گنجور

بخش ۲۳ - توضیح

ز من بنیوش هان اسرار دیگر
بطرز دیگر و گفتار دیگر
حکم را در پی توضیح تمییز
مهیا شو که رحمت گشت سرریز
وجود کامل ما فیض عامست
بخلق وجد او فوق التمامست
هزاران دور باید تا که مردی
ببیند روی قطبی یا که فردی
چو قطبی دم فروزد در معارف
ز دم پی میتوان بردن بعارف
که سلطان حقیقت بی نیازست
ولی این در بروی خلق بازست
بخدمت قامت همت علم کن
چو کلک من سر خود را قدم کن
بپای اهل بینش خاک شو خاک
که این پایت سری بخشد بافلاک
بتفسیر و بتوضیح و بتاء/ویل
مهیا شو که آمد وحی جبریل
بود منطوق گفتار شریعت
که باشد علم رفتار طریقت
شریعت با طریقت هر دو منطوق
حقیقت برترست از درک مخلوق
بود مسکوت اسرار حقیقت
خرد حیران شد از کار حقیقت
حقیقت برتر از حد بیانست
بیان بیکار شد وقت عیانست
عیانست آنکه ناپیدا و پیداست
حقیقت در سر و سر سویداست
بود در جمله و از جمله بیرون
زهی شاء/ن و زهی اسرار بیچون
شریعت را بدان و شرح کن سهل
طریقت را مگو در نزد نااهل
حقیقت را بدان نیک ار کنی فاش
هدف گردد بتیر طعن اوباش
به نتوان گفت نزد عام اسرار
که خاصان گفته اندی بر سر دار
که من با نامه و با خامه این راز
نگویم نیستند این هر دو دمساز

اطلاعات

وزن: مفاعیلن مفاعیلن فعولن (هزج مسدس محذوف یا وزن دوبیتی)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

ز من بنیوش هان اسرار دیگر
بطرز دیگر و گفتار دیگر
هوش مصنوعی: به من گوش کن، که حقایق و رازهای جدیدی را به شیوه و زبانی دیگر بیان می‌کنم.
حکم را در پی توضیح تمییز
مهیا شو که رحمت گشت سرریز
هوش مصنوعی: برای درک حقایق و توضیحات دقیق، باید آماده باشید و در جستجوی راهنمایی باشید؛ زیرا زمانی که فهم و رحمت در دل شما جای بگیرد، این نکته‌ها به خوبی آشکار می‌شوند.
وجود کامل ما فیض عامست
بخلق وجد او فوق التمامست
هوش مصنوعی: وجود کامل ما، نعمت و خسروانی است که به مردم می‌بخشیم، و وجود او در حقیقت برتر از کمالات است.
هزاران دور باید تا که مردی
ببیند روی قطبی یا که فردی
هوش مصنوعی: برای دیدن چهره‌ی یک انسان بزرگ یا مهم، باید راه‌های طولانی و زیادی را طی کرد.
چو قطبی دم فروزد در معارف
ز دم پی میتوان بردن بعارف
هوش مصنوعی: وقتی که کسی در دانش و معارف سخن می‌گوید و بیان می‌کند، می‌توان از آن صحبت‌ها بهره‌برداری کرد و به عمق شناخت رسید.
که سلطان حقیقت بی نیازست
ولی این در بروی خلق بازست
هوش مصنوعی: سلطان حقیقت به هیچ چیزی وابسته نیست و به خودش اتکا دارد، اما درهای او به روی مردم باز است و همگان می‌توانند به او دسترسی داشته باشند.
بخدمت قامت همت علم کن
چو کلک من سر خود را قدم کن
هوش مصنوعی: برای خدمت به قامت بلندت، دانش را به کار بگمار و مانند قلم من، خود را آماده کن تا قدم در این راه بگذاری.
بپای اهل بینش خاک شو خاک
که این پایت سری بخشد بافلاک
هوش مصنوعی: برای درک عمیق‌تر و بالا بردن بینش خود، باید خود را در مسیر اهل wisdom و دانش قرار دهی، زیرا این کار می‌تواند تو را به اوج و کمال برساند.
بتفسیر و بتوضیح و بتاء/ویل
مهیا شو که آمد وحی جبریل
هوش مصنوعی: در توضیحات و تفسیرها بپردازید، زیرا وحی جبرئیل آماده است که نازل شود.
بود منطوق گفتار شریعت
که باشد علم رفتار طریقت
هوش مصنوعی: این جمله اشاره دارد به این که آنچه در شریعت بیان شده، نشان‌دهنده و اساس علم و راه و روش (طریقت) است. به عبارت دیگر، آموزه‌های دینی و دستورات مذهبی می‌بایست به عنوان پایه‌ای برای درک و رفتار صحیح در زندگی مورد استفاده قرار گیرد.
شریعت با طریقت هر دو منطوق
حقیقت برترست از درک مخلوق
هوش مصنوعی: دین و عرفان هر دو بیان‌گر حقیقتی بالاتر از فهم انسان‌ها هستند.
بود مسکوت اسرار حقیقت
خرد حیران شد از کار حقیقت
هوش مصنوعی: حقیقتی عمیق وجود دارد که به آرامی در مورد آن صحبت می‌شود. خرد انسان از درک این حقیقت شگفت‌انگیز و پیچیده متحیر شده است.
حقیقت برتر از حد بیانست
بیان بیکار شد وقت عیانست
هوش مصنوعی: حقیقت فراتر از آن است که بتوان به زبان آورد، وقتی حقیقت روشن و نمایان می‌شود، هیچ نیازی به توضیح و بیان نیست.
عیانست آنکه ناپیدا و پیداست
حقیقت در سر و سر سویداست
هوش مصنوعی: مشخص است که حقیقت در درون وجود دارد و هر دو جنبه ناپیدا و پیدای آن را دارد. این حقیقت در عمق ذهن و افکار ما نهفته است.
بود در جمله و از جمله بیرون
زهی شاء/ن و زهی اسرار بیچون
هوش مصنوعی: در میان موجودات و در دل تمام مسائل، یک حقیقت بی‌نظیر و شگفت‌انگیز وجود دارد که فراتر از هر چیز دیگر است.
شریعت را بدان و شرح کن سهل
طریقت را مگو در نزد نااهل
هوش مصنوعی: آیین الهی را بشناس و توضیح بده، اما درباره‌ی سیر و سلوک در نزد افرادی که درک صحیحی ندارند صحبت نکن.
حقیقت را بدان نیک ار کنی فاش
هدف گردد بتیر طعن اوباش
هوش مصنوعی: اگر حقیقت را به خوبی بشناسی، وقتی آن را بیان کنی، هدف تو به وضوح و به خوبی مشخص می‌شود و به طعنه‌های افراد بی‌ادب پاسخ می‌دهد.
به نتوان گفت نزد عام اسرار
که خاصان گفته اندی بر سر دار
هوش مصنوعی: نمی‌توان به عموم مردم رازهایی را گفت که خاصان و دانایان در برابر چوبه‌ی دار بیان کرده‌اند.
که من با نامه و با خامه این راز
نگویم نیستند این هر دو دمساز
هوش مصنوعی: من نمی‌توانم این راز را با نامه و قلم بیان کنم، زیرا این دو ابزار با هم سازگار نیستند.