گو "بجو" در چه زنخدانت

آفرین خدای بر جانت
که چه شیرین لبست و دندانت
"آفرین" از "فری" میآید و در اوستایی "فرینا" به معنی خرسند ساختن و ستودن است.
واژه نفرین از همین ساخته شده است و نه آفرین بوده است.

غزل ۱۴۵ سعدی 

وزن : فاعلاتن مفاعلن فع لن 

معنی بیت اول 

درود خدای بر تو باد که چه لب و دندان شیرینی داری !

[آفرین : دعا و تحسین .]

معنی بیت دوم 

به هر کس که دلش مثل یوسف گم شده است ،بگو که آن را در چاه زنخدانت ببیند .

[تشبیه : دل به یوسف ( اضافه ء تشبیهی ) /استعاره ء مصرحه : چَه : ( گودی چانه در زیر لب ) ]

معنی بیت سوم 

در پارس هیچ آشوبی به پای نمی شود ، مگر آنکه چشمان فتنه انگیز تو آن را به وجود آورده باشد .

[ فتنه : آشوب و غوغا / فتان : فتنه انگیز و فتنه جو ، زیبا و دلفریب که به زیبایی مردم را به مفتون سازد /جناس اشتقاق : فتنه ،فتان ]

معنی بیت چهارم 

اگر سرو حرکت هم می داشت و رفت و آمدی می کرد ، باز هم به گرد حرکات تو نمی رسید .

[ شدن : رفتن / جولان : گردیدن و گشتن / کنایه: به گردچیزی یا  کسی نرسیدن ( نرسیدن به کسی یا چیزی به جهت سریع رفتن و یا در نیافتن پایه و مقام کسی یا چیزی ) /تشبیه مضمر و تفضیلی : تشبیه خرامیدن معشوق به سرو و  برتری خرامیدن او بر آن .]

معنی بیت پنجم : 

تو مثل آفتابی و شبستان تو بر اثر وجودت مثل روز روشن می گردد ، پس شب تو با روز دیگران برابر است .

[ شبستان : خوابگاه و شب خانه ، اندرونی و خلوت خانه ./تضاد : شب ، روز / تناسب : روز ، آفتاب /تشبیه مضمر : معشوق به آفتاب مانند شده است /جناس زاید : شب ، شبستان /]

معنی بیت ششم 

ای معشوق زیبا و روحانی  ، تا کی باید از دست نگهبان تو شکوه داشته باشیم ؟ 

[ استعاره ء مصرحه : بوستان روحانی  ( معشوق زیبا و لطیف ) ،بوستان بان ( رقیب ) ]

معنی بیت هفتم 

ما همانند بلبلان نغمه سرای رخسارت هستیم ، پس بگذار لحظه ای در گلستان وجودت ناله سر دهیم .

بلبل : پرنده ای ست که نماد عاشق نالان است و معشوق او گل سرخ /یک نفس : یک دم و یک لحظه / نالیدن : به آواز اندوه خود را بیان کردن ،بانگ و فریاد زدن ./تشبیه : ما ( عاشقان ) به بلبلان و معشوق به گلستان مانند شده است ]

معنی بیت هشتم 

اگر هزار بار بر من جور و جفا روا داری ، باز هم هزار برابر دوستت دارم .

[ هزار چندان : هزار برابر.] 

معنی بیت نهم : 

توانایی بازوی شکیبایی را امتحان کردیم ، گویی توانایی آن  مثل توانایی شیشه است در برابر سندان دوری تو .

[ آبگینه : شیشه /سندان:  ابزاری است که آهنگران و مسگران بر آن چیزها کوبند./استعارهء مکنیه : زور بازوی صبر /تضاد : آبگینه ، سندان .]

معنی بیت دهم 

اگر تو بر سر پیمان خویش بمانی یا نه ، ما عهد خویش را  باتو به پایان می بریم و وفادار می مانیم .

[ به آخر بردن : به پایان رساندن و به عهد خود وفا کردن .] 

معنی بیت یازدهم 

اگر در دوری از تو جان بسپارم ، این مرگ را مژده ای دان که برای رسیدن به تو می پردازم .مردن من رسیدن به توست .

[ تضاد : وصل ،هجران .]

معنی بیت دوازدهم 

ای سعدی ، اگر در راه طلب معشوق جانت را فدا سازی   ،عارفی زنده و جاوید خواهی بود .

[ عارف : دانا و شناسنده  /کنایه : جان بر آمدن ، رنجور و دردمند گشتن .]

منبع : شرح غزلهای سعدی 

دکتر محمدرضا برزگر خالقی 

دکتر تورج عقدایی 

سعدی : به چه کار آیدت ز گُل طبقی ؟

از گلستان ِ ما بِبَر طبقی 

شاد و تندرست باشید .

به گلستان چهره ات دلبر

سعدی است بلبل غزل خوانت