برگردان به زبان ساده
اگر در جهان از جهان رسته‌ای است،
در از خلقْ بر خویشتن بسته‌ای است
هوش مصنوعی: اگر از قید و بندهای این دنیا آزاد شده‌ای، پس به خودت وابسته‌ای و از دیگران جدا شده‌ای.
کس از دست جور زبانها نرست
اگر خودنمای است و گر حق‌پرست
هوش مصنوعی: هیچکس از زخم زبان و بدگویی دیگران در امان نیست، چه اگر فردی خود را به نمایش بگذارد و چه اگر به دنبال حقیقت باشد.
اگر بر پری چون ملک ز آسمان
به دامن در آویزدت بدگمان
هوش مصنوعی: اگر بر دختری زیبا مانند فرشته‌ها تو را در آغوش کشد، نباید به او بدگمان شوی.
به کوشش توان دجله را پیش بست
نشاید زبان بداندیش بست
هوش مصنوعی: با تلاش و کوشش، می‌توان بر مشکلات غلبه کرد و نباید به نظر بداندیشان توجهی کرد.
فراهم نشینند تَردامنان
که این زهدْ خشک است و آن دام نان
هوش مصنوعی: کسانی که به تظاهر و ریا مشغولند، بی‌هوده زهد می‌ورزند؛ زیرا یکی زهد را خشک و بی‌روح می‌داند و دیگری در جست‌و‌جوی نان و روزی است.
تو روی از پرستیدن حق مپیچ
بهل تا نگیرند خلقت به هیچ
هوش مصنوعی: به محبت و عبادت خداوند پشت نکن و از آن فاصله نگیر، زیرا اگر چنین کنی، آفرینش را به بی‌اهمیتی و هیچ‌انگاری مبتلا می‌کنی.
چو راضی شد از بنده یزدان پاک
گر اینها نگردند راضی چه باک؟
هوش مصنوعی: زمانی که خداوند از بنده‌اش راضی شود، اگر دیگران راضی نباشند، چه اهمیتی دارد؟
بد اندیشِ خلق از حق آگاه نیست
ز غوغای خلقش به حق راه نیست
هوش مصنوعی: کسانی که به بدی فکر می‌کنند، از حقیقت بی‌خبرند و به خاطر شلوغی و هیاهوی مردم، نمی‌توانند به حقاییّت دست یابند.
از آن ره به جایی نیاورده‌اند
که اول قدمْ پیْ غلط کرده‌اند
هوش مصنوعی: از همان ابتدا که گام برداشته‌اند، اشتباهاتی مرتکب شده‌اند که باعث شده به جایی نرسند.
دو کس بر حدیثی گمارند گوش
از این تا بدان، ز اهرمن تا سروش
هوش مصنوعی: دو نفر را برای شنیدن یک داستان انتخاب می‌کنند؛ یکی از جایی آغاز میکند و دیگری از جایی دیگر. این مسیر می‌تواند از بدی‌ها تا خوبی‌ها باشد.
یکی پند گیرد دگر ناپسند
نپردازد از حرفگیری به پند
هوش مصنوعی: یک نفر از نصیحت دیگران استفاده میکند، اما دیگری از آن خوشش نمی‌آید و به نصیحت‌ها توجهی نمی‌کند.
فرو مانده در کنج تاریک جای
چه دریابد از جام گیتی نمای؟
هوش مصنوعی: اگر کسی در گوشه‌ای تاریک و دور افتاده مانده باشد، چگونه می‌تواند از زیبایی‌ها و شگفتی‌های دنیا باخبر شود؟
مپندار اگر شیر و گر روبهی
کز اینان به مردی و حیلت رهی
هوش مصنوعی: نگران نباش که اگر شیر یا روباهی وجود دارد، از میان اینها به قدرت و فریب می‌رسی.
اگر کنج خلوت گزیند کسی
که پروای صحبت ندارد بسی
هوش مصنوعی: اگر کسی در تنهایی خود به سر ببرد و به حرف زدن با دیگران اهمیتی ندهد، بسیار بهتر خواهد بود.
مذمت کنندش که زرق است و ریو
ز مردم چنان می گریزد که دیو
هوش مصنوعی: افراد او را به خاطر ظاهر فریبنده‌اش سرزنش می‌کنند و او از مردم به اندازه‌ای فراری است که دیو از انسان‌ها فرار میکند.
وگر خنده روی است و آمیزگار
عفیفش ندانند و پرهیزگار
هوش مصنوعی: اگر کسی خنده‌رو باشد و در عین حال طرف مقابلش را عفیف و پرهیزگار نشناسد، در واقع درک کامل و درستی از او ندارد.
غنی را به غیبت بکاوند پوست
که فرعون اگر هست در عالم اوست
هوش مصنوعی: از یک انسان ثروتمند و بزرگ باید به دور بود، زیرا اگر همانا فرعونی وجود داشته باشد، او در همین دنیا زندگی میکند.
وگر بینوایی بگرید به سوز
نگون بخت خوانندش و تیره‌روز
هوش مصنوعی: اگر شخصی در تنگدستی و مصیبت باشد و از شدت ناراحتی بگرید، او را بدشانس و دارای روزگار ناپسند می‌نامند.
وگر کامرانی در آید ز پای
غنیمت شمارند و فضل خدای
هوش مصنوعی: اگر خوشبختی و موفقیت به سراغت بیاید، آن را غنیمت بشمار و به نعمت‌های خداوند توجه کن.
که تا چند از این جاه و گردن کشی؟
خوشی را بود در قفا ناخوشی
هوش مصنوعی: چقدر به این مقام و بزرگ‌منشی ادامه می‌دهی؟ حقیقت این است که خوشی در پشت خود ناراحتی را به همراه دارد.
و گر تنگدستی تنک مایه‌ای
سعادت بلندش کند پایه‌ای
هوش مصنوعی: اگر شخصی به خاطر فقر و کمبود منابع دچار مشکلاتی است، می‌تواند با تلاش و کوشش خود، به موفقیت و کامیابی‌های بزرگ دست یابد.
بخایندش از کینه دندان به زهر
که دون‌پرور است این فرومایه دهر
هوش مصنوعی: او را به خاطر کینه‌اش مجازات کن، زیرا این زمانه پر است از افراد پست و حقیر.
چو بینند کاری به دستت در است
حریصت شمارند و دنیاپرست
هوش مصنوعی: اگر مردم ببینند که کاری از تو برمی‌آید، تو را حریص و دنیاطلب می‌دانند.
وگر دست همت بداری ز کار
گدا پیشه خوانندت و پخته‌‌خوار
هوش مصنوعی: اگر همت و اراده‌ات را به کار بگیری، دیگران تو را به عنوان فردی کارآفرین و با تجربه می‌شناسند و دیگر نیازی به نیازمندی و گدایی نخواهی داشت.
اگر ناطقی، طبل پر یاوه‌ای
وگر خامشی، نقش گرماوه‌ای
هوش مصنوعی: اگر کسی سخن‌ران باشد، همانند طبل پر از حرف‌های بی‌محتواست و اگر ساکت باشد، مانند نقش و نقشی است که با گرما ایجاد شده است.
تحمل‌کنان را نخوانند مرد
که بیچاره از بیم سر برنکرد
هوش مصنوعی: افرادی که به سختی و تنگنا عادت کرده‌اند، مردانی نامیده نمی‌شوند؛ زیرا آنها به دلیل ترس و نگرانی خود، قادر به سر بلند کردن نیستند.
وگر در سرش هول و مردانگی است
گریزند از او کاین چه دیوانگی است؟!
هوش مصنوعی: اگر در دل او ترس و شجاعت باشد، دیگران از او فرار می‌کنند چون این چه نوع جنون است؟
تعنت کنندش گر اندک خوری است
که مالش مگر روزی دیگری است
هوش مصنوعی: اگر کسی بخواهد به خاطر کم‌خوری او اعتراض کند، باید بداند که مال و ثروتش در روزی دیگر است و ممکن است او از نظر مالی در آینده تغییر کند.
وگر نغز و پاکیزه باشد خورش
شکم بنده خوانند و تن پرورش
هوش مصنوعی: اگر غذا خوشمزه و سالم باشد، به آن خوراکی که باعث رشد و پرورش جسم می‌شود، می‌گویند.
وگر بی‌تکلف زید مالدار
که زینت بر اهل تمیز است عار
هوش مصنوعی: اگر کسی به طور طبیعی و بدون تکلف، ثروتمند شود، این ثروت برای اهل درک و فهم، زینت و زیبایی به حساب می‌آید و عیب نیست.
زبان در نهندش به ایذا چو تیغ
که بدبخت زر دارد از خود دریغ
هوش مصنوعی: زبان را مانند شمشیر به کار می‌برند تا به دیگران آسیب برساند، زیرا کسی که بدبخت است، حتی از خودش هم دریغ میکند.
و گر کاخ و ایوان منقش کند
تن خویش را کسوتی خوش کند
هوش مصنوعی: اگر کسی بخواهد بدن خود را زینت دهد و تزیینات زیبا بر آن بگذارد، همچون کاخی با شکوه و مجلل خواهد بود.
به جان آید از طعنه بر وی زنان
که خود را بیاراست همچون زنان
هوش مصنوعی: زنانی که به او طعنه می‌زنند، به حدی او را آزار می‌دهند که زندگی‌اش به زحمت می‌افتد، در حالی که او خود را به زیبایی مانند آن زنان آراسته است.
اگر پارسایی سیاحت نکرد
سفر کردگانش نخوانند مرد
هوش مصنوعی: اگر فردی پرهیزگار به سفر نرود، آنهایی که سفر کرده‌اند او را جزو مردان حساب نمی‌کنند.
که نارفته بیرون ز آغوش زن
کدامش هنر باشد و رای و فن؟
هوش مصنوعی: کسی که هنوز از آغوش همسرش بیرون نرفته، چگونه می‌تواند در هنر، فکر و ترفندهای مختلف مهارت داشته باشد؟
جهاندیده را هم بِدَرَّند پوست
که سرگشتهٔ بخت‌برگشته اوست
هوش مصنوعی: انسان آگاه و با تجربه نیز ممکن است آسیب و زخم ببیند، زیرا او نیز در چنگال تقدیر و بختی ناکام گرفتار است.
گرش حظ از اقبال بودی و بهر
زمانه نراندی ز شهرش به شهر
هوش مصنوعی: اگر از خوش‌شانسی بهره‌مند بودی و در برابر زمانه، او را از شهری به شهر دیگر نمی‌کردی، بهتر بود.
عزب را نکوهش کند خرده‌بین
که می‌رنجد از خفت و خیزش زمین
هوش مصنوعی: منتقدی که به همه چیز ایراد می‌گیرد، باید بداند که کسی که زیر پا قرار می‌گیرد، از تکان‌های زمین آزرده خاطر می‌شود.
وگر زن کند گوید از دست دل
به گردن در افتاد چون خر به گل
هوش مصنوعی: اگر زن به معشوق بگوید، دلش در دام عشق افتاده و مانند الاغی در گل گیر کرده است.
نه از جور مردم رهد زشت روی
نه شاهد ز نامردم زشت‌گوی
هوش مصنوعی: نه از ظالم‌ها دلت رنجیده باشد، نه از کسانی که بدگو هستند و زشت‌گوی.
غلامی به مصر اندرم بنده بود
که چشم از حیا در بر افکنده بود
هوش مصنوعی: یک غلام در مصر وجود داشت که دیگر حیا را کنار گذاشته و به هیچ چیز توجهی نمی‌کرد.
کسی گفت: «هیچ این پسر عقل و هوش
ندارد، بمالش به تعلیم گوش»
هوش مصنوعی: کسی گفت: «این پسر هیچ بینش و فکری ندارد، بهتر است که او را با آموزش و تعلیم آشنا کنیم.»
شبی بر زدم بانگ بر وی درشت
هم او گفت: «مسکین به جورش بکشت!»
هوش مصنوعی: شب با صدای بلند به او اعتراض کردم، اما او پاسخ داد: «بیچاره، به خاطر ظلم او را کشتند!»
گرت برکند خشم روزی ز جای
سراسیمه خوانندت و تیره رای
هوش مصنوعی: اگر روزی خشم تو فروکش کند، مردم با شتاب و به طوری نامناسب به تو نگاه خواهند کرد و در مورد تو قضاوتی منفی خواهند داشت.
وگر بردباری کنی از کسی
بگویند غیرت ندارد بسی
هوش مصنوعی: اگر صبوری کنی و بر کسی تحکم نکنی، ممکن است بگویند که غیرت و شجاعت نداری.
سخی را به اندرز گویند: «بس!
که فردا دو دستت بود پیش و پس»
هوش مصنوعی: به بخشش خیلی ادامه نده، چون ممکن است فردا اوضاع تغییر کند و نتوانی کمک کنی.
وگر قانع و خویشتن‌دار گشت
به تشنیع خلقی گرفتار گشت
هوش مصنوعی: اگر انسان قانع و تحمل‌پذیر باشد، ممکن است به سرزنش و نارضایتی دیگران دچار شود.
که همچون پدر خواهد این سفله مُرد
که نعمت رها کرد و حسرت ببرد
هوش مصنوعی: کسی که مانند پدرش زندگی‌اش را با ناکامی سپری کند و از نعمت‌ها دوری گزیده، در نهایت با حسرت به پایان خواهد رسید.
که یارد به کنج سلامت نِشَست؟
که پیغمبر از خبث ایشان نرست
هوش مصنوعی: آیا کسی هست که در آرامش و امنیت زندگی کند؟ چون پیامبر از بدی‌ها و ناپاکی‌های آنها به دور بود.
خدا را که مانند و انباز و جفت
ندارد، شنیدی که ترسا چه گفت؟
هوش مصنوعی: خداوند که هیچ شبیه و همتا و همسنگی ندارد، آیا سخن ترسا را شنیده‌ای؟
رهایی نیابد کس از دست کس
گرفتار را چاره صبر است و بس
هوش مصنوعی: هیچکس نمی‌تواند از چنگال دیگری رهایی یابد، و برای کسی که در بند است، تنها راه حل، صبر کردن است.
سعدی