گنجور » سعدی » دیوان اشعار » غزلیات

سعدی

غزل شمارهٔ ۲۴۰

چه کند بنده که بر جور تحمل نکند؟

دل اگر تنگ شود مهر تبدل نکند

دل و دین در سر کارَت شد و بسیاری نیست

سر و جان خواه که دیوانه تأمل نکند

سِحر، گویند حرام‌ست در این عهد ولیک

چشمت آن کرد که هاروت به بابل نکند

غرقه در بحرِ عمیق تو چنان بی‌خبرم

که مبادا که چه دریام به ساحل نکند

به گلستان نروم تا تو در آغوش منی

بلبل ار روی تو بیند طلب گل نکند

هر که با دوست چو سعدی نفسی خوش دریافت

چیز و کس در نظرش باز تخیل نکند

غزل شمارهٔ ۲۳۹: کسی که روی تو بیند، نگه به کس نکند غزل شمارهٔ ۲۴۱: میل بین کآن سروبالا می‌کند

اطلاعات

وزن: فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن (رمل مثمن مخبون محذوف)

قالب شعری: غزل

منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

چه کند بنده که بر جور تحمل نکند؟

دل اگر تنگ شود مهر تبدل نکند

تبدل کردن: تغییر یافتن، دگرگون شدن / کنایه: دل‌تنگ شدن (ناآرامی و بی‌قراری کردن، رنجیده شدن). / معنی: اگر بنده‌ای ستم صاحب خویش را تاب نیاورد چه کند؟ زیرا اگر عاشق از معشوق خویش دل‌تنگ و ملول گردد مهرش نسبت به او کم نمی‌شود و تغییر نمی‌یابد. - منبع: شرح غزل‌های سعدی

دل و دین در سر کارَت شد و بسیاری نیست

سر و جان خواه که دیوانه تأمل نکند

تأمل کردن: درنگ کردن، نیک نگریستن. / کنایه: دل و دین در سر کار کسی کردن (شیفته و بی‌قرار کسی شدن). / معنی: در راه عشق تو قلب و آیین خویش را در‌باختیم و اینها در قبال تو ارزشی ندارد. از ما سر و جان بطلب که دیوانه عشق تو بی‌تأمل آن را نثار خواهد کرد. - منبع: شرح غزل‌های سعدی

سِحر، گویند حرام‌ست در این عهد ولیک

چشمت آن کرد که هاروت به بابل نکند

سحر: جادو و افسون / عهد: روزگار، دوره و زمان / هاروت: ۷۳٫۳ / تناسب: سحر، هاروت، بابل / تشبیه تفضیلی: برتری چشم افسونگر معشوق بر سحر هاروت. / معنی: می‌گویند در روزگار ما جادوگری و افسونکاری حرام است؛ اما چشم تو چنان سحری به کار برد که حتی هاروت بابلی هم قادر به نمودن آن نیست. - منبع: شرح غزل‌های سعدی

غرقه در بحرِ عمیق تو چنان بی‌خبرم

که مبادا که چه دریام به ساحل نکند

ضمیر متصل «م» در «دریام» مفعولی است / به ساحل کردن: به ساحل آوردن. / تناسب: غرقه، بحر، عمیق، دریا، ساحل / مرحوم فروغی در آخر این بیت علامت سؤال گذاشته‌اند؛ به معنی آن است که معنای بیت روشن نشد. (کلیات سعدی ۴۹۸) و نیز دکتر خطیب رهبر در شرح غزلیات سعدی، ۳۵۴ چنین می‌نویسد: «تصحیح این بیت ممکن نشد و معنی آن نامعلوم ماند. و در کتاب غزلیات سعدی به تصحیح حبیب یغمایی ۴۱۰ مصراع دوم اینگونه تصحیح شده است: «که مبادا که از دریام به ساحل نکند». و به نظر راقمان سطور این بیت را می‌توان به دو گونه معنا نمود: ۱ - معنی: آنچنان در دریای عشق تو غرق و بی‌خبرم که آرزو می‌کنم مبادا دریا مرا به ساحل بیاورد و از گرداب عشق تو نجات دهد! ۲ – معنی: در دریای ژرف عشق تو غرقه‌ام و آنچنان از خود بی‌خود گشته‌ام که مبادا مثل دریا ساحلی داشته باشم و این بی‌خبری در ژرفای عشق تو به پایان ساحل هشیاری رسد! - منبع: شرح غزل‌های سعدی

به گلستان نروم تا تو در آغوش منی

بلبل ار روی تو بیند طلب گل نکند

هوش مصنوعی: نمی‌روم به گلستان چون تو در آغوش من هستی، بلبل اگر چهره تو را ببیند دیگر دنبال گل نخواهد رفت.

هر که با دوست چو سعدی نفسی خوش دریافت

چیز و کس در نظرش باز تخیل نکند

نفسی: لحظه‌ای، دمی / نظر: نگاه / تخیل کردن: صورت بستن، به خیال آوردن، و خیال در معنى وهم و گمان، تصوّر چیزی در ذهن هنگامی که در پیش چشم نباشد، عکس و تصویر، تصویر معشوق. / معنی: هر کس به‌سان سعدی لحظه‌های خوش با دوست بودن را دریابد، دیگر هیچ تصویری از چیزی و کسی در آینه خیال او باز نمی‌تابد. - منبع: شرح غزل‌های سعدی / دکتر محمدرضا برزگر خالقی / دکتر تورج عقدایی