گنجور

غزل شمارهٔ ۴۲۳

ز دستم بر نمی‌خیزد که یک دم بی تو بنشینم
به جز رویت نمی‌خواهم که روی هیچ کس بینم
من اول روز دانستم که با شیرین درافتادم
که چون فرهاد باید شست دست از جان شیرینم
تو را من دوست می‌دارم خلاف هر که در عالم
اگر طعنه است در عقلم اگر رخنه است در دینم
و گر شمشیر برگیری سپر پیشت بیندازم
که بی شمشیر خود کشتی به ساعدهای سیمینم
برآی ای صبح مشتاقان اگر نزدیک روز آمد
که بگرفت این شب یلدا ملال از ماه و پروینم
ز اول هستی آوردم قفای نیستی خوردم
کنون امید بخشایش همی‌دارم که مسکینم
دلی چون شمع می‌باید که بر جانم ببخشاید
که جز وی کس نمی‌بینم که می‌سوزد به بالینم
تو همچون گل ز خندیدن لبت با هم نمی‌آید
روا داری که من بلبل چو بوتیمار بنشینم
رقیب انگشت می‌خاید که سعدی چشم بر هم نه
مترس ای باغبان از گل که می‌بینم نمی‌چینم

اطلاعات

وزن: مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن (هزج مثمن سالم)
قالب شعری: غزل
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

ز دستم بر نمی‌خیزد که یک دم بی تو بنشینم
به جز رویت نمی‌خواهم که روی هیچ کس بینم
هوش مصنوعی: نمی‌توانم لحظه‌ای بی تو زندگی کنم و تنها آرزویم دیدن چهره توست؛ هیچ‌کس دیگری برایم اهمیت ندارد.
من اول روز دانستم که با شیرین درافتادم
که چون فرهاد باید شست دست از جان شیرینم
من از همان ابتدا فهمیدم که انسان وقتی عاشق بشود باید مثل فرهاد دست از جان خویش بشوید و جانش را در راه عشق فدا کند.
تو را من دوست می‌دارم خلاف هر که در عالم
اگر طعنه است در عقلم اگر رخنه است در دینم
هوش مصنوعی: من تو را دوست دارم، حتی اگر دیگران در دنیا به این احساس من طعنه بزنند یا بر عقاید من خدشه‌ای وارد کنند.
و گر شمشیر برگیری سپر پیشت بیندازم
که بی شمشیر خود کشتی به ساعدهای سیمینم
هوش مصنوعی: اگر شمشیر را بلند کنی، سپرم را به زمین می‌اندازم، چون بدون شمشیر هم می‌توانی به قدرت و شجاعت‌ام غلبه کنی.
برآی ای صبح مشتاقان اگر نزدیک روز آمد
که بگرفت این شب یلدا ملال از ماه و پروینم
هوش مصنوعی: ای صبح، عطر و انتظار عاشقان را به ارمغان بیاور، اگر روز نزدیک شده باشد و این شب یلدا دیگر به پایان برسد؛ من از ماه و ستاره پروین دیگر دلزده شده‌ام.
ز اول هستی آوردم قفای نیستی خوردم
کنون امید بخشایش همی‌دارم که مسکینم
هوش مصنوعی: از زمان آغاز وجودم، پیوسته با عدم و نیستی همراه بوده‌ام و اکنون که در این وضعیت ناتوانی قرار دارم، تنها دلخوشی‌ام امید به بخشش و رحمت است.
دلی چون شمع می‌باید که بر جانم ببخشاید
که جز وی کس نمی‌بینم که می‌سوزد به بالینم
هوش مصنوعی: برای زندگی، نیاز به قلبی دارم که مانند شمع روشن شود و بر وجود من نور بیفکند. زیرا جز او، هیچ‌کس را نمی‌بینم که با عشق و اشتیاق به من نزدیک باشد و در کنارم بسوزد.
تو همچون گل ز خندیدن لبت با هم نمی‌آید
روا داری که من بلبل چو بوتیمار بنشینم
تو مانند گل شکفته همیشه خندانی، آنقدر که حتی برای یک آن، (مثل غنچه سربسته) لب هایت بسته نمی شوند. پس من که مانند بلبل (در عشق گل آواز می خوانم) چگونه رواست که مانند پرنده ی بوتیمار، خاموش و افسرده بنشینم؟
رقیب انگشت می‌خاید که سعدی چشم بر هم نه
مترس ای باغبان از گل که می‌بینم نمی‌چینم
هوش مصنوعی: رقیب به طعنه می‌گوید که سعدی نسبت به زیبایی‌ها بی‌تفاوت است. اما ای باغبان، تو از گل‌ها نترس، زیرا من هر چند آن‌ها را می‌بینم، اما قصد چیدنشان را ندارم.

خوانش ها

غزل ۴۲۳ به خوانش حمیدرضا محمدی
غزل ۴۲۳ به خوانش فاطمه زندی
غزل شمارهٔ ۴۲۳ به خوانش محسن لیله‌کوهی
غزل شمارهٔ ۴۲۳ به خوانش سعیده تهرانی‌نسب
غزل شمارهٔ ۴۲۳ به خوانش محمدرضا کاکائی
غزل شمارهٔ ۴۲۳ به خوانش نازنین بازیان
غزل شمارهٔ ۴۲۳ به خوانش سهیل قاسمی
غزل شمارهٔ ۴۲۳ به خوانش افسر آریا

آهنگ ها

این شعر را چه کسی در کدام آهنگ خوانده است؟

"شیرین و فرهاد/عشاق"
با صدای حسام الدین سراج (آلبوم آئینه و آه)
"همایون"
با صدای محمود محمودی خوانساری (آلبوم قول و غزل 1)
"آواز سیخی"
با صدای علی جهاندار (آلبوم صبح مشتاقان)
"(همایون) (۱۱:۳۴ - ۱۲:۱۸) نوازندگان: جواد معروفی (‎پیانو) خواننده آواز: محمودی خوانساری سراینده شعر آواز: سعدی شیرازی (غزل) مطلع شعر آواز: ز دستم بر نمی خیزد که یکدم بی تو بنشینم"
(آلبوم گلهای تازه » شمارهٔ ۸۶)
"(دشتی) (۲۸:۰۶ - ۴۰:۳۵) نوازندگان: عبدالوهاب شهیدی (‎بربط عود) خواننده آواز: عبدالوهاب شهیدی سراینده شعر آواز: سعدی شیرازی (غزل) مطلع شعر آواز: ز دستم بر نمی خیزد که یکدم بی تو بنشینم"
(آلبوم گلهای جاویدان » شمارهٔ ۱۵۲)
"صبح مشتاقان – اجرای خصوصی محمدرضا شجریان و حبیب‌الله بدیعی به تاریخ ۷ شهریور ۶۵"
با صدای محمدرضا شجریان (آلبوم اجراهای خصوصی)
"شیرین و فرهاد/عشاق"
با صدای حسام الدین سراج (آلبوم آئینه و آه)
"ز دستم بر نمی‌خیزد"
با صدای احمد ظاهر (آلبوم آلبوم یازدهم)
"سَیَخی (آواز ابوعطا)"
با صدای محمود کریمی (آلبوم آموزش آواز (ردیف آوازی موسیقی سنتی ایران) ۱)
"ز دستم بر نمی‌خیزد"
با صدای احمد ظاهر (آلبوم آهنگهای استودیویی احمد ظاهر شماره ۱۱)

حاشیه ها

1391/10/13 16:01
شیراز

این غزل زیبا با صدای استاد محمودی خوانساری به همراهی استادان جواد معروفی و منصور صارمی و حبیب الله بدیعی و جهانگیر ملک در همایون اجرا شده است به زیبایی هرچه تمامتر...
والبته توسط علی جهاندار به آهنگسازی استاد فقید پرویز مشکاتیان در ابو عطا در آلبوم صبح مشتاقان در سال 1368

1392/02/13 03:05
مینا

بوتیمار نام مرغیست که کنار آب مینشیند و شکار میکند اما آب نمیخورد از بیم آنکه آبهای دنیا کمشود و روزی به پایان رسد ازاینرو آنرا غمخورک نیز گویند

1392/02/13 03:05
مینا

واقعا غزل زیباییست مرحبا سعدی شیرین سخن

1392/02/13 13:05
سعید

شگفت انگیز و زیبا!
بیخود نیست که یکی سعدی میشود و ماندگار و دیگری گمنام و فراموش.
بویژه بیت هفتم اعجاز کرده.

1393/10/24 14:12
محمد سعید

مرحبا به سعدی شیرین سخن.
من اول روز دانستم که با شیرین درافتادم
که چون فرهاد باید شست دست از جان شیرینم
امروز این شعر رو در رادیو گوش کردم ، دلم رو برد.الآن شعر کامل رو پیدا کردم.

سلام و درود
اغراق نیست که سعدی معجزه جاودان الهی است
همه غزل ، اعجاز است اما در دو بیت آخر اعجاز را به کمال رسانده است
این غزل را استاد محمدرضا شجریان در یک جلسه خصوصی به همراه ویولن مرحوم بدیعی در تاریخ جمعه 7 شهریور 1363 اجرا کرده است و وقتی با این موسیقی همراه می شوی ، حس سعدی را در آفرینش این غزل بیشتر درک می کنی

1394/04/03 21:07
کسرا

خدیا ... اون دنیا من رو با سعدی محشور کن... آمین...

1394/04/11 23:07
کسرا

من اول روز دانستم که با شیرین درافتادم
که چون فرهاد باید شست دست از جان شیرینم

مستانه غرق سروده های جاودان سعدیم...

1394/05/05 23:08
کسرا

آواز این شعر با هنرمندی آقای خوانساری در برنامه شماره 86 گلهای تازه

1394/05/06 06:08
کیفور

گویند چون قاآنی این غزل را خواند زن و بچه اش را خانه پدرش فرستاد و تا 9 ماه سراغ آنها نرفت که در تنهایی بتواند بسراید ولی نشد که نشد و زنش درخواست طلاق کرد ولی وقتی قاآنی غزل را خواند گفت مهرم حلال و جانم فدای تو باد

1394/05/06 06:08
کیفور

آن زن پروین بود و چون 9 روز دیگر دوقلو زایید نام شیرین و سیمین بر آنها نهاد و سیمین غزلهای شیرین میسرود و پروین تخلص او بود

1394/09/30 11:11
خداوندگار آواز: سیاوش

از جناب عباسی فسا بسیار سپاسگزارم. من با صدای دردانه آواز حضرت استاد شجریان نشنیده بودم. پس از کلی جستجو این برنامه رو پیدا کردم. الحق و الانصاف که شعر سعدی با این آواز معنی ویژه ای پیدا میکنه. به دوستان پیشنهاد میکنم حتما این اثر رو بشنوید.

1395/04/13 03:07
سعید جافر

فقط میتونم انگشت حیرت به دهن بگیرم و بس. جات وسط بهشته با این خدمتی که به بشریت کردی

1396/01/16 03:04
سجاد نوروزی

بر آی ای صبح مشتاقان اگر نزدیک روز آمد/ که بگرفت این شب یلدا ملال از ماه و پروینم

1396/01/16 03:04
سجاد نوروزی

دوستان
کیی میدونه معنی اون بیت دقیقا چیه؟

1396/01/16 07:04
۷

برآی ای صبح مشتاقان اگر نزدیک روز آمد
که بگرفت این شب یلدا ملال از ماه و پروینم
برآمدن: سر زدن،دمیدن،پیدا شدن
شب یلدا:آخرین شب آذر که درازترین شب است|
شب اول زمستان و شب آخر پاییز است که اول برج بزغاله و آخر برج کمان.آفتاب به برج بزغاله طلوع میکند و گفته شده شبی بسیار شوم و نحس است
ای صبح آرزومندان زودتر بیا که این شب نحس را کنار بزنی و ماه و پروین را محو کنی
برآی ای صبح مشتاقان=ای خورشید(م) طلوع کن
خورشید=یار
پروین:خوشه پروین،ثریا: دویست ستاره بسیار دور که به خاطر همین دوری تنها شش یا هفت تا از آنها دیده میشوند و چون به شکل خوشه انگور هستند به آنها خوشه انگور هم گفته اند.
جالب این است پروین که در برج فلکی گاو (دومین برج)قرار دارد بهترین موقعیت و بیشترین وقت برای دیدن آن آخر آذرماه(نزدیک شب یلدا) است و در این ماه صورت فلکی گاو همزمان با غروب خورشید، طلوع میکند و هنگام طلوع خورشید غروب میکند.

1396/01/16 07:04
مهناز ، س

برآی ای صبح مشتاقان اگر نزدیک روز آمد
که بگرفت این شب یلدا ملال از ماه و پروینم
ای روی تو برای عاشقان چون صبح ، طلوع کن اگر روز نزدیک است
که در این شب سیاه طولانی از ماه و پروین هم ملول شدم .

1396/01/16 08:04
خواجوی کرمانی

صبح مشتاقان دیدار یار است
و شب یلدا، شب هجران

1396/01/18 05:04
۷

ز دستم بر نمی‌خیزد که |یک دم بی| تو بنشینم
ز/دس/تم/بر/ن/می/خی/زد/ک/یک/دم/بی/ت/بن/شی/نم
v---v---v---v---
کسی میتواند مصرع دوم را تقطیع کند؟
بجز رویت نمی‌خواهم که |روی هیچ |کس بینم
به نظرم یک "از" کم دارد

1396/01/18 06:04
مهناز ، س

من که کمبودی نمی بینم

1396/01/18 06:04
۷

خب تقطیع بفرما

1396/01/18 06:04
حمید رضا ۴

ز/دس/تم/بر/ن/می/خی/زد/ک/یک/دم/بی/ت/بن/شی/نم
ب/جز/رو/یت/ن/می/خا/هم/ک/رو/ی/هی/ییچ/کس/بی/نم

1396/01/18 06:04
۷

گیریم درست بعد با مصرع نخست نمیخواند.
هیییچ؟
/ی/=/دم/؟
گیریم درست بعد با مصرع نخست نمیخواند.
کس/بی/نم/=بن/شی/نم
باید اینگونه شود: ک/یک/دم/بی=ک/روی هیچ
یعنی |روی هیچ| مساوی شود با |یک دم بی|
که نمیشود

1396/01/18 07:04
۷

مهناز خانم تقطیع یادتان نرود!
حمیدرضا خان یک "از" ناقابل بیفزا وانگه تقطیع بفرما

1396/01/18 07:04
مهناز ، س

این ” از “ را کجا می خواهید جا بدید
قافیه درست است و ” که یک دم بی “ و ” که روی هیچ “ ربطی به هم ندارند
مانا باشید

1396/01/18 07:04
مهناز ، س

تقطیع را کازم نمی بینم بیت خود روان و گویاست

1396/01/18 07:04
مهناز ، س

ببخشید: لازم نمی بینم

1396/01/18 07:04
۷

20 خیلی کم هست یک گل هم روش

1396/01/18 08:04
Ali

شد مصداق مثل پز عالی جیب خالی
جناب 7:
من تا حالا با از ندیدم البته انگار این شکلی هم غلطه مگر اینکه بنویسید البته زیاد وارد نیستم

1396/01/18 08:04
حمید رضا ۴

7 گرامی،
درست می گویید. اگر پس از “روی“، “از“ را بیافزاییم، از لحاظ ریتمی به آنچه شما می خواهید می رسیم.
اما در میزان های موسیقی نتها گاه سر ضرب هستند، گاه ممتد، گاه در سکوت و000
تا زمانیکه میزانها رعایت شود، ریتم به گوش شنیدنی می آید.
شما نیز درخواست مرا بپذیرید و “هیچ“ را ممتد کنید…
نه تنها از ریتم خارج نخواهید شد،
این چنین تأکیدی روی “هیچ“ است که چند واژه کنار هم را تبدیل به هنر می کند.

1396/01/18 13:04
نادر..

هیچ کس بینم:
هی/چُ/کس/بی/نم
لن /م/ فا /عی/لن

1396/10/28 17:12
ایرانی

سلام خدمت دوستان. بنده شعر رو تقطیع کردم و نیاز به از حس نشد. البته میتوان از رو اضافه کرد که در این صورت برای حفظ وزن باید خونده بشه ... بجز رویت نمیخواهم که رو یز هیچ کس بینم. ملاحظه میفرمایید حتی اضافه کردن از کار خاصی رو در مصرع به انجام نمیرساند، لذا بنظر می رسد بیت به شکل مطروحه درست باشد.

1396/10/28 17:12
ایرانی

به/جز/ رو/یت/ن/می/خوا/هم/که/رو/یی/هی/چ/کس/بی/نم

1396/10/28 18:12
بابک

/رو/یی/؟
روی نه رویی

1396/10/28 18:12
بابک

تا جایی که میدونم قاعده کلی اینه حرفی که خونده نمیشه نوشته هم نمیشه
مثلا: خا/هم و نه اینکه خوا/هم
/ک/ و نه اینکه /که/

1396/10/28 19:12

بابک
دامنه دانستنی ها را کمی گسترش دهید

1396/10/31 09:12
ایرانی

سلام دوستان
در پاسخ به جناب بابک.
: درود بر شما با این احاطه حضرتعالی بر دانستنها. خوشحالم یاد می گیرم. در تقطیع شعر برای حفظ وزن کلمه روی رویی نوشته میشه. در غیر اینصورت نیاز به "از" خواهیم داشت. دوستان هم بنده را راهنمایی بفرمایند ممنونشان خوام شد.

1396/10/31 09:12
ایرانی

یک نکته: دوستان غرض از ادبیات اگر در وهله اول موضوع لذت بردن از اون رو بکناری بگذاریم اینه که کمی رفتارمون و زندگیمون همگون با ادبیات بشه. ما اگر نحوه انتقاد کردن و نحوه احترام گذاشتن به هم رو یاد نگیریم، یاد نگیریم کمی مهربانتر و با احساستر متن بزاریم خب چه سود از اینهمه ادبیات و ادبیاتنی فکر کردن و مطالعه؟

1396/10/05 19:01
مریم

ز / دَس / تَم / بَر / نِ / می / ءآ / یَد / کِ / یِک / دَم / بی / تُ / بِن / شی / نَم
بِ / جُز / رو / یَت / نِ / می / خا / هَم / کِ / رو / یِ* / هیـ / چ / کَس / بی / نَم
مَ فا عی لن مَ فا عی لُن مَ فا عی لُن مَ فا عی لُن

1396/12/25 20:02
Hamed Salehi

کلمه ( در ) دوبار استفاده شده در عقلم و در دینم
بهتر است که در عقلم به عقلم تغییر کنند !
تو را من دوست می‌دارم خلاف هر که در عالم
اگر طعنه است به عقلم اگر رخنه است در دینم

1403/02/06 02:05
عباسی-فسا @abbasi۲۱۵۳

بله فقط مشکلی که داره هم سخن سعدی نیست هم وزن نابود میشه

چرا بدون اطلاع از وزن و حتی یک بار خواندن آنچه می نویسیم تصور می کنیم ما بهتر از سعدی می فهمیم؟

1403/02/06 09:05
رضا از کرمان

سلام

  بله دقیقا درست میفرمایید  موقع خوانش  " به عقلم   "شعر دچار سکته میگردد من تقطیع نمیدانم ولی حرف  "ه  "در  به عقلم نیاز به تاکید پیدا میکنه  و روانی خوانش یا به گفته حضرتعالی وزن بیت نابود میشه 

در کل یکی از دلایل اختلاف نسخ قدیمی  جدا از اشتباهات نوشتاری  ،ویراستاری های  نا آگاهانه از سوی کاتبان یا اولیای امر بوده است.

  شاد باشی عزیز

1403/02/06 12:05
عباسی-فسا @abbasi۲۱۵۳

سلام

آخر وقتی نظر اصلاحی می دهیم باید با اتکا به یکی از نسخ باشد نه این که من دوست دارم این طوری باشد. حتی اگر شعر یا نثر بزرگان اشتباه هم باشد ما حق نداریم در آن دست ببریم چون دیگر سخن آن شخص نیست

تازه همه نسخ هم کم ایراد ندارند حتی نسخه مورد استفاده در اینجا ولی به هر حال باید گنجور به یک نسخه استناد کند

1397/01/06 15:04
مبینا

هنگام تقطیع مصرع اول و دوم بیت دوم باهام یکسان نیست

1397/01/07 00:04
۷

من اول روز دانستم که با شیرین درافتادم
که چون فرهاد باید شست دست از جان شیرینم

م/نو/ول/رو/ز/دا/نس/تم/ک/با/شی/رین/د/رف/تا/دم
ک/چون/فر/ها/د/با/ید/شس/ت/دس/تز/جا/ن/شی/ری/نم
v—v—v—v—

1397/05/25 14:07
یوسف

این غزل ناب و زیبا رو زنده یاد جواد بدیع زاده به صورت تصنیف به زیبایی تمام اجرا کردن که واقعا بینظیره، توصیه میکنم حتما با دل و جان گوش کنید...

1397/07/23 20:09
رهی رهگذر

Hamed Salehi آقای صالحی، مگر چه عیبی دارد که کلمه "در" دوبار در این فرد اتفاق افتاده؟ حرف ربط "به" که شما پیشنهاد نمودید هجای کوتاه است که در اینجا ناموزون است. لطف نموده بر وزن عروضی این غزل ناب مراجعه نماید. درود

1398/06/04 10:09
م

مترس ای باغبان هر گل که می‌بینم نمی‌چینم
این هم تصحیحی دیگر!!

1398/10/02 13:01
محمدحسن خانی

ز دستم بر نمی خیزد که یک دم بی تو بنشینم
به جز رویت نمی خواهم که روی دیگری بینم

1398/12/20 12:02
علی

بی نظیر

1399/06/11 14:09

سعدی، فرمانروای ملک سخن

1400/01/06 14:04
امیر مستلزم

در بیت 1 مصرع دوم سعدی از اختیارات وزنی در واژه ی روی استفاده کرده که وزن هم صحیح نوشته شده .

1400/03/08 22:06
ملیکا رضایی

به نظرم" تو را من دوست دارم خلاف هر که عالم /اگر طعنه است بر عقلم اگر رخنه است بر دینم "درست باشد این غزل را من حفظ کرده بودم و در کلیات سعدی نیز اینگونه آمده بود .

1400/11/24 20:01
نوید خسروانی

مرحوم استاد شجریان در صوت آموزش ردیف ابوعطا، دوبیت این غزل را در گوشه‌ی سَیَخی خوانده‌اند

1403/02/11 10:05
غلامرضا باقرزاده

عالی ، مصرع آخر چه زیباست : 

مترس ای باغبان از گل که می‌بینم نمی‌چینم

1403/10/08 23:01
جلال ارغوانی

سخن از عشق می رانم که من سعدی شیرینم

کلام از مهر می گوییم همه عاشق به آیینم