گنجور

غزل شمارهٔ ۱۴۳

این که تو داری قیامت است، نه قامت
وین نه تَبَسُّم که مُعْجِز است و کِرامَت
هر که تماشایِ رویِ چون قمرت کرد
سینهْ سپر کَرْد پیشِ تیرِ مَلامَت
هر شب و روزی که بی‌تو می‌رود از عُمْر
بر نَفَسی می‌رود هزار نِدامَت
عمر نبود آن‌چه غافل از تو نشستم
باقیِ عمر ایستاده‌ام به غِرامَت
سروِ خَرامان چو قَدِّ مُعْتَدِلَت نیست
آن‌همه وصفش که می‌کُنند به قامَت
چشمِ مسافر که بر جمالِ تو افتاد
عَزْمِ رَحیلَش، بَدَل شَوَد به اِقامَت
اهلِ فریقین در تو خیره بمانند
گر برَوی در حسابگاهِ قیامَت
این‌همه سختی و نامرادیِ «سعدی»
چون تو پسندی، سَعادَت است و سَلامَت

اطلاعات

وزن: مفتعلن فاعلات مفتعلن فع (منسرح مثمن مطوی منحور)
قالب شعری: غزل
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

این که تو داری قیامت است، نه قامت
وین نه تَبَسُّم که مُعْجِز است و کِرامَت
این که تو داری قد و قامت نه، بلکه قیامتی است که به پا گشته است! و این خندهٔ شیرین نیست، بلکه همچون معجزه و کرامت و خارق عادت بشری است. [ کرامت: بخشندگی و بزرگواری / جناس زاید: قیامت، قامت ] - منبع: شرح غزل‌های سعدی
هر که تماشایِ رویِ چون قمرت کرد
سینهْ سپر کَرْد پیشِ تیرِ مَلامَت
هرکس به روی همچون ماهت بنگرد، عاشق می‌گردد و از آن پس باید در برابر تیرهای سرزنش سینهٔ خویش را سپر سازد و از ملامت نهراسد. [ ملامت: عتاب و سرزنش / تشبیه: روی به قمر، سینه به سپر، ملامت به تیر "اضافهٔ تشبیهی" ] - منبع: شرح غزل‌های سعدی
هر شب و روزی که بی‌تو می‌رود از عُمْر
بر نَفَسی می‌رود هزار نِدامَت
برای هر نفسی از عمرم که بی تو در شبانه روز سپری می‌شود، هزار بار پشیمانی احساس می‌کنم. [ نفس: دم و لحظه / ندامت: پشیمانی / تضاد: شب، روز ] - منبع: شرح غزل‌های سعدی
عمر نبود آن‌چه غافل از تو نشستم
باقیِ عمر ایستاده‌ام به غِرامَت
روزگارانی را که از تو غافل بوده‌ام، از شمار عمر خویش محسوب نمی‌دارم و آماده‌ام که برای تلافی آن غفلت بقیهٔ عمر را تاوان بپردازم.  [ غرامت: خسارت، تاوان / تضاد: نشستن، ایستادن ] - منبع: شرح غزل‌های سعدی
سروِ خَرامان چو قَدِّ مُعْتَدِلَت نیست
آن‌همه وصفش که می‌کُنند به قامَت
سرو که به خاطر قامت بلندش ستوده می‌شود، از لحاظ اعتدال قامت به پای تو نمی‌رسد. [ سرو خرامان: سروی که به ناز تکان خورد / معتدل: نیکو و زیبا / تشبیه تفضیلی: برتری قامت معشوق بر سرو خرامان  ] - منبع: شرح غزل‌های سعدی
چشمِ مسافر که بر جمالِ تو افتاد
عَزْمِ رَحیلَش، بَدَل شَوَد به اِقامَت
اگر چشم مسافری در حال سفر بر قامت تو بیفتد، تصمیم او برای سفر به عزمِ ماندن تبدیل می‌شود. [جمال: حسن و زیبایی / عزم رحیل: قصد و کوچیدن و رفتن / بدل شدن: تغییر یافتن / تضاد: رحیل، اقامت / تناسب: مسافر، رحیل ] - منبع: شرح غزل‌های سعدی
اهلِ فریقین در تو خیره بمانند
گر برَوی در حسابگاهِ قیامَت
آنگاه که تو برای محاسبهٔ قیامت حاضر می آیی، جنّ و آدمیان در جمال تو به تحیّر می‌مانند. [ فریقین: تثنیهٔ فریق، دو گروه و فریق شیعه و سنّی، جنّ و انس  ] - منبع: شرح غزل‌های سعدی
این‌همه سختی و نامرادیِ «سعدی»
چون تو پسندی، سَعادَت است و سَلامَت
این همه عذاب و سختی و ناکامی را که سعدی تحمل می کند، اگر تو می پسندی، برای او در حُکم خوشبختی و تندرستی است. [ نامرادی: ناکامی و بی‌موفقیتی ] - منبع: شرح غزل‌های سعدی / دکتر محمدرضا برزگر خالقی / دکتر تورج عقدایی 

خوانش ها

غزل ۱۴۳ به خوانش حمیدرضا محمدی
غزل ۱۴۳ به خوانش محسن لیله‌کوهی
غزل ۱۴۳ به خوانش فاطمه زندی
غزل ۱۴۳ به خوانش سعیده تهرانی‌نسب
غزل ۱۴۳ به خوانش پری ساتکنی عندلیب
غزل ۱۴۳ به خوانش سید علی علوی
غزل شمارهٔ ۱۴۳ به خوانش سهیل قاسمی
غزل شمارهٔ ۱۴۳ به خوانش نازنین بازیان
غزل شمارهٔ ۱۴۳ به خوانش مریم فقیهی کیا

حاشیه ها

1391/09/08 09:12
ناشناس

دوست عزیز
میخواستم بگم که
در مصراع اول قبل از نه {و}بگزارید وزن شعر درست میشه

1393/09/12 15:12
نعیما

سلام
وزن شعر کاملا درسته! نیاز به هیچ کاستن و افزرودنی نیست!

1395/06/19 22:09
لیلا اسدی . الف

سلام . یک بیت در شبکه های مجازی دست به دست می چرخه به این مضمون
به کسی ندارم الفت زجهانیان مگر تو
اگر م تو هم برانی سر بی کسی سلامت
همه گفته اند این بیت از سعدی است و جالب این است که این تک بیت هست. هر چه دیوان غزل سعدی را گشتم همچین بیتی پیدا نکردم . لطفا راهنمایی کنید.

1395/09/30 03:11
احسان شجاعی نیا

سلام
خدمت دوست عزیز عرض کنم تک بیت
به کسی ندارم الفت زجهانیان
اگرم تو هم برانی سر بی کسی سلامت
از جناب کمیل چناری هستش
یا حق

1395/11/20 14:01
سعید اسکندری

لیلا اسدی و احسان شجاعی نیا:
بیت "به کسی ندارم الفت، ز جهانیان به‌جز تو/ اگرم تو هم برانی، سر بی‌کسی سلامت" از شاعر قرن دهم ه.ق رضایی کاشی است★
*گلچین معانی، احمد، مکتب وقوع در شعر فارسی، انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد, مشهد، 1374، ص 165.

1395/11/20 14:01
سعید اسکندری

لیلا اسدی و احسان شجاعی نیا!
بیت “به کسی ندارم الفت، ز جهانیان به‌جز تو/ اگرم تو هم برانی، سر بی‌کسی سلامت” از شاعر قرن دهم ه.ق رضایی کاشی است★
*گلچین معانی، احمد، مکتب وقوع در شعر فارسی، انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد, مشهد، 1374، ص 165.

1399/02/14 04:05
س ش

حق با دوست ناشناس است...
می باید حرف و پیش از نه در مصرع اول اضافه شود تا هجای شعری برقرار شود. بنابراین با گفتار نعیما مخالفم.

1399/02/14 04:05
س ش

حرف و پیش از نه باید اضافه شود در مصرع اول...

1400/10/09 01:01
جهن یزداد

شادروان بهار در پیشگفتار تاریخ بلعمی درباره  یک بیت از این سروده چیزی نوشته که  انرا  کوتاه مینویسم
مقابله دو نسخه  کلیات سعدی که یکی بیست و پنج سال پس از سعدی است و نویسنده گوید انرا از روی خط سعدی نوشته و این نسخه   در کتابخانه دکتر لقمان ادهم  است  با نسخه دیگر که صد سال پس از او نوشته اند و اقای جلیل خان سرور کتابخانه معارف  ان را دارند   میتوان  دستکاری  کاتبان را دید نسخه  قدیمی واصیل این  بیت را اینگونه نوشته و کاتبان پس از او  شعر سعدی را  تلطیف کرده اند
هر که تماشای روی چون سپر کرد
روی سپر کرد پیش تیر ملامت
 و کاتب صد سال پس انرا بدینگونه نوشته
هرکه تماشای روی چون قمرت کرد
سینه سپر کرد پیش تیر ملامت
پایان گفته بهار

بیگمان امروزیان و  کسی که به زبان سعدی اشنا نباشد روی چون قمر و سینه سپر را می پسندد  مگر انکه  باید دید سعدی چه گفته -

-
بار دیگر این غزل سعدی را بخوانیم  بنگریم این عاشق جگر انجیده  چه اندازه در بیان عشق استاد بوده - 
این که   تو داری قیامتست نه قامت 
درود خدا بر روای پاکت باد ای سخنور بزرگ سروده های  تو بجوانی  اواره روزگارم کرد

1401/06/12 23:09
فاطمه زندی

غزل ۱۴۳ سعدی 

وزن : مفتعلن فاعلات مفتعلن فع 

۱[کرامت: بخشندگی و بزرگواری / جناس زاید : قیامت ، قامت ]

۱_ این که تو داری قد و قامت نه، بلکه قیامتی است که به پا گشته است !و این خندهء شیرین نیست ، بلکه همچون معجزه و کرامت و خارق عادت بشری است.

۲ [ ملامت : عتاب و سرزنش /تشبیه : روی به قمر ، سینه به سپر ، ملامت به تیر " اضافه ء تشبیهی " 

۲_ معنی : هرکس به روی همچون ماهت بنگرد ، عاشق می گردد و از آن پس باید در برابر تیر های سر زنش سینه ء خویش را سپر سازد و از ملامت نهراسد .

۳[ نفس : دم و لحظه / ندامت : پشیمانی ./تضاد : شب، روز ]

۳_ برای هر نفسی از عمرم که بی تو در شبانه روز سپری می شود ، هزار بار پشیمانی احساس می کنم.

۴ [غرامت :خسارت ، تاوان / تضاد : نشستن ،ایستادن ]

۴_معنی : روزگارانی را که از تو غافل بوده ام ، از شمار عمر خویش محسوب نمی دارم و آماده ام که برای تلافی آن غفلت بقیه ء عمر را تاوان  بپردازم .

۵  [ سرو خرامان : سروی که به ناز تکان خورد/ معتدل : نیکو و زیبا /تشبیه تفضیلی : بر تری قامت معشوق بر سرو خرامان  ]

۵ _ معنی : سرو که به خاطر قامت بلندش ستوده می شود ، از لحاظ اعتدال قامت به پای تو نمی رسد .

۶  [جمال : حسن و زیبایی / عزم رحیل : قصد و کوچیدن و رفتن /  بدل شدن : تغییر یافتن ./تضاد : رحیل ، اقامت / تناسب : مسافر ،رحیل ]

۶_  معنی اگر چشم مسافری در حال سفر بر قامت تو بیفتد ، تصمیم او برای سفر به عزم ماندن تبدیل می شود 

۷  [ فریفتن : تثنیه ء فریق ،دو گروه و فریق شیعه و سنّی ، جنّ و انس  ]

۷_ معنی : انگاه که تو برای محاسبه ء قیامت حاضر می آیی ، جنّ و آدمیان در جمال تو به تحیّر می مانند .

۸ [ نامرادی : ناکامی و بی موفقیتی . ]

۸_ معنی : این همه عذاب و سختی و ناکامی را که سعدی تحمل می کند، اگر تو می پسندی ، برای او در حُکم خوشبختی و تندرستی است 

منبع : شرح غزلهای سعدی 

دکتر محمدرضا برزگر خالقی 

دکتر تورج عقدایی 

سعدی : به چه کار آیدت ز گُل طبقی ؟

از گلستان ِ ما بِبَر طبقی 

شاد و تندرست باشید .

1402/09/07 21:12
محمد قاسمی فرد

اهل فریقین به فتح ق به معنی دو گروه.

که استعاره از شیعه و سنی است.

و میتواند انس و جن هم گفت.

 

1403/09/21 08:11
وحید نجف آبادی

به کسی ندارم الفت ز جهانیان مگر تو

اگرم تو هم برانی، چه کنم ز بی پناهی

#حق

1403/10/04 11:01
جلال ارغوانی

چون سخن سعدی ورفتن دلبر

معجزه دیگر نبود تا به قیامت