گنجور
سعدی شیرازیسعدی

غزل شمارهٔ ۲۳۶

توانگران که به جنب سرای درویشند
مروت است که هر وقت از او بیندیشند
تو ای توانگر حُسن، از غنای درویشان
خبر نداری اگر خسته‌اند و گر ریشند
تو را چه غم که یکی در غمت به جان آید؟
که دوستانِ تو چندان که می‌کشی بیشند
مرا به علت بیگانگی ز خویش مران
که دوستانِ وفادار بهتر از خویشند
غلام همت رندان و پاکبازانم
که از محبت با دوست، دشمن خویشند
هر آینه لبِ شیرین جواب تلخ دهد
چنان که صاحب نوشند، ضارب نیشند
تو عاشقان مسلم ندیده‌ای سعدی
که تیغ بر سر و سر بنده‌وار در پیشند
نه چون منند و تو؛ مسکین، حریص، کوته‌دست
که ترک هر دو جهان گفته‌اند و درویشند
غزل شمارهٔ ۲۳۵: بلبلی بی‌دل نوایی می‌زندغزل شمارهٔ ۲۳۷: یار باید که هر چه یار کند

اطلاعات

وزن: مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلن (مجتث مثمن مخبون محذوف)
قالب شعری: غزل
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

توانگران که به جنب سرای درویشند
مروت است که هر وقت از او بیندیشند
هوش مصنوعی: ثروتمندان که در کنار خانه‌ی درویش زندگی می‌کنند، باید با نیک‌خواهی و احترام به او فکر کنند و به او اهمیت دهند.
تو ای توانگر حُسن، از غنای درویشان
خبر نداری اگر خسته‌اند و گر ریشند
هوش مصنوعی: ای تو که زیبایی و ثروت و توانگری، از حال درویشان و بی‌نوایان بی‌خبری. شاید آنها خسته هستند یا زخم‌های عمیقی دارند، ولی تو از دردشان بی‌اطلاع هستی.
تو را چه غم که یکی در غمت به جان آید؟
که دوستانِ تو چندان که می‌کشی بیشند
هوش مصنوعی: تو نگران نباش که یکی از بابت غم تو ناراحت شود، چون دوستانت آنقدر که تو رنج می‌کشی، آنها هم غم و اندوه دارند و این موضوع برایشان عادی شده است.
مرا به علت بیگانگی ز خویش مران
که دوستانِ وفادار بهتر از خویشند
هوش مصنوعی: مرا به خاطر اینکه از خودم دور افتاده‌ام تنها نگذار، چون دوستان وفادار از انسان خودی بهترند.
غلام همت رندان و پاکبازانم
که از محبت با دوست، دشمن خویشند
هوش مصنوعی: من خدمتگزار اراده و همت رندان و انسان‌های پاکی هستم که در عشق به دوستان خود، حتی با دشمنانشان نیز برمی‌خیزند.
هر آینه لبِ شیرین جواب تلخ دهد
چنان که صاحب نوشند، ضارب نیشند
هوش مصنوعی: هر بار که کسی با کلام شیرینش به سوالی پاسخ می‌دهد، ممکن است آن پاسخ به دلایل مختلف تلخ و نامطلوب باشد، به طوری که نتیجه‌ای تلخ از خود به جای بگذارد. در واقع، گاهی اوقات جواب‌های زیبا و دلپذیر می‌توانند حاوی واقعیت‌هایی ناگوار و دردناک باشند.
تو عاشقان مسلم ندیده‌ای سعدی
که تیغ بر سر و سر بنده‌وار در پیشند
هوش مصنوعی: تو عاشقان واقعی را تا به حال ندیده‌ای سعدی، که سر خود را زیر تیغ گذاشته و همچنان با فروتنی در برابر عشق ایستاده‌اند.
نه چون منند و تو؛ مسکین، حریص، کوته‌دست
که ترک هر دو جهان گفته‌اند و درویشند
هوش مصنوعی: این ابیات به تفاوت‌های انسانی اشاره دارد. گوینده به کسانی که در پرخوری و دنیاطلبی گرفتار هستند، انتقاد می‌کند و به آن‌ها می‌گوید که این نوع زندگی را ترک کرده و از دنیای مادی دوری کنند. او خود را از این صفات منفی دور می‌داند و بر ساده‌زیستی و استقلال خود تأکید می‌کند. در واقع، او به این نکته می‌پردازد که عمیق‌تر از ظواهر زندگی باید به معنای واقعی آن پی برد.

خوانش ها

غزل ۲۳۶ به خوانش حمیدرضا محمدی
غزل ۲۳۶ به خوانش محسن لیله‌کوهی
غزل ۲۳۶ به خوانش سعیده تهرانی‌نسب
غزل ۲۳۶ به خوانش پری ساتکنی عندلیب
غزل شمارهٔ ۲۳۶ به خوانش تناز پیراسته
غزل شمارهٔ ۲۳۶ به خوانش سهیل قاسمی
غزل شمارهٔ ۲۳۶ به خوانش محمدرضا مومن نژاد
غزل شمارهٔ ۲۳۶ به خوانش نازنین بازیان
غزل شمارهٔ ۲۳۶ به خوانش فاطمه زندی

آهنگ ها

این شعر را چه کسی در کدام آهنگ خوانده است؟

"ماهور، شکسته"
با صدای ادیب خوانساری (آلبوم مجموعه آثار ۱ و ۲)
"درآمد (دستگاه همایون)"
با صدای محمود کریمی (آلبوم آموزش آواز (ردیف آوازی موسیقی سنتی ایران) ۲)
"چکاوک (دستگاه همایون)"
با صدای محمود کریمی (آلبوم آموزش آواز (ردیف آوازی موسیقی سنتی ایران) ۲)
"بیداد (دستگاه همایون)"
با صدای محمود کریمی (آلبوم آموزش آواز (ردیف آوازی موسیقی سنتی ایران) ۲)
"راجع (دستگاه همایون)"
با صدای محمود کریمی (آلبوم آموزش آواز (ردیف آوازی موسیقی سنتی ایران) ۲)

حاشیه ها

1387/09/12 06:12
محمود یوسفی

با سلام
بیت دوم شعر را استاد کریمی در ردیف اوازی خویش بجای مروت از کلمه ضرورت استفاده کرده است .می خواستم بدانم چرا این دوگانگی بوجود امد.
متشکرم

1403/12/28 17:02
عباسی-فسا @abbasi۲۱۵۳

در نگاه اول به نظر می رسد «ضرورت» درست‌تر است اما وقتی به مصرع اول دقیق شوید مشخص است که «مروت» درست‌تر و با معناتر است.

مروت و جوانمردی است که توانگرانی که در کنار خانۀ درویش هستند همیشه در باره او بیندیشند و به فکر او باشند.

ابتدا سعدی این نکتۀ اخلاقی را گوشزد می‌کند سپس به سراغ پیام عاشقانه‌اش می‌رود 

ای کسی که از نظر زیبایی توانگر هستی اصلا از حال درویشان که ابراز نیاز نمی‌کنند و در ظاهر توانگر می‌نمایند بی خبر هستی؛ چه خسته باشند چه مجروح و زخمی

 

1395/05/02 06:08
امین پیام

در ردیف آوازی استاد دوامی نیز این گونه است. ظاهرا در نسخه دیگری از غزلیات به جای مروت، ضرورت آمده است.

1395/09/23 23:11
معین گلابی

درود.در ردیفِ سازیِ سنتورِ صبا،تالیف پایور نیز،واژه ی "ضرورت" در کمانکی،روبروی "مروت" آمده است.

1395/10/27 13:12
سجاد عباباف

استاد ادیب خوانساری نیز این غزل را در آواز ماهور خوانده اند. ایشان هم کلمه ضرورت را بکار برده اند

1395/10/15 20:01
همیرضا

در حاشیهٔ تصحیح فروغی «ضرورت» را بدل «مروت» در مصرع دوم بیت اول آورده و این نشان می‌دهد که در بعضی نسخ ضرورت آمده.

1396/12/02 21:03
سپیدار

به نظرم این صحیح‌تره
تو عاشقان مسلح ندیده ای سعدی
که تیغ بر کف و سربنده وار در پیشند

1403/12/01 00:03
عباسی-فسا @abbasi۲۱۵۳

عاشقان مسلح؟

یعنی چون در مصرع دوم «تیغ» آمده؛ باید عاشقان هم مسلح باشند؟

عاشقان حتی سپر را می‌اندازند و خود را سپر و سیبلِ تیر معشوق می‌کنند چه رسد که سلاح برگیرند

به خشم رفته ما را که می برد پیغام

بیا که ما سپر انداختیم اگر جنگ است

 

شرط وفاست آن که چو شمشیر برکشد

یار عزیز جان عزیزش سپر بود

 

تو را خدا به سعدی بزرگ درس ندهید. حداقل یک دور چند غزل سعدی را بخوانید و سپس به سعدی بگویید چنین کن

1399/01/15 10:04
فاطمه

به نظرم مروت بهتره از ضرورت

1399/01/15 10:04
فاطمه

تازه به جای هروقت ازو بیندیشند هم من شنیده ام که میگن یکدم ارو بیندیشند

1399/01/15 11:04
فاطمه

اما در هر حال به نظرم شعر بسبار عاشقانه ای است که در دستگاه همایون در ردیف اساتید موسیقی سنتی ایران خوانده شده، از این جهت که دستگاه همایون رو دستگاه عشاق می نامند و بسیار رازآلود و محزون است و این شعر عجیب باهاش همخوانی داره

1399/05/15 20:08
Omid Hass

با درود
در بیت دوم
تو ای توانگر حسن از عنای درویشان
خبر نداری اگر نازکند و گر ریشند
صحیح است
عنا به معنی رنج و محنت به جای غنا که با مضمون بیت همخوانی ندارد
با سپاس

1403/08/16 16:11
نوید احمدپور

درود کاملاً درست است،میخواستم این مورد رو گوشزد کنم که شما مرقوم فرموده بودید

1403/10/27 01:12
جلال ارغوانی

هزار ملک سخن اگر چه  شد سعدی 

هزار هزار چواوزغمزه ات جگر ریشند