با سلام سعدی در این غزل تمام خوشیهای قابل تصور برای انسان را در برابر خوشیهای با دوست بودن هیچ می شمارد

اشعار خیلی با عجله خوانده می‌شود
شعر باید آرام خوانده شود

زره روی: کسی که چهره خود را با موهای پرپیچ و تاب پوشانده و مانند زره باشد که نظر در او کارگر نباشد.
آب از نسیم باد زره پوش گشته گیر: وزش نسیم و برخورد آن با آب آن را زره پوش کرده(در آب فرو رفتگی و برجستگی درست کند مانند برجستگی و فرو رفتگی زره) =باد که نوزید زره آب از بین میرود،بنیادش سست است،غرورش دوام ندارد
چین قلابی این کجا و چین چین زلف یارم کجا
از باد آب بی‌گره گر ساعتی پوشد زره
بر آب جو تهمت منه کو را نه ترس است و نه غم
زره بر آب می‌دان این سخن را
همان آبست الا شکل چین شد
مولوی

"تحصیل کام دل به تکاپوی خوشتر است" یعنی چه؟

حافظ در غزلی می‌گوید:

«دولت آن است که بی خون دل آید به کنار»

که احتمالا نقطه مقابلِ مصرع دوم بیت آخر این غزل سعدی است.

وزن : مفعول فاعلات مفاعیل فاعلات 

عشرت خوش است و بر طَرَف جوی خوشتر است می بر سماع بلبل خوشگوی خوشتر است

معنی بیت اول 

۱ _خوشدلی و شادکامی خوب است و در کنار جوی لذّت بخش تر می شود . باده خواری با شنیدن نغمه سرایی بلبل خوش نوا دلپذیرتر است . [ عشرت = عیش و خوشی و شادمانی / طرف = کنار / سماع = شنیدن ، نغمه و آواز / خوشگوی = خوش خوان و خوش آواز ]

عیش است بر کنار سمن زار ، خواب صبح ؟ 

نی ، در کنار یار سمن بوی خوشتر است

 معنی بیت دوم 

۲ _ خواب صبح در کنار بوته های سمن موجب شادی است ؟ نه ، خفتن در کنار محبوبی که بوی سمن از وی به مشام می رسد ، بسی دلنشین تر از آن است . [ سمن = یاسمن ، نام گلی است سپید و خوشبو / سمن زار = باغ یاسمن / سمن بوی = معطّر و خوشبو ]

خواب از خمار بادۀ نوشین بامداد 

 بر بستر شقایق خودرُوی خوشتر است

معنی بیت سوم 

۳ _ خفتن در اثر خمار و مستی بادۀ دلنشین صبحگاهی در روی بستری آکنده از شقایق خودروی خوشتر است و یا به سخن دیگر ، خواب در بستر یار زیباروی از خمار و مستی بادۀ خوش صبحگاهی لذّت بخش تر است . [ خمار = ملالت و سردردی که ساعتی پس از خوردن شراب و زایل شدن نشئۀ آن عارض می شود / نوشین = گوارا و دلپذیر / شقایق = لالۀ وحشی ، گیاهی است یک ساله با ارتفاع ۳۰ تا ۶۰ سانتی متر که در مزارع و دشت ها می روید . گلش منفرد ، بزرگ ، زیبا به رنگ قرمز و شامل دو کاسبرگ است و به آن لالۀ کوهی و گل کاسه بشکنک نیز گفته می شود . در ادبیات فارسی رمز ناپایداری و زودگذری است (گل و گیاه در ادبیات منظوم فارسی) ]

روی از جمال دوست به صحرا مکن ، که روی 

 در روی همنشین وفاجوی خوشتر است

معنی بیت چهارم 

۴ _ تا جمال دوست هست به صحرا و زیبایی های آن روی میاور . برای آن که چهره در چهرۀ مصاحب وفاجوی دوختن و از وی به چیزی نپرداختن دلنشین تر است . [ روی از کسی یا چیزی به کسی یا چیزی دیگر کردن = کنایه از اعراض و دوری از کسی یا چیزی کردن ]

آواز چنگ و مطرب خوشگوی گو مباش 

 ما را حدیث همدم خوش خوی خوشتر است

معنی بیت پنجم 

۵ _ نوای چنگ و صدای خوانندۀ خوش آواز اگر نباشد مهم نیست . زیرا برای ما سخن یار موافق و خوش خُلق از نوای موسیقی دلنشین تر است . [ چنگ = از سازهای زهی قدیم که سری خمیده داشت و با انگشتان نواخته می شده است . ( واژنامۀ موسیقی ایران زمین ) / مطرب = به طرب آرنده ، رامشگر و نوازنده / خوشگوی = خوش خوان و خوش آواز / حدیث = سخن و کلام ]

گر شاهد است سبزه در اطراف گلسِتان 

 بر عارضین شاهد گل روی خوشتر است

معنی بیت ششم 

۶ _ اگر چه سبزه و چمن در اطراف گلستان بر زیبایی آن می افزاید . امّا سبزۀ خط و موی تازه رُسته بر چهرۀ معشوق خوشتر نشسته است . [ شاهد (مصراع اوّل) = خوب و زیبا / شاهد (مصراع دوم) = معشوق زیبا / عارضین = دو طرف گونه و صورت ]

آب را از نسیم باد ، زره روی گشته گیر 

مفتول زلف یار زره موی خوشتر است

معنی بیت هفتم 

۷ _ تصوّر کن که روی آب در اثر وزش نسیم چونان زره در هم بافته شده باشد . امّا بی تردید زلف در هم بافتۀ یار که مثل زره است از آن زیباتر است . [ مفتول = پیچیده و تابدار / زره موی = آن کسی که موی حلقه حلقه و مجعد دارد ]

گو چشمۀ آب کوثر و ، بُستان بهشت باش 

 ما را مقام بر سر این کوی خوشتر است

معنی بیت هشتم 

۸ _ حتّی اگر چشمۀ آب مثل چشمۀ بهشتی کوثر و بوستان مثل بهشت باشد ، ما اقامت خویش را در کوی یار بر بهره مندی از کوثر و بهشت ترجیح می دهیم . [ چشمۀ کوثر = نام حوض یا چشمه یا نهری است در بهشت که اهل تفسیر را در باب آن گفتگوهاست . بر اساس روایات سرچشمۀ آن سدرة المنتهی است و پایه هایش در زیر عرش قرار دارد . سنگ ریزه های آن مروارید و پهنای آن میان مغرب و مشرق است . بر طبق روایات شیعه ، ساقی آن علی بن ابی طالب (ع) است که دوستان را از آن سیراب کند و دشمنان را تشنه به جهنم فرستد . به عدد ستارگان آسمان قدح هایی بر کنار آن نهاده اند از مروارید سرخ که هر کس از آن قدح ها بخورد ، تشنه نشود و هر کس از آن وضو سازد هرگز ژولیده موی و خاک آلود نگردد . پیامبر اسلام (ص) گفته است : کوثر نهری است که به حوض من می ریزد و حوض من بین صنعا و اردن است که درازی آن را سواری تندرو در یک ماه بپیماید . از شیر سفیدتر است و از عسل شیرین تر و از کف نرم تر . قدح های آن از نقره است . هر کس شربتی از آن بخورد ، هیچگاه تشنه نشود . ]

سعدی ، جفا نبرده چه دانی تو قدر یار ؟ 

 تحصیل کام دل به تکاپوی خوشتر است

 معنی بیت نهم 

۹ _ ای سعدی ، اگر در راه طلب دوست تحمّل جفا نکنی ، قدر دوست را نخواهی فهمید . آری ، به دست آوردن آرزوی دل با تلاش و کوشش خوشتر و لذّت بخش تر است . [ تحصیل = حاصل کردن ، به دست آوردن / کام دل =مراد و آرزوی دل / تکاپو = تلاش و جستجو ]

منبع : شرح غزلهای سعدی 

دکتر محمدرضا برزگر خالقی 

دکتر تورج عقدایی 

سعدی : به چه کار آیدت ز گُل طبقی ؟

از گلستان ِ ما بِبَر طبقی 

شاد و تندرست باشید ..