بنام خدا

سعدی در این حکمت گفته انسانهای نیک اختر و سعادتمند همیشه از  داستانها و حکایتهای گذشتگان درس عبرت گرفتند و از حوادث روزگار پند گرفتند. قبل از آنکه کاری بکنند که سبب عبرت آیندگان شود.

1- نیکبختان :

خوشبخت ها، دولتمندها، سعادتمندان، نیک اخترها در برابر بدبختها

2- پیشینیان :

کسانی که در قدیم بوده و در سال‌های گذشته می‌زیسته‌اند؛ گذشتگان؛ قدما.

3- پسینیان :

این کلمه هم بصورت صفت مرکب و هم اسم مرکب در شعر و نثر فارسی کاربرد دارد. و معنای آن کسانی هستند  که در زمانی نزدیک به ما می‌زیستند؛ متاخران.

4- دزدان دست کوته نکنند تا دستشان کوته کنند :

«دست کوتاه کردن»  در عبارت نخست یعنی دست برداشتن و ترک کردن. اما در عبارت دوم به معنای بریدن دست است. مراد سعدی این است که دزدان از عمل دزدی خود دست برنمی دارند. تا زمانی که دستگیر شده و طبق قانون، حد سرقت بر آنها جاری شود و دست آنها بریده شود.

5- نرود مرغ سوی دانه فراز -  چون دگر مرغ بیند اندر بند :

در این بیت سعدی یک مقدمه تمثیلی آورده است تا با مفهوم موافق آن در بیت بعدی نتیجه گیری کند. می گوید اگر مرغی ببیند که یک مرغ دیگر در دام است و اطراف او دانه ریخته شده، به سمت دانه و دام نزدیک نمی شود. وقتی مرغ از داستان مرغ دیگر پند می گیرد پس به طریق اولی انسان هم باید از مصائب و بلاهای دیگران درس عبرت گیرد.

عبرت‌ها و پندها به وسعت دنیا گسترده است. هر حکایت و ماجرا که بر یک شخص از انسان وارد میشود. پند و پیامی دربر دارد. هر کس دیده‌ای عبرت‌بین داشته باشد، می‌تواند از لابه‌لای این حکایات ، پیام‌ها را دریابد. برای آگاهی و بیداری انسان از طریق حکایات و داستان زندگیِ پیشینیان هشدارها داده شده است برای همین سعدی گفته :

«نیکبختان به حکایت و امثالِ پیشینیان پند گیرند، زآن پیشتر که پَسینیان به واقعة او مثل زنند.»

این آموزه عیناً در روایات ما خصوصا در فرمایشات امیرالمومنین (ع) به وفور دیده می شود. حضرت علی (ع) در خطبه 32 فرمود:

 و اتَّعِظوا بِمَن کانَ قَبلَکُم قَبلَ أن یَتَّعِظَ بِکُم مَن بَعدَکُم [1].  از پیشینیان خود پند گیرید، پیش از آنکه آیندگان از شما پند گیرند.

پند از حوادث و حکایات دیگران آثار و پیامدهایی دارد اولین و مهمترین اثر آن اجتناب و پرهیز از انجام کارهای نادرست است. سعدی آن را با یک مقدمه تمثلی ذکر کرد و آن مرغی است که از به دام افتادن مرغ دیگر از نزدیک شدن به دام و دانه اجتناب کرد.

[1] - (نهج البلاغة : الخطبة 32.)