزدیکانت از روی رفتار نادرست، کار درستی نیست.
حق تعالی این دعا را بر شتاب
نیست حکمت گر نماید مستجاب
هوش مصنوعی: خداوند در اجابت این دعا شتاب نمی‌کند، زیرا اگر آن را مستجاب کند، حکمت خاصی در کار است.
گوید از راه کرم با کاتبین
این سخن بر بنده ننویسید هین
هوش مصنوعی: او از روی رحمت به نویسندگان می‌گوید که این سخن را درباره من ثبت نکنید. دقت کنید!
زآنکه کرد از انقباض او این دعا
بر کلام بد نگیریم این گدا
هوش مصنوعی: از آنجا که این دعا به خاطر حالت تنگ‌نای او و از روی دلسوزی است، بر سخن زشتی او خرده نگیریم.
پس گذاریم آن کسان را خوار و زار
کز لقای ما نی اند امیدوار
هوش مصنوعی: بیایید افرادی را که از ملاقات ما ناامید هستند، در وضعیتی مذلت‌آمیز رها کنیم.
می گذاریم اندر استدراجشان
دور و گمراه از ره و منهاجشان
هوش مصنوعی: ما آنها را در انحرافاتشان رها می‌کنیم، دور و گمراه از مسیر و روش صحیحشان.
یَعمَهُون یعنی که در سرگشتگی
مانده اند ایشان ز دین بگذشتگی
هوش مصنوعی: آنها در سرگشتگی به سر می‌برند زیرا از دین و ایمان خود دور شده‌اند.
چونکه انسان را کند مَس، رنج و ضر
خواند اندر جنب خود ما را دگر
هوش مصنوعی: وقتی که انسان به حالت افسردگی یا ناامیدی دچار می‌شود، رنج و سختی را در زندگی‌اش احساس می‌کند و در چنین حالتی ممکن است دیگران را نیز تحت تأثیر قرار دهد.
گردد از پهلو به پهلو در فراش
یاد ما آن گه کند از اغتشاش
هوش مصنوعی: کسی که در رختخواب می‌خوابد، بی‌قرار از طرفی به طرف دیگر می‌چرخد و در این حال به یاد ما می‌افتد و به خاطر این یاد، دچار تشویش و اضطراب می‌شود.
یا نشسته یا ستاده در مضار
آن زمان خواند خدا را ز اضطرار
هوش مصنوعی: شخصی در آن زمان یا نشسته بود یا ایستاده و در حالی که به شدت نیازمند بود، خدا را خواند.
قصد این است از قعود و از قیام
کآن زمانم خواند از هر وصف و نام
هوش مصنوعی: هدف از نشستن و ایستادن این است که در آن زمان، از هر ویژگی و نامی مرا بخوانند.
پس چو برداریم از او آن رنج و دود
بازگردد بر همان غفلت که بود
هوش مصنوعی: زمانی که ما رنج و درد او را برطرف کنیم، دوباره به همان غفلت و بی‌توجهی که قبلاً بود، برمی‌گردد.
گوییا ما را نخوانده هرگز او
اندر آن رنجی که در وی بُد فرو
هوش مصنوعی: به نظر می‌رسد او هرگز ما را نخوانده و در شرایط سختی که در آن قرار داشت، ما را فراموش کرده است.
مثل این آراسته بر مسرفان
می کنند آنچه از ملاهی بالعیان
هوش مصنوعی: مانند این زیبایی بر کسانی که صرف‌نظر می‌کنند از لذت‌های ظاهری انجام می‌شود.
دیوشان یعنی به چشم آراسته
آنچه او ز اعمال بد میخواسته
هوش مصنوعی: دیوشان به این معنی است که او می‌خواهد چیزهایی را که از کارهای بدش در نظر دیگران جلوه‌گر شده، به شکل زیبا و آراسته به نمایش بگذارد.
ما تبه کردیم ز اهل قرنها
آنچه کردند اِ ستم از پیش از شما
هوش مصنوعی: ما از زمان‌های دور و دراز، ظلم‌هایی که از سوی انسان‌ها بر دیگری روا داشته شده را تکرار کردیم و کارهای زشتی انجام دادیم.
حال کونی کآمد ایشان را رسل
با نشان و حجت از حق در سبل
هوش مصنوعی: حالت کنونی این است که پیام‌آوران با نشانه‌ها و دلایل از سوی حق در راه‌ها به آنان می‌رسند.
می نبودند آنکه ایمان آورند
رو به حق ز انکار و کفران آورند
هوش مصنوعی: اگر کسانی نبودند که به حق ایمان می‌آوردند، انکار و کفران نمی‌کردند.
مشرکان را هم دهیم اینسان جزا
که جزاء دادیم اندر مامضی
هوش مصنوعی: ما هم به مشرکان همان پاداشی را می‌دهیم که به دیگران در گذشته داده‌ایم.
پس شما را ما بگرداندیم هین
جانشین از بعد ایشان در زمین
هوش مصنوعی: پس ما شما را در زمین جانشین آن‌ها قرار دادیم.
بر شما کردیم یکجا واگذار
مسکن و مأوایشان در روزگار
هوش مصنوعی: ما در یکجا خانه و محل زندگی شما را در این دوران به شما واگذار کردیم.
تا ببینیم از شما در خیر و شرّ
بر چگونه است آن عملها سر به سر
هوش مصنوعی: بگذارید ببینیم کارهای شما در نیک و بد چگونه است؛ همه آنها به یکدیگر پیوسته‌اند.