اطلاعات
وزن: فعولن فعولن فعولن فعل (متقارب مثمن محذوف یا وزن شاهنامه)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: ویکی‌درج
* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.
برگردان به زبان ساده
نه بر حکم شرع آب خوردن خطاست
وگر خون به فتوی بریزی رواست
هوش مصنوعی: آب خوردن طبق قوانین شرع اشکالی ندارد، اما اگر خون بریزی بر اساس فتوای دیگری جایز است.
که را شرع فتوی دهد بر هلاک
الا تا نداری ز کشتنش باک
هوش مصنوعی: این بیت بیان می‌کند که کسی که بر اساس شریعت حکم به نابودی کسی می‌دهد، از آنجا که هیچ ترسی از عواقب این کار ندارد، به راحتی این حکم را صادر می‌کند. در واقع، تا زمانی که نگرانی از اثرات منفی این عمل نداشته باشد، می‌تواند به راحتی به چنین قضاوتی برسد.
وگر دانی اندر تبارش کسان
بر ایشان ببخشای و راحت رسان
هوش مصنوعی: اگر تو بدانی که موطن و خانواده‌اش چه کسانی هستند، پس بر آنها ببخشای و به آنها آرامش بده.
گنه بود مرد ستمکاره را
چه تاوان زن و طفل بیچاره را؟
هوش مصنوعی: واژه‌های یکسان در زندگی انسان‌ها موجود است، اما برای شخصی که مرتکب گناه و ستم شده، عواقب اعمالش بر دوش زن و فرزند بی‌پناه او سنگینی می‌کند. به عبارتی دیگر، گناه و ظلم یک فرد به زندگی دیگران آسیب می‌زند، به ویژه کسانی که از او بی‌خبرند و در خطر قرار دارند.
تنت زورمند است و لشکر گران
ولیکن در اقلیم دشمن مران
هوش مصنوعی: بدن تو قوی و نیرومند است و دارای قدرت و نیروهای زیادی می‌باشد، اما باید مواظب باشی که در سرزمین دشمن وارد نشوی.
که وی بر حصاری گریزد بلند
رسد کشوری بی گنه را گزند
هوش مصنوعی: کسی که از روی دیوار فرار کند، به جایی بی‌گناه و آرام می‌رسد و به آن جا آسیبی نمی‌رسد.
نظر کن در احوال زندانیان
که ممکن بود بی‌گنه در میان
هوش مصنوعی: به حال کسانی که در زندان هستند توجه کن؛ ممکن است برخی از آنها بی‌دلیل و بی‌گناه در آنجا به سر ببرند.
چو بازارگان در دیارت بمرد
به مالش خساست بود دستبرد
هوش مصنوعی: اگر در دیارت بازرگان بمیرد، به خاطر ثروتش، دستانش بخیل و سختگیر است.
کز آن پس که بر وی بگریند زار
به هم باز گویند خویش و تبار
هوش مصنوعی: از آن پس که بر او به شدت گریسته شود، خانواده و نزدیکان دوباره به یکدیگر می‌پیوندند و از پیوند خویشاوندی یاد می‌کنند.
که مسکین در اقلیم غربت بمرد
متاعی کز او ماند ظالم ببرد
هوش مصنوعی: این بیت به این معناست که فردی بیچاره در سرزمین غربت جان خود را از دست داده و چیزی از او باقی نمانده است، جز دارایی‌هایی که ظلم و ستم آنها را از او گرفته است.
بیندیش از آن طفلک بی پدر
وز آه دل دردمندش حذر
هوش مصنوعی: به فکر آن کودک یتیم باش و از غم و درد دل او دوری کن.
بسا نام نیکوی پنجاه سال
که یک نام زشتش کند پایمال
هوش مصنوعی: بسیاری از نام‌های نیک و خوب که برای سال‌ها به یاد سپرده شده‌اند، ممکن است به خاطر یک نام بد یا یک عمل ناخوشایند، زیر سؤال بروند و اعتبارشان از بین برود.
پسندیده کاران جاوید نام
تطاول نکردند بر مال عام
هوش مصنوعی: افراد نیکوکار و با فضیلت، هرگز بر اموال عمومی دست درازی نکردند و به دنبال منافع شخصی نبودند.
بر آفاق اگر سر به سر پادشاست
چو مال از توانگر ستاند گداست
هوش مصنوعی: اگر همه جا زیر سلطه پادشاهی باشد، در این صورت کسی که مال و دارایی دارد، مانند گدا است که از او ستانده می‌شود.
بمرد از تهیدستی آزاد مرد
ز پهلوی مسکین شکم پر نکرد
هوش مصنوعی: انسانی که به خاطر فقر و ناتوانی به زحمت می‌افتد، از دردهای دیگران بی‌خبر نیست و نمی‌تواند با گرفتن چیزهایی از دیگران، به آرامش برسد. انسانی آزاده به این فکر است که به نیازمندان کمک کند و از اموال خود در راه دیگری استفاده کند، نه اینکه تنها به فکر پر کردن شکمش باشد.
حاشیه ها
1396/02/19 00:05
حمید رضا۴
اگر برداشتم نادرست است، ممنون میشوم آنرا تصحیح کنید…
سعدی می گوید نه خوردن آب خطاست حتی اگر حکم شرع می گوید ننوشید…
و نه رواست خون کسی ریخته شود حتی اگر فتوایی برای ریختنش باشد.
به نظر می رسد سعدی در این شعر مخالف اجرای حکم اعدام و خواهان خوش رفتاری با زندانیان است.
مایکل مور در فیلم Where to invade next از سیستم نوین برخورد با مجرمان و زندانیان در کشور نروژ و نتایج مثبت آن در جامعه گزارشی دارد که به نظر من بسیار آموزنده است و گویای صحت گفتار سعدی.
میفرماید مگر نه آن است که آّب خوردن بر خلاف شرع خطاست(آن را گناه میدانی) پس چگونه جان گرفتن(ارزشمندترین چیز که جان است) به بهانه همان حکم شرعی اینهمه برایت آسان است و آن را از خوردن یا نخوردن هم آسانتر میگیری
خلاصه:مثل آب خوردن آدم میکشی
حمیدرضای عزیز
من برداشت متفاوتی دارم. دقیقاً نقطه مقابل برداشت شما.
هم در بیت اول و هم در بیت دوم میگه کسی که شرع فتوا به کشتنش داده رو بکش و ترسی نداشته باش. اما مضمون اصلی در بیت سوم بیان میشه که میگه اگه بازمانده ای رو از خانواده اون فرد (که شرع فتوای کشتنش رو صادر کرده) میشناسی، هوای اونارو داشته باش. چون اونا گناهی نکردن و نباید تاوان گناه مرد رو پس بدن.
در ادامه هم به افراد ضعیف و ناتوان و رفتار مناسب با اونها اشاره می کنه.
با احترام.
نه بر حکم شرع آب خوردن خطاست
وگر خون به فتوی بریزی رواست
که را شرع فتوی دهد بر هلاک
الا تا نداری ز کشتنش باک
معنای مصرع به مصرع 3 بیت نخست:
مگر نه اینکه به حکم شرع آب خوردن خطا می شود(منظور ماه رمضان می باشد)
و اینکه می توانی به حکم شرع خون بریزی (جنگ و سنگ سار و ... موارد متعددی که در دین و به حکم حاکم و شرع می توان جان انسان را ستاند)
آنکس را که شرع به کشتنش فتوی می دهد
ای آنکه از کشتنش ترس و تردیدی نداری
و اگر که می دانی دارای خانواده و خویشی هم هست
گناهش را با اینکه فتوی چنین گفته ببخش
...
1398/11/21 11:01
عبدالرضا جلالی
مفهوم بیت اخر آن بر مناعت طبع بیشتر تکیه دارد که این بیت در آزمون دکتری رشته زبان و ادبیات فارسی سال 95 آمده است .
نه بی حکم شرع آب خوردن خطاست
و گر خون به فتوا بریزی رواست
در نسخه خطی که در گنجینه گنجور وجود دارد این گونه نوشته شده است....
فکر می کنم درستش این باشد
با تشکر فراوان
سعدی