گنجور

غزل شمارهٔ ۵۸۸

عمرم به آخر آمد عشقم هنوز باقی
وز می چنان نه مستم کز عشق روی ساقی
یا غایَةَ الأَمانی قَلْبی لَدَیْکَ فانٍ
شَخْصی کَما تَرانی مِنْ غایَةِ اشْتیاقی
ای دردمند مفتون بر خد و خال موزون
قدر وصالش اکنون دانی که در فراقی
یا سَعْدُ کَیْفَ صِرْنا فی بَلدَةٍ؟ هَجَرْنا
مِن بَعْدِ ما سَهِرْنا وَ الاَیْدی فِی العَناقِ
بعد از عراق جایی خوش نایدم هوایی
مطرب بزن نوایی زان پرده عراقی
خانَ الزَّمانُ عَهْدی حَتّی بَقیتُ وَحْدی
رُدّوا عَلَیَّ وُدّی بِاللهِ یا رِفاقی
در سرو و مه چه گویی ای مجمع نکویی
تو ماه مشکبویی تو سرو سیم ساقی
اِن مُتُّ فی هَواها دَعْنی اَمُتْ فِداها
یا عاذِلی نَباها ذَرْنی وَ ما اُلاقی
چند از حدیث آنان خیزید ای جوانان
تا در هوای جانان بازیم عمر باقی
قامَ الغیاثُ لَمّا زُمَّ الجِمالُ زَمّاً
و اللَّیلُ مُدْلَهِمٌّ وَ الدَّمْعُ فِی المَآقی
تا در میان نیاری بیگانه‌ای نه یاری
درباز هر چه داری گر مرد اتفاقی

اطلاعات

وزن: مفعول فاعلاتن مفعول فاعلاتن (مضارع مثمن اخرب)
قالب شعری: غزل
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

عمرم به آخر آمد عشقم هنوز باقی
وز می چنان نه مستم کز عشق روی ساقی
هوش مصنوعی: عمر من به پایان رسیده، اما عشق در دل من هنوز زنده است و از شراب آنقدر مست نیستم که فراموش کرده باشم چهره محبوبم را.
یا غایَةَ الأَمانی قَلْبی لَدَیْکَ فانٍ
شَخْصی کَما تَرانی مِنْ غایَةِ اشْتیاقی
هوش مصنوعی: ای آرزوی نهایی من، قلبم از عشق تو به فنا رفته است، همچنان که من تو را با تمام اشتیاقم می‌بینم.
ای دردمند مفتون بر خد و خال موزون
قدر وصالش اکنون دانی که در فراقی
هوش مصنوعی: ای احساس کننده درد و دلبسته به زیبایی و جذابیت او، آیا الآن می‌دانی که در جدایی‌ات چه می‌گذرد؟
یا سَعْدُ کَیْفَ صِرْنا فی بَلدَةٍ؟ هَجَرْنا
مِن بَعْدِ ما سَهِرْنا وَ الاَیْدی فِی العَناقِ
هوش مصنوعی: ای سعد، حال ما در این دیار چگونه شده است؟ ما پس از شب‌زنده‌داری و خوشگذرانی، این جا را ترک کردیم و دستانمان در آغوش یکدیگر بود.
بعد از عراق جایی خوش نایدم هوایی
مطرب بزن نوایی زان پرده عراقی
هوش مصنوعی: پس از عراق، جایی برایم خوشایند نیست، موسیقی‌دانی ساز بزن و نغمه‌ای از آن پرده عراقی بخوان.
خانَ الزَّمانُ عَهْدی حَتّی بَقیتُ وَحْدی
رُدّوا عَلَیَّ وُدّی بِاللهِ یا رِفاقی
هوش مصنوعی: زمان بر سر عهد و پیمان من با من نشسته است، تا اینکه تنها شدم. ای دوستان، محبت مرا به من برگردانید، به خدا قسم.
در سرو و مه چه گویی ای مجمع نکویی
تو ماه مشکبویی تو سرو سیم ساقی
هوش مصنوعی: در اینجا به زیبایی و جذابیت شخصی اشاره شده که در میان زیبایی‌های دیگر، مانند سرو و ماه، قرار دارد. او به عنوان نماینده‌ای از زیبایی‌ها توصیف شده و ویژگی‌هایش، چون رنگ و شکل، به زیبایی‌های طبیعی تشبیه شده است. در واقع، این شخص به دلیل زیبایی و ویژگی‌های خاصش مورد ستایش قرار می‌گیرد.
اِن مُتُّ فی هَواها دَعْنی اَمُتْ فِداها
یا عاذِلی نَباها ذَرْنی وَ ما اُلاقی
هوش مصنوعی: اگر به خاطر عشق او بمیرم، بگذار بمیرم تا جانم فدای او شود. ای سرزنش‌کننده، کار او را رها کن و بگذار هرچه می‌کشم، خودم با آن کنار بیایم.
چند از حدیث آنان خیزید ای جوانان
تا در هوای جانان بازیم عمر باقی
هوش مصنوعی: ای جوانان، بیایید از سخنان آنان بهره‌مند شوید تا بتوانیم در عشق و محبت معشوق، زمان باقی‌مانده از عمر را بگذرانیم.
قامَ الغیاثُ لَمّا زُمَّ الجِمالُ زَمّاً
و اللَّیلُ مُدْلَهِمٌّ وَ الدَّمْعُ فِی المَآقی
هوش مصنوعی: کمک و یاری به فریاد رسیده است وقتی که شتران به شدت نخ شدن و شب تاریک و دلگیر است و اشک‌ها بر گونه‌ها جاری است.
تا در میان نیاری بیگانه‌ای نه یاری
درباز هر چه داری گر مرد اتفاقی
هوش مصنوعی: هرگاه نتوانی به کسی که بیگانه است اعتماد کنی یا یاری بخواهی، باید با آنچه که داری، برای اتفاقات غیرمنتظره آماده باشی.

خوانش ها

غزل شمارهٔ ۵۸۸ به خوانش فاطمه زندی
غزل شمارهٔ ۵۸۸ به خوانش حجت الله عباسی
غزل شمارهٔ ۵۸۸ به خوانش عندلیب
غزل شمارهٔ ۵۸۸ به خوانش مهدی کلانتری
غزل شمارهٔ ۵۸۸ به خوانش سعیده تهرانی‌نسب
غزل ۵۸۸ به خوانش حمیدرضا محمدی
غزل شمارهٔ ۵۸۸ به خوانش نازنین بازیان
غزل شمارهٔ ۵۸۸ به خوانش محمدرضا جراح زاده

حاشیه ها

1392/04/20 11:07
سعید

لطفا یکی عربیهاشو ترجمه کنه. مرسی!

1394/02/08 14:05
مهدی علی

خان الزمان عهدی...؛ روزگار به من خیانت کرد تا جایی که تنها شدم، به من بازگردانید آنکه مهرش در دلم است (ود مرحله ای بالاتر از حب است) بخاطر خدا ای رفقای من

1394/02/08 14:05
مهدی علی

بیت عربی آخری هم جز اعجازهای بیانی شیخه... بارک الله به این تصویر سازی؛
زم یعنی کشیدن افسار شتر هنگامی که قراره از زمین بلند بشه... میگه هنگامی که افسار شتر کاروان یار برای سفر کشیده شد فریادها و ناله ها از جمعیت وداع کننده برخاست در مصرع دوم هم به حالت این جمعیت بعد از حرکت کاروان اشاره میکنه؛ درحالی که سیاهی شب همه جا رو پوشانده بود و اشکها در حدقه چشمها جمع شده بود

1394/04/26 02:06
عماد

تا در میان نیاری بیگانه‌ای نه یاری
درباز هر چه داری گر مرد اتفاقی
خلاصه هر چه داری رو کن اگر مردی یا هر چه داری بریز رو تخته

1396/12/16 17:03

معانی عبارات عربی این غزل به زحمت جناب آقای حمید امینی:
یا غایة الامانی قلبی لدیک فانی
شخصی کما ترانی من غایة اشتیاقی
ای نهایت آرزوهای من، دلم در نزد تو فانی شده است. حال من از فرط شوق و اشتیاقی که دارم این است که می‌بینی.

یا سعد کیف صرنا فی بلدة هجرنا
من بعد ما سهرنا و الایدی فی العناقی
ای سعدی! اینک چگونه حالی داریم در این دیار [غربت] که به آن کوچیده‌ایم، پس از آن که دست در گردن [یار]، تا صبح بیدار بودیم.
خان الزمان عهدی حتی بقیت وحدی
ردوا علی ودی بالله یا رفاقی
روزگار به پیمان من وفا نکرد و اینک تنها مانده‌ام، ای رفیقان به خدا که عزیزانم را به من بازگردانید.
ان مت فی هواها دعنی امت فداها
یا عاذلی نباها ذرنی و ما الاقی
اگر در عشق او بمیرم، بگذارید که بمیرم و فدایش گردم. ای که به خاطر عشق او ملاتم می‌کنی، مرا با آن چه که روبه‌رویم [ و با گرفتاری‌هایم] تنها بگذار.
قام الغیاث لما زم الجمال زما
و اللیل مدلهما و الدمع فی المآقی
فریاد الغیاث بلند شد، زمانی که زمام شتران را بستند؛ زمانی که شب، سخت تاریک و اشک در گوشهٔ چشمان بود.

1398/02/28 06:04
احمد لماس

در بیت هشتم ان مت که مت به ضم میم باید تلفظ بشه نه فتح میم!

1400/03/07 12:06
سید عباس جلادتی

واقعا این غزل ملمّع یکی از بهترین شاهکارهای شیخ اجلّ محسوب می شود. بنده در حدّ وسع و سواد عربی خودم آن را اعراب گذاری کردم و خواهمشندم دوستان مسلط به زبان و ادبیات عرب آن را تکمیل و تصحیح فرمایند:

عمرم به آخر آمد عشقم هنوز باقی

وز می چنان نه مستم کز عشق روی ساقی

یا غایةَ الاَمانی قلبی لَدَیکَ فانی

شخصی کما ترانی من غایة اشتیاقی

ای دردمند مفتون بر خدّ و خال موزون

قدر وصالش اکنون دانی که در فراقی

یا سعدُ کیفَ صِرنا فی بلدةٍ هَجَرنا

من بعدِ ما سَهِرنا و الایدُ فی العِناقی

بعد از عراق جایی خوش نایدم هوایی

مطرب بزن نوایی زان پرده عراقی

خانَ الزمانُ عهدی حتّی بَقیتُ وحدی

رُدّوا علیَّ وُدّی بالله یا رِفاقی

در سرو و مه چه گویی ای مجمع نکویی

تو ماه مشکبویی تو سرو سیم ساقی

ان مُتُّ فی هواها دَعنی اَمُت فِداها

یا عاذِلی نباها ذَرنی و ما اُلاقی

چند از حدیث آنان خیزید ای جوانان

تا در هوای جانان بازیم عمر باقی

قام الغیاثُ لمّا زَمَّ الجِمالُ زَمّا

و اللیلُ مُدلَهِمّا و الدمعُ فی المآقی

تا در میان نیاری بیگانه‌ای نه یاری

درباز هر چه داری گر مرد اتفاقی

1401/02/14 22:05
عباسی-فسا @abbasi۲۱۵۳

ابیات عربی را با حرکت گذاری کامل تقدیم می کنم. در متن چند ایراد وجود داشت که اصلاح شده است

1- فان در بیت دوم نباید به صورت فانی باشد. صحیح آن فانِ می باشد. در عربی کلماتی که بر وزن فاعل هستند و در پایان آنها حرف «ی» است در حالت رفع حرف ی حذف می شود.

2- در بیت چهارم «العناقی» صحیح نیست. چون این «ی» هیچ دلیلی بر آمدنش نیست. اگر یاء متکلم بگیریم آن وقت با بودن ال بر سر کلمه ناسازگار است چون مضاف ال نمی گیرد. صحیح آن «الْعَناقِ» است و در خواندن العناقی خوانده می شود.

3- در بیت دهم کلمه «مُدْلَهِمّا» صحیح نیست چون منصوب است و هیچ نقشی برای آن نمی توان در نظر گرفت. باید «مُدْلَهِمٌّ» باشد و خبر برای اللیل

 

یا غایةَ الأَمانی قلبی لَدَیْکَ فانِ

شخصی کما تَرانی مِن غایة اشتیاقی

ای نهایت آرزوها، دلم در نزد تو فانی و پیر و فرتوت است. وجودم از شدت عشق و اشتیاق آن طور است که می بینی.

 

یا سَعْدُ کَیفَ صِرْنا فی بَلْدَةٍ هَجَرْنا؟

مِن بَعْدِ ما سَهِرْنا و الأَیدِی فی الْعَناقِ

ای سعدی چطور شدیم در سرزمینی که از آن دوری و هجرت گزیدیم؟ بعد از آنکه شب را بیدار ماندیم و دست ها در گردن ها بود

 

خانَ الزّمانُ عَهْدی حَتّی بَقِیتُ وَحْدی

رُدّوا عَلَیَّ وُدّی بِاللّهِ یا رِفاقی

دوران به من بی وفایی و خیانت کرد به گونه ای که تنها ماندم. ای رفیقانم به خدا سوگند که عشق و دوستی را به من برگردانید

 

إِنْ مُتُّ فی هواها دَعْنی أَمُتْ فِداها
یا عاذِلی نَباها ذَرْنی و ما أُلاقی
اگر در هوس و هوای دوستیش بمیرم مرا رها کنید (ملامتم نکنید) بگذارید تا بمیرم و فدایش شوم. ای که به خاطر دوری او مرا سرزنش می کنی مرا رها کن با آنچه بر سرم آمده ( آنچه دیده ام)

 

قام الغیاثُ لَمّا زُمَّ الجِمالُ زَمّا
و اللیلُ مُدْلَهِمٌّ و الدَّمْعُ فی الْمَآقی
هنگامی که مهار شتران کشیده شد فریاد و فغان برخاست در حالی که شب تاریک است و اشک در گوشه های چشم است

1401/12/21 13:02
سفید

 

وز می چُنان نه مستم کز عشق روی ساقی...

 

1401/12/21 13:02
سفید

 

و اللیل مدلهم و‌ الدمع فی المآقی...

 

1402/12/09 00:03
عباسی-فسا @abbasi۲۱۵۳

نکته ای که برخی خوانش ها وجود دارد (حتی بر فرض صحیح خواندن کلمات) این است که وقف و وصل و استرس ها به جای خود نیستند و می دانیم که چنین امری باعث می شود جمله بی معنا شود یا معنی دیگری داشته باشد

به عنوان مثال در مصرع «قامَ الغیاثُ لَمّا زَُّمَ الجِمالُ زَمّاً» کلمه لَمّا که ظرف زمان است مربوط به فعل زَمَّ است: لَمّا زَمَّ هنگامی که مهار کشیده شد

اما در برخی موارد به گونه ای خوانده شده است که بین ظرف و فعلش جدایی افتاده است

یا مثلا در مصرع یا سَعْدُ کَیفَ صِرْنا فی بَلْدَةٍ هَجَرْنا؟

فی بَلْدَةٍ هَجَرْنا کاملا از بخش قبل جدا خوانده شده است

یا در مصرع یا عاذِلی نَباها ذَرْنی وَ ما اُلاقی

عاذلی نباها یک ترکیب متصل است و نباید جدا خوانده شود گاهی طوری خوانده شده است که انگار نبا فعل است و حالت امری برای عاذلی دارد درحالی که چنین نیست و باید با توجه به معنی خوانده شود ای که به خاطر دوری او مرا سرزنش می کنی 

1403/10/02 15:01
جلال ارغوانی

سعدی سخن ور آمد ازجملگان سر آمد

جانش زغم برآمد پر کن قدح توساقی