گنجور
سعدی شیرازیسعدی

حکایت شمارهٔ ۲۰

غافلی را شنیدم که خانهٔ رعیت خراب کردی تا خزانهٔ سلطان آباد کند؛ بی‌خبر از قول حکیمان که گفته‌اند: هرکه خدای را -عَزَّوَجَلَّ- بیازارد تا دلِ خلقی به دست آرد خداوند، تعالیٰ، همان خلق را بر او گمارد تا دَمار از روزگارش برآرد.

آتشِ سوزان نکند با سپند
آنچه کند دودِ دلِ دردمند

سَرِ جملهٔ حیوانات گویند که شیر است و اَذَلِّ جانوران خر. و به‌اتّفاقْ خرِ باربر بِهْ که شیرِ مردم‌دَر.

مسکین‌خر اگر چه بی‌تمیز است
چون بار همی‌بَرَد عزیز است
گاوان و خرانِ باربردار
بِهْ ز آدمیانِ مردم‌آزار

باز آمدیم به حکایت وزیرِ غافل. مَلِک را ذمائِمِ اخلاق او به قرائن معلوم شد؛ در شکنجه کشید و به انواعِ عقوبت بکشت.

حاصل نشود رضایِ سلطان
تا خاطرِ بندگان نجویی
خواهی که خدای بر تو بخشد؟
با خلقِ خدای کن نکویی

آورده‌اند که یکی از ستم‌دیدگان بر سر او بگذشت و در حالِ تباهِ او تأمّل کرد و گفت:

نه هرکه قوّتِ بازویِ منصبی دارد
به سلطنت بخورد مالِ مردمان به گزاف
توان به حلق فرو بردن استخوانِ درشت
ولی شکم بدَرَد چون بگیرد اندر ناف
نمانَد ستم‌کارِ بدروزگار
بماند بر او لعنتِ پایدار
حکایت شمارهٔ ۱۹: آورده‌اند که نوشین‌روانِ عادل را در شکارگاهی صَید کباب کردند و نمک نبود. غلامی به روستا رفت تا نمک آرد. نوشیروان گفت: نمک به قیمت بستان تا رسمی نشود و ده خراب نگردد. گفتند: از این قدر چه خَلَل آید؟ گفت: بنیادِ ظلم در جهان اوّل اندکی بوده‌است هرکه آمد بر او مَزیدی کرده تا بدین غایت رسیده.حکایت شمارهٔ ۲۱: مردم‌آزاری را حکایت کنند که سنگی بر سر صالحی زد. درویش را مجالِ انتقام نبود. سنگ را نگاه همی‌داشت تا زمانی که مَلِک را بر آن لشکری خشم آمد و در چاه کرد. درویش اندر آمد و سنگ در سرش کوفت. گفتا: تو کیستی و مرا این سنگ چرا زدی؟ گفت: من فلانم و این همان سنگ است که در فلان تاریخ بر سر من زدی. گفت: چندین روزگار کجا بودی؟ گفت: از جاهت اندیشه همی‌کردم. اکنون که در چاهت دیدم، فرصت غنیمت دانستم.

اطلاعات

وزن: مفتعلن مفتعلن فاعلن (سریع مطوی مکشوف)
قالب شعری: غزل/قصیده/قطعه
منبع اولیه: ویکی‌نبشته

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

غافلی را شنیدم که خانهٔ رعیت خراب کردی تا خزانهٔ سلطان آباد کند؛ بی‌خبر از قول حکیمان که گفته‌اند: هرکه خدای را -عَزَّوَجَلَّ- بیازارد تا دلِ خلقی به دست آرد خداوند، تعالیٰ، همان خلق را بر او گمارد تا دَمار از روزگارش برآرد.
هوش مصنوعی: شنیدم که کسی برای پر کردن خزانهٔ سلطان، خانهٔ یک رعیت را خراب کرده است؛ در حالی که غافل از گفتهٔ حکیمان است که می‌فرمایند: هر کسی که خدا را آزرده کند تا دل مردم را به دست آورد، خداوند همان مردم را بر او مسلط می‌کند تا زندگی‌اش را نابود کنند.
آتشِ سوزان نکند با سپند
آنچه کند دودِ دلِ دردمند
آه مظلومان در سوختنِ کاخِ ستم بیش از آتش در سپند درمی‌گیرد.
سَرِ جملهٔ حیوانات گویند که شیر است و اَذَلِّ جانوران خر. و به‌اتّفاقْ خرِ باربر بِهْ که شیرِ مردم‌دَر.
هوش مصنوعی: در میان همه حیوانات، شیر به عنوان قدرتمندترین شناخته می‌شود و از طرفی، خر به عنوان ضعیف‌ترین جانور به شمار می‌آید. اما به طور معمول، خر باربر، به عنوان همراه انسان‌ها و محموله‌ها، از شیر هم ارزشمندتر است.
مسکین‌خر اگر چه بی‌تمیز است
چون بار همی‌بَرَد عزیز است
هوش مصنوعی: خر بیچاره هرچند که عقل و درک ندارد، اما به خاطر اینکه بار می‌برد و مفید است، مورد احترام است.
گاوان و خرانِ باربردار
بِهْ ز آدمیانِ مردم‌آزار
هوش مصنوعی: در واقع گاوان و خران که بار حمل می‌کنند، بهتر از انسان‌های آزاردهنده و بی‌رحم هستند.
باز آمدیم به حکایت وزیرِ غافل. مَلِک را ذمائِمِ اخلاق او به قرائن معلوم شد؛ در شکنجه کشید و به انواعِ عقوبت بکشت.
هوش مصنوعی: ما دوباره به داستان وزیر نادان برگشتیم. اخلاق ناخوشایند او به دلایل مختلف برای پادشاه آشکار شد؛ بنابراین او را مورد شکنجه قرار داد و به انواع مجازات‌ها دچار ساخت.
حاصل نشود رضایِ سلطان
تا خاطرِ بندگان نجویی
تا دلِ‌ بندگان را بدست نیاری، ایزد یکتا، پادشاه پادشاهان، از تو خشنود نگردد.
خواهی که خدای بر تو بخشد؟
با خلقِ خدای کن نکویی
هوش مصنوعی: اگر می‌خواهی که خداوند بر تو رحمت کند و به تو نعمت عطا نماید، با بندگان خدا به خوبی و نیکی رفتار کن.
آورده‌اند که یکی از ستم‌دیدگان بر سر او بگذشت و در حالِ تباهِ او تأمّل کرد و گفت:
هوش مصنوعی: گفته‌اند که یکی از افراد مظلوم در کنار او گذشت و به وضع بد او نگاه کرد و گفت:
نه هرکه قوّتِ بازویِ منصبی دارد
به سلطنت بخورد مالِ مردمان به گزاف
هرکه بعلت جاه و مقام خویشتن قدرتی یابد، نباید مالِ مردمان را به ناحق و به باطل به قهر و غلبه ببرد.
توان به حلق فرو بردن استخوانِ درشت
ولی شکم بدَرَد چون بگیرد اندر ناف
استخوان زمخت را ممکن است از راه گلو فرو برد ولی چون به روده رسد گیر کند و موجب پارگی شکم شود.
نمانَد ستم‌کارِ بدروزگار
بماند بر او لعنتِ پایدار
هوش مصنوعی: ستم‌کاران و افرادی که ظلم و ستم می‌کنند، در این دنیا زندگی آرام و ماندگاری نخواهند داشت و فراموش نخواهند شد. بر آنها همیشه نفرین و ننگ خواهد ماند.

خوانش ها

حکایت شمارهٔ ۲۰ به خوانش دکتر مریم صمدی
حکایت شمارهٔ ۲۰ به خوانش حمیدرضا محمدی
حکایت شمارهٔ ۲۰ به خوانش محمدرضا خسروی
حکایت شمارهٔ ۲۰ به خوانش علی معدلی
حکایت شمارهٔ ۲۰ به خوانش ابوالفضل حسن زاده
حکایت شمارهٔ ۲۰ به خوانش فاطمه زندی

آهنگ ها

این شعر را چه کسی در کدام آهنگ خوانده است؟

"غافلی را شنیدم که خانه ی رعیب خراب کردی تا خزانه ی سلطان آباد کند..."
با صدای خسرو شکیبایی (آلبوم 12 حکایت از گلستان سعدی)

حاشیه ها

1397/02/06 15:05
هیچامد

بماند برو لعنت پایدار
به جای مصرع بالا در بعضی نسخ آمده
بماند برو لعنت کردگار

1397/03/14 22:06
آرتا

گمان میکنم که ار چه (کوتاه شده اگر چه) درست باشد چون با وزن شعر جور درمی آید.

1403/06/15 09:09
سعید

سلام خدمت دوستان .قول حکیمان که سعدی میفرمایند مضمون روایتی است از امام صادق علیه السلام که میفرمایند : من طلب رضاالناس بسخط الله جعل الله حامده من الناس ذاما .هرکس رضایت مردم را در خشم خدا بجوید خداوند ستایشگران او را نکوهشگرانش قرار می دهد .

1403/11/05 13:02
سعید

با سلام .برای جمله اول حکایت عزیزان را ارجاع میدهم به سند باد نامه ظهیری سمرقندی که به لطف گنجوریان عزیز موجود شده است :

مثل الملک الذی یعمر خزانته من اموال رعیته کمثل من یطین سطح بیته بما یقتلع من اساس بنیانه و روزگار این بیت فرو خواند:

از رعیت شهی که مایه ربود

بن دیوار کند و بام اندود

1403/12/06 16:03
مِهتی

مفهوم و برداشتی که از این حکایت داشتم
شماره 20
از نظر بنده، سعدی سعی دارد بگوید که مهم نیست چه منصبی و مقامی داریم، برتری ما این است که به خلق اگر بتوانیم کمک کنیم و اسیب نزنیم
اگر امروز نیروی اسیب زدن به کسی را داریم، چون نیرومندیم؛ بعید نیست روزی از پای در افتاده باشیم و کسی دیگر به ما ظلم روا دارد، زیرا نیرومند است...