گنجور
سعدی شیرازیسعدی

غزل شمارهٔ ۳۹۴

به خدا اگر بمیرم که دل از تو برنگیرم
برو ای طبیبم از سر که دوا نمی‌پذیرم
همه عمر با حریفان بنشستمی و خوبان
تو بخاستی و نقشت بنشست در ضمیرم
مده ای حکیم پندم که به کار در نبندم
که ز خویشتن گزیر است و ز دوست ناگزیرم
برو ای سپر ز پیشم که به جان رسید پیکان
بگذار تا ببینم که که می‌زند به تیرم
نه نشاط دوستانم نه فراغ بوستانم
بروید ای رفیقان به سفر که من اسیرم
تو در آب اگر ببینی حرکات خویشتن را
به زبان خود بگویی که به حسن بی‌نظیرم
تو به خواب خوش بیاسای و به عیش و کامرانی
که نه من غنوده‌ام دوش و نه مردم از نفیرم
نه توانگران ببخشند فقیر ناتوان را
نظری کن ای توانگر که به دیدنت فقیرم
اگرم چو عود سوزی تن من فدای جانت
که خوش است عیش مردم به روایح عبیرم
نه تو گفته‌ای که سعدی نبرد ز دست من جان
نه به خاک پای مردان چو تو می‌کشی نمیرم
غزل شمارهٔ ۳۹۳: گر به رخسار چو ماهت صنما می‌نگرمغزل شمارهٔ ۳۹۵: گر من ز محبتت بمیرم

اطلاعات

وزن: فعلات فاعلاتن فعلات فاعلاتن (رمل مثمن مشکول)
قالب شعری: غزل
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

به خدا اگر بمیرم که دل از تو برنگیرم
برو ای طبیبم از سر که دوا نمی‌پذیرم
هوش مصنوعی: اگر بمیریم، هرگز نمی‌توانم دل را از تو جدا کنم. پس ای پزشک من، برو که من درمان را از تو نمی‌پذیرم.
همه عمر با حریفان بنشستمی و خوبان
تو بخاستی و نقشت بنشست در ضمیرم
هوش مصنوعی: تمام عمر را در کنار رفقا گذرانیدم و در این میان، تو را می‌خواستم و تصویر تو در عمق وجودم نشسته است.
مده ای حکیم پندم که به کار در نبندم
که ز خویشتن گزیر است و ز دوست ناگزیرم
هوش مصنوعی: به من نصیحت نکن که به کارهایی مشغول نباشم، چون نمی‌توانم از خودم فرار کنم و از دوستی هم نمی‌توانم دوری کنم.
برو ای سپر ز پیشم که به جان رسید پیکان
بگذار تا ببینم که که می‌زند به تیرم
هوش مصنوعی: برو و از جلوی من کنار برو، چون تیر به قلبم نزدیک شده است. بگذار ببینم این تیر به کی خواهد خورد.
نه نشاط دوستانم نه فراغ بوستانم
بروید ای رفیقان به سفر که من اسیرم
هوش مصنوعی: دوستانم نه از خوشحالی من می‌گویند و نه از آرامش باغم. برگردید ای رفقا به سفر، چرا که من در بند هستم.
تو در آب اگر ببینی حرکات خویشتن را
به زبان خود بگویی که به حسن بی‌نظیرم
هوش مصنوعی: اگر در آب ببینی که چگونه حرکات خودت را انجام می‌دهی، به زبان خودت خواهی گفت که چقدر زیبا و بی‌نظیر هستی.
تو به خواب خوش بیاسای و به عیش و کامرانی
که نه من غنوده‌ام دوش و نه مردم از نفیرم
هوش مصنوعی: تو در خواب خوشی به سر ببر و از زندگی لذت ببر، زیرا من نه تنها دیشب خوابم نبرد، بلکه از صدای ناله‌ام نیز کسی آرامش ندارد.
نه توانگران ببخشند فقیر ناتوان را
نظری کن ای توانگر که به دیدنت فقیرم
هوش مصنوعی: توانگران هیچگاه به فقیر ناتوان توجهی نمی‌کنند. ای توانگر، به من که فقیرم و به دیدنت امیدوار شده‌ام، نگاهی بینداز.
اگرم چو عود سوزی تن من فدای جانت
که خوش است عیش مردم به روایح عبیرم
هوش مصنوعی: اگر تو همچون عود بسوزی، من جانم را فدای تو می‌کنم، زیرا خوشی زندگی دیگران در عطرها و رایحه‌های خوش من نهفته است.
نه تو گفته‌ای که سعدی نبرد ز دست من جان
نه به خاک پای مردان چو تو می‌کشی نمیرم
هوش مصنوعی: تو نگفته‌ای که سعدی نمی‌تواند از دست من جان بگیرد و من هم مثل تو که به پای مردان بزرگ می‌افتم، نمی‌میرم.

خوانش ها

غزل ۳۹۴ به خوانش حمیدرضا محمدی
غزل شمارهٔ ۳۹۴ به خوانش محسن لیله‌کوهی
غزل شمارهٔ ۳۹۴ به خوانش عندلیب
غزل شمارهٔ ۳۹۴ به خوانش سعیده تهرانی‌نسب
غزل شمارهٔ ۳۹۴ به خوانش نازنین بازیان
غزل شمارهٔ ۳۹۴ به خوانش فاطمه زندی
غزل شمارهٔ ۳۹۴ به خوانش سهیل قاسمی

آهنگ ها

این شعر را چه کسی در کدام آهنگ خوانده است؟

"سنتور و آواز"
با صدای علی جهاندار (آلبوم صبح مشتاقان)
"آواز حجاز، عراق، عشاق و فرود"
با صدای علی جهاندار (آلبوم صبح مشتاقان)
"همایون ۳"
با صدای محسن کرامتی (آلبوم ۱۸۶ تصنیف قدیمی ۱)

حاشیه ها

1386/12/28 21:02
س. ص.

من شخصاً در یک نسخه خطی قدیمی، بجای "حریفان" در بیت دوم، کلمه "ظریفان" را دیده ام و معنای این بیت با "ظریفان" درست تر بنظر میرسد؛ چرا که در فارسی قدیم و حتی در زبان کردی امروز (کردستان ایران) کلمه "ظریف" بمعنای "زیبا و خوبروی" بکار برده میشود.
نکته دیگر اینکه مصرع دوم بیت آخر در بعضی نسخ باین صورت است: "نه بخاکپایت ای جان . . ."
با تشکر.

1393/07/09 18:10
دکتر ترابی

هر دو مورد کاملا درست مینمایند جناب س.ص

1393/10/17 20:01
دکتر حدیجه شریفی

بنده فقط زبان درمیکشم و برای مرتبه ی چندم، مشتاقانه این غزل ناب را زمزمه میکنم....

1394/03/02 15:06
کسری عرشیان

سعدی دیگر جفا مکن چشم عاشق راتر مکن
کردی جفا دیگر مکن.......

1395/07/09 13:10
۷

همه عمر با حریفان بنشستمی و خوبان
تو بخاستی و نقشت بنشست در ضمیرم
حریف=کسی که با او حرف زده میشود=همنشین و همسخن به ویژه در مجلس بزن و کوب=همپیاله

1395/07/09 13:10
روفیا

به عمری یک نفس با ما چو بنشینند برخیزند
نهال شوق در خاطر چو برخیزند بنشانند

1396/05/09 13:08
دارابی

دوستان من معنی بیت آخرو متوجه نمیشم اگر امکانش هست راهنماییم کنید

1397/09/30 02:11
Afshin

درود بر دوست عزیز جناب دارابی و بزرگان عزیز؛
نه تو گفته ای،
که سعدی نبرد ز دست من جان؟ : مگر تو نگفته بودی که سعدی(حضرت سعدی) از دست من جان سالم به در نخواهد برد(سعدی را خواهی کشت)؟
نه خاک پای مردان، که تو میکشی نمیرم:
به خاک پای مردان قسم که نه، این طور نیست، (چراکه) اگر من به دست تو کشته بشوم (بر خلاف باورت) نخواهم مرد (در وادی عشق فدا شدن در راه معشوق مردن نیست)

1398/08/18 15:11
سیروس شیرزادی

از دید بنده مصرع نخست اینگونه درست تر است:
به خدا اگر بمیرم که دست از تو بر بگیرم
اینگونه خطاب کردن با "اگر" بجای "مگر" هنوز در برجی زبانهای ایرانی (همانند زبان کردی) کاربرد دارد
اکر "که" نبود آنگاه برنگیرم درست بود

1398/08/18 15:11
سیروس شیرزادی

این سعر را استاد سبلانی برای آموزس آواز ماهور به هنرجویان استفاده می کند

1398/12/21 10:02
حسام

«تنها طبیبان واژه دکتر را در پیش نامشان ذکر میکنند و دیگران مجاز به این کار نیستند». این ادبیات بیشتر شبیه بی سواد های دهه چهله. حداقل بگو پزشک که کمتر بهت بخندن و کمتر بی سواد به نظر بیای طبیب چیه آخه! همه دکتر ها روپوش نمیپوشن و گوشی ازشون آویزون نیست. شاید طرف .Ph.D داره. اینو یه دانش آموزا دبیرستانی هم میدونه. برای نظر دادن نه نیازی به ادا اصول هست نه اظهار فضل و کمالات با ادبیات و کلمات قلمبه سلمبه که اینجوری توش بمونی.

1401/06/12 01:09
Sia

بلع کاملا درسته فقط پزشکان باید از واژه دکتر استفاده کنند .. دکتر کسی است که بیماران را معالجه می‌کند و استفاده از دکتر برای کسی که پی اچ دی دارد از اختراعات شگرف ایرانیان هست... درضمن در یک پیج ادبی بهتر نیست کمی ادبیات را رعایت کنید و کوچه بازی حرف نزنید

1399/12/28 07:02
مهدی رحمانی

سلام
بنظر شما منظور سعدی در این شعر کیست؟

1400/01/26 10:03
امیر یحیایی

به جای مصرع نه توانگران ببخشند فقیر ناتوان را بود نه توانگران ببخشند فقرای ناتوان را وزن شعر روان تر میشد

1400/10/28 09:12
عباسی-فسا @abbasi۲۱۵۳

در این صورت وزن کامل از بین می رود 

1400/10/27 01:12
عباسی-فسا @abbasi۲۱۵۳

سلام

مدتی است نمیشه اجراهای خصوصی را اضاف کرد

امشب سعی کردم و اشتباها یک قطعه از آلبوم آه باران ثبت شد که حذف بفرمایید

 

این اجرای خصوصی را در بخش اجراها ثبت بفرمایید

پیوند به وبگاه بیرونی

1401/04/05 01:07
عباسی-فسا @abbasi۲۱۵۳

پیوند به وبگاه بیرونی

1401/08/09 17:11
Hamid Abolghasemi

 آلبوم نقش ضمیر که اجرای خصوص این شعر توسط زنده یاد محمدرضا شجریان و محمد موسوی هست را دانلود کنید و لذت ببرید. روحش شاد. 

1401/08/12 19:11
یوسف شیردلپور

 درود بردوستان دل

نه نشاط دوستانم  نه فراغ بوستانم

بروید ای رفیقان  به سفر که من اسیرم

 

نقش  ضمیر غوغایست

اجرای خصوصی استاد محمد موسوی وشجریان  

1401/10/27 11:12
یوسف شیردلپور

بحق که این شعر وادبیات پارسی نابند شیرین تر از هر شهدی بامرور خواندن این غزلیات عرفانی آدمی پی بوجود خالق وخلقت وخلاقیتی فرازمینی میبرد وزهرگونه تجملات ظاهری جداشده وخاک میشود وازخاک همچو ققنوس سراسر شعله ور میگردد وای که اگر به تفاسیر ومفاهیم این شعر غزل بشود عمل هم کرد جهان سراسر گلستان میشود  وچققققققدر معانی معنوی این شعر غزلیات امیخته میشود باساز وآواز

وصدالبته که بانوای ماورایی استاد شجریان مانند همین اجرای جاودانه نقش ضمیر استاد موسوی وشجریان،

خدایا چقدر زیبا اجرا کردند ابن شعر وغزل را استاد شجریان این همه زیبایی ظرافت ودقت ردیف خوانی شجاعت شاعران ما افتخار میکنند که بعدچند سال وقرن استادانی مانند کسایی لطفی ومشکاتیان وموسوی وشجریان آمدند به گوش فلک وافلاک رسانیدند معانی ومفاهیم این شعروغزل وادبیات پارسی را ایران وایرانی که خون ورگ ویشه ایرانی داشته باشد باید بخود ببالند مفخترباشند که چون سعدی شیرازی و حافظ ومولانا واخوان روهی وشجریان هادارندوداریم🙏 چه سرمایه وگنجی به از این؟؟؟ ❤️❤️🙌🙌

1401/10/02 21:01
هخامنش

آهنگ استاد شجریان باید سرآمد تمام این آهنگها باشد،چرا نگذاشتید؟

1401/12/03 23:03
یوسف شیردلپور

درود برشما هخامنش عزیز دوستان جاهایی ذکر کردند نام ویاد استاد عالی قدر را ومنم عنوان کردم اما حق باشماست صدالبته زیرا استاد شجریان خود  یک جهان که نه  بلکه  هردو جهان است 💞💞🙏🙏

1401/10/02 21:01
هخامنش

دوستان آیا کتابی هست که معنی روان اشعار سعدی رو آورده باشه؟اگر هست لطفا معرفی کنید

ممنونم💌

1402/03/25 00:05
سعید

سلام 

بله کتاب شرح غزلیات سعدی از فرح نیازکار چاپ هرمس

1401/10/10 18:01
زارا صادقی

درود

این غزل  را با صدای استاد  شجریان عزیز گوش کردم _ در کاری بنام نقش ضمیر _ با نی استاد موسوی ... کاش کلماتی وجود داشت برای توصیف این شاهکار....، سعدی عشق است و شجریان این عشق را در دل ما نهادینه کرد💚💚💚❤

1403/09/21 17:11
جلال ارغوانی

نشندید کس عجایب چو نگار وشعر سعدی

که بدست این اسیرم وبه لطف آن امیرم